Centraal in de Zeeuwse kunst
PZC
Uitbundige laatbloeier
Zonder schaamte rekt hij het beeld op
Kathrin Ginsberg
Joep van
Lieshout
27
donderdag 21 maart 2002
Kathrin Ginsberg: „Waarom zou je de gelegenheid niet aangrijpen Zeeuwse kunstenaars met de verzameling van de provincie op kunstbeurzen te promoten?
foto Dirk Jan Gjeltema
In het Singer Museum te Laren
ruimt Jacobien de Rooy een
hele wand in voor haar installa
tie van maar liefst veertig kleine
tekeningen van allerlei soorten
dahlia's Aan de vooravond van
haar expositie ligt een gedeelte
van het kunstwerk nog op de
grond in haar atelier Aan de
wanden twee van haar kleurige
landschappen. Deze ongebrui
kelijk grote pasteltekeningen
waar het tckenplezier en krijt
stof vanaf spetteren, vormen
haar handelsmerk. Ze varieren
van 1.5 bij 2.5 meter tot de
grootste, 3 bij 6 meter. Vandaar
dat deze werken in het atelier
soms noodgedwongen het hoek
je omgaan en twee wanden be
slaan
Jacobien de Rooy (1947) woont
pus anderhalf jaar in Haarlem
na 25 jaar in Utrecht te hebben
gewoond en gewerkt Na maan
den zoeken naar een huurate-
lier, heeft ze de stap gewaagd en
een huis gekocht in de binnen
stad waar dit fraaie aange
bouwde atelier uit begin vorige
eeuw bij zat De werkruimte is
ideaal vanwege het fraaie bo
venlicht dat binnenstroomt
door de centrale lichtkapcl van
het zadeldak.
,.Het idee voor die installatie
met die dahlia's ontstond gelei
delijk Nadat ik een paar van
deze tekeningen had gemaakt,
vroeg ik me af wat ik er mee aan
moest Totdat ik me realiseerde
dat het een monument was voor
mijn overleden moeder Ze is al
weer 22 jaar dood. hoor Een
prachtige dahliatuin was haar
trots. Op een van mijn fietstoch
ten kwam ik door Bennebroek.
Daar passeerde ik de dahlia -
kwekerij Schrama Waarom ik
naar binnen moest, ik weet het
niet Maar, je weet niet wat je
ziet! Ze hebben daar meer dan
600 soorten, die te bewonderen
zijn in een speciale hoveniers-
tuin. Een merkwaardige bloem
die dahlia overigens. Zo laat in
het jaar en zo n uitbundige
bloeier. Een beetje volks mis
schien; ten onrechte, want ze
zijn eigenlijk zo prachtig. Ik heb
wel 120 van die dahliaportret-
ten gemaakt'"
De Rooy is zelf een ook een laat
bloeier. want moedef van twee
kinderen en herintreder Maar
een tekendier is het. van de bo
venste plank. Je zou het niet
zeggen maar ooit begon ze als
schilder. ,Ja, ik mankte van die
modieuze schilderijen zonder
eigen identiteit Ze waren in
wisselbaar, konden van zoveel
mensen zijn. Ik maakte altijd
grote tekeningen als voorstudie
voor die werken, zeer uitge
werkt. feitelijk meer dan nodig
was Daaruit sprak denk ik al de
liefde voor het tekenen En toen
kwam ik op het idee met die
voorstudies vertier te gaan Dat
.ts vanaf 1987/'88 Het sloeg al
vrij snel aan Tekeningen tonen
het meest direct je handschrift
En het was nieuw, nog steeds zie
je zelden dit soort monumentale
tekeningen Het past bij me als
een tweede huid." Er is geen
woord van gelogen, inmiddels
zijn er vele musea en verzame
laars die haar landschappen in
hun collectie hebben.
Op de werktafel van De Rooy
liggen ontelbaar veel pastel-
krijtjes, houtskool, contékrijt.
kwasten en ander tekengerei Ze
maakt voornamelijk pastelte
keningen. waarbij ze tegen-
woordig sommige delen wast.
dat wil zeggen met water en
penseel doorschildert, andere
delen arceert ze met zwart Voor
haar landschappen 'tekent' ze
veel buiten ..Het is eigenlijk
meer noleren Evenals een 17e-
eeuws schilder als Ruisdael ver
werk ik deze notities, globale
schetsen in het atelier Daar ga
ik ze reconstrueren tot wat ik
gezien heb. Die schetsjes zijn ei
genlijk meer ter ondersteuning
in het goed kijken lk probeer
zoveel mogelijk van wat ik ob
serveer en belangrijk vind in
mijn geheugen te griffen, zeg
maar rustig rammen, want dat
is een voortdurend gevecht."
Ook als de tekeningen - bij voor
keur op bruin papier - nauwe
lijks of geen landschappelijke
elementen vertonen en hele
maal volgestouwd zijn met al
lerlei boerderijdieren als geiten
en pluimvee blijven het voor
haar landschappen Deze wer
ken contrasteren echter wel met
de desolate landschappen
..Vroeger moesten er teksten in
mijn tekeningen zoals 'Rest and
Remember' Maar daar ben ik
van afgestapt De tekening moet
vow zich spreken
De expositie in een van de dne
turnzalen van het Singer Muse
um die ze tot haar beschikking
heeft, is gelijktijdig te zien met
de expositie Van Barbizon tot
Laren elders in het museum Het
accent ligt op de tekeningen die
ze vanaf 1998 maakte leden
zaal heeft ze een ander karakter
meegegeven Haar expositie
werd uitgesteld vanwege een
andere expositie die werd inge
last. maar het kwam haar per
fect uit ,.'t Kon niet beter. Mijn
hedendaagse landschappen en
die 19e-eeuwse landschappen
vormen een perfecte match Ze
waren bijna gelijktijdig met de
expositie van Tbon Hermans
tentoongesteld En dan krijg je
toch een tikkeltje ander publiek
in het museum."
Aart van der Kuijl
Exposttu- Liefdevol gadeslaan Ja
cobien de Rooij, pasteltekeningen
Tenen t>'m 21 apnl, Stnger Museum
Laren Open: ai l/m to van IJ.00
17 00 uur. ma gesloten Publicatie
22euro
e was de juiste persoon op het juiste moment. Sinds november is Kathrin Ginsberg
uit Gapinge directeur van de Stichting Kunstuitleen Zeeland (SKZ), een instituut
dat de komende jaren moet worden omgevormd tot een provinciaal centrum voor
beeldende kunst. Anderhalf jaar geleden is ze in Zeeland komen wonen ('een passie voor
zeilen'), waarna ze zich oriënteerde op een baan in het verlengde van het door haar opgezette
project Living Art, door sommigen wel aangeduid als de jaarlijkse Top 100 van hedendaagse
Nederlandse schilders. Waarschijnlijk was in Zeeland maar één functie te vinden die haar op
het lijf is geschreven. Die vervult ze nu.
Toen ze in 1989 als kunsthis
toricus afstudeerde in Lei
den stond Living Art al in de
steigers ..lk liep rond met het
idee een naslagwerk of over
zicht te maken van jonge Neder
landse schilders Ik hoorde zo
vaak vragen als 'Ken je dier en
'Wat speelt er nu?' dat ik dacht
dat daarvoor een markt moest
zijn. Ik heb een concept uitge
dacht. financiers gezocht en
mezelf ingeschreven bij de Ka
mervan Koophandel. Ik vond
dat Living Art in twee jaar tijd
zijn bestaansrecht moest bewij
zen."
Tien jaar lang bracht Ginsberg
jaarlijks de catalogus Living
Art uit, met daarin van honderd
Nederlandse schilders jonger
dan veertig een korte geschre
ven typering, een overzicht van
recente exposities en een afbeel-
ding van één van hun werken.
Bedoeling was een zo objectief
mogelijk overzicht te verschaf
fen van de schilders die het
voorafgaande jaar het meest in
de melk te brokkelen hadden.
„Het werd vaak de Top 100 ge
noemd". zegt Ginsberg. „Zo ver
wil ik zelf niet gaan. Dat vind ik
veel te pretentieus."
Doordat elk jaar een nieuwe af
levering verscheen, ontstond
wel een vrij uitgebreide data
bank van hedendaagse Neder
landse schilders. Om het jaar or
ganiseerde Ginsberg bovendien
een bijbehorende tentoonstel
ling, onder meer in Sonsbeek, op
Ameland en In de Terminal van
deHolland-Amerikalijn in Rot
terdam. Living Art bemiddelde
ook tussen de kunstenaars en
potentiële klanten of opdracht
kunstenaars ten goede komen.
Als provinciaal kennis- en in
formatiecentrum voor heden
daagse beeldende kunst, vorm
geving en architectuur krijgt
het CBKZ verder een adviseren-
gevers. „Na ruim tien jaar wilde
ik iets anders", vertelt Gins
berg. „Het concept was te veel
aan mijn persoon gebonden om
het aan iemand anders over te
dragen. Ik heb het in de ijskast
gezet."
Wat Living Art in Nederland
voor schilders deed komt voor
een groot deel overeen met wat
het nieuw te vormen Centrum
voor Beeldende Kunst Zeeland
(CBKZ) hier voor kunstenaars
en vormgevers moet gaan doen.
Het centrum blijft weliswaar
koepel voorde uitlenen in Goes,
Middelburg, T?rneuzen en Vlis-
singen. maar op grotere afstand
Het volgens Ginsberg 'zwaar
verouderde' bestand van kun
stenaars in Zeeland zal worden
omgevormd tot een actuele, toe
gankelijke, gedigitaliseerde
kunstenaarsdocumentatie Dat
zal de promotie van Zeeuwse
de taak voor overheid, bedrij
ven en kunstenaars, bijvoor
beeld als het gaat om
kunstopdrachten De provincie
wil ook dat het CBKZ een cultu
rele agenda gaat bijhouden.
Ginsberg vindt niet dat ze op de
hurken gaat nu ze in Zeeland
werk doet dat in veel opzichten
vergelijkbaar is met wat ze met
Living Art op landelijke schaal
deed. ..Helemaal niet Het ge
bied is hier veel breder. Daarbij
komt dat ik hier meer de diepte
in hoop te gaan. terwijl het bij
Living Art bleef bij signaleren.
Ik denk dat ik hier veel directer
iets kan betekenen voor kunste
naars, dat het persoonlijk con
tact groter zal zijn."
Het CBKZ moet een centrale rol
gaan spelen in de Zeeuwse
kunstwereld, iets wut de SKZ
op het ogenblik niet doet Dat is
een ambitieus streven, erkent
Ginsberg. „Maar zo groot is die
sprong nu ook weer niet Door
de contacten met de regionale
uitlenen weten we wat her en
der speelt. De informatiebe
standen over Zeeuwse kunste
naars moeten een basis gaan
vormen voor veel van de werk
zaamheden. Zo'n bestand be
staat al. maar er is een inhaal
slag nodig om het actueel en
toegankelijk te maken Of dat
lukt. valt of staat met de mede
werking van de kunstenaars,
maar dat was bii Living Art na
tuurlijk niet anders. Ik vraag ze
heel nadrukkelijk om informa
tie, dan moeten zij er vertrou
wen in hebben dat we daar iets
goeds mee doen. De eerste vra
genlijsten hebben we rondge
stuurd, en de reacties bevatten
waardevolle signalen. Er zitten
ook hele kritische stukken tus
sen. De respons op zich be
schouw ik als eerste winst. Ik
heb de indruk dat iedereen erop
heeft zitten wachten. Voor mij is
het echt het idee van een buil die
wordt opengeprikt Kr is in Zee
land heel lang gesproken over
de betekenis die de huidige
Stichting Kunstuitleen voor
kunstenaars kan hebben en ie
dereen vindt het fijn dat het pro
jectplan voor een centrum voor
beeldende kunst vorig jaar door
de provincie is goedgekeurd.
Dat was een gigantische stap en
nu wordt duidelijk dat erdingen
staan te gebeuren."
Ginsberg gaat er vanuit dat de
regionale kunstuitlenen zich
steeds duidelijker profileren, op
basis van de specifieke infra
structuur en wensen m hun om
geving. Via de digitale catalo
gus blijft het voor het publiek -
in Zeeland heeft de Kunstuit
leen ruim 1350 abonnees - mo
gelijk ook werken van elders op
te vragen Nu al weten scholen
en culturele instellingen de
Kunstuitleen te vinden, maar
Ginsberg hoopt ook ander pu
bliek te bereiken ..Tberisten
bijvoorbeeld. Als die een over
zicht willen hebben van wat er
op het gebied van kunst te doen
is, waar moeten die nu terecht"'
Ik denk niet dat de agenda's van
kranten daarin voorzien
Volgens de nieuwe directeur
kan het toekomstige Centrum
voor Beeldende Kunst Zeeland
een duidelijke rol spelen in het
beheer van de provinciale
kunstcollectie
Tot dusver behoorde dat tot de
taken van het Zeeuws Museum
Maar de provinciale kunstaan
kopen bleven nagenoeg on
zichtbaar voor het publiek en
als het Zeeuws Museum zich
meer op cultuurhistorie gaat
richten, lonkt voor het CBKZ
een schone taak.
..Dat ligt zeer voorde hand",
beaamt Ginsberg. „Er is een
mooie collectie. Ik zou eerst wil
len inventariseren wat van mu
seale kwaliteit isen wat niet
Dan is het zaak die collectie te
ontsluiten Nu weten mensen
überhaupt niet dat die er is Er
zijn natuurlijk legio mogelijk
heden 11*18 met die werken te
doen We zouden werk uit de
provinciale kunstcollectie in
openbare ruimte kunnen expo
seren, we zouden presentaties
kunnen organiseren op kunst
beurzen Daar zijn galenehou
ders bij elkaar Waarom zou je
de gelegenheid niet aangrijpen
Zeeuwse kunstenaars daar door
middel van de verzameling van
de provincie te promoten? En
verder is er natuurlijk nog het
netwerk van landelijke centra
voor beeldende kunst. Het ligt
toch voor de hand hier eens kun
stenaars uit Groningen te pre
senteren en een halfjaar later
het omgekeerde, werk van
Zeeuwse kunstenaars m Gro
ningen9 Al dat soort ideeen wil
ik uitwerken meen projectplan
Ik vind het essentieel daarbij in
een vroeg stadium Zeeuwse
kunstenaars te betrekken Op
brainstormbasis. zeg maar."
Ernst Jan Rorendaal Jacobien de Rooy uit de sene Que Sera
Sportopia staat voor extreem In dit
kunstobject - 5x26x5 meter - kan je
sporten tot je erbij doodvalt of seks bedrij
ven in al zijn perversiteiten Wat hoort en
wat niet hoort doet niet langer ter zake in
deze creatie van Rotterdammer Joep van
Lieshout. Sportopia, dat de Nederlandse
afvaardiging vormt voor de Biënnale van
Saö Paulo, predikt de ultieme vrijheid. En
die is in de zienswijze van de maker niet im
moreel, maar amoreel.
Naar verwachting schuifelen meer dan
200.000 belangstellenden tussen 23 maart
en 2 juni langs Sportopia Ze zullen het niet
kunnen nalaten, hoopt Joep van Lieshout,
de van beton gemaakte gewichten te liften
Of even plaats te nemen in de Turkse stoel',
het meubel dat ondersteuning biedt voor
seks in diverse standjes En misschien vlijen
de Biënnale-gangers zich vervolgens wel
neer op het reuzenmatras op de bovenver
dieping. een rustplaats voor dertig mensen
„Brazilianen zijn ingesteld op de lichaams
cultuur". zegt Joep van Lieshout „Het zou
mooi zijn als ze overal aan gaan zitten, din
gen uitproberen Dat ze zich Sportopia gaan
toe-eigenen Maar ook op een ander niveau
verwacht de kunstenuar dat zijn werk aan
trekkelijk zal zijn Want Sportopia is ge
maakt <>m zowel de gewone man/vrouw als
de kunstkenner te boeien.
Sportopia liestaat uit drie delen Bovenop is
behalve het mega-bed een douche en een
Joep van Lieshout vertegonwoordigi Nederland
op de Biennale van Saö Paulo
foto Jop Pannokoek/GPO
composteertoilet gemaakt Beneden is een
sportdeel, met apparaten om biceps, tri
ceps, been- en buikspieren te trainen De
machines zijn vervaardigd van steigerbui
zen en van betonnen gewichten De derde
ruimte is de spannendste Deze 'relaxruim-
te' is zo ingevuld dat de seksuele daad in
grote variatie ten uitvoer kan worden ge
bracht.
„Alles wat een perverse geest kan verzin
nen. kan je hier doen", zegt Van Lieshout.
Hij wijst op het houten kruis in X-positie,
geschikt om iemand aan vast te binden
Daarnaast hangt een grote schommel waar
in in de zitting uitsparingen zijn gemaakt
voor hoofd, borsten, geslachtspartij en
knieen. Een koker herbergt de opbrengst
van het composteertoilet daarboven, mate
riaal voor mensen met fantasieën over
pocpseks. „En deze kooi", toont hij, „is om
stoute meisjes en jongetjes in op te sluiten
Markies De Sade had zich hier*heel wel
thuis gevoeld Biedt de relaxruimte, die
ovengens nooit in de praktijk is uitgetest,
ook mogelijkheden voor mensen met andere
voorkeuren9 „Maar natuurlijkzegt Joep
van Lieshout „Alleen zij hebben niet zo
veel attributen nodig Slechts een bed ei
genlijk. En ook daarin voorziet deze ruim
te."
Joep van Lieshout noemt Sportopia 'geen
flauw kunstwerk'. „Het is extreemzegt
hij „En juist dat extreme interesseert me Ik
ben bepaald geen sportman maar als ik zou
hardlopen, zou ik doorgaan tot ik erbij neer
val Ik ben een echte doodlopen Het is heel
belangrijk altijd voor het uiterste te gaan
Waarom? Omdat kiezen voorde middenweg
ten koste gaat van individuele ontplooiing
Ten koste van het bijzondere
Hij steekt vervolgens een razend betoog af
tegen de middelmaat .Je ziet het in de
maatschappij, inde politiek, in de burgerlij
ke moraal Niemand durft zijn nek uit te ste
ken. Als een stoeptegel omhoog steekt, kan
de gemeente een rechtszaak aan de broek
krijgen Mensen dekken zich in met regels
Vermijden risico's. Heel laf Na een korte
pauze „Ik gé ergens voor"
In Sportopia heeft hij de moraal centraal
willen stellen, of beter gezegd de afwezig
heid van elke moraal. „Vandaar dat seksue
le, want dat heeft alles met moraliteit te ma
ken. Ik vind dat iedereen voor zichzelf zijn
eigen waarden moet kunnen bepalen. Niet
de overheid, niet de rechter."
Hij pnkt met zijn rechter wijsvinger op de
plek van zijn hurt „Kijk. ik - als persoon -
neb een bepaalde moraal. Maar dat wil niet
zeggen dat iedereen diezelfde moraal moet
hebben. Het gaat mij juist om de schepping
van vrijheid van denken, vrijheid van ex
pressie Om de antlhypocrisie In die zin is
Sportopia niet immoreel, dus vol fóute mo-
ralen. maar amoreel, zonder interesse voor
moralen De mensen die in Saö Paulo
Sportopia bekijken, krijgen in het Engel» en
Portugees uitleg meen boekje met het flod
derige voorkomen van een Gamma-folder
In het voorwoord zet staatssecretaris Rick
van der Ploeg van Cultuur Joep van Lies
hout neer als kunstenaar die nationaal en
internationaal een steeds bredere aandacht
op zich vestigt
)ok Lily van Ginneken, die hem namens de
Mondriaan Stichting uitkoos als represen
tant voor Nederland, leverde «-en bijdrage.
Ze verwijst naar AVL-ville, de vrijstaat -
onafhankelijk en zelfvoorzienend - die Joep
van Lieshout creëerde op de kop van de Kei-
lestraat in het Rotterdamse havengebied
„Zonder schaamte rekt hij het beeld op van
hoe wij denken dat een kunstenaar moet
zijn
In AVL-ville heerste de ultieme vrijheid, net
zoals Van Lieshout die met Sportopia uit
draagt. Zijn vrijstaat beschikte over eigen
geld, over een eigen boerderij voor vlees en
groenten; hier kon de vrije geest ongehin
derd door wetten en regels tot ontluiken ko
men.
In Sportopia - gemaakt van lompe materia
len al» steigerbuizen. beton en ruwe plan
ken - heeft hi j dot gevoel extra willen bena
drukken. door bewust alle vormen van
design buiten de deur te houden
De filosofie daarachter is simpel Zodra de
sign ergens binnendringtgaat het niet meer
om iets praktisch en nuttigs, maar wordt
een koppeling gelegd met een belevenis
p wordt een 'bad-ervaring' En zo gaat
design hand in hand met het tot handels-
waar maken van plezier, wat niets meer kan
opleveren dan een schijn van vrijheid In
Sportopia is de persoonlijke bevrediging
niet afhankelijk van logo's Sportopia be
wijst dat met materialen die overblijven van
de bouw de meest extravagante wensen
werkelijkheid kunnen worden. In de loods
van Atelier Van Lieshout heerst volop be
drijvigheid. Kunstenaars van diverse plui
mage ambachtslieden en stagiaire» van
kunstopleidingen uit binnen- en buitenland
lopen af en uan Vorig jaar nog vertegen
woordigde Van Lieshout Nederland op de
Biënnale van Venetië En na Saö Paulo vol
gen in rap tempo nog meer grote kunstmani
festaties in het buitenland waaraan hij zijn
deelname heeft toegezegd
Joep van Lieshout ts hot en zijn business ts
booming Zijn AVL-ville mag dan zijn ge-
rn-kt ngritfrghllnthlTOT ../O'n beetje
alle controlerende instanties zijn langs ge
weest om ons het ene na het andere verbod
op te leggen" - het principe leeft voort Net
ais McDonald's hanteert Van Lieshout de
franchlse-formule om elders AVL-vtlles te
sltchten Binnenkort verrijst een vrijstaat in
Antwerpen en vervolgens een in Lllle, dat in
2004 Culturele Hoofdstad van Europa is.
Of Nederland de kunstenaar zonder gren
zen voor zich kun behouden, is de vraag Uit
zijn betoog spreekt dat Nederland, het land
met de vele voorschriften, hem te zeer be
perkt Joep van Lieshout kijkt een beetje be
trapt wanneer hem naar eventuele verhuis
plannen wordt gevraagd
„Wé krijgen heel veel verzoeken uit andere
steden om te komen", zegt hij En „Rotter
dam is een leuke stad. maar een stad als Ant -
werpen óók
Annemiek Voefenturf