Aan heroïek geen gebrek
PZC
Prot komt van een andere planeet
Lekker knokken
in de oudheid
Landschappen van
Jacob van Ruisdael
Het publiek wordt
geacht mee te smelten
27
Spacey in K-Pax
vrijdag 26 april 2002
et oeuvre van
Jacob van
Ruisdael is het
I allerbeste wat de
I landschapsschilderkunst
I van de 17e-eeuw te bieden
j heeft. Amper 16 jaar oud had
zijn werk al zo'n impact dat
hij snel school maakte. Zijn
J compositie, lichteffecten en
I detaillering zijn
I ongeëvenaard. De expositie
I Jacob van Ruisdael of de
Revolutie van het Hollandse
J landschap die zijn
Haarlemse periode
I behandelt, is bij uitstek op
zijn plaats in het Frans
Halsmuseum. Veel weten we
van hem maar wie hij was als
mens blijft een mysterie.
Jacob Isaacksz van Ruisdael
(1628/1629, Haarlem-1682,
i Amsterdam) behoort samen met
I Vermeer, Rembrandt en stadge-
nopt Frans Hals tot de grote vier
I van.fle Gouden Eeuw. Tijdelijk
is een groot deel van zijn pane-
I len en doeken weer terug in de
plaats van hun ontstaan: Haar
lem. De tentoonstelling wordt
I zelfs geopend (op 2 7 april) op
i heilige grond voor de Ruisdaels,
I namelijk in de Nieuwe Kerk.
Hier is zijn vader, IsaackJa-
I cobsz van Ruisdael bijgezet in
1677. Toch had de plechtigheid
j eigenlijk plaats moeten hebben
in de Grote Kerk of St.-Bavo
aan de Grote Markt omdat het
I bestaan van Jacob van Ruisdael
hiermet zijn begrafenis 320 jaar
I geleden eindigde.
I De tentoonstelling begint met
I het yroegst bekende werk van
Ruisdaelhet kleine doek Bos-
i pad-uit 1646. In het doorkijkje
vam23,5 bij 18 centimeter met
zijn concentrische licht-donker
werking is al direct waar te ne-
men hoe veelbelovend zi j n ta-
I lentis.Dit werd in zijn tijd al ge
zien gel et op zijn vroege opname
als )id van het Sint Lucasgilde,
I in 1648. Zijn bijna even oude
I neef en naamgenoot, en evenals
hij landschapsschilder, Jacob
Salomonsz van Ruisdael, zou
pas in 1663 lid worden. Het bos
gezicht, later een van zijn voor-
I naamste onderwerpen, is
ontstaan aan de hand van teke-
l ningen die hij maakte in de om-
I geving van Haarlem.
De expositie besluit met het be
roemde panoramisch gezicht op
Haarlem, bijgenaamd Haerlem-
j pje uit 1670 (en niet uit 1648 zo-
als de catalogus abusievelijk
meldt)een bruikleen van het
Kunsthaus Zürich.
I In totaal zijn 32 schilderijen van
zijp hand in min of meer chrono
logische volgorde te zien en 20
schilderijen van voorgangers en
tijdgenoten. Samensteller Pie-
terBiesboer, conservator oude
kunst van het Frans Halsmuse
um, heeft het project voorbereid
in samenwerking met de Ham
burger Kunsthalle, waar de ex
positie eerder was te zien. In
tegenstelling tot de grote over
zichtstentoonstelling van meer
dan twintig jaar geleden in Den
Haag(Mauritshuis, 1981) wordt
ingezoomd op de periode dat
Ruisdael werkzaam was in
Haarlem, van 1646 tot 1655.
De familie Van Ruisdael kwam
uit Naarden. Jacobs vader Isaac
was met zijn jongere broer Salo
mon en zijn ouders naar Haar
lem gekomen. Hun vader, de
doopsgezinde Jacob Jansz de
Gooyer, zoals de familie zich
eerst noemde, was meubelma
ker. Zij vestigden zich in het
toen zeer Welvarende Haarlem,
omdat hun vooruitzichten op
een goed bestaan daar groter
waren dan in hun eigen stad.
Later noemden zij zich Van
Ruisdael naar een hofstede bui-
De molen bij Wijk bij Duurstede.
ten Naarden. Vader Isaac en Ja
cob schreven hun naam beiden
consequent als Ruisdael met een
i, zijn broer Salomon en diens
zoon Jacob waren minder con
sequent en schreven hun naam
in de meeste gevallen met een y.
Volgens kunsthistoricus avant
la lettre Arnold Houbraken (in
1718, bijna veertig jaar na Ruis
daels dood)bezocht Jacob de
Latijnse school, maakte hij een
studie medicijnen af en heeft hij
zelfs operaties uitgevoerd. Er is
een schriftelijke bron die dit be
vestigt. Ruisdael wordt op 15
oktober 1676 vermeld als 'doc
tor medicus' met een graad van
de Universiteit van Caen in
Frankrijk. Maar de vermelding
is discutabel omdat zijn naam
als enige is doorgestreept. Wel
licht is Jacob spoedig na zijn in
schrijving gestopt met het prak
tiseren als arts.
Samen met zijn vader, zijn oom
Salomon, die verschillende ho
ge functies heeft bekleed binnen
het Sint Lucasgilde, en zijn neef
Jacob Salomonsz vormden de
Ruisdaels een invloedrijke fac
tor in de Haarlemse schilderwe
reld. Ze werden qua aantal al
leen overtroffen door de Frans
Halsclan: Frans Hals, zijn vijf
zonen en zijn broers Dirck en
Joost Hals.
Net zoals Frans Hals de meest
vooraanstaande was in zijn fa
milie, zou Jacob dat worden van
de zijnen, op de voet gevolgd
door zijn oom. Les kreeg hij van
zijn vader, maar vooral van deze
oom Salomon. Maar al snel was
hij deze specialist in rivierland
schappen de baas. Daar werd
een even schappelijke als crea
tieve oplossing voor gevonden.
Jacob zou zich onthouden van
dit landschapsgenre om niet in
eikaars vijver te vissen: genres
te over! Zijn vader en zijn neef
Jacob Salomonsz vormden nau
welijks concurrentie voor Jacob
en Salomon. Biesboer:Jacob
Salomonsz maakte ook duin
landschappen en bosgezichten,
maar tobt ontzettend met zijn
afzet. Wanneer zijn vader Salo
mon overlijdt in 1670 koopt hij
een kousenwinkel om op die
manier wat extra inkomsten te
hebbenNeef Jacob komt later,
als hij net als Ruisdael in Am
sterdam woont, beroerd aan zijn
einde. Geestelijk totaal verward
en verkerend in grote armoede
wordt hij naar Haarlem naar het
Werk- of Aalmoezeniershuis
overgebracht, omdat hij niet in
het bezit is van het poorter
schap. Hij sterft in 1681, een
jaar voor Ruisdael.
Van Jacob van Ruisdael zijn in
totaal duizend werken bewaard
gebleven waaronder een kleine
reeks etsen en zo'n honderd te
keningen. Hij construeerde zijn
landschappen in zijn atelier aan
de hand van nauwkeurige
schetsen die hij maakte in de
omgeving.
Behalve bosgezichten vormen
korenvelden, watermolens,
windmolens, strandge-zichten,
watervallen, begraafplaatsen,
winterlandschappen, verge
zichten op de bleekvelden rond
Haarlem en een paar zeegezich
ten zijn onderwerpen. Land
schappen zijn altijd voorzien
van imponerende luchten met
een grote variëteit aan wolken
vormen en lichteffecten. In zijn
gezichten op Haarlem is de ver
houding van het landschap ten
opzichte van de lucht zelfs één
staat tot drie. Aan heroïek geen
gebrek.
Het summum aan dramatiek is
te vinden in het schilderij De
Joodse begraafplaats uit 1655,
Heuvelachtig landschap met korenveld.
waarvoor hij inspiratie zocht op
de (Portugees-) joodse begraaf
plaats Beth Haim bij Ouderkerk
aan de Amstel. Hij voorzag de
oorspronkelijke zonovergoten
setting van een maximaal thea
traal karakter door er elemen
ten als een kale boom op de
voorgrond, een ruïne op de ach
tergrond (waarschijnlijk de
overblijfselen van Kasteel Eg-
mond die hij had getekend bij
Alkmaar) en een watervalletje
aan toe te voegen.
Dit laatste motief had Ruisdael
opgedaan via de schilderijen
van zijn oudere vriend, de schil
der Allart van E verdingen die de
waterval introduceerde in zijn
landschappen na een reis naar
Zweden en Noorwegen in 1644.
Het lage standpunt met de ruïne
op de heuvel is geïnspireerd
door een reis die hij maakte met
een andere Haarlemse vriend,
de schilder Nicolaes (Pietersz)
Berchem. Met hem trok hij naar
het Duitse Bentheim waar hij
Zesvoudig wereldkampioen
worstelen Dwayne Douglas
Johnson, beter bekend als The
Rock, speelde een bijrol in 'The
Mummy Returns' en deed dat
volgens de producenten met zo
veel verve dat nog tijdens de op
namen werd besloten hem een
hoofdrol te geven in net zo'n
film. Dat werd The Scorpion
King, gesitueerd 5000 jaar gele
den in een setting van eveneens
woestijnen en grillige ves
tingsteden. De uit Samoa af
komstige Johnson doet met zijn
even elegante als atletische ge
stalte denken aan zowel Woody
Strode als Arnold Schwarzen
egger in hun jonge jaren. Maar
hij heeft ook wel iets speciaals,
iets nobels, dat charisma wordt
genoemd.
De snelheid waarmee The Scor
pion King werd gemaakt laat
zich niet afzien aan de vorm van
dit door Chuck Russell (The
Mask, Eraser) geregisseerde
epos dat niet werkelijk zoveel
minder oogt als de Mummy-
f ilms. Hooguit kun je zeggen dat
men zich iets minder heeft uit
gesloofd op digitale beeldeffec
ten, al zijn er toch een paar best
aardige trucages te bewonde
ren. De meeste tijd zal men zich
hebben bespaard bij het ont
werpen van het scenario, want
men heeft - lijkt het - nog eens
goed naar 'Conan The Barbari
an' gekeken en is verder tot geen
enkele originele vondst geko
men. Tenzij je het inventief moet
vinden dat de hoofdstad van het
kwaad Gomorra werd gedoopt
zoals die stad in de bijbel, ter
wijl er in het verhaal ook nog
een zieneres rondloopt die Kas-
sandra heet, netzoals in de Illias
van Homerus.
De boosaardige koning Mem
non (Steven Brand) is bezig alle
woestijnstammen aan zijn wre
de macht te onderwerpen, mede
dankzij de voorspellende gaven
van de door hem gevangen ge
houden Kassandra (Kelly Hu)
Kans om hem te weerstaan is er
alleen als eerst Memnon - die
ook voor de beste zwaardvech
ter ter wereld moet doorgaan -
gescheiden wordt van de vrouw
die steeds de bewegingen van
zijn vijanden kan profeteren.
Krachtpatser Mathayus
(Dwayne Johnson alias The
Rock dus) belast zich met die
taak. Hij zal niet alleen Kassan
dra voor zich weten te winnen
maar ook nog assistentie krij
gen van een niet al te heldhafti
ge paardendief, een tovenaar,
een Nubisch stamhoofd en een
horde Amazones.
De vechtscènes zijn heel be
hoorlijk gechoreografeerd. Er
komen ook nog sluierdansen
aan te pas en een partijtje Russi
sche roulette met cobra's in
kruiken. De boel wordt met een
vette knipoog in de etalage ge
zet en het lijkt alsof de tijden
van de onbekommerde sanda-
lenfilms zijn teruggekeerd.
Pieter van Lierop
The Scorpion King Regie: Chuck
Russell. Met: Dwayne Johnson (The
Rock), Steven Brand, Michael Clar
ke Dunacn, Kelly Hu Te zien in Ci-
nedty Vlissingen, De Koning Hulst,
Cinemactueel en Roxy Bergen op
Zoom.
het hooggelegen Kasteel Bent
heim tekende. De onheilspel
lend donkere wolken met lichte
plekken, een regenboog en de
uitgekiende lichtval doen de
rest.
Op een van de grafstenen staat
zijn signatuur alsof hij met dit
landschap zijn eigen sterfelijk
heid wilde onderstrepen: een
variatie op het genre van het va-
nitas (vergankelijkheid) stille
ven. Het schilderij was gezien
zijn grootte bestemd voor een
particuliere opdrachtgever.
Als Biesboer, die specialist is op
het gebied van de Haarlemse
schilderkunst, gevraagd wordt
waarom Ruisdael nu de beste
landschapsschilder van de ze
ventiende eeuw is, zegt hij zon
der nadenken: 'Zijn onafhanke
lijke manier van observeren'.
Hij verduidelijkt: ..Ruisdael
kijkt heel goed, kan enorm goed
analyseren: wat zijn voorgan
gers hebben gedaan zette hij
voort; daar zie je ook sporen van
terug. Net als Frans Hals ver
nieuwt hij zichzelf keer op keer
alhoewel hij vasthoudt aan be
paalde conventies qua composi
tie en ruimte-indeling. Maar
binnen die conventies weet hij
zijn creatieve kracht volkomen
uit te buiten en zijn composities
telkens zodanig te differentië
ren dat je hem nooit kunt be
trappen op een herhaling van
zetten."
Aart van der Kuijl
Expositie Jacob van Ruisdael of de
Revolutie van het Hollandse land
schap. Te zien- 27 april tot en met 28
juli, Frans Halsmuseum. Haarlem.
Open: di t/m za van 11-17 uur; zon
en feestdagen 12-17 uur. Maandag
gesloten Catalogus: €22,50 (inge
bonden: €32,50) Elke zaterdag gra
tis rondleiding voor individuele be
zoekers van 12-13 uur.
Is alleen liefde genoeg om een
kind op te voeden? Of komt
daar meer bij kijken? Volgens de
makers van het hopeloos naïeve
zakdoekendrama I Am Sam is
ouderlijke liefde meer dan vol
doende. Om hun stelling te be
wijzen voeren ze Sean Penn op
als Sam, een man met het li
chaam van een volwassene en de
geestelijke ontwikkeling van
een zevenjarige. Maar zijn hart
blijkt genoeg onvoorwaardelij
ke liefde te bevatten voor de he
le bevolking van zijn woon
plaats Los Angeles.
Ach, en wat gaat deze simpele
ziel toch liefdevol om met zijn
dochtertje, per ongeluk ver
wekt, maar toch van harte wel
kom in Sams eenvoudige leven
tje. Als zesjarige is Lucy haar
papa al intellectueel de baas.
Maar ze houdt zielsveel van
hem, omdat hij er altijd voor
haar is. En dan is daar ineens de
kinderbescherming om het ge
lukkige gezinnetje uit elkaar te
halen. Volgens deze instantie
zou Sam vanwege zijn geestelij
ke handicap niet geschikt zijn
om een opgroeiend kind op te
voeden.
Ten einde raad roept Sam de
hulp in van de keiharde advoca
te Rita. De door Michelle Pfeif
fer vertolkte juriste wordt afge
schilderd als een neurotische
dame, die het te druk heeft met
haar carrière om tijd te besteden
aan haar zoontje. Als zo iemand
wel een kind mag opvoeden,
waarom dan een liefdevolle va
der als Sam niet?
Uiteindelijk smelt zelfs de ego
centrische Rita voor de pure
liefde tussen Sam en Lucy. Het
publiek wordt geacht mee te
smelten, vanwege de schattige
uitstraling van kindactrice
Dakota Fanning en de verzame
ling lichamelijke tics die Sean
Penn in de strijd gooit om een
geestelijk gehandicapte neer te
zetten.
Penns acteerprestatie lokte mil
joenen Amerikanen naar de bio
scoop en bezorgde hem een Os
carnominatie. Het is treurig dat
een begaafde acteur als Penn op
zo'n schaamteloze manier de
sentimenten moet bespelen om
waardering te oogsten.
Fritz de Jong
1 Am Sam. Regie: Jessie Nelson Met:
Sean Penn, Michelle Pfeiffer, Dako
ta Fanning, Dianne Wiest, Laura
Dern. Te zien in CineCity Vlissingen.
Sean Penn en Dakota Fanning.
gemengde gevoelens blijven achter na
I vJhet zien van de speelfilm K-Pax. De ti-
j tel verwijst naar een tot nu toe onbekende
planeet waarvan een man afkomstig zegt te
zijn; die hartje New York door de politie
wordt opgepikt en vervolgens afgeleverd in
I een gekkenhuis. Daar zal hij zijn behande-
j lende psychiater nog veel hoofdbrekens be
zorgen. De film wordt voortreffelijk geac-
I teei-d, maar van een publiek vergt de plot
j wel erg veel geduld en inlevingsvermogen.
1 De nominale ruimtereiziger, die zich laat
aanspreken als Prot, maakt een goedgemut-
Kevin Spacey verbaast vriend en vijand als hij blijkt met honden te kunnen praten.
ste en alles behalve gestoorde indruk. Hij
blijkt hyperintelligent en heeft een positie
ver effect op zijn medepatiënten dan de toch
best zorgzame medische staf te presteren
weet. Prot ziet er ook niet vreemd uit of zo.
Eigenaardig is wel dat hij vrijwel altijd zijn
zonnebril op houdt, want het licht bij ons is
feller dan hij op K-Pax gewend zegt te zijn.
Als de film verder heel realistisch geacteerd
wordt en er ook niet zo bizar uitziet als Su
perman of Spielbergs A.I., hoe lang kun je
dan de mogelijkheid open houden dat Prot
wellicht geen onzin verkoopt? Minder lang,
in elk geval, dan waar regisseur Iain Softley
van uitgaat.
K-Pax biedt het soort filmverhaal waarin je
Robin Williams zou verwachten. In de rol
van de psychiater of in die van de patiënt,
het had alle twee gekund. Maar hier is de
casting ietsje doortrapter aangepakt door
de psychiater te laten spelen door Jeff
Bridges die in Starman ooit zelf een toerist
van een andere planeet heeft gespeeld. Dan
houd je toch onwillekeurig rekening met de
kans dat hij nog wel eens te overtuigen kan
zijn als iemand bij hem aanklopt met net
zo'n kras verhaal.
En net zo slim was het om de rol van de ver
onderstelde bewoner van K-Pax te geven
aan Kevin Spacey, want met hem is alles
mogelijk. Die begenadigde acteur kan elke
rol geloofwaardig maken. Wanneer hij nu
een banaan krijgt aangeboden en hij eet die
met schil en al op en hij mompelt vervolgens
'Heerlijk!', dan durf je te zweren dat het
echt de eerste banaan van zijn leven moet
zijn geweest. Bridges raakt ook danig in
verwarring wanneer Prot op astronomisch
gebied blijkt te beschikken over kennis
waar Amerika's grootste deskundigen een
puntje aan kunnen zuigen en blijkt te kun
nen communiceren met honden. Maar
waarom reageert Prot zo spastisch op tuin-
sproeiers?
Te veel tijd neemt regisseur Iain Softley om
zijn verhaal weg te trekken van de al te mal
le vraagstelling: komt Prot wel of niet van
een andere planeet? En te laat stelt hij
scherp in op de meer wezenlijke problemen,
waar komt Prot dan wél vandaan? Hoe komt
hij aan zijn waanvoorstelling? En wat is de
verklaring voor zijn uitzonderlijk grote
kennis van dieren, psychologie en astrono
mie?
Het onbevredigende van K-Pax is dat er uit-
eindelijk wel een achtergrond wordt bloot
gelegd als oorzaak van een trauma uitmon
dend in gekte, maar onverklaard blijft
waarom de man zo veel verwarring kon
zaaien door zich te manifesteren als onte
genzeglijk een van de meest geniale wezens
op aarde. Dan voel je je toch in de luren ge
legd, al werd er nog zo mooi geacteerd.
Pieter van Lierop
K-Pax Regie: Iain Softley. Met. Kevin Spacey,
Jeff Bridges, Mary Cormack, Alfre Woodard Te
zien in CineCity Vlissingen en De Koning Hulst.
