PZC
Tussen leer en leven
Arduin
33
zaterdag 20 april 2002
Een enkele keer mag Piet van
den Beemt zich wel eens ver
spreken. Zoals onlangs, toen uit
Den Haag een groep mensen uit de
zorgsector voor mensen met een
verstandelijke beperking een
werkbezoek bracht aan de bedrij
ven van de Stichting Arduin. De
voorzitter van de Raad van Be
stuur hield een bevlogen discours
over mensen met talenten en mo
gelijkheden en hij schetste met
geestdrift hoe in de afgelopen zes
jaar de muren van het instituut
zijn geslecht en hoe honderden
mensen met een verstandelijke
handicap uit de sfeer van ledig
heid naar dagbesteding zijn ge
leid. Hoe ze uit de betrekkelijk ge
sloten instelling zijn gekomen en
zijn gaan wonen in gewone wijken
van dorpen en steden in Zeeland.
De inleiding van Van den Beemt
was doortrokken van begrippen
als autonomie, vrije keuze en zelf
standigheid. Tot hij terloops sprak
over het computernetwerk waarover
Arduin beschikt. Met behulp daarvan
kan het management van de stichting
onder meer het uitgavenpatroon van
de cliënten volgenAls dus in een van
de huizen vijf keer per week patat
wordt gegeten, dan zien we dat en dan
zullen we dat bijsturen", zei de eerste
man van Arduin.
Hoezo vrije keuze? Welke Big Brother
in dit land zal toezien op het eetgedrag
van de gemiddelde burger? „Nou ja",
zei Van den Beemt even later ter ver
klaring, „alleen maar patat is natuur
lijk niet gezond. En er bestaat voor
ons altijd nog een zorgplicht." Waar
mee hij zijn eigen dogmatiek over
vrije mensen met mogelijkheden en
vrije keuzen enigszins relativeerde.
Een ander klein voorval, tijdens de
zelfde excursie. De mannen die in
Middelburg de fietsenstalling annex
werkplaats Delta Cycle runnen, wil
den Van den Beemt wel eens even
apart spreken. Ze wensten namelijk
de f ooienpot aan te wenden om een
aangename maaltijd buitenshuis te
bekostigen en dat was hun vanwege
het management verboden. Of de big
boss maar even een Salomonsoordeel
wilde geven. Na afloop van het korte,
besloten beraad werden geen mede
delingen gedaan, maar de mannen
van de fietsenstalling zagen er heel te
vreden uit. Als vakbondsvertegen
woordigers aan wier eisen vergaand
tegemoet gekomen was.
Wat nou zelfstandigheid? Welke auto
riteit in dit land zal toezien op de be
steding van de f ooienpot van de wer
kers in een fietsenstalling?
Op de dag van die rondgang kwam het
Haagse gezelschap ook in een huis
waar cliënten van Arduin wonen. In
de keuken hing een briefje met de kor
te doch krachtige mededeling dat hier
niet gerookt mocht worden. Het was
van de hand van een personeelslid van
Arduin, niet van een bewoner.
Hoezo autonomie? Welke autoriteit in
dit land bepaalt dat burgers hun eigen
woning al dan niet blauw zetten?
Elfde gebod
Er is een leemte tussen leer en levenIn
Het Nieuwe Denken dat binnen de
stichting Arduin sinds zes jaar met
kracht wordt gepropageerd, past een
elfde gebod. Dat luidt: 'Gij zult kie
zen'. Daar doemt een probleem op.
Niet iedereen is in staat te kiezen en
lang niet iedereen heeft een scherp
zicht op de consequenties van zijn
keuzen. Wie met zo'n tegenwerping
bij Van den Beemt aankomt, wordt
met enige bevreemding bezien. Wie
kanttekeningen plaatst, heeft de filo
sofie die schuilgaat achter de ontman
teling van de instituutszorg niet vol
doende tot zich laten doordringen.
Van den Beemt heeft, sinds hij zes jaar
geleden de failliete boedel van Vijver
vreugd onder zijn hoede kreeg, geko
zen voor een spoor dat al geruime tijd
geleden is uitgezet in de Verenigde
Staten en in landen als Noorwegen,
Zweden en Engeland. De zorg binnen
het instituut, waar verstandelijk ge
handicapten op een uiterst bevoog
dende manier werden benaderd,
moest worden ontmanteld. Uitgangs
punt was niet meer zijn hoe met be
perkingen van bewoners diende te
worden omgegaan, maar welke moge
lijkheden zij hebben. Van den Beemt:
„Alle mensen die in de Stichting Ar
duin wonen en werken, worden gezien
als mensen met mogelijkheden. Ieder
een heeft zijn eigen talent en dat moet
het vertrekpunt zijn. De manier waar
op in het traditionele instituut werd
en wordt omgegaan met cliënten is in
strijd met de mensenrechten. We moe
ten uitgaan van de waardigheid van
ieder individu."
Vanuit die gedachte heeft Van den
Beemt met zijn staf de afgelopen zes
jaar resultaten geboekt die bewonde
ring afdwingen. Nog maar 20 mensen
verblijven intern, de andere 345 zijn
verdwenen van het terrein van het
voormalige Vijvervreugd. Wie een be
zoek brengt aan een van de vele be
drijven waarin honderden mensen
hun dagbesteding vinden, maakt ken
nis met werkers die blijmoedig in ac
tie zijn. Zij zijn actief in de lunchgale-
rie, de drukkerij, een kadoshop, een
stadstuin, een manege, een artotheek,
een kringloopbedrijf of een houtate
lier, om maar wat bedrijven van Ar
duin op te sommen. Diezelfde mensen
werden tot een aantal jaren geleden
ernstig beperkt in werken en wonen.
De zorg leverde voor velen een be
klemming en een vervlakking van hun
bestaan op. Die mensen ervaren, be
wust of onberedeneerd, de nieuwe
manier waarop ze worden benaderd
Arduin, Vrijburg Middelburg.
fotografie Ruben Oreel
Arduin, Willem Teelinckstraat Middelburg.
Arduin, Vrijburg Middelburg.
als een bevrijding. Dat is ontegenzeg
lijk veelal van hun gezichten af te le
zen.
Van den Beemt: „Een grote fout die we
hebben gemaakt, is dat we de cliënten
niet op video hebben vastgelegd voor
we aan de verandering begonnen.
Hadden we dat wel gedaan, dan zou ik
kunnen laten zien dat ze niveaus om-
hooggeklommen zijn. Wij krijgen hier
vaak mensen van andere instellingen
die zeggen: 'Jullie hebben mensen van
een ander niveau dan wijDat is niet
zo. Wij hadden mensen van hetzelfde
niveau als die in instellingen zijn on
dergebracht, maar wij zijn op zoek ge
gaan naar talenten. En we bieden
scholing aan op'alle mogelijke terrei
nen. Via training en vormen leren we
mensen wat kiezen is; dat hebben ze
nooit eerder mogen doen."
Bevrijding
Een bevrijding dus voor velen, maar
voor een aantal mensen met verstan
delijke beperkingen viel, met het af
breken van de muren van het insti
tuut, de beschutting weg. Vooral
daarop richt zich de kritiek van mede
werkers die, en dat is tekenend, stuk
voor stuk zeer bevreesd zijn om hun
bezwaren openlijk te uiten. Zij maken
gewag van harde, botte reacties van
het management, met Van den Beemt
voorop. De kritiek behelst vooral dat
onvoldoende gekwalificeerd perso
neel bij Arduin werkt; dat het nieuwe
systeem met zorgmedewerkers, gast
vrouwen en persoonlijke assistenten
niet aansluit bij de individuele be
hoeften van de bewoners; dat bewo
ners van Arduin met een veel te grote
wisseling van medewerkers te maken
krijgen; dat cliënten in situaties ge
bracht worden waarin ze zich onge
lukkig voelen; dat van integratie wei
nig terecht komt, omdat bewoners
van wijken plotseling geconfronteerd
worden met verstandelijk gehandi
capten met wie ze niet weten om te
gaan.
Grieven: een man die als grootste ple
zier in het leven had op het terrein van
Vijvervreugd rond te fietsen op een
driewieler, ziet zich van dat genoegen
beroofd in de woonwijk waar het voor
hem veel te gevaarlijk is. Een man die
in de lift van het flatgebouw waar hij
is gaan wonen handtastelijk optreedt
tegen vrouwen, wordt in zijn gedrag
onvoldoende gecorrigeerd. De andere
bewoners van de flat ontwikkelen een
grote aversie tegen hem en eigenlijk
tegen alle verstandelijk gehandicap
ten die in hun midden zijn komen wo
nen. Lawaai en gegil wordt onvol
doende tegengegaan,doordat de
steeds wisselende medewerkers van
Arduin onvoldoende feeling hebben
voor een goede benadering van de ver
standelijk gehandicapte. Een man die
vrijwel voortdurend en op iedere wil
lekeurige plek aan zelfbevrediging
doet, wordt door medewerkers niet
benaderd op een manier waardoor hij
zijn gedrag verandert.
Eén van de medewerkers: „Kom je
met zulke problemen bij Van den Bee
mt aan, dan word je uiterst autoritair
benaderd. Hij heeft de wijsheid in
pacht. Zijn model is zonder fouten en
wie het niet met hem eens is, krijgt te
verstaan dat hij of zij maar beter naar
een andere uitdaging kan omzien. Hij
duldt geen tegenspraak."
Spanningsveld
In een studie die Jos van Loon maakte
over de ontmanteling van de insti
tuutszorg binnen Arduin, wordt het
begrip autonomie zorgvuldig genuan
ceerd. Van Loon, die zes jaar op Ar
duin werkt: „Autonomie betekent
niet een individuele, weloverwogen
en rationale keuze maken, maar in
overleg treden met anderen, begelei
ding en ondersteuning ontvangen en
samen met anderen bepalen welke
keuze het beste past bij het eigen le
vensverhaal. Op deze wijze kan het
spanningsveld tussen afhankelijk
heid en zelfbeschikking overbrugd
worden en kunnen mensen met een
verstandelijke beperking - ondanks
hun afhankelijkheid en beperkingen -
toch autonoom functioneren."
Dat is andere taal dan die Van den
Beemt bezigt, ook al schaart die zich
inhoudelijk van harte achter de ziens
wijzen van Van Loon. De voorzitter
van de Raad van Bestuur van Arduin
laat zich kennen als een man met een
missie, die gedreven wordt door dog
ma's. Hij heeft stellig het geluk van de
mensen met een verstandelijke beper
king op het oog, maar zijn makke is
dat hij de medemens dwingend wenst
op te leggen hoe die dat geluk deelach
tig zal worden. De bewoners van Ar
duin moeten leren kiezen en over hun
eigen leven beschikken. Van den Bee
mt heeft een zo grote tegenzin tegen de
instituutszorg, dat hij doorslaat naar
de vrijwel totale ontmanteling. De
problemen die een aantal mensen met
een verstandelijke beperking daarbij
ondervinden en de worsteling die ou
ders daarbij doormaken, benadert hij
en bagatelle.
Het lijkt alsof een spel wordt ge
speeld, waarbij iedereen moet doen of
gelijkwaardigheid synoniem is aan
gelijkheid. Er zijn her en der in de pro
vincie tientallen woningen gekocht,
waarin de cliënten van Arduin zijn ge
trokken zonder dat tevoren met
buurtbewoners is overlegd. „Dat doet
niemand als hij een huis koopt. Je gaat
niet tevoren aan de buren vragen of
het goed is als je in dat en dat huis gaat
wonen", zegt de voorzitter van de
Raad van Bestuur. Dat is in het alge
meen juist, maar er is wel degelijk een
verschil. De Arduin-cliënten zijn
vaak te kwetsbaar en te weinig sociaal
vaardig om, als zich conflicten voor
doen, die soepel op te lossen. In een
aantal gevallen zullen ze bezwaren
van buurtbewoners tegen him enigs
zins afwijkend gedrag niet eens be
grijpen. Daarbij kunnen ze het gelijk
nog aan hun kant hebben ook, maar
hun integratie kan wel worden verge
ten. De samenleving verkilt al sinds
decennia en saamhorigheid is een ver
ouderd begrip. Het is wel heel hard
vochtig de strijd tegen die tendensen
te leveren met de zwaksten in de
frontlinie,
„We hebben honderden bewoners en
drie klachten van omwonenden. Bijna
overal worden onze cliënten door hun
omgeving gekoesterd", reageert Van
den Beemt. En: „Een aantal medewer
kers heeft het moeilijk met de omslag
die we hebben gemaakt. Dat heeft on
der meer te maken met posities die
moesten worden opgegeven. In een
aantal gevallen is er tegenzin tegen
nieuwe werktijden. De bewoners zijn
overdag aan het werk en onze mede
werkers moeten dus meer buiten de
meeste gewenste tijden werken." En:
„Het proces dat wij hebben ingezet, is
niet te stoppen." Verder: „De Inspec
tie voor de Gezondheidszorg heeft na
onderzoek gerapporteerd dat we over
voldoende gekwalificeerd personeel
beschikken." Verder: „Er zou eens
over moeten worden nagedacht over
hoe wij in dit land omgaan met men
sen met een verstandelijke beperking
zich verhoudt tot de omgang met ge
vangenen. Een gevangene kost ons
350 Euro per dag, een gehandicapte
150 Euro. Als je voor de laatste een
zelfde, liefst persoonsgebonden, bud
get zou uittrekken, kun je nog veel
meer individuele zorg geven en een
verdergaande integratie bereiken dan
nu al het geval is."
Afstandelijk
Dat bij een verdergaande zelfbeschik
king nieuwe problemen horen, ver
ontrust Van den Beemt niet. Wie uit
gaat van autonomie van iemand met
een verstandelijke beperking, wordt
onvermijdelijk geconfronteerd met
het feit dat die juridisch niet de status
heeft om de aankoop van een woning
mogelijk te maken. Wie zelfbeschik
king voorstaat, zal verstandelijk ge
handicapten ontmoeten die willen
trouwen en kinderen willen krijgen.
Van den Beemt reageert afstandelijk
als hij met vraagstukken in die prijs
klasse wordt geconfronteerd. Tot nu
toe is de autonomie van de bewoners
in feite beperkt. Het leven is sterker
dan de leer, of het nu gaat om onbe
heerst patat eten of om liefdesrelaties.
Voeden bewoners van Arduin zich on
gezond, dan wordt er ingegrepen. En
op Zuid-Beveland werd vorig jaar een
medewerkster ontslagen die een te in
tieme relatie met een cliënt van Ar
duin was aangegaan.
Van den Beemt: „We zullen moeten
doorgaan met het verleggen van gren
zen. Het is natuurlijk nooit perfect en
het is op dit moment al moeilijk ge
noeg. Problemen zullen er altijd zijn.
De vrije keuze van onze cliënten staat
haaks op de manier waarop we de zorg
in het verleden ordenden. Toch zullen
we doorgaan op de weg die leidt naar
het doel: de mensen zelf sturing te la
ten geven aan hun levenslijn."
A.J. Snel