PZC Tussen leer en leven Arduin 33 zaterdag 20 april 2002 Een enkele keer mag Piet van den Beemt zich wel eens ver spreken. Zoals onlangs, toen uit Den Haag een groep mensen uit de zorgsector voor mensen met een verstandelijke beperking een werkbezoek bracht aan de bedrij ven van de Stichting Arduin. De voorzitter van de Raad van Be stuur hield een bevlogen discours over mensen met talenten en mo gelijkheden en hij schetste met geestdrift hoe in de afgelopen zes jaar de muren van het instituut zijn geslecht en hoe honderden mensen met een verstandelijke handicap uit de sfeer van ledig heid naar dagbesteding zijn ge leid. Hoe ze uit de betrekkelijk ge sloten instelling zijn gekomen en zijn gaan wonen in gewone wijken van dorpen en steden in Zeeland. De inleiding van Van den Beemt was doortrokken van begrippen als autonomie, vrije keuze en zelf standigheid. Tot hij terloops sprak over het computernetwerk waarover Arduin beschikt. Met behulp daarvan kan het management van de stichting onder meer het uitgavenpatroon van de cliënten volgenAls dus in een van de huizen vijf keer per week patat wordt gegeten, dan zien we dat en dan zullen we dat bijsturen", zei de eerste man van Arduin. Hoezo vrije keuze? Welke Big Brother in dit land zal toezien op het eetgedrag van de gemiddelde burger? „Nou ja", zei Van den Beemt even later ter ver klaring, „alleen maar patat is natuur lijk niet gezond. En er bestaat voor ons altijd nog een zorgplicht." Waar mee hij zijn eigen dogmatiek over vrije mensen met mogelijkheden en vrije keuzen enigszins relativeerde. Een ander klein voorval, tijdens de zelfde excursie. De mannen die in Middelburg de fietsenstalling annex werkplaats Delta Cycle runnen, wil den Van den Beemt wel eens even apart spreken. Ze wensten namelijk de f ooienpot aan te wenden om een aangename maaltijd buitenshuis te bekostigen en dat was hun vanwege het management verboden. Of de big boss maar even een Salomonsoordeel wilde geven. Na afloop van het korte, besloten beraad werden geen mede delingen gedaan, maar de mannen van de fietsenstalling zagen er heel te vreden uit. Als vakbondsvertegen woordigers aan wier eisen vergaand tegemoet gekomen was. Wat nou zelfstandigheid? Welke auto riteit in dit land zal toezien op de be steding van de f ooienpot van de wer kers in een fietsenstalling? Op de dag van die rondgang kwam het Haagse gezelschap ook in een huis waar cliënten van Arduin wonen. In de keuken hing een briefje met de kor te doch krachtige mededeling dat hier niet gerookt mocht worden. Het was van de hand van een personeelslid van Arduin, niet van een bewoner. Hoezo autonomie? Welke autoriteit in dit land bepaalt dat burgers hun eigen woning al dan niet blauw zetten? Elfde gebod Er is een leemte tussen leer en levenIn Het Nieuwe Denken dat binnen de stichting Arduin sinds zes jaar met kracht wordt gepropageerd, past een elfde gebod. Dat luidt: 'Gij zult kie zen'. Daar doemt een probleem op. Niet iedereen is in staat te kiezen en lang niet iedereen heeft een scherp zicht op de consequenties van zijn keuzen. Wie met zo'n tegenwerping bij Van den Beemt aankomt, wordt met enige bevreemding bezien. Wie kanttekeningen plaatst, heeft de filo sofie die schuilgaat achter de ontman teling van de instituutszorg niet vol doende tot zich laten doordringen. Van den Beemt heeft, sinds hij zes jaar geleden de failliete boedel van Vijver vreugd onder zijn hoede kreeg, geko zen voor een spoor dat al geruime tijd geleden is uitgezet in de Verenigde Staten en in landen als Noorwegen, Zweden en Engeland. De zorg binnen het instituut, waar verstandelijk ge handicapten op een uiterst bevoog dende manier werden benaderd, moest worden ontmanteld. Uitgangs punt was niet meer zijn hoe met be perkingen van bewoners diende te worden omgegaan, maar welke moge lijkheden zij hebben. Van den Beemt: „Alle mensen die in de Stichting Ar duin wonen en werken, worden gezien als mensen met mogelijkheden. Ieder een heeft zijn eigen talent en dat moet het vertrekpunt zijn. De manier waar op in het traditionele instituut werd en wordt omgegaan met cliënten is in strijd met de mensenrechten. We moe ten uitgaan van de waardigheid van ieder individu." Vanuit die gedachte heeft Van den Beemt met zijn staf de afgelopen zes jaar resultaten geboekt die bewonde ring afdwingen. Nog maar 20 mensen verblijven intern, de andere 345 zijn verdwenen van het terrein van het voormalige Vijvervreugd. Wie een be zoek brengt aan een van de vele be drijven waarin honderden mensen hun dagbesteding vinden, maakt ken nis met werkers die blijmoedig in ac tie zijn. Zij zijn actief in de lunchgale- rie, de drukkerij, een kadoshop, een stadstuin, een manege, een artotheek, een kringloopbedrijf of een houtate lier, om maar wat bedrijven van Ar duin op te sommen. Diezelfde mensen werden tot een aantal jaren geleden ernstig beperkt in werken en wonen. De zorg leverde voor velen een be klemming en een vervlakking van hun bestaan op. Die mensen ervaren, be wust of onberedeneerd, de nieuwe manier waarop ze worden benaderd Arduin, Vrijburg Middelburg. fotografie Ruben Oreel Arduin, Willem Teelinckstraat Middelburg. Arduin, Vrijburg Middelburg. als een bevrijding. Dat is ontegenzeg lijk veelal van hun gezichten af te le zen. Van den Beemt: „Een grote fout die we hebben gemaakt, is dat we de cliënten niet op video hebben vastgelegd voor we aan de verandering begonnen. Hadden we dat wel gedaan, dan zou ik kunnen laten zien dat ze niveaus om- hooggeklommen zijn. Wij krijgen hier vaak mensen van andere instellingen die zeggen: 'Jullie hebben mensen van een ander niveau dan wijDat is niet zo. Wij hadden mensen van hetzelfde niveau als die in instellingen zijn on dergebracht, maar wij zijn op zoek ge gaan naar talenten. En we bieden scholing aan op'alle mogelijke terrei nen. Via training en vormen leren we mensen wat kiezen is; dat hebben ze nooit eerder mogen doen." Bevrijding Een bevrijding dus voor velen, maar voor een aantal mensen met verstan delijke beperkingen viel, met het af breken van de muren van het insti tuut, de beschutting weg. Vooral daarop richt zich de kritiek van mede werkers die, en dat is tekenend, stuk voor stuk zeer bevreesd zijn om hun bezwaren openlijk te uiten. Zij maken gewag van harde, botte reacties van het management, met Van den Beemt voorop. De kritiek behelst vooral dat onvoldoende gekwalificeerd perso neel bij Arduin werkt; dat het nieuwe systeem met zorgmedewerkers, gast vrouwen en persoonlijke assistenten niet aansluit bij de individuele be hoeften van de bewoners; dat bewo ners van Arduin met een veel te grote wisseling van medewerkers te maken krijgen; dat cliënten in situaties ge bracht worden waarin ze zich onge lukkig voelen; dat van integratie wei nig terecht komt, omdat bewoners van wijken plotseling geconfronteerd worden met verstandelijk gehandi capten met wie ze niet weten om te gaan. Grieven: een man die als grootste ple zier in het leven had op het terrein van Vijvervreugd rond te fietsen op een driewieler, ziet zich van dat genoegen beroofd in de woonwijk waar het voor hem veel te gevaarlijk is. Een man die in de lift van het flatgebouw waar hij is gaan wonen handtastelijk optreedt tegen vrouwen, wordt in zijn gedrag onvoldoende gecorrigeerd. De andere bewoners van de flat ontwikkelen een grote aversie tegen hem en eigenlijk tegen alle verstandelijk gehandicap ten die in hun midden zijn komen wo nen. Lawaai en gegil wordt onvol doende tegengegaan,doordat de steeds wisselende medewerkers van Arduin onvoldoende feeling hebben voor een goede benadering van de ver standelijk gehandicapte. Een man die vrijwel voortdurend en op iedere wil lekeurige plek aan zelfbevrediging doet, wordt door medewerkers niet benaderd op een manier waardoor hij zijn gedrag verandert. Eén van de medewerkers: „Kom je met zulke problemen bij Van den Bee mt aan, dan word je uiterst autoritair benaderd. Hij heeft de wijsheid in pacht. Zijn model is zonder fouten en wie het niet met hem eens is, krijgt te verstaan dat hij of zij maar beter naar een andere uitdaging kan omzien. Hij duldt geen tegenspraak." Spanningsveld In een studie die Jos van Loon maakte over de ontmanteling van de insti tuutszorg binnen Arduin, wordt het begrip autonomie zorgvuldig genuan ceerd. Van Loon, die zes jaar op Ar duin werkt: „Autonomie betekent niet een individuele, weloverwogen en rationale keuze maken, maar in overleg treden met anderen, begelei ding en ondersteuning ontvangen en samen met anderen bepalen welke keuze het beste past bij het eigen le vensverhaal. Op deze wijze kan het spanningsveld tussen afhankelijk heid en zelfbeschikking overbrugd worden en kunnen mensen met een verstandelijke beperking - ondanks hun afhankelijkheid en beperkingen - toch autonoom functioneren." Dat is andere taal dan die Van den Beemt bezigt, ook al schaart die zich inhoudelijk van harte achter de ziens wijzen van Van Loon. De voorzitter van de Raad van Bestuur van Arduin laat zich kennen als een man met een missie, die gedreven wordt door dog ma's. Hij heeft stellig het geluk van de mensen met een verstandelijke beper king op het oog, maar zijn makke is dat hij de medemens dwingend wenst op te leggen hoe die dat geluk deelach tig zal worden. De bewoners van Ar duin moeten leren kiezen en over hun eigen leven beschikken. Van den Bee mt heeft een zo grote tegenzin tegen de instituutszorg, dat hij doorslaat naar de vrijwel totale ontmanteling. De problemen die een aantal mensen met een verstandelijke beperking daarbij ondervinden en de worsteling die ou ders daarbij doormaken, benadert hij en bagatelle. Het lijkt alsof een spel wordt ge speeld, waarbij iedereen moet doen of gelijkwaardigheid synoniem is aan gelijkheid. Er zijn her en der in de pro vincie tientallen woningen gekocht, waarin de cliënten van Arduin zijn ge trokken zonder dat tevoren met buurtbewoners is overlegd. „Dat doet niemand als hij een huis koopt. Je gaat niet tevoren aan de buren vragen of het goed is als je in dat en dat huis gaat wonen", zegt de voorzitter van de Raad van Bestuur. Dat is in het alge meen juist, maar er is wel degelijk een verschil. De Arduin-cliënten zijn vaak te kwetsbaar en te weinig sociaal vaardig om, als zich conflicten voor doen, die soepel op te lossen. In een aantal gevallen zullen ze bezwaren van buurtbewoners tegen him enigs zins afwijkend gedrag niet eens be grijpen. Daarbij kunnen ze het gelijk nog aan hun kant hebben ook, maar hun integratie kan wel worden verge ten. De samenleving verkilt al sinds decennia en saamhorigheid is een ver ouderd begrip. Het is wel heel hard vochtig de strijd tegen die tendensen te leveren met de zwaksten in de frontlinie, „We hebben honderden bewoners en drie klachten van omwonenden. Bijna overal worden onze cliënten door hun omgeving gekoesterd", reageert Van den Beemt. En: „Een aantal medewer kers heeft het moeilijk met de omslag die we hebben gemaakt. Dat heeft on der meer te maken met posities die moesten worden opgegeven. In een aantal gevallen is er tegenzin tegen nieuwe werktijden. De bewoners zijn overdag aan het werk en onze mede werkers moeten dus meer buiten de meeste gewenste tijden werken." En: „Het proces dat wij hebben ingezet, is niet te stoppen." Verder: „De Inspec tie voor de Gezondheidszorg heeft na onderzoek gerapporteerd dat we over voldoende gekwalificeerd personeel beschikken." Verder: „Er zou eens over moeten worden nagedacht over hoe wij in dit land omgaan met men sen met een verstandelijke beperking zich verhoudt tot de omgang met ge vangenen. Een gevangene kost ons 350 Euro per dag, een gehandicapte 150 Euro. Als je voor de laatste een zelfde, liefst persoonsgebonden, bud get zou uittrekken, kun je nog veel meer individuele zorg geven en een verdergaande integratie bereiken dan nu al het geval is." Afstandelijk Dat bij een verdergaande zelfbeschik king nieuwe problemen horen, ver ontrust Van den Beemt niet. Wie uit gaat van autonomie van iemand met een verstandelijke beperking, wordt onvermijdelijk geconfronteerd met het feit dat die juridisch niet de status heeft om de aankoop van een woning mogelijk te maken. Wie zelfbeschik king voorstaat, zal verstandelijk ge handicapten ontmoeten die willen trouwen en kinderen willen krijgen. Van den Beemt reageert afstandelijk als hij met vraagstukken in die prijs klasse wordt geconfronteerd. Tot nu toe is de autonomie van de bewoners in feite beperkt. Het leven is sterker dan de leer, of het nu gaat om onbe heerst patat eten of om liefdesrelaties. Voeden bewoners van Arduin zich on gezond, dan wordt er ingegrepen. En op Zuid-Beveland werd vorig jaar een medewerkster ontslagen die een te in tieme relatie met een cliënt van Ar duin was aangegaan. Van den Beemt: „We zullen moeten doorgaan met het verleggen van gren zen. Het is natuurlijk nooit perfect en het is op dit moment al moeilijk ge noeg. Problemen zullen er altijd zijn. De vrije keuze van onze cliënten staat haaks op de manier waarop we de zorg in het verleden ordenden. Toch zullen we doorgaan op de weg die leidt naar het doel: de mensen zelf sturing te la ten geven aan hun levenslijn." A.J. Snel

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 33