Transseksuele vis in de Dommel
We zien mummies als een van ons
PZC
Vijf planeten zijn samen te zien
Eerder zaaien door coatinglaag
Ziekmakend eiwit ook in spieren
Extra vitaminen na nieuw hart
Waterverontreiniging heeft mogelijk gevolgen voor brasem
Middelburg
zuiniger met
antibiotica
dan Brugge
postzegels
BELGIË
WASHINGTON - De planenten Mars, Venus, Jupiter, Satur-1
nus en Mercurius zullen vanaf circa 20 april samen op een
klein deel van de hemel te zien zijn. Deze samenstand bereikt
op 4 mei haar hoogtepunt. Dan zal vrijwel de hele wereldbe-1
volking de vijf planeten met het blote oog dicht naast elkaar
kunnen waarnemen, zo meldt een Amerikaanse sterren-1
wacht.
In mei 2000 deed zich eveneens een samenstand van de vijf I
planeten voor, plus de maan, maar die was vanaf de aardeniet I
of nauwelijks te zien omdat de planeten zich toen 'achter' de
zon bevonden.
Geruchten en astrologen voorspelden destijds een verstoring
van de getij werking op aarde en springvloeden. Niets van dit I
alles kwam uit.
Na 12 mei zullen de vijf planeten weer verder uit elkaar ko-1
men te staan. Pas over vijftig tot honderd jaar zal de samen-1
stand zich weer herhalen. RTR
DAVIS - Dankzij een speciale coatinglaag rond zaaizaad kan
er vroeger worden gezaaid. Het zaad ontkiemt pas als debo-1
demtemperatuur optimaal is. Verlenging van het zaaiseizoen
betekent ook een hogere opbrengst.
De coatinglaag is ontwikkeld door veredelingsbedrijf Landec I
Ag in Californië, samen met de universiteit in Davis. Het om-
hulsel bestaat uit inerte vette polymeren dat water afstoot, I
maar afbreekt boven een bepaalde temperatuur. Gecoat zaad
in koude grond blijft slapend totdat de grond opwarmt. Hier-1
door heeft het zaad geen last van nachtvorst.
,,Het beschermende jasje kan op maat worden gemaakt", al
dus uitvinder Tom Crowley. ,,Elk gewas heeft immers zijn ei-1
gen optimale kiemtemperatuur." Hij heeft coatings gemaakt
voor maïs en sojabonen, die al sinds 1995, verspreid over de I
Verenigde Staten, in veldproeven worden getest.
Na verbetering is het vorig jaar op grote schaal in de praktijk I
getest bij boeren op ruim duizend hectare. „Boeren die hun'
maïs twee tot vier weken eerder zaaiden, haalden dezelfde of j
hogere opbrengsten dan collega's die op het gangbare tijdstip
zaaiden." GPD
DEN HAAG - Ziekmakende prionen, die de gekkekoeien-i
ziekte BSE veroorzaken, komen voor in spierweefsel en niet
alleen in hersenen. Dat heeft een Amerikaanse onderzoek^
groep onder leiding van Nobelprijswinnaar Stanley Prusinei
vastgesteld.
De onderzoekers vonden prionen, eiwitten die dieren vis
voedsel binnenkrijgen, in de spieren van muizen. Voorheen
werd aangenomen dat prionen zich alleen in de hersenen en
lymfen vormden. Worden ook in de spieren van koeien en
schapen prionen aangetroffen, dan rijst de vraag of de veilig
heidsgaranties van vlees wel voldoende zijn.
De onderzoekers publiceerden hun bevindingen in het tijd
schrift Proceedings of the National Academy of Sciences. Zij
wijzen er op dat het gaat om voorlopige reultaten. ANP
BOSTON - Door ontvangers van een nieuw hart een jaarlang
extra vitamine C en vitamine E te laten slikken, wordt de
aderverkalking in de bloedvaten van het nieuwe hart die
meestal optreedt na transplantatie voorkomen.
Dat schrijft J. Fang van het Brigham and Women's Hospital in
Boston in het medisch vakblad the Lancet op grond van een
studie bij veertig harttransplantatiepatiënten.
Eerder bleek, dat aderverkalking bij mensen zonder getrans
planteerd hart door extra vitamine E niet kon worden ma
komen. GPD
dinsdag 9 april 2002
door Martijn Hover
EINDHOVEN - Een huivering
wekkend scenario: een nietsver
moedende mannetjesbrasem
zwemt argeloos langs de Eind-
hovense rioolwaterzuiverings
installatie om vijfhonderd me
ter verderop verbaasd vast te
stellen dat hij intussen een
vrouwtjesbrasem is geworden.
Zo erg is het weliswaar nog niet,
maar het Brabantse Waterschap
de Dommel wil de zaak wel ver
der onderzocht zien.
Dat de meeste diersoorten on
derverdeeld kunnen worden in
mannetjes en vrouwtjes, is het
gevolg van.het feit dat manne
tjes- en vrouwtjesdieren er een
verschillende hormoonhuis
houding op nahouden. De
ontwikkeling van de geslachts
kenmerken bij mannelijke en
vrouwelijke dieren wordt gere
geld door respectievelijk man
nelijke en vrouwelijke hormo
nen.
Door mannen vrouwenhormo
nen toe te dienen en andersom
kunnen lichamelijke kenmer
ken worden beïnvloed. Mensen
maken daar bewust ge- dan wel
misbruik van: transseksuelen
kunnen bijvoorbeeld de fysieke
eigenschappen van de door hen
begeerde sekse verwerven met
behulp van hormoonkuren. Ook
de anticonceptiepil is gebaseerd
op een stof die de werking van
het vrouwelijk hox*moon ('oes-
trogeen') imiteert.
Als mensen chemische stoffen
op industriële schaal beginnen
te produceren, belanden ze
vroeg of laat in het milieu, zo
leert de ervaring. Dat is ook het
geval met oestrogene en 'xeno-
oestrogene' stoffen (die laatste
zijn chemische verbindingen
die technisch gesproken geen
hormonen zijn, maar in levende
organismen wel als hormonen
kunnen reageren).
In het begin van de jaren negen
tig ontdekten Britse onderzoe
kers dat dergelijke stoffen op
merkelijke gevolgen hadden
voor vissen die rondzwommen
in water dat ermee verontrei
nigd was. Mannetjesvissen be
gonnen 'vrouwelijke' trekjes te
vertonen.
Soms bleef de 'vervrouwelij
king' beperkt tot 'ovitestes' (dat
Kanoërs op de Dommel. In deze rivier vingen onderzoekers in 1999 veertien mannelijke brasems. Zes van de veertien vissen bleken min of
meer 'vervrouwelijkt'. foto Jan Paul Kuit/GPD
wil zeggen dat zich in de ge
slachtsorganen van de vis be
halve zaad- ook eicellen begin
nen te vormen), maar in een
aantal gevallen vertoonden de
mannetjesvissen ook uiterlijk
vrouwelijke kenmerken -onge
veer zoals een menselijke trans-
seksueel na een intensieve hor
moonbehandeling.
In ons land is de situatie lang
niet zo ernstig als in Groot-Brit-
tannië, zo blijkt uit het Lande
lijk Onderzoek oEstrogene
Stoffen (LOES), dat tussen 1999
en 2001 is uitgevoerd door het
Rijksinstituut voor Integraal
Zoetwaterbeheer en Afvalwa
terbehandeling (Riza) en het
Rijksinstituut voor Kust en Zee
(RIKZ). Overigens betreft het
hier wel nog slechts een 'verken
nende studie'. De uitkomsten
die LOES heeft opgeleverd, zijn
al met al ernstig genoeg om ver
der onderzoek te rechtvaardi
gen.
Zorgelijk
Dat geldt zeker voor het Water
schap de Dommeldat enthousi
ast aan het project heeft meege
werkt, Noch te land, noch ter
zee, is in Ons land namelijk in
het kader van LOES ook maar
één plek aangetroffen waar de
toestand zorgelijker is dan uit
gerekend in het lieflijke Bra
bantse riviertje.
In het voorjaar van 1999 vingen
de onderzoekers veertien man
nelijke brasems in de Dommel,
over een gebied dat zich uit
strekte van 500 meter stroom
opwaarts tot 500 meter stroom
afwaarts van de Eindhovense
waterzuivering. Van die veer
tien was er met acht niets aan de
hand. Bij zes van de veertien
werden echter 'ovitestes' aange
troffen, in twee gevallen zelfs in
ernstige mate. Dat betekent dat
bijna de helft van de mannelijke
brasems die in de buurt van
Eindhoven in de Dommel rond
zwemmen min of meer 'vervrou
welijkt' is. In het najaar van
datzelfde jaar vingen de onder
zoekers nog eens negen bra
sems. Daarvan waren er zes pri
ma in orde en werden er bij drie
stuks 'ovitestes' aangetroffen.
Minder dan in het voorjaar,
maar nog altijd 33 procent.
„We hebben maar weinig vissen
gevangen, dus de cijfers zeggen
niet alles", erkent onderzoeker
Gerard Rijs van het Riza. „Maar
genoeg om aan te geven dat er
iets aan de hand is. Al is de keten
van oorzaak en gevolg nog lang
niet volledig opgehelderd. Dat
we in het voorjaar zoveel meer
'vervrouwelijkte' mannetjes
brasems aantroffen, kan bij
voorbeeld samenhangen met
hormonale wijzigingen die van
nature in de voortplantingstijd
optreden."
Wel is in biochemisch opzicht
duidelijk hoe het proces in zijn
werk gaat. Hormonen sturen de
aanmaak van eiwitten door de
lichaamscellen. Mannelijke
hormonen zetten cellen aan om
mannelijke eiwitten te produce
ren, vrouwelijke hormonen lei
den tot vrouwelijke eiwitten.
Als de mannetjesvissen rond
zwemmen in gezuiverd, maar
onverdund water uit de Eindho
vense waterzuiveringsinstalla
tie, blijkt dat nog voldoende
hoge concentraties aan oestro-
geenachtige stoffen te bevatten
om die in de lichaamscellen van
de vis te laten belanden.
Gezuiverd
Daar reageren ze met 'recepto
ren' (andere chemische verbin
dingen die precies zijn afge
stemd op de chemische eigen
schappen van hormonen), die
daardoor als het ware geblok
keerd worden voor het manne
lijk hormoon. De cel begint ver
volgens in plaats van het
verwachte manelijke eiwit, het
vrouwelijke eiwit vitellogenine
te produceren.
Het water dat de zuiveringsin
stallatie op de Dommel loost, is
al flink gezuiverd: de concen
traties oestrogene en xeno-oes-
trogene stoffen die erin worden
aangetroffen, zijn honderd keer
lager dan die in het water vóór
zuivering. Desondanks zijn de
gevolgen opmerkelijk. De on
derzoekers deden soortgelijke
metingen op vijftig plekken in
ons land, en nergens werden de
in de Dommel aangetroffen cij
fers zelfs maar benaderd. Voor
Koude Vaart en Vrouwenzand
waren de percentages brasems
met ovotestes in het voorjaar
van 1999 bijvoorbeeld respec
tievelijk 4 en 9 procent.
„Dat komt doordat in de Dom
mel als enige gekeken is naar de
situatie rond een waterzuive
ringsinstallatie", aldus Rijs.
„Daar verwacht je hogere con
centraties verontreiniging, dus
in die zin was de uitkomst geen
verrassing." GPD
MIDDELBURG - Nederland is
met afstand Europees kampi
oen in het zuinig gebruik van
antibiotica, gevolgd door Scan
dinavische landen als Dene
marken en Zweden. Ons land
kent dan ook weinig of geen pro
blemen met resistente bacteriën
en met de beruchte ziekenhuis
infectie MRSA.
Koplopers in antibioticage-
bruik zijn Frankrijk, Spanje,
Portugal en ook buurland Bel
gië. Zo wordt in Brugge drie- tot
viermaal meer antibiotica ge
slikt dan in Middelburg. Dat
concludeert antropoloog Regi
nald Deschepper van de univer
siteit Gent na onderzoek in de
Zeeuwse en Belgische steden. In
beide plaatsen volgde Deschep
per vijftien gezinnen. Hij
bekeek welke medische proble
men deze gezinnen ondervon
den en hoe zij dachten dat te
kunnen verhelpen. Hij praatte
ook met hun huisartsen en apo
thekers.
Er blijken merkwaardige ver
schillen te bestaan in de manier
waarop Nederlanders en Vla
mingen eenzelfde medische
klacht formuleren en hoe zij de
ze behandelen. Een stevige
hoest met eventueel een beetje
koorts bestempelen Vlamingen
als een 'bronchitis', terwijl Ne
derlanders het houden bij een
'verkoudheid' of 'griep'. Vla
mingen halen er ook vlugger een
arts bij, die hun dikwijls anti
biotica voorschrijft. Veel
Vlaamse huisartsen blijken
trouwens de mening te delen dat
antibiotica in dit geval wel echt
nodig zijn, ofschoon in de medi
sche literatuur antibiotica voor
bronchitis worden afgeraden.
De Nederlanders daarentegen
vonden dat je kwaaltjes als
griep, verkoudheid en lichte
koorts gewoon moet 'uitzieken'
en dat je er niet voor naar een
arts hoeft te stappen. Dat heeft
te maken met enerzijds het ver
trouwen dat dergelijke klachten
wel vanzelf weer overgaan en
anderzijds de overtuiging dat je
de genezing niet kunt versnel
len, ook niet met geneesmidde
len.
Het gevolg is dat de Nederlan
der zich behelpt met
huismiddeltjes en eventueel
koortswerende middelen. In de
praktijk maakte de duur van de
kwaal bij Nederlanders en Vla
mingen niet veel uit. Iedereen
genas binnen een of twee weken
van zijn 'griep', 'bronchitis',
'verkoudheid' of keelpijn. GPD
Heather Pringle vertelt in boek over geconserveerde doden
Toen de Amerikaanse onderzoeker Victor Mair 'de Man van Cherchen' voor het eerst zag, was hij helemaal ondersteboven. Het li
chaam leek verrassend veel op zijn eigen broer Dave. foto Jeffery Newbury/GPD
door Aly Knol
DEN HAAG - Ze zijn wat mis
bruikt, de doden van lang gele
den die als mummie bleven
'voortleven'. In de Renaissance
werden het vlees en de botten
van geconserveerde Egypti
sche doden fijngestampt en
vervolgens gepromoveerd tot
wondermiddel tegen zo onge
veer alle kwalen, van vergifti
ging tot incontinentie, van
duizeligheid tot verlamming,
van schorpioensteken tot
hoogtevrees. „Het zag er wal
gelijk uit en smaakte afgrijse
lijk. Het veroorzaakte felle ste
ken in het hart en deed de maag
omdraaien. Het was bovendien
heel duur."
Maar omdat de dokters uit die
tijd bekendstonden als volsla
gen barbaren, die de vreselijk
ste pijnen met nog gruwelijker
middelen bestreden, werd het
medicijn ondanks zijn bijwer
kingen met liefde geslikt.
Tot in het begin van de twintig
ste eeuw werden mummies ook
vermalen om als prachtige
bruine verfstof voor kunst
schilders dienst te doen.
Himmler misbruikte de prach
tig geconserveerde veenlijken,
die men in heel Noord-Europa
had aangetroffen - zoals in Ne
derland het meisje van Yde -
voor zijn politieke doeleinden.
Vele veenlijken bleken afkom
stig van mensen die geweldda
dig om het leven waren geko
men. Volgens Himmler waren
het homoseksuelen, die naar
een oude Arische traditie 'in
het moeras werden verdron
ken'. Hij zou die rite wel even
in ere herstellen en zond vijf
tienduizend homoseksuelen
naar de vernietigingskampen.
Toen in de Andes een bijna vol
maakte mummie van een jong
Inca-meisje was gevonden,
deed een firma een bizar voor
stel om de eitjes uit haar eier
stokken te halen, ze te be
vruchten met hedendaags
sperma om vervolgens een
heuse Incababy ter wereld te
laten komen.
Al deze verhalen en nog veel
meer heeft de Canadese weten
schapsjournaliste Heather
Pringle (1952) met uiterst vlot
te pen, grote trefzekerheid en
overduidelijk plezier opge
schreven in haar boek Het
mummiecongres, dat nu in Ne
derlandse vertaling is versche
nen. Het is zo'n boek dat je met
een beetje onverschilligheid
ter hand neemt in de veronder
stelling 'ach, mummies, dat is
Egypte, dat verhaal kennen we
nu toch zo langzamerhand
wel', om vervolgens vanaf de
allereerste pagina gegrepen te
worden door een opeenvolging
van schitterende vertellingen
over mummies in de hele we
reld, waarvan je het bestaan
nooit had vermoed.
Voor Pringle bégint het alle
maal als ze tamelijk toevallig
terechtkomt op een congres
van mummiekenners in het
Chileense Arica.
Deze stad is omringd door de
Atacamawoestijn, de waar
schijnlijk droogste plek ter
aarde, waar het de natuur zelf
is die overledenen mummifi
ceert. Pringle: „Het wemelt in
Arica van de mummies. Het is
het Mekka van de mummie
kenner." Ze wordt zó getroffen
door de excentriciteit en 'ei
genaardige hartstocht' van de
deelnemei's aan het mummie
congres, dat ze zelf op zoek
tocht gaat. „Mummies zijn
herkenbare personen geble
ven, zelfs na honderden of dui
zenden jaren. Ze doen een
beroep op onze fantasie en we
geven ze graag iets van onszelf
mee. We geven ze een verhaal,
een geschiedenis, een naam,
een moment in de tijd. We ver
wonderen ons over hun onster-
felijkheid en dromen ervan die
te delen... We zien hen als een
van ons."
Natuurlijk gaat ze naar Egyp
te, zoals haar in met name de
negentiende eeuw velen voor
gingen, want destijds was
Egypte al dé vakantiebestem
ming voor menig gegoed En-
gels- of Fransman. En het was
'bon ton' om met een beetje
souvenir terug te komen: „Je
kunt je in Europa niet vertonen
zonder een mummie in de ene
hand en een krokodil in de an
dere." De schrijver Gustav
Flaubert kwam met slechts een
gemummificeerde menselijke
voet terug, uit ruimtegebrek in
zijn bagage, maar deze voet
stond wel tot aan zijn (eigen)
dood op zijn bureau te pron
ken.
Boeddha's
Maar Pringle trekt ook naar
Japan, waar honderden jaren
geleden boeddhistische pries
ters, door het volgen van een
heel bijzonder dieet, zichzelf
als het ware mummificeerden
om op die wijze hxxn 'ziekelijke,
vergankelijke vlees' om te vor
men tot 'iets onveranderlijks
en eeuwigs' om tenslotte ver
lichte wezens oftewel boed
dha's te worden. In Amex'ika
duikt ze de verhalen op van de
shows rondom het 'uitpakken
van mummies', waarbij op een
dag het uitpakken van 'een
prinses' het hoogtepunt zou
worden. Ze bleek echter een
welgeschapen penis te hebben,
wat de showmaster gemaks
halve maar toeschreef aan 'het
slechte handschrift van de
man die >de sarcofaag had ge
maakt'. Pringle verhaalt over
een bonte stoet figuren, die om
de een of andex-e reden in de
historie van de mummie thuis
horen, van Lord Nelson tot
Hitler, van een slungelachtige,
Europees-uitziende mummie
in China tot Italiaanse heiligen
en de vroegere Sovjet-leider
Lenin. Een ontroerend hoofd
stuk is gewijd aan in klei ver
pakte mummies uit Chili,
stammend uit een tijd 'meer
dan tweeënhalfdxiizend jaar
voordat de lijkbezorgei-s langs
de Nijl de vliegen van de lijken
begonnen te wuiven'. In Ame
rika is mummificeren tegen
woordig ook weer in, ook voor
uw hond of kat: kosten 14.000
dollar, inclusief een bronzen
kist in de gelijkenis van het
huisdier.
De wens naar de onsterfelijk
heid lijkt onuitroeibaar. GPD
Heather Pringle - Het mummie
congres. Vertaling Yolande Ligte-
rink. Uitgeverij Luitingh-Sijthoff.
302 pag., 18,95 euro.
Eén keer in de vijf jaar komt
er in ons land een Rode-
Kruisemissie uit. Op 27 april is
het weer zo ver. Geen enkele ze
gel, maar een velletje met zes ze
gels van 39+19 eurocent. Als
thema is gekozen voor 'Bloe-
semtocht', een wandeltocht
langs de Linge, die dit jaar voor
de tiende maal wordt gehouden.
De tocht wordt georganiseerd in
samenwerking met de ANWB
en de wandelsportorganisatie
KNBLO. Het zijn ook de logo's
van deze organisaties die onder
op de velrand staan. Op de zegel
ontspruit een bloem op twee ro
de kruisen die op een groene
glooiende helling staan.
De eerste Rode-Kruiszegels
verschenen in 1927, vijf stuks.
Daarna 1953 (5), 1957 (5), 1963
(5), 1967 (5), 1972 (5), 1978 (1,
plus een velletje met drie zegels
1983 (4, plus een boekje met
zes zegels), 1987 (3, plus een
boekje met vier zegels), 1992 (3,
plus een boekje met zes zegels)
en in 1997 één zegel van 80 cent
met een bijslag van 40 cent.
Van de in 1997 uitgegeven zegel
werden 1.456.026 stuks ver
kocht. Waarschijnlijk allemaal
aan verzamelaars. Je kunt je
dan ook afvragen of de uitgifte
van dit soort bijslagzegels nog
wel zin heeft, want deze emissie
heeft voor het Rode Kruis nog
geen zes ton (in guldens) opge
bracht en daar moeten alle kos
ten ook nog eens af.
Stel nu, dat van deze nieuwe
emissie alle 100.000 velletjes
(veel meer worden er de laatste
tijd niet aangemaakt) worden
verkocht. Dan wordt dit keer de
t opbrengst 100.000 (velletjes) x 6
(zegels) x 19 eurocent is 114.000
euro. Daar kun je een potje vac,
breken, maar dan wel een mij
nuscuul potje.
België breidt op 6 mei zijn twee
permanente series uit. In de se-|
rie van het type 'Vogels' ver-I
schijnt een 0,07 €-zegel meti
daarop een holenduifen in die!
met de beeltenis van koning Al-
bert II komt een groene 0,47
zegel uit.
Voor 22 april heeft België twefj
emissies op het programma
staan. Ter gelegenheid van dei
jaarlijkse Dag van de Postzegel
verscliijnt een stijlvolle 0,47€-
zegel waarop met een vulpeii
Jounxée du Timbre, Dag van de
Postzegel en 0,47 wordt ge-:
schreven.Met de tweede emissit
wordt het 100-jarig bestaan var
de Koninklijke Kynologischt
Maatschappij der VLaanderet
herdacht. Op vijf 0,42 €-zegels
een schipperke, een bouvier des
Ardennes, twee sint-hubertus-
honden, een Brussels griffonne-
tje en een epagnexd papillon.oi
vlinderhondje.
Zwitserland bracht 12 maarl
onder meer twee series in roula-l
tie waarmee motief/themaver-1
zamelaars 'treinen en vliegtui-,
gen' aan hun trekken komen.
Het 50-jarig bestaan van dt
Schweizerische Rettungsflugj
wacht wordt herdacht met eer
180 rp.-zegel waarop een heli-j
kopter Agusta A-109-K2 en ee:
het ambulancevliegtuig Haw
ker 800B vliegen. Verder wordil
met vier treinzegels (70, 90,12C
en 130 rappen) het 10 0-jarig be
staan van de spoorwegmaat
schappij SBB gememoreerd.
Hero Wil
