Alsof hij zijn dood voorvoelde
In de hemel zijn we allemaal gelijk
PZC
Nederland heeft
met liquidatie
onschuld verloren
Nationaal trauma
2
Pirn Fortuyn beschouwde zijn politieke loopbaan als een roeping van God
1948 - 2002
dinsdag 7 mei 2002
Pim Fortuyn in zijn huis in Rotterdam, september 2001.
Arm Nederland. Het denkende deel van de bevol
king zal met starre verbijstering kennis geno- 1
men hebben van de lafhartige moord op Pim
Fortuyn. Nederland verkeert, de week van het bevrijd 1
dingsfeest, in een shock-toestand. Hoe kon dit ultieme
kwaad geschieden in een landdat zich in veel opzichten
beschaafd acht en met volharding tracht tussen goed en
fout een gidsfunctie te vervullen? Hoe staat het met de
fundamentele vrijheid van het woord en de idee? Voor
het antwoord komt men op het geheel andere terrein te
recht van de onbeheersbare krachten die worden opge
roepen door onverdraagzaamheid en een redeloos ver-
zet tegen al dat zich aandient als nieuw en succesrijk. I
Daarbuiten wordt naarstig naar andere motieven ge-
zocht: een gestoorde geest, een moordenaar met gebrek
aan aandacht, een niet voor mogelijk te houden politie1 j
ke actie?
De flamboyante verschijning Pim Fortuyn was vooral
een lenig politicus met een uitgesproken ego en krachti-
ge meningen, scherp, snel en snijdend in het debat. Het
leverde hem een stormachtig succes en de steun van ve
len op. Daarnaast was er de rabiate afwijzing. Hij werd
een fascist genoemd, een onverholen racist, extreem
rechts, een gevaar voor de Nederlandse samenleving,
De erkenning zal nu weldra volgen, dat het optreden
van Fortuyn het ware extremisme eerder van het erf ge-
houden dan bevorderd heeft. Zijn stellingname in het 1
vreemdelingenbeleid maakte hem evenwel tot het mik-
punt van een verbeten hetze. Lang niet de eerste en lang
niet de beste politici konden zich er niet van weerhou
den hun vaak mankerende repliek op de persoon For- I
tuyn te richten. Demonisering maakte deel uit van de -
bejegening die hem in politieke kring ten deel viel
Buiten die kring was er een nog groeiende waardering.
De rampzalige aanslag komt weinige uren nadat de pei- 1
lingen Pim Fortuyn het premierschap met voorsprong
in het vooruitzicht hadden gesteld. Zijn optreden, gril- -
lig en kleurig, betekende een reinigende storm in de Ne
derlandse politiek. Fortuyn zag zijn schoonmaakmissie
als basis voor een nieuw perspectief waarin de burgerij 1
méér stem zou krijgen. Tot de actuele noden van die i
burger rekende hij - naast een falende gezondheidszorg
- een gebrek aan persoonlijke veiligheid. Het is een
schrijnende constatering dat de politicus die zo indrin
gend aandacht vroeg voor Veiligheid, het slachtoffer is
geworden van bruut geweld.
Maandag 6 mei 2002 is een zwarte dag geworden, een
dieptepunt voor de rechtsstaat Nederland. De gevolgen
zijn vooralsnog niet te overzien. Vast staat, dat deze da
tum lang en hard zal doorklinken. Er is een trauma ge
schapen. Nederland heeft op dit uur vooral behoefte
aan waardigheid en bezinning. Een hechte democratie
kan niet wijken voor geweld.
door Erwin Tuil
Stel dat ik zou overlijden. Dat
kan. Dan nog, wordt de poli
tiek nooit meer wat het geweest
is. Politici zullen anders met de
burgers hebben om te gaan. De
samenleving wordt niet na 15
mei plots veranderd. De samen
leving is al veranderd. En dat
heeft niet eens veel met mij te
maken.
Pim Fortuyn sprak deze woor
den vorige week in een inter
view. Alsof hij voorvoelde dat
het desastreus kon aflopen met
zijn ambities om premier van
Nederland te worden. De moord
op Fortuyn is zonder precedent
in de Nederlandse geschiedenis
en dat zal meer invloed hebben
dan hijzelf voorzien had.
Fortuyn groeide de afgelopen
maanden uit tot een fenomeen.
Voordat hij door voormalig
VARA- en PvdA-coryfee Jan
Nagel tot lijsttrekker van Leef
baar Nederland werd gebom
bardeerd, ging Fortuyn succes
vol door het leven als columnist
en zelfstandig adviseur.
Duvelstoejager
Nagel zag de potentie van For
tuyn als duvelstoejager en stem-
mentrekker Tegelijkertijd on
derkende hij dat hij met hem een
risico liep. „Dat heb je met top-
voetballers. Fortuyn is de Ro-
mario van Leefbaar Neder
land."
Nagel kreeg gelijk. Aan Fortuyn
'kleefde een ongemakkelijk eti
ket: waar Pim komt, komt ruzie,
luidde het adagium. Zijn ver-
"trek bij Leefbaar Nederland
was daarop geen uitzondering.
In een interview met De Volks
krant op 9 februari pleitte hij
voor de afschaffing van artikel 1
'van de Grondwet - het anti-dis
criminatie beginsel - en zei hij
opnieuw dat Nederland vol was.
Van de partij wilde hij zich 'niet
zoveel meer aantrekken'. Leef
baar Nederland koos nog geen
twaalf uur later voor een cam
pagne zonder Fortuyn.
Nog geen paar uur later had
Fortuyn alweer de blik op de
toekomst gericht. „Ik word mi-
nister■-president van Neder
land", zei hij, met zijn vinger
priemend uit het raam van zijn
Daimler.
Sociologie
Wilhelmus Simon Petrus For
tuyn (Velsen, 19 februari 1948)
studeerde sociologie aan de
Vrije Universiteit in Amster
dam en behaalde in vier jaar zijn
doctoraal. Van zijn conserva-
tief-katholieke achtergrond
bleef weinig over als hij later
zijn politieke heil zoekt bij de
linkervleugel van de PvdA. De
Communistische Partij Neder
land is te linksnaar zijn smaak.
Na twee jaar aan de hogeschool
Nijenrode (voor aankomende
managers) te hebben gewerkt,
verhuisde hij naar de Rijksuni
versiteit van Groningen. De do
cent sociologie Fortuyn viel op
door organisatorisch werk voor
de universiteit en studenten. Hij
handhaafde zich in het rode bol
werk Groningen, wist snel men
sen te winnen voor zijn ideeën,
maar dreef ze even zo makkei ij k
weer weg door zijn eigenzinnige
gedrag.
Tussen de bedrijven door werk
te Fortuyn aan zijn proefschrift.
Zijn begeleider, de vooraan
staande socioloog Ger Harm-
sen, vond het werk dat Fortuyn
afleverde als ruwe versie onvol
doende. Uiteindelijk promo
veerde hij in 1980 toch tot
doctor in de sociale weten
schappen. Professor Harmsen
zei later dat Fortuyn meer bezig
was met zijn promotiediner dan
met de wetenschappelijke in
houd van zijn proefschrift.
Uitdagingen
Doctor Fortuyn zou het dan nog
zeven jaar in Groningen uithou
den. Vanwege 'afwezigheid van
wetenschappelijke belangstel
ling' weigerde de Rijksuniversi
teit Groningen hem het begeer
de hoogleraarschap. Nieuwe
uitdagingen lonkten. Hij leidde
de invoering van de openbaar-
vervoerskaart voor studenten,
richtte een adviesbureau op in
Rotterdam, schreef columns
voor de regionale kranten van
de Gemeenschappelijke Pers
diensten (GPD) en vanaf 1994
voor weekblad Elsevier. Daar
naast begon hij met goed be
taalde spreekbeurten en werd
uiteindelijk toch nog (deeltijd)
hoogleraar aan de Erasmus
Universiteit te Rotterdam.
In de loop der jaren veranderden
zijn visies. Zegt Fortuyn in 1994
nog dat Nederland zonder pro
blemen 25.000 asielzoekers kon
opnemen, plus zo'n 50.000 ver
wanten daarvan,acht jaar later
moeten de grenzen potdicht.
,We hebben veel gasten die pro
beren ons huis over te nemen",
zei Fortuyn vorige week nog te
gen de BBC. „En de eigenaar
van het huis vindt dat niet
leuk."
Linkse kerk
De PvdA had dan voor Fortuyn
al afgedaan en dat gevoel is we
derzijds. Hij voelde zich vrese-
foto Serge Ligtenberg/AP
lijk miskend en beroerd behan
deld door coryfeeën als Wim
Kok en Bram Peper. De PvdA
werd voor hem het symbool van
de 'linkse kerk' die hem nooit
begrepen had. Tijdens de cam
pagne verwees hij meermalen
naar de kliek rond de PvdA die
de baantjes verdeelt. Hij vergat
daarbij dat zijn eigen connec
ties met leden van de PvdA hem
werk en een hoogleraarschap
opleverde.
Vorig jaar profileerde Fortuyn
zich als ijdel, erudiet, belezen,
gevat en alleszins redelijk. Hij
koketteerde met zijn homosek
sualiteit en de aantrekkings
kracht van anonieme seks in
dark rooms en Marokkaanse
jongens. In 1999 zei hij dat
pedofilie en incest 'in besloten
kring' best kunnen. „Zolang er
geen sprake is van fysieke han
delingen of machtsverhoudin
gen zie ik het kwaad er niet van
in." Imam Hazelhoef hield hij
voor: „Öf ik weieens Marokka
nen spreek? Sterker: ik ga er re
gelmatig mee naar bed.
Gelukkig werd Fortuyn er niet
van. Hij blikte weemoedig en
rancuneus terug op zijn enige
'grote liefde' van zijn leven, een
fotograaf met wie hij zeven jaar
een knipperlicht-relatie onder
hield. Het was een van de weini
ge ervaringen die hem bleven
achtervolgen. „Ik krijg hem nog
wel eens", zei hij meermalen.
Eenzaamheid
Hopend op dé grote liefde, bleef
hij grotendeels in eenzaamheid
wonen in zijn Rotterdamse Pa
lazzo di Pietro. Als het hem te
veel werd, dan vertrok hij naar
zijn buitenverblijf 'Rocca Jaco-
ba' in Noord-Italië, vernoemd
naar zijn overleden moeder. In
een recent televisie-interview
verwees hij nog naar zijn moe
der, die hem zo had aangeraden
vooral niet de politiek in te
gaan. Maar Fortuyn deed het
toch. Omdat hij, zoals hij zelf
zei, een opdracht had.
„Op zeer jonge leeftijd had ik al
het idee dat ik ooit de baas van
dit land zou worden", meldde
hij in het blad 'Miljonair'. Reeds
in 1995 voorzegt hij in zijn boek
'De verweesde samenleving' de
entree van een verlosser in de
politiek. „Laten we ons voorbe
reiden op zijn komst, opdat wij
hem gereed kunnen inhalen. La
ten wij onze verweesdheid te
boven komen, door hem een
welkom te bereiden. Op weg
naar de goede herder, op weg
naar huis, daar gaat het om. Ik
ben gereed, u ook?" In het tv-
programma 'Het Elfde Uur' ten
slotte, onthulde Fortuyn on
langs dat hij zijn politieke loop
baan beschouwt als een roeping
van God. „Ik heb een opdracht.
Ik ben een religieus man, dus u
hoeft niet te vragen van wie die
komt."
Grootste partij
De opmars van Fortuyn in de
peilingen leek niet te stoppen.
De eerste voorbode was de klin
kende overwinning bij de ge
meenteraadsverkiezingen in
Rotterdam. Gisteren nog voor
spelde het bureau Intomart dat
de Lijst Pim Fortuyn de grootste
partij zal worden.
De buitenlandse media, door de
lijsttrekker zelf in groten getale
uitgenodigd om naar Rotter
dam te komen, plaatsten hem in
het rechtse kamp. De vergelij
king met Haider, Le Pen of Ber
lusconi drong zich op vanwege
de populistische slogans waar
mee Fortuyn de Nederlandse sa
menleving opschudde. Terecht
of onterecht, de campagne van
Fortuyn en zijn programma
punten verdeelden de samenle
ving in twee kampen. Voor of te
gen, een middenweg volgens het
poldermodel bestond niet. For
tuyn wilde een einde aan de pol-
derpolitiek. Zijn gewelddadige
dood op 54-jarige leeftijd had
hij daarbij ongetwijfeld zelf
niet voor ogen. GPD
door Koos van Wees
Het is een ongekend diepte
punt in de Nederlandse po
litiek. De moord op Pim Fortuyn
gaal de geschiedenis in als een
zwarte dag voor de Nederlandse
democratie. Wat we alleen ken
den uit het buitenland, als iets
dat altijd ver van ons bed
plaatsvond, blijkt ook hier te
kunnen. Nederland heeft in één
klap zijn onschuld verloren.
Fortuyn was een man die op
grond van zijn politieke over
tuiging zowel ongelooflijke
bijval als rabiate weerstand
oogstte. Een tussenweg was er
eigenlijk niet en werd ook nooit
door hem gezocht De bijval
kwam van mensen die hun on
vrede over de veiligheid, de zorg
en niet te vergeten het grote
aantal allochtonen door hem
verwoord zagen. De weerstand
was er bij mensen die vonden
dat Fortuyn tweedracht en haat
zaaide, bevolkingsgroepen te
gen elkaar opzette, juist door
zijn standpunten over allochto
nen, de islam en integratie.
Ook de gevestigde partijen ken
den die weerstand. De taal was
soms hard, in de richting van
Fortuyn. Zo noemde VVD-lei-
der Dijkstal, hem 'een gevaarlij
ke man', omdat hij kiezers een
rad voor ogen zou draaien door
beloften te doen die hij niet
waar kon maken. WD-mi nister
Zalm noemde hem zelfs 'een ex
tremist: „Het is bij hem de alles-
of-niets-show."
Ook premier Kok had kritiek op
Fortuyn, al was die minder hard
getoonzet. Zoals PvdA-leider
Melkert eveneens zijn opvattin
gen bekritiseerde. Volgens de
PvdA stond Fortuyn voor een
samenleving die in elk geval
harder zou zijn, a-socialer. De
hardste woorden kwamen mis
schien wel van D66-leider De
Graaf, die op zijn partijcongres
in verband met Fortuyn een op
merking maakte over Anne
Frank. Een verwijzing naar het
nazi-tijdperk die niet alleen bij
Fortuyn verkeerd viel.
Gedemoniseerd
Het leidde bij Fortuyn tot de
klacht dat hij werd 'gedemoni
seerd'. Een klacht die enige
kracht werd bijgezet toen hij
half maart werd bekogeld met
taarten. Maar politiek Den
Haag vond dat hij niet zo moest
zeuren. Fortuyn moest leren in
casseren, was de mening, die
werd verwoord door D66-mi-
nister Borst. Wie dat soort
standpunten had, moest reke
ning houden met kritiek, zei ze,
Fortuyn leek soms zei f het meest
verbaasd over de enorme tegen
krachten die hij opriep. Het in
teresseerde hem ook niet echt. i
Wie geweld wilde gebruiken
kon rekenen op zijn minachting.
Onvermogen vond hij dat, laf- I
heid. Hij besteedde er wel aan
dacht aan, klaagde ook dat hij
onvoldoende bescherming ge
noot, maar hij bleef uitspraken I
doen die de weerstand voedden.
Provoceren, dat deed hij graag.
De laatste weken veranderde
zijn positie enigszins, mede on
der invloed van de lijsttrekkers
debatten. Fortuyn werd een be
kende verschijning, de anderen
wisten inmiddels hoe ze op hem
moesten reageren. Fortuyn was
inmiddels zelf een beetje deel
van het politieke establishment
en begon trekjes van een gewone
politicus te vertonen. Zo bleken
veel van zijn opvattingen na
enig doorvragen toch net even
wat genuanceerder te liggen
dan hij eerder stelde. Met als
hoogtepunt zijn pleidooi voor
een algemeen pardon voor uit
geprocedeerde asielzoekers.
Het is cynisch dat waar de
scherpe kantjes er langzaam af
gingen Fortuyn alsnog de prijs
betaalde voor zijn aanvankelijk
zo radicale oplossingen. De
geest was uit de fles, en kon er
niet meer in gestopt worden.
Het is iets wat de politiek zich
nu goed moet realiseren. For
tuyn mag dood zijn, de onder
werpen die hij aan de orde stelde
liggen er nog steeds. Of ze met
dezelfde overtuigingskracht ge
bracht zullen worden door zijn
politieke erfgenamen bij de
Lijst Pim Fortuyn, valt te be
twijfelen. Fortuyn was een
unieke persoonlijkheid, met ge
weldige retorische gaven, een
enorme mediageniekheid. Dat
keert niet terug.
Maar de boodschap die hij ach
terlaat is niet mis te verstaan en
wordt gedeeld door brede lagen
van de bevolking. Hoe je ook
over die standpunten denkt,
Fortuyn dwong alle partijen wel
tot reageren en daarmee tot
meer duidelijkheid. Geen partij
die nu géén standpunten meer
durft te hebben over het alloch
tonenvraagstuk. GPD
door Paul Burm
en Romain van Damme
Luttele uren voor zijn dood was Pim
Fortuyn gistermiddag in Breda
voor een publieke discussie. In Hotel
Brabant voerde hij op de van hem be
kende manier campagne en discussi
eerde hij met de aanwezigen. Het zou
zijn laatste optreden met publiek wor
den.
Daar zit hij dan, zoals altijd onberispe
lijk in het pak. Deze keer met roze-
bruine stropdas, de benen nonchalant
óver elkaar. Vier uur voor de fatale
schoten in Hilversum kijkt hij in Breda
glimlachend de volle zaal in, waar hij
op de golven van een klaterend applaus
was binnengestapt. Onthaald als een
filmster, met een mooie bos bloemen.
Drie beambten van de beveiligings
dienst Group4 Falck zijn in Fortuyns
buurt en spieden de zaal rond. Niet op
zijn verzoek, al liet de Rotterdammer
na de 'taarten' in Nieuwspoort her
haaldelijk doorschemeren bang te zijn
voor een aanslag. Daarom ook liet hij
veel aanvragen voor een optreden aan
zich voorbijgaan, maar een uurtje Bre
da kon wel, zij het na lang aandringen,
.dat wel.
Tweehonderd belangstellenden zitten
'al ruim voor het begin op hun stoel.
„Uit nieuwsgierigheid", zegt Bredan-
aar Marlijn van der Klis. „Nee, ik ben
geen Fortuynstemmer." Hij is een van
de weinigen. Gewapend met fototoe
stellen of met Pims boek 'De puinhopen
van acht jaar Paars' stevig onder de
arm geklemd hangt de aanhang aan
/zijn lippen. „Rosenmöller is uit Rotter
dam weggevlucht omdat het daar niet
zo goed was voor zijn kindertjes", zegt
hij, sprekend over de onveiligheid op
straat. Applaus.
Fortuyn zit er zelfverzekerd bij en
maakt grapjes. Als er een vraag over
gelijkwaardige zorg voor iedereen
komt, zegt hij: „Mevrouw, in de hemel
zijn we allemaal gelijk, op aarde niet."
Maar als de gespreksleider opmerkt
dat Fortuyn niet snel zal vergrijzen is
hij 'not amused' en kan er zelfs geen
glimlachje af. De verdediging past hem
niet zo. Pim valt liever aan, zoals direct
al bij de opening van het gesprek bleek.
'U was toch bij de padvinders?' luidt de
vraag. „Ho, ho", grijpt hij kordaat in.
„Ik was bij de katholieke verkenners,
dat is nog wel even wat anders."
Voorzetjes
Het zijn voorzetjes die Fortuyn gena
deloos inkopt. Met humor die de scher
pe kantjes eraf haalt en met stemver
heffing als hij zich aangevallen voelt.
Dan slaat hij terug. „Niet omdat ik een
populist ben, zoals vaak beweerd
wordt. Ik praat niemand naar de bek.
Ik constateer dat het in dit land op een
groot aantal punten slecht gaat en daar
wil ik wat aan doen. Voor sommige
punten, zoals de WAO, krijg ik in Den
Haag helaas niet alle handen op elkaar.
Het zij zo."
De zorg, defensie, onderwijs, de islam,
het komt op die zo gewone maandag
middag allemaal voorbij. Soms in snel
treinvaart, maar Pim Fortuyn haakt
telkens moeiteloos aan. „U moet zich
niets van de bureaucratie aantrekken
en uw eigen plan trekken", adviseert
hij een boze mevrouw die in de WAO zit
en wanhopig probeert daaruit te ko
men. „Ga toch uw eigen gang. Als ik u
was, zou ik die agressie van u niet ge
bruiken om er de bureaucratie mee te
bestrijden. Ik zou gewoon voor mezelf
beginnen."
Af en toe is hij wat al te enthousiast en
goochelt hij met cijfers. „In ons land
wonen drie miljoen buitenlanders van
wie twee miljoen met een islamitisch-
agrarische achtergrond. Daarvan
hoort 1,6 miljoen tot de onderklasse
en..„Klopt niet", corrigeert de discus
sieleider meteen, die de CBS-cijfers uit
Fortuyns eigen boek haalt. „Het zijn er
veelminder."
„Fortuyn doorbreekt de saaie politiek
die Nederland tot nu toe kende", zegt
een man in de zaal. „Hij durft de dingen
te zeggen."
Alsof Pim het gehoord heeft. „De reden
dat de integratie van Turken en Marok
kanen niet lukt is omdat zelfs de derde
generatie nog steeds bruiden uit het
buitenland haalt, niet uit Istanbul,
maar uit een achterlopend dorp. Want
achterlijk mag ik niet meer zeggen."
Optimistisch
Hij gaat er eens goed voor zitten: „Ze
vinden dat de hier wonende meisjes te
geëmancipeerd zijn. Ik ben inderdaad
een optimistisch mens, maar niet over
dit soort problemen." Hij oogst weer
applaus.
Een student uit de zaal probeert er nog
een schepje bovenop te doen. Hij komt
aanzetten met draaideurcriminelen
('Wat doet meneer Fortuyn daar aan?'),
maar Pim draait net zo gemakkelijk
naar links: „Alleen erop losmeppen
helpt niet. Het accent moet steeds op de
opvoeding liggen. Ik vind dat je jonge
mensen niet het leven in kunt sturen
zonder toekomst. Ze mogen best hard
aangepakt worden, maar ze moeten
ook worden opgevoed, in kampen
bijvoorbeeld waar ze een vak leren. Als
je mensen negatief behandelt, krijg je
dat ook terug."
Grijnzend: „Zo extreem-rechts ben ik
toch niet hè?"
Ruim een uur duurt de bijeenkomst.
Dan vindt Pim het genoeg en ei ndigt hij
met het uitspreken van het hevig ver
langen naar het Catshuis te mogen. Het
applaus omarmt hem opnieuw en de
politicus wordt weer fi lmheld. Handte
keningen uitdelend en poserend met
fans verlaat hij de zaal. Hij zwaait jovi
aal en zegt: „Ik vond dit best een leuke
bijeenkomst." GPD
