De opvallende rol van Kok
Politie
Balans na acht jaar Paars
39
zaterdag 20 april 2002
Kok (hier samen met Pronk).een mooi-weerpremier.
foto Jan de Vries/GPD
Gebrek aan daadkracht, een ha
perende regie. Wim Kok heeft
de negatieve geluiden van de laat
ste maanden in één klap van tafel
geveegd met zijn besluit Paars II op
te blazen. En misschien deed Paars
het ook wel beter dan we de laatste
maanden denken. Over nationaal
chagrijn, wantrouwen en een pre
mier die geen onderkoning is.
Het wantrouwen stak onmiddellijk
de kop op na de val van het kabi
net-Kok. Was hier sprake van oprecht
medeleven met de nabestaanden van
Srebrenica of speelden de naderende
verkiezingen toch een rol?
Sceptici wezen op de gevolgen van
Koks 'truc'. Het debat over het rapport
van het Nederlands Instituut voor Oor
logsdocumentatie over de val van Sre
brenica zou alleen nog gaan over het af
treden, niet over de fouten die de poli
tiek maakte bij de val van de enclave.
Door af te treden néémt Kok dus geen
verantwoordelijkheid, maar ontloopt
hij die. En omdat het kabinet is opge
stapt, blijft een latere parlementaire
enquête zonder politieke gevolgen. Het
opblazen van het kabinet als een dui
velse truc van een gehaaid politicus
dus.
Hoe kon het zo ver komen dat het onge
twijfeld pijnlijkste besluit uit de loop
baan van Wim Kok, toch de integriteit
zelve, zó wordt gewantrouwd? Zelfs de
verzekering dat het hier gaat om een
'honderd procent integere, eigen en
persoonlijke afweging' kan de achter
docht niet wegnemen.
Het is het logisch vervolg op een ont
wikkeling die de laatste maanden al
zichtbaar werd in de kritiek op Paars.
Kok is een 'gewone' politicus gewor
den, zoals zijn kabinet toch een gewoon
kabinet bleek. En liep Paars toch al niet
strompelend naar de finish?
Sceptici
Prof. Uri Rosenthal, hoogleraar be
stuurskunde en senator voor de VVD,
behoort niet tot dit slag sceptici. „De
val van het kabinet en de situatie bin
nen Paars hebben niets met elkaar te
maken", is zijn overtuiging. En hij ver
wijst naar de 'indrukwekkende' ver
klaring die Kok in de Tweede Kamer
aflegde over de val van het kabinet.
Rosenthal signaleert wél dat er binnen
het vraagstuk Srebrenica wat andere
patronen uit de paarse praktijk samen
komen. „Paars wordt gekenmerkt door
onherkenbare compromissen. Dat
wordt geweten aan een gebrek aan re
gie, hetzelfde verwijt dat Kok ook treft
inzake Srebrenica. Ma^r dat is onte
recht. Het is het verschil tussen beeld
en werkelijkheid: in ons land is de pre
mier de eerste onder zijn gelijken, geen
onderkoning die naar believen taken
naar zich toe kan trekken die de vakmi
nister laat liggen. Terwijl de mensen
dat wel denken, elke keer als Kok weer
op televisie is."
Kok wordt kortom teveel aangerekend,
meent Rosenthal. En juist daarom is
het zo opvallend, dat Kok afgelopen
week alle staatsrechtelijke mores door
brak door als eerste premier ooit zélf
het kabinet op te blazen. Hij trok nu
dus wel de rol naar zich toe van de man
die alles bepaalt. „Het is misschien het
begin van een trendbreuk. 'Ik stap op,
volg mijHij heeft in ieder geval de an
dere ministers ervan overtuigd zijn lot
te delen."
Maar had het dan toch niet een héél
klein beetje te maken met de metaal
moeheid binnen Paars? Volgens Rosen
thal is dat pas iets van de laatste tijd.
„Paars deed het tot voor kort nog ge-
weldig in de peilingen. Ik denk dat het
nationaal chagrijn veel te maken heeft
met onzekerheid, na Enschede, Volen-
dam en 11 september, en nu met de
neergaande economie. Het is meer een
sociaal-psychologische kwestie. Je
moet dus die onzekerheid tegengaan.
Dat kan door scherpe, duidelijk keuzen
te maken en doen wat je belooft. Niet
meer het excuus gebruiken van het
compromis zoals onder Paars vaak ge
beurde."
Misschien heeft het kabinet het ook wel
beter gedaan dan we allemaal denken.
Vakbondsvoorzitter Lodewijk de
Waal, namens de FNV regelmatig rond
de tafel met Kok, oordeelt evenmin ne
gatief overacht jaar Paars. Al achtte hij
de tijd wel gekomen dat nu weer eens
een kabinet van andere samenstelling
zou komen. „Op de sociale dossiers was
dit kabinet uitgeregeerd."
Het meeste wat het kabinet op sociaal-
economisch terrein bereikte, gebeurde
in Kok I, benadrukt De Waal. De enor
me groei van de werkgelegenheid, de
economische groei, de inkomensverbe
tering voor alle groepen. „Daarna werd
het een beetje de arrogantie van de
macht. Melkert speelde een doorslag
gevende rol in dat eerste kabinet. On
der De Vries op sociale zaken was Paars
al wat minder toegankelijk, en Ver
meend is vooral erg veelbelovend."
Koks deur stond altijd open voor De
Waal en diens tegenstrever Schraven
van werkgeversorganisatie VNO/N
CW. „Als hij iets had, belde hij je op. Of
ficiële overleggen werden in het Toren
tje voorbereid. Dan ging het erom welk
karakter het overleg zou krijgen. Want
als het conflictueus zou worden, was
het wel makkelijk dat iedereen dat
wist."
Door die onderonsjes duurde het nog
wel eens lang voordat zaken tot een op
lossing kwamen, erkent De Waal.
Durfde Kok zelf geen besluiten te ne
men? „Ik denk niet dat dat het pro
bleem was. Maar dit is Nederland. In
Engeland slaan ze elkaar knock-out,
hier ga je in overleg. Kok zocht altijd
een oplossing en soms duurde dat wat
langer, ja."
De Waal denkt dat Kok soms het poli
tieke proces zelf wat vaart had mogen
geven. „In de Nederlandse verhoudin
gen schuift een premier de overige mi
nisters niet snel opzijKok is zich daar
altijd erg bewust van geweest."
Volgens de vakbondsvoorzitter was de
magie van Paars al langer uitgewerkt.
„De missie van het kabinet was ver
vuld. De werkloosheid en het budget
tair beleid, de speerpunten van PvdA
en WD, waren op orde. En voor inte
gratie en veiligheid was het niet in het
leven geroepen. Daar heb je een kabi
net van andere samenstelling voor no
dig."
„Hoezo uitgeregeerd?", zegt minister
Klaas de Vries van binnenlandse zaken
op zijn werkkamer enigszins spottend.
„Mijn agenda is nog steeds vol." De be
windsman benadrukt net als Rosenthal
dat het kabinet tot onlangs hoge waar
deringscijfers kreeg. De economische
onzekerheid en de aanslagen van 11
september in combinatie met 'heel na
drukkelijk gearticuleerde' kritiek van
Pim Fortuyn hebben gezorgd voor een
omslag, zegt hij.
Daarbij: mensen vinden dat sommige
dingen gewoon te lang duren. Het kabi
net investeerde fors in nieuwe agenten
niet zo gevoelig. Werk, werk, werk. Wat
is dat nou? Drie keer hetzelfde woord.
Hadden we dan drie keer moeten zeg
gen: zorg, onderwijs, veiligheid? Zou
dat de mensen gelukkiger maken? Ze
zeggen wel eens: waar visie ontbreekt,
komt het volk om. Maar ik ken heel wat
landen waar mensen in de naam van
een grote visie omkwamen."
Normaal
Het kabinet Kok II was volgens De
Vries vooral ook een sociaal kabinet.
„Het aan het werk helpen van al die
honderdduizenden mensen. Als er iets
sociaal is, dan is dat het wel. Op een ge
geven moment hadden we het laagste
werkloosheidscijfer in dertig jaar. Het
laagst ook van Europa. Maar misschien
worden mensen resistent tegen het
nieuws hierover. Het wordt normaal
gevonden. Dan zegt men dat het komt
door de gunstige economie in Europa.
en de zorg. Maar het kost tijd voor er
meer blauw op straat is en meer handen
aan het bed komen.
Het eerste paarse kabinet had als motto
'werk, werk, werk'. Toen dat was ge
lukt, leek het alsof het tweede een the
ma ontbeerde. Maar desondanks ging
men gewoon aan de slag. Er was dan
ook genoeg te doen, vindt De Vries. Na
een oorlog met de vakbonden en werk
gevers ging de sociale zekerheid op de
schop, de arbeidsvoorziening werd uit
handen genomen van de sociale part
ners die er al jaren niets van bakten.
„Misschien niet zo interessant, maar
ongelofelijk belangrijk", aldus de be
windsman. Daarnaast zijn miljarden
gegaan naar het onderwijs en de zorg,
wil het kabinet de criminaliteit hard
aanpakken en is veel gedaan aan ar
moedebestrijding. Het aantal gezinnen
onder de norm van de armoedegrens, is
met dertig procent afgenomen.
De Vries wil maar zeggen: daar is geen
motto voor nodig. „Ik ben daarvoor
Maar in omringende landen, zoals bij
voorbeeld Duitsland, is niet geprofi
teerd. Dus het heeft ook wel degelijk
met kabinetsbeleid te maken."
De Vries wil ook niets horen van kritiek
op de slagvaardigheid van de premier.
„Kok doet en deed het perfect. De ef
fectiviteit van de regie hangt ook af van
de kwaliteit van de spelers. Regie bete
kent niet dat de regisseur de rol van de
acteurs overneemt. Het is geen mario
nettenspel. De premier schuift geen
mensen opzij en drukt geen beslissin
gen door. Zo werkt het niet in ons land.
Kok durfde wel degelijk besluiten te
nemen, daar ging het niet om. Hij is een
van de beste voorzitters van het land,
ongelooflijk getraind. Hij luistert goed,
laat anderen in hun recht. Hij voelt heel
goed aan wat er leeft, the mood of the
meeting. Er is in al die jaren slechts een
keer gestemd over een onderwerp ge
loof ik."
Bart Tromppoliticoloog en erkend cri
ticaster van de PvdA, vindt echter wel
degelijk dat het aan slagvaardigheid
ontbrak in Paars. Dat begon volgens
hem toen Wim Kok zijn vertrek aan
kondigde. „Kok beleefde zijn hoogte
punt precies op het moment dat hij in
augustus vorig jaar bekend maakte de
sociaal-democratische fakkel over te
dragen aan Ad Melkert. Op dat mo
ment waren al een paar scheurtjes
zichtbaar. De privatisering van de
spoorwegen werd halverwege stopge
zet, Paars had nog steeds geen oplos
sing gevonden voor de WAO, om over
de wachtlijsten in de zorg maar niet te
spreken. Na zijn besluit te stoppen
heeft een snelle omslag plaats gehad,
hij werd tot in de hemel geprezen en
vervolgens helemaal gediskwalifi
ceerd."
De PvdA en WD waren ook op elkaar
uitgekeken. „Men begon al onderhuids
te vermoeden dat dit het laatste kabi
net in deze samenstelling zou zijn."
De laatste anderhalve week volgden de
gebeurtenissen elkaar zo snel op, dat
Kok er niet veel meer aan kon redden.
„Hij zal dan ook wel heel erg boos zijn
geworden", weet Tromp uit ervaring. Is
het einde van Paars kenmerkend voor
de regie-capaciteiten van de minister
president? Tromp: „Kok is als regisseur
heel anders dan zijn voorganger Ruud
Lubbers. Die laatste zat overal boven
op. Zijn meest gevreesde vraag aan me
de-bewindslieden: 'Zal ik even met je
meedenken?' Kok vindt dat iedereen
verantwoordelijk is voor zijn eigen
winkel", signaleert hij net als De Vries.
De vraag hoe acht jaar Kok moet wor
den beoordeeld, komt te vroeg, vindt
Tromp. Wel plaatst hij een paar kriti
sche, 'onaardige' kanttekeningen, zo
als hij zelf zegt. Zo is Kok een 'mooi-
weerpremier' geweest. „Een echte cri
sis, zoals de oliecrisis onder Den Uyl,
heeft hij nooit meegemaakt. Tegelijk
heeft hij veel dingen mee gehadIk heb
als latent-katholiek, wel eens tegen
Den Uyl gezegd: je bent in staat van ge
nade, of niet. Den Uyl heeft het name
lijk ook allemaal meegemaakt: alles
werd soms toegejuicht en alles ging
soms mis."
Maarten Brakema
en Koos van Wees
Amper een half uurtje in Luik
of het is al raak: Kike's por
temonnee is gerold. Weg geld,
weg bankpasjes, weg rijbewijs.
„Ook niet bijster slim om dat al
lemaal bij elkaar in één beurs te
stoppen", merk ik op. Het komt
me op een vernietigende blik te
staan.
Kike raast en tiert. Ze haat
Luik. Die vieze stad. Waar
zelfs de modezaken 'uitsmijters'
hebben en de smalle, donkere
steegjes stinkende geuren
uitademen. Palermo aan de
Maas. Hier werd de socialisti
sche voorman André Cools ver
moord, riekt het naar corruptie
en bloeit de illegale wapenhan
del.
Zelf hou ik van Luik, de geboor
testad van detective-schrijver
Georges Siménon. Van de
schilderachtige steegjes, de
statige maar vervallen gebou
wen, de vele terrassen en cafés.
Maar ik ben één van de weini
gen.
„Waarom moeten we uitgere
kend hier komen winkelen. Wa
ren we maar naar Hasselt ge
gaan", schreeuwt Kike. Ze duikt
in de vuilnisbakken in de druk
ke winkelstraat, wroet als een
bezetene door het afyal. „Mis
schien is het ze alleen om de cen
ten te doen, hebben ze m'n
portemonnee meteen weer weg-
Wim Kok; ...hij doet en deed het perfect...
foto Harmen de Jong/GPD
„Misschien moeten we aangifte
doen", opper ik in de hoop dat ze
haar hoofd uit de container
haalt. „Wat heeft dat nou
voor zin? Weet jij dan waar het
politiebureau is?" Toevallig
wel. Over de brug, in Outremeu-
se.
Verdwenen
Maar aan de andere kant van de
Maas aangekomen blijkt het po
litiebureau verdwenen. Een
vriendelijke Luikse dame was
het niet eens opgevallen. Ze
heeft geen idee waar de politie
nu zit. Van die handige richting
aanwijzers, zoals in Nederland,
hebben ze in Wallonië nog nooit
gehoord. Terug in het centrum
vinden we na drie kwartier zoe
ken eindelijk het nieuwe poli
tiebureau. Na nog eens drie
kwartier wachten worden we
nog geholpen ook.
„Zakkenrollerij. Oui, oui",
knikt de gezette agent. De
knoopjes van zijn lichtblauwe
overhemd staan op springen.
Hij ploft neer op z'n bureaustoel
en start het benodigde compu
terprogramma op. Dat wil
maar niet lukken. De agent
geeft telkens een fout comman
do.
„Hij snapt er de ballen van", sist
Kike. „Ik krijg visioenen van
Dutroux die de trap van het jus
titiepaleis in Neufchateau af
loopt, op de vlucht, met het
dienst wapen van z'n bewaker.
Was die niet in slaap gevallen?
Kon Dutroux daardoor niet
ontsnappen? Ik begin het
allemaal veel beter te begrij
pen."
„Ach, overdrijf niet zo", zeg ik.
„Je bent gewoon over de rooie
omdat je geld is gejat." Een
tweede agent heeft intussen
postgevat in de deuropening.
Nog zo'n corpulente diender
met kalend hoofd en een pistool
in z'n riem. Ik laat m 'n ogen door
het kantoor gaan en begin me nu
langzaam ongemakkelijk te
voelen. Het lijkt wel een kerker,
onder de grond. Door het raam,
met ijzeren tralies ervoor, zie ik
alleen maar de voeten van men
sen die voorbijlopen.
Accuboor
Dan ontwaar ik de gereed
schapskalender. „De wat?",
vraagt Kike verbaasd. „Kijk
dan", zeg ik, „een gereed
schapskalender". Zo noemde
mijn oude chef dat. Dikke bor
sten in veel te kleine bikini's die
een accuboor aanprijzen in ja
nuari. En in februari is het een
pot motorolie of iets dergelijks.
„Ach, misschien is die nog van
vorig jaar", sus ik. Toch niet. Hij
is van 2002.
„Dat kun je toch niet maken.
Stel, je bent net aangerand en
moet hier, in dit hol, bij dit stel
letje aangifte komen doen", ful
mineert Kike. Geërgerd kijken
we de agent aan, die met rood
aangelopen hoofd nog nerveu
zer op z'n muis klikt.
Het duurt nog twintig minuten
eer de aangifte uit de computer
rolt. Blij dat we weg kunnen,
duiken we de kroeg in waar we
onbedaarlijk moeten lachen om
zoveel schlemieligheid. En ter
wijl de politiecombi's met valse
sirenes voorbij razen, vragen we
ons melodramatisch af of het
ooit nog goed komt met de fysie
ke en geestesgesteldheid van de
Belgische c.q. Luikse politie
agent.
Pascale Thewissen
brussel
