Haring had een
donkere kant
Het toetsenbord doet dienst als palet
27
Heaven and Heil in Boijmans
Het grote publiek kent
Keith Haring als de
kunstenaar van de stropdas,
het T-shirt en het Swatch-
horloge. Geprint op alle mo
gelijke gebruiksvoorwerpen
vlogen zijn baby en hondje
omgeven door stralenkrans
jarenlang de winkels uit. Nu
die hype ten einde loopt, rest
de vraag wat Keith Haring
(1958-1990) voor de kunst
heeft betekend. Museum
Boijmans Van Beuningen in
Rotterdam toont de komen
de weken tachtig van zijn
1 werken in Heaven and Heil,
geschaard rond de kolossale
'Tien Geboden'. Het accent
in deze tentoonstelling ligt
op de donkere zijde van de
kunstenaar, die zijn stijl zelf
heel simpel omschreef als 'de
lijn'.
A lsof ze bezig zijn op te rijzen
xluit hun graven. Of neer te
dalen uit de hemel. De schuin
geplaatste 'Tien Geboden' van
Keith Haring grijpen je hoe dan
ook bij de strot. Al was het al-
I leen al door hun grootte van 7.70
bij 5 meter. Per stuk. Langs ze
I heen lopen op de catwalk die
I Museum Boijmans Van Beunin-
I gen speciaal voor dit doel heeft
laten maken, is niet alleen een
virtuele maar ook een fysieke
ervaring.
Keith Haring maakte de mega-
kunstwerken in 1985 in op-
i dracht van het Museum voor
j Hedendaagse Kunst in Bor-
1 deaux. Hij moest eerst een bijbel
I kopen om te achterhalen wat
dat nu eigenlijk waren, de tien
geboden, bekende hij tegenover
de Franse journaliste Sylvie
Marchand. „Voor mij werden
j het al snel metaforen dus de
I schilderijen die ze represente
ren kunnen tegelijkertijd over
andere dingen gaan." Ook koos
hij voor de antithese:Ik toon
wat niet te doen in plaats van
wat je zou moeten doen."
In grote kleurvlakken bracht
Haring zijn boodschap, waarbij
rood staat voor macht. Rood is
het been dat een individu ver
trapt. Rood zijn de figuren - als
i polen van een magneet - die een
kind uiteen rukken. ,,Rood is
een van de sterkste kleuren het
oefent macht uit op het oog",
lichtte Haring toe in het Franse
interview. „Rood wordt geasso
cieerd met de duivel, vuur, hel
en stoptekens!"
De werken staan bol van seks.
i Erecties overal. Een man met
j twee geslachtsdelen volvoert
een dubbele anale verkrach-
I ting. „Seksualiteit als een soort
wapen", becommentarieert
1 Rein Wolfs, hoofd van de Sector
j Presentaties van Boijmans.
„Seksualiteit als begin van het
leven, maar", verwijst Wolfs
naar de ziekte Aids waaraan
Haring bezweek, „ook als begin
van de dood."
Keith Haring werd op 4 mei
1958 geboren in Pennsylvania
waar hij opgroeide in een Ame
rikaans middenklassegezin in
een kleine, van oorsprong Ne-
derlandse, boerengemeen-
1 schap. Na hem kwamen drie
I zusters: Kay, Karen en Kristen.
Moeder Joan was huisvrouw,
vader Allen chef bij een bureau
voor communicatie. Als peuter
pakte hij het potlood over van
zijn vader, die een talent had om
cartoons te tekenen. Keith ver
anderde zijn cirkels in ijsco's,
gezichten en ballonnen.
Op de leeftijd van 15 jaar had
Keith een wilde periode met
1 concerten van de Grateful
Dead, drugs en foute vrienden,
in de kunst. Graffiti was
destijds nog iets wat museumdi
recteuren met grote argwaan
bekeken. Alleen enkele verza
melaars beseften dat graffiti
niet alleen iets is van de jeugd op
straat, maar dat je er ook met
kunstogen naar kunt kijken.
Keith Haring probeerde zijn te
keningen zoveel mogelijk 'uit
zichzelf' tot stand te laten ko
men. Hij sprak van 'universele
beelden' voortkomend uit het
'collectieve onderbewustzijn'
die hij slechts 'verteerde'. ,,Ik
word een voertuig voor deze in
formatie, voor dit soort magie,
een spirit die door me heen
stroomt en dit creëert."
Het duurde niet lang voordat
Harings kunst de aardbol over
ging. Op de leeftijd van 27 jaar
presenteerde gerenommeerde
musea als het Stedelijk in Am
sterdam en het Museum voor
Hedendaagse Kunst in Bor
deaux overzichtstentoonstel
lingen van het werk van Keith
Haring. Zijn stijl, die het com
plexe met het simpele verenigt,
sprak wereldwijd aan. Waar
schijnlijk ook omdat zijn kunst
de artistieke tradities uit Afri
ka, Azië, Oceanië en de beide
Amerika's in zich draagt.
„Het vocabulaire van mijn beel
den werkt heel fysiek; het is bij
na een taal van tekens en sym
bolen die verschillende ideeën
oproepen en aan betekenis win
nen door herhaling. Beelden
krijgen meer zeggingskracht als
ze herhaald worden. Er zijn
soms beelden die ik slechts één
keer gebruik, en dan niet meer,
omdat ze de spijker niet op de
kop slaan", zei Keith Haring
„Maar er zijn er die zo sterk zijn
dat ze verkleind moeten wor
den."
Douchegordijnen, kapstokken,
serviesgoed, muismatten, puz
zels, lampen, strandtassen, pa
raplu's en kinderstoeltjes; alle
maal met iets van Keith Haring
erop. Het is maar een greep uit
het assortiment dat het winkel
tje van Museum Boijmans Van
Beuningen in de aanbieding
heeft tijdens Heaven and Heli
„En het is allemaal officieel
hoor", zegt de exploitant, „met
afdracht van rechten."
Het was Keith Haring zelf die, in
navolging van Andy Warhol,
zijn kunst op deze manier ver-
commercialiseerde. In zijn 'Fac
tory' produceerde en distribu
eerde 'popartist' Warhol kunst
als commercieel product. Ha
ring zette in 198(5 zijn eigen'Pop
Shop' op in SoHo, New York
„Met de winkel wilde ik eenzelf
de breed publiek bereiken als
toen ik graffiti maakte in de me
tro", zei hij. Daarbij kwam dat
zijn werk toch al op grote schaal
werd gekopieerd. „Ik zag dat de
mensen die Keith-Haring-din-
gen echt wilde hebben. Dus be
sloot ik ze zelf te ontwerpen,
want imitaties blijven imitaties.
Dan kan ik beter dingen maken
die wel integer en authentiek
zijn."
Eind 1988 ontdekte Haring een
paars plekje op zijn been. Het
bleek het aan Aids gerelateerde
Kaposi Syndroom. Hij stortte
in, huilde en huilde, en reali
seerde zich vervolgens dat hij
nog even te gaan had. „Leven
met een fatale ziekte geeft je een
heel nieuw perspectief", zei hij.
„Niet dat ik dat nodig had om
het leven te waarderen, want
dat deed ik al. Ik heb altijd ge
dacht: een lang leven is een ca
deau. Je hebt geluk als je dat
krijgt. Maar er is geen reden om
dat als een vanzelfsprekendheid
te zien."
Nu hij twaalf jaar dood is en het
grote publiek zijn 'nucleaire'
baby en hondje moe begint te
geworden, is de tijd gekomen de
kunstenaar Keith Haring te be
oordelen. Rein Wolfs van Muse
um Boijmans heeft zijn afwe
ging gemaakt „Leven, dood,
seksualiteit, religie... Keith Ha
ring is een kunstenaar geweest
die niet heeft geschuwd de grote
verhalen van het leven te laten
zien", meent hij. „Zonder te veel
subtiliteiten."
Annemiek Veelenturf
Expositie: Keith Haring, Heaven
and Heil - t/m 21 juli in Museum
Boijmans Van Beuningen Rotter
dam, di. t/m za. 10-17 uur, zo. 11-17
uur.
vrijdag 10 mei 2002
Installatie van de Tien Geboden in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.
maar dat kwam allemaal weer
goed. Hij bezocht de Ivy School
of Professional Art in Pitts
burgh voordat hij als 20-jarige
besloot zijn vertrouwde, maar
benauwde, milieu te ontvluch
ten. Hem wachtte het grote
avontuur in New York.
Zijn drang naar onafhankelijk
heid had alles van doen met de
aanvaarding van zijn homosek
sualiteit. Haring sprak later van
een 'bevrijding' die over hem
kwam. „Ik was blij want plots
kwam mijn kunst tot bloei,
evenals mijn seksualiteit."
Keith betrok een appartement
in Greenwich Village, werd stu
dent aan de School of Visual
Arts en sloot vriendschappen
met jonge kunstenaars als Ken
ny Scharf en Jean-Michel Bas-
quiat.
Het was begin jaren tachtig; de
tijd waarin punk en graffiti in
één klap de bloemencultuur van
de hippies wegvaagden. Keith
Haring was getroffen door de il
legale schilderingen in de me
tro. „Het was het mooiste wat ik
ooit had gezien. Die meesterlij
ke techniek, die vloeiende lij
nen." Waarbij aangetekend
dient te worden dat graffiti-ar
tiesten in het New York van die
tijd eerst thuis eindeloos oefen
den voordat ze hun 'piece' op
een muur zetten. Toen Haring in
1986 in Amsterdam was, noem
de hij de graffiti in Nederland
'amateuristische rommel'.
In 1980 begon Haring zijn eigen
werk op muren te kwasten.
Kwasten ja, want hij was niet
handig met de spuitbus. Keiths
'tag', oftewel handtekening,
was een dier dat gaandeweg
steeds meer op een hond begon
te lijken. Zijn kruipend figuur
tje werd allengs een baby. Zo
bouwde hij aan zijn eigen grafi
sche vocabulaire.
Haring had allerlei baantjes in
New York. Als assistent van
galeriehouder Tony Shafrazi
verkocht hij tussen de werk
zaamheden door zijn eigen
schilderijen. Dat liep zo goed,
dat Shafrazi hem een eigen
expositie gaf die vierduizend
belangstellenden trok. De kri
tieken loofden Harings vinding
rijkheid. Plots was hij onderdeel
van New Yorks avant-garde en
raakte hij bevriend met Madon
na en Andy Warhol.
Gosse Oosterhof organiseeerde
in 1982 een van de eerste Euro
pese presentaties van Keith Ha
ring in galerie 't Venster in Rot
terdam. Oosterhof liep voorop
in het tonen van vernieuwingen
foto CorVos/GPD
The Marriage of Heaven and Heil, 1984.
Eén van de Tien Geboden.
Digitaal werk van Rinus Roelofs.
Zijn kunst lijkt op die van de grote grafi
cus M.C. Escher. Ook Rinus Roelofs uit
Hengelo vervaardigt onmogelijke tandwie
len en vreemde honingraten. Er is echter één
verschil met de grote meester: Roelofs etst
digitaal
Zijn opleiding is apart-artistiek, een mix
van techniek en kunst. Rinus Roelofs (1954)
uit Hengelo doorliep de studie toegepaste
wiskunde aan de Universiteit Twente. Ver
volgens leerde hij aan de Enschedese AKI de
creatieve kneepjes van het beeldhouwen
„Ik zat nog bij Bolink. Daar maakte ik bij
voorbeeld meubels. Ik experimenteerde
druk met structuren. Wat ik nu doe, lijkt
heel wat anders, maar is het niet", zegt Roe
lofs in zijn atelier En, het belangrijkste voor
zijn huidige activiteiten: hij leerde de com
puter benutten. Het toetsenbord werd zijn
palet. Niet alleen om mailtjes te sturen of
Worddocumenten aan te maken, maar om
fraaie constructies op het scherm te toveren.
„Ik ben de computer steeds meer gaan ge
bruiken. Sinds een paar jaar is er program
matuur als Rhinoceros, waarmee je mooi
werk maakt."
Roelofs laat wat kleurige voorbeelden zien,
werk dat hij in opdracht van gemeenten, be
drijven en instituten maakte. Hij toont een
virtuele ring, driedimensionaal, waarvan
de elementen prachtig in elkaar vloeien. Of
'honingraten' a la de grote graficus M.C. Es
cher, waarvan lijnen onmogelijk in elkaar
steken. Wie ze wil bekijken, kan terecht op
www.rinusroelofs.nl, zijn eigen site.
Dat brengt het gesprek op internet, dat vol
gens Roelofs voor een ware revolutie in de
kunstwereld zorgt. „Door digitaal te wer
ken doe je volop contacten op Zo ben ik via
internet in contact gekomen met een Ameri
kaan, Tom Longtin in Vermont. Met hem
werk ik nauw samenLongtin doorliep een
even bijzondere opleiding. Hij studeerde
werktuigbouwkunde en informatica aan de
universiteit van Ohio, waarbij hij zich spe
cialiseerde in driedimensionale computer-
ontwerpen.
Video
De Hengeloér en de Amerikaan, pioniers in
de jonge kunstvorm 'digitaal beeldhou
wen', hebben iets met Escher, 'bouwer' van
vreemde paleizen, rare trappenhuizen en in
elkaar vloeiende dierenRoelofs deed in Ro
me mee aan het Escherjaar ('98); Longtin
maakte daarover een tot in Japan gedraaide
video.
Internet zorgt niet alleen voor soepele con
tacten over de hele wereld, maar ook voor
een andere aanpak, stelt Roelofs. „Vroeger
lieten kunstenaars niet graag anderen in de
eigen keuken kijken. Daar waren ze huive
rig voor. Dat verandert. Nu kun je samen, te
gelijk aan één en hetzelfde ontwerp wer
ken."
In het Oldenzaalse Palthe-Huis is nu een
tentoonstelling met het werk van Roelofs en
Longtin te zien Bezoekers zien fascineren
de, bewegende beelden, op een groot
scherm. Voor lieden die weinig met compu
ters op hebben, heeft de Hengeloér een sim
pele beoordeling van zijn vak. „Het is een
mooie tak van sport."
Bert Janssen
Digitaal Beeldhouwen met werk van Rinus Roe
lofs uit Hengelo en Tom Longtin uit Vermont
(USA) is van 11 mei tot 8 juni te zien in museum
Palthe-Huis in Oldenzaal
Rinus Roelofs foto Charel van Tendeloo/GPD
