De bloedneus van vroeger is nu een messteek
ondergang
PZC
Agressieve
jongeren
22
RUDEN RIEMENS
zaterdag 11 mei 2002
FOTOGRAFIE
foto Harmen de Jong/GPD
Een Duitse jongen schiet op school
zestien mensen dood. In Nederland
gebruiken jongeren steeds grover ge
weld. Is de jeugd niet meer in het gareel
te houden of maakt Nederland zich
overdreven zorgen?
En nu gaan we allemaal in de kring zit
ten." Enkele jongetjes en meisjes pak
ken onmiddellijk hun stoeltje op en lopen
naar het midden van de klas. Anderen kij
ken niet op of om. De juf roept nog eens en
klikt met de vingers. Wie nog niet luistert,
wordt aan de hand mee de kring ingenomen.
„Voordat je ze zo ver hebt en iedereen stil
isverzucht de jufElke kleuteronderwi j -
zeres met ervaring weet het. „Kinderen
kunnen gewoon minder goed luisteren en
zitten moeilijk stil. zegt Tineke Luijting,
sinds 23 jaar onderwijzeres voor de jongste
groepen.
Een jochie van zeven klopt aan de deur van
intern begeleider Ruud Fontijn. Door medi
cijngebruik is niets te merken van zijn hy
peractiviteit (ADHD). Hij komt zijn belo
ning halen. Fontijn geeft hem een fluitje
omdat het de jongen is gelukt om van !s och
tends half negen tot elf uur in de klas te blij
ven.
Vroeg of laat komen alle kinderen met pro
blemen op de Amsterdamse school De Kraal
terecht bij Ruud Fontijn. Hij was school
meester en is sinds tien jaar intern begelei
der. Hij heeft de klassen zien veranderen
van groepjes Nederlandse kinderen met en
kele branieschoppers tot veelkleurige klas
sen met een veelheid aan problemen. Kinde
ren met leerstoornissen die voorheen naar
LOM-scholen gingen, kinderen die amper
Nederlands spreken of moeite hebben met
hiërarchie. Tineke Luijting: „Kleine kinde
ren mogen thuis soms zelf uitmaken of ze
wel of niet eten en of ze wel of niet naar bed
gaan. Ze krijgen thuis te weinig regels opge
legd. Het is ook veel gemakzucht van ouders
om niet op te treden. Ze vinden het wel han
dig dat de kinderen de video kunnen aanzet
ten, dan kunnen ze zelf uitslapen op
zondagochtend. Kinderen zijn leuk, maar
mogen niet te veel last en gedoe geven".
Prikkels
Terwijl het toezicht is afgenomen, zijn de
prikkels voor kinderen toegenomen. Niet
alleen is er veel meer televisie, de program
ma's zijn ook flitsender. De beeldwisselin
gen gaan zo razendsnel, dat films uit de
jaren zeventig van een monumentale traag
heid zijn. Kinderen raken al vanaf jonge
leeftijd gewend aan de snelheid en geweld
dadigheid van programma's en computer
spelletjes. Wat deze bombardementen aan
prikkels met kinderen doen, staat niet vast,
maar ze komen het geduld en concentratie
vermogen niet ten goede. Ontzag voor het
gezag is aan ernstige erosie onderhevig: ou
ders laten zich vaak denigrerend uit over de
politie. Nederlanders zijn zelfbewust, zelf
verzekerd, goed gebekt. Ze zijn goed ge
schoold en kennen in het algemeen geen
Godsvrezen meei'. Hun eigenwaarde is bij
zonder groot, en dat heeft ook een keerzijde,
meent de filosoof en onderzoeker Gabriël
van den Brink (auteur van het boek Agres
sieve Jongeren). „We zijn niet alleen asser-
tiever geworden, maar ook agressiever. Ie
dereen heeft er last van. Ik ook. Gezien mijn
leeftijd zou ik rustiger moeten worden,
maar het tegendeel is waar. Ik wind me veel
eerder op over futiele dingen, terwijl ik ze
rationeel niet belangrijk vind. De vertra
gingen bij de NS bijvoorbeeld. Waarom is
het zo ergerniswekkend om stil te staan in
het weiland? Dat komt omdat je in een spa
gaat zit. Je wordt als burger voortdurend
geprikkeld om op tijd te komen en optimaal
te presteren en tegelijkertijd word je vastge
zet en in een afhankelijke positie geplaatst.
Dat stoort mensen aan files, wachtlijsten en
vertragingen."
Rotte vis
De meeste mensen kunnen zich nog zodanig
beheersen dat ze volstaan met foeteren.
Maar steeds meer lieden gaan een stap ver
der. Ze bedreigen een arts of maken een con
ducteur, agent of leraar uit voor rotte vis.
Een klein groepje heeft zichzelf helemaal
niet meer in de hand en gaat de ander te lijf;
mannen tussen de 25 en 30 jaar die mede
weggebruikers op hun gezicht timmeren.
Van den Brink: „Vroeger zorgden mannen
op die leeftijd voor een gezin. Ze droegen
verantwoordelijkheid. Nu zijn er veel meer
vrije jongens die minder te verliezen heb
ben. Ze vertoeven in sterk verschillende
leefwerelden met verschillende normen en
waarden. Niet iedereen is zo flexibel om
steeds weer om te schakelen. Wordt er door
de week op school en in het werk discipline
vereist, in het weekend gaan ze op zoek naar
heftige belevenissen en gaan alle remmen
los. De groepsprocessen zijn dwingend en
drugs en grote hoeveelheden alcohol zijn
vanzelfsprekend
Prof. dr. N. Slot, hoogleraar Jeugdbescher
ming aan de VU en directeur van het Pedo
logisch Instituut in Duivendrecht, gelooft
niet dat de mens zoveel agressiever is ge
worden. Alleen is de schade snel groter dan
pakweg dertig jaar geleden. „De aard van
het beestje is niet echt anders, maar de ui
tingsvormen zijn veranderd. Jongeren be
schikken over geld en worden omringd door
poen, pils, pillen en wapens. De bloedneus
van vroeger is nu sneller een messteek."
Hoe komt het dat de een zich wel kan be
heersen en cle ander niet? Volgens de weten
schap wordt ongeveer vijftien procent van
de kinderen geboren met een groter risico
om in de problemen te geraken. Door hun
hersenstructuur en karakter zijn ze kwets
baarder. De omgeving van die kwetsbare
kinderen kan hen behoeden voor misstap
pen of juist aanmoedigen tot agressief ge
drag. Het gejaagde leven lijkt niet in hun
voordeel te werken. „Grensgevallen gaan
nu eerder over de rooie dan vroeger", stelt
Van den Brink.
Op de school van Tineke Luijting telt elke
klas gemiddeld vijf kinderen die volgens
onderzoekers een verhoogd risico lopen om
te ontsporen. Ze liegen of schoppen en slaan
vaker, spijbelen meer, zijn onrustig, pikken
wel eens wat. Van die jongetjes hebben er al
tijd en overal in de klas gezeten, maar nu
worden ze in het kader van een wetenschap
pelijk Sprintprojekt nauwgezet in de gaten
gehouden. Volgens de statistieken belandt
vijf tot tien procent van de kinderen in de
criminaliteit. Door ze zo vroeg mogelijk te
herkennen en te helpen., wordt de kans op
ontsporing kleiner. Hoogleraar Slot: „Als je
ze op de basisschool niet bijstuurt, wordt
hun gedrag ernstiger en het bijsturen moei
lijker. Nu kun je nog met de ouders overleg
gen. Als de kinderen veertien, vijftien zijn is
de inhaalslag niet meer te maken."
Geen greep
Het Sprintprojekt probeert de verstoorde
relatie tussen ouders en kinderen door tus
senkomst van het Bureau Jeugdzorg te ver
beteren. Slot: „We zien ouders die helemaal
geen greep meer hebben op hun kinderen en
ouders die heel streng binnenshuis zijn,
maar geen idee hebben wat hun kind daar
buiten uitspookt."
Allochtone ouders lopen meer gevaar om
kwetsbare kinderen uit het oog te verliezen.
Terwijl ze thuis proberen tradities te hand
haven, proeven de kinderen buiten van de
vrije Nederlandse cultuur. Al in de kleuter
klassen geeft dat botsingen. Juf Tineke:
„Sommige Marokkaanse jongetjes accepte
ren me minder snel omdat ik een vrouw ben.
Ze laten merken dat ze je eigenlijk maar een
hoopje vuil vinden. Anderen hebben juist
medelijden met me omdat ik geen moslim
ben, lange nagels heb en zal branden in de
hel."
In het buitenland boeken projecten zoals
het Sprintprojekt spectaculaire resultaten
inrisicowijken.
Maar Slot wil voor Nederland geen streef-1
cijfers noemen. „Vijf procent van de crimi
nele jongeren is verantwoordelijk voorde
helft van alle jeugdcriminaliteit. Dus alsje
het percentage al met één procent terug
dringt, dan heeft dat een enorme impact."
Maar de politiek heeft weinig belangstel
ling voor de aanpak van Slot en zijn mede
werkers. „De politiek is niet geïnteresseerd
in de lange termijn. Er moet altijd gescoord
worden met nieuwe wetten en zo. Een
straatverbod, avondklok, gezinscoach, op-
voedcursus. Iedereen met een leuk idee inde
regio krijgt daarvoor geld, terwijl er al zo
veel is. We moeten het alleen veel beter orga
niseren."
Samenwerken en vroeger ingrijpen is het
devies van Slot. „Kinderen onder de twaalf;
jaar moet je absoluut niet straffen, maar we!
registreren, zodat je weet of de prognose
ernstig is als iemand met. veertien voor de
rechter staat. Het basisonderwijs geeft niets
door aan het middelbaar onderwijs terwijl
zich juist daar de criminaliteit ontwikkelt.
En de deur van de jeugdhulpverlening valt
resoluut dicht bij meerderjarigheid."
De filosoof Van den Brink meent dat er meer
moet gebeuren dan het vroegtijdig herken
nen en begeleiden van kinderen met ge
dragsproblemen. Hij pleit voor een breed
beschavingsoffensiefKinderen moeten
in de opvoeding leren rekening te houden
met een ander. Ze moeten ook leren tegen
slag te verwerken. Vroeger ging dat vanzelf.
Gezinnen hadden het krapper. Ze kregen
veel meer training in uitstel van behoefte.
Nu zullen ouders vaker 'nee' moeten zeggen
ook al kunnen ze zich dingen veroorloven.
Maar ja, dan moeten ouders zelf ook het
goede voorbeeld geven. Dat valt niet mee.
Ouclers vinden wel bepaalde dingen, maar
ze handelen niet altijd even consequent.
Maar dat is wel aan het kantelen. Heel veel
mensen hebben bedenkingen. Ouders zet
ten vraagtekens bij het gedogen en gaan de
laatste jaren meer op hun strepen staan. Ik
zie in Nederland grote honger naar een ant
woord op de vraag hoe het verder moet. Veel
mensen maken zich zorgen en dat is een
goed teken. Ik ben niet pessimistisch. Op
langere termijn gaan we niet naar de af
grond toe. Maar op korte termijn moet er
wel meer duidelijkheid komen over wat wel
en niet verstandig is voor kinderen".
Monique de Knegt
