Bijna raken aan de waarheid PZC Zelfs Russische snobs vallen voor Boris Akoenin Sobin spiegelt alles in zijn spiegelpaleis Lawrence Norfolk 24 Detective Erast Fandorin donderdag 21 maart 2002 Lawrence Norfolk: „God. sta mijn lezers bij. Wat doe ik 2e aan?" A an ambitie, talent en intelligentie •geen gebrek. De Engelsman Lawrence Norfolk schrijft weergaloze historische romans, waarvoor hij desnoods jarenlang in archieven onderduikt. In zijn derde boek legt hij verbanden tussen een jacht op een everzwijn in het Griekenland van de antieken en een soortgelijke jacht in de Tweede Wereldoorlog. „Dit boek is abnormaal", vindt hij zelf. „God, sta mijn lezers bij. Wat doe ik ze aan?" Lawrence Norfolk is een bui tenbeentje. Zijn brem is te groot Een andere verklaring is er niet Hij schreef tot nu Uk- drie romans en daarbij schiep hij er een masochistisch genoegen in het zichzelf 7.0 moeilijk moge lijk temaken „Ik móest dit boek schrijven", zegt hij deze middag in Amsterdam Goed, zo hoort dat, maar waarom moest hij zichzelf dan /o plagen dat hij verzucht: ..Het schrijven was oen absolute nachtmerrie. Echt ongelooflijk moeilijk Op tafel ligt In de gedaante uan een beer Een roman met een gat vun drieduizend jaar. zoals Norfolk op sarcastische toon vaststelt Het verhaal luat zich nauwelijks samenvatten Een poging: Hel eerste deel speelt in net antieke Wekenlang w aai koning Mcleagros van Kalydon een groot aantal dappere krij gers inhuurt om een gigantisch ever/wijn (de beer uit do titel) te doden Het zwijn is er door de godin Artemis bij wijze van wraakneming naar toe gezon den en het terroriseert de omge ving. We lezen een 160 pagina's lang verslag van de jacht op de ze Kalydocische beer In de stijl van de antieken en met een on gelofelijke lading voetnoten, die werkelijk door Norfolk stuk voorstuk zijn nagezocht. Hij heeft jaren in bibliotheken gebi vakkeerd. „In één zin staan vier voetnoten. Voor ik alle bronnen had geraadpleegd was ik vier maanden verder. Vier maanden werk voor één zin, dat vond ik zelf ook wel extreem." Vervolgens zit er in hel verhaal inderdaad een gat van driedui zend jaar, want deel twee speelt aan het eind van de Tweede We reldoorlog. De plek is dezelfde, maar nu maken Griekse parti zanen jacht op de Duitse beer in de gedaante van de SS'er Hein- rich Eberhardt - wiens naam in derdaad geen toeval is Globaal een verhaal met iden tieke trekjes Daar zit dus al een verdubbeling, maar Norfolk gaat nog een stapje verder Hij laat de jacht op de beer en de jacht op de SS'er beschrijven door de joodse vluchteling Solo mon Memel. Memel maakt er een gedicht over dat na de oor log een enorm succes wordt Het wordt verplicht op alle scholen onderwezen Maar in de jaren zeventig krijgt het gedicht voor Solomon Memel een onver wacht ver-volg. Ruth, een intie me vriendin uit de oorlog, is naar Parijs gekomen om het ge dicht te verfilmen Maar hun ge zamenlijke vriend uit de oorlog, Jakob, werpt een schaduw over het geheel Jakob heeft het fa meuze gedicht van Solomon ge annoteerd her-uitgegeven en vraagtekens gezet bij de feilen En daarmee zijn we weer terug bij het begin, want dan blijkt pas dat deel 1 van Norfolks ro man, het verslag dus van de Ka- lydonische berenjacht, een aan gepaste versie is van Jakobs uitgave van Memels gedicht. „Het probleem waar ik me voor gesteld zag", legt Norfolk uil, ..was dat het eerste deel volledig afhing van het tweede deel en het tweede volledig van het eer ste. Ik kon het eerste deel niet schrijven zonder dat het gevol gen had voor deel twee, en an dersom Je kunt beide delen ook in willekeurige volgorde lezen Laten we eerst maar eens in het literaire verleden van Lawrence Norfolk(1968)duiken Mis- schien werpt dat enig licht op 's mans beweegredenen zichzelf op te zadelen met dit soort on mogelijke opdrachten. Hij de buteerde begin jaren negentig met Het woordenboek van Lem~ prière. Ook al een historische roman met duizelingwekkende diejites en afgronden Een culthit, nog altijd. Umberto Eco, maar dan echt goed, meen den de fijnproevers Vervolgens De neushoorn van de paus, een barokke roman over een mis lukte poging uit de zestiende eeuw om de paus een neushoorn cadeau te doen Voor beide boe ken baseerde Norfolk zich op feiten uit het verleden, voor bei de boeken dook hij diep de ar chieven in. in beide boeken strooide hij met zijn belezen heid Vragen „Na die twee boeken had ik vooral vragen over Ik weet dat het belachelijk klinkt Eersteen roman van zevenhonderd blad zijden, vervolgens een roman van achthonderd, en dan nog vragen over hebben De belang rijkste vraag had ik altijd voor me uitgeschoven wat ben ik nou eigenlijk aan het doen als schrij ver die geschiedenis geloof waardig aan een hedendaags publiek wil voorschotelen Wat hij in feite voor deze derde roman heeft gedaan, is de verifi eerbare feiten achter zich laten. „Ik ging achter gesc hiedenissen aan waar niets over vastligt. Van verreweg het grootste deel van de geschiedenis wordt nu eenmaal niks vastgelegd. En zelfs van wat wel lijkt vast te liggen, is de informatie onbe trouwbaar Zo zocht ik ooit in een oude catalogus naar een kandelaar uit 1780. Na lang zoeken vond ik de gegevens, maar waar je dan niet achter komt is of die kandelaar voor die tijd niet als hopeloos ouder wets werd gezien Die informa tie is weg Voor dit boek geldt dat van het arcadische Grieken land alle directe bewijzen ver dwenen zijn, en dal we voor wat betreft de Tweede Wereldoorlog er nog te dicht op zitten „Er zit nu eenmaal een paradox in wat we weten over geschiede nis, Neem het feit van de jacht op de Kalydonische beer De ge- beurtenis heeft plaats. Iemand vertelt erover, een ander schrijft erover. Met iedereen die erover bericht, wordt het feit zelf steeds vager Met elk verhaal weet je meer. maar tegelijker tijd rauk je steeds verder weg van het begin." „Laat ik een recenter voorbeeld nemen. De moord op John F. Kennedy. Daar is een Warren- report over. Het is 29 telefoon boeken dik. Omdat ze echt alles hebben onderzocht, staat de waarheid dus in die 29 boeken. Selecteerde juiste zes feiten en je hebt de waarheid Het pro bleem is slechts wclkezes feiten moet je selecteren „En dan is er nog het probleem van de getuige Er zijn gevallen dat hoe dicht je er ook bi j was, je geen getuige kunt zijn Als je honderd procent getuige bent geweest van wat er gebeurde tij dens de holocaust, dan ben je per definitie dood. Anders ben je een survivor Er zijn geen ge tuigen van de absolute diepte van de realiteit van de holo caust Op de laatste"pagina's van In de gedaante van een beer laat Nor folk de jager op het zwijn het 'beest' aanraken in een grot. „Ik laat hem letterlijk raken aan de waarheid. Dichterbij kon ik hem niet laten komen. Ik stond zo i n de verleid ing in die grot een kaars aan te steken, maar een verlichte grot is iets wezenlijk anders dan een donkere grot." Raken aan de waarheid, ook op andere plekken in het boek speelt Norfolk met dit idee. Zo is de figuur Solomon Memel losjes gebaseerd op de dichter Paul Celan (1920-1970), die ooit over een everzwijn dichtte en vervol gens in een brief aan Walter Jens schreef: „Ik heb me vaak afge vraagd waar ik mijn beer toch vandaan heb. Beren zijn dingen, mijn beste Walter Jens, die echt bestaan."Norfolk: „JehoeftCe lan niet te kennen om het boek te begrijpen Memel gaat trou wens steeds minder op hem lij ken Ander voorbeeld: de film die Ruth maakt in Parijs. Een directe verwijzing naar Last tango 111 Paris, de beroemde film van Bertolueci waarin Marlon Brando en Maria Schneider een anonieme, puur erotische rela tie hebben „De laatste scène is me altijd bijgebleven. Ze heeft hem doodgeschoten en repe teert dan haar verhaal. Ze heeft hem op straat ontmoet en kent zijn naam niet. Het is de waar heid en ook weer niet. Ik laat Ruth opnamen maken in bet- zelfde appartement waarin Last tango speelt Je kunt de brug herkennen Dat wrijven tegen de werkelijkheid buiten het boek, vind ik iets magisch." Een beschreven schilderij is te herkennen als een werk van Francis Bacon „In die tijd was er een retrospectief van Bacons werk in Parijs. Saillunt detail: Bacons vriend heeft zich in een Parijs' hotel de polsen doorge sneden. Ik heb jaren later in dat bad gezeten, maar dat hoorde ik weer later pas. Het was goed schoongemaakt Hij grijnst Norfolk ziet In de gedaante van een beer als sluitstuk van een trilogie „Dit boek sluit voor mij de eerste twee af Voor mij als schrijver is dit het slotstuk, maar ik kan me geen lezer voor stellen die dat met me eens is. Dit is het eind van de wijze van geschiedschrijving in romans zoals ik die voorsta. Dit boek raapt mijn twijfels en vragen bijeen. Het beantwoordt voor mij alle vragen die mijn eerste boeken niet konden beantwoor den. maar dat is puur vanuit mijn eigen perspectief." Abnormaal Hij voelt mee met de lezer. „God, sta mijn lezers bij. Wat doe ik ze aan? Dit boek gebeurt alleen in de geest van de lezer, en dan ook nog eens achteraf. Ik vraag van de lezer in feite het boek voor me af te schrijven. Dit boek is ab normaal. Misschien is het voor hun een troost dat ik in gedach ten bij hun ben. Ik kijk niet, als een Flaubert, van bovenaf op het verhaal neer. Nee. voor mij was het vaak net zo'n sprong in het diepe als voor de lezer." Twee dagen geleden is hij aan zijn nieuwe roman begonnen, nadat hij er al anderhalf jaar denkwerk aan had besteed, maar dat spreekt bij Norfolk voor zich. Het speelt zowaar in zijn West-Engelse geboorte streek begin jaren tachtig. „Maar al na twee dagen zit ik al weer diep in de geschiedenis", en hij zucht nog maar eens. Waar het boek over zal gaan, on der andere uiteraard? „Over de invloed van zwaarte kracht op menselijke relaties Het kon wel eens een lang boek wordenAan de menselijke re laties is hij nog niet toegeko men Wel aan de zwaartekracht. „Ik heb me zitten afvragen waar rivieren naartoe gaan Bergaf waarts. ja. en ze eindigen alle maal in zee. En dat is nou net hun probleem. De rivieren zijn door de zwaartekracht allemaal op weg naar het centrum van de aarde, alleen geen van hun komt er ooit aan. Ik denk dat alle ri vieren teleurgesteld zijn." Theo Hakkert Lawrence Norfolk In de gedaante vaneen beer Roman- Vertaling Mte- ke hindenburg. Uitgeverij De Bezi ge Bij, 459 blz., €27,50 Al ruim dertig jaar woont Gustaf Sobin in de Proven ce Niets bijzonders, ware het niet dat hij een Amerikaan is, geboren in Boston in 1935. In de Provence werkt hij terugge trokken aan een oeuvre van sub tiele. poëtische romans. Twee jaar geleden verscheen voor het eerst een roman van hem in ver taling en het was gelijk raak. De truffelminnaar is een parel van vertelkunst. De weduwnaar Philippe Cabas- sac woont op zijn familieland goed in Frankrijk.dat hij beetje bij beetje verkoopt om met de opbrengst zijn tijd uit te zingen. Zijn dagen slijt hij met het zoe ken naar truffels Vindt hij die kleinoden, dan wacht hij drie dagen - anders blijft het effect uit - eet ze vervolgens op en dan brengen de troffels hem in een droomtoestand waarin hij dicht bij zijn overleden vrouw Julieta komt. Een breekbare man die zwelgt in een broos proces, be schreven in breekbare, broze taal. Sobin heeft dit verhaal on gekend subtiel opgeschreven. Ook in zijn nieuwe roman. Vluchtige liefde, jaagt de hoofd persoon, Philip dit keer, de schim van een dode liefde na. Misschien is schimmen van ou de liefdes meer op zijn plaats, want alles in het boek verdub belt zich. Scenarioschrijver Philip Nelson is nog maar er gens in de veertig, maar hij is terminaal ziek en hij werkt aan zijn laatste scenario. De film moet gaan over Greta Gar bo en haar ontdekker, de Zweed Mau- ritz Stiller. Nelson heeft een lacune in Gar- bo's biografie ontdekt. Wat is er gebeurd in Constantinopel tij dens de opnamen van Garbo's vertaald Tsjechov Brieven. Een selectie uit de briefwisseling tussen An ton Tsjechov (1860-1904) en Ol- ga Knipper (1868-1959). De vriendschap tussen de schrijver en de actrice is een van de uit- zonderlijkste uit de theaterge schiedenis. De voor het eerst in vertaling verschenen brieven getuigen van de bijzondere aard van hun relatie. De vertaling, de aantekeningen en het voor woord werden verzorgd door Anne Stoffel Uitgeverij Hoog land Van Klaveren. 144 blz., 12,75. Amy Fusselman 1. Een jonge vrouw wil een kind maar kan al leen via kunstmatige insemina tie zwanger worden. Tegelijker tijd ligt haar vader op sterven. 1 (oorspronkelijke titel The Phar macist's Mate) is een in korte pa ragrafen geschreven roman over kinderwens en geboorte, afscheid en dood en bevat frag menten uit de dagboeken van de vader toen hij als scheepsarts werkte tijdens de Tweede We reldoorlog. Amy Fusselman woont en werkt in New York. 1 is haar debuutroman. Uitgeverij Vassallucci, 88 blz., geb„ 14.50 Michel Faber: Honderdne- genennegentig treden Het Courage Ensemble. Twee novel len van Michel Faber, de in Ne derland geboren en nu in Schot land wonende schrijver van de succesvolle roman Onderhuids De eerste vertelling gaat over een archeologe die in een oud mysterie verwikkeld raakt, de anderover een a capella ensem ble dat zich terugtrekt op een Belgisch kasteeltje Vertaling: Harms Damsma en Niek Miede- ma Uitgeverij Podium, 220 blz., €20 Robert Drewe Het haaiennet Op zesjarige leeftijd verhuist Robert Drewe met zijn familie van Melbourne naar Perth. Ro bert en zijn broertje genieten daar van een onbezorgde jeugd eerste film? Het kan niet anders zo beredeneert Nelson, dat juts* in die dagen waar nauwelijks gegevens over bestaan. Gartx haar eigen identiteit aflegde er. voor altijd het imago van onge- naakbare beauty aannam, he* mooiste wezen van de twintig, ste eeuw Niet vanuit zichzelf overigens, maar daartoe 'g*. kneed door Stiller, die met Gr*, ta Garbo zowel zijn ultiemt kunstwerk creëerde als zijn moeder herschiep Stillersnic*. der overleed toen hij vier was er. met Garbo wekte hij haar wee: tot leven. De aanbidding van de homoseksuele Stiller voor di lesbische Garbo, wier naar: overigens alleen in het dank woord valt. is volkomen. Sofa. omschrijft haar als Stillere "tan- tasmagorische schepping' De verdubbeling zit overal :r, het boek. Het i* een spiegelpa leis. Alles spkgelt werkelijk al- les in dit b«ek, en dat is te vee! van het goede, want het is it voorspelbaar. Weer is Sobinj taal mooi. maar niet zo subtiel als in De truffelminnaar Rond uit ongelukkig is zijn keuze oir. Nelsons verhaal in de verleden tijd te vertellen Het gebruik van de verleden tijd in combina tie met de ik-vorm veronderstelt dat Nelson niet alleen zijn sce nario heeft weten af te ronden voor de dood hem is komen ha len. maar dat hij zelfs tijd heef; gehad deze 'memoires' teschrij- ven. Terwijl hij zich juist telkens afvraagt of hij het einde - var. het scenario - wel haalt. Theo Hakken Gustaf Sobin Wuchtige liefde Re man - vertaling Ankte Klootwijk. Uitgeverij Anthos, 125 pag.16,90 Maar dan wordt een jongen di» Robert goed kent vermoord en daarna worden nog acht men sen gedood. De mysterieuze moorden veroorzaken grote pa niek in de stad. De verhalen over de onbekende moordenaar ne men mythische vormen aan, tot Robert ontdekt dat hij de moor denaar kent. In Het haaiezmet beschrijft Robert Drewe, ten van de bekendste auteurs vai Australië, hoe zijn leven veran derde toen bleek dat hij be vriend was met een moordenaar. Vertaling Sophie Brinkman. Uitgeverij Prometheus, 374 blz., €19,95. Tracy Chevalier: Vallende eng* len. Nieuwe roman van de a«- teur van de bestseller Meisje met de parel. Vallende engelen is een intiem verhaal over kindervriend schappen. seksueel ontwaken en menselijke zwakheden; dit tegen de achtergrond van ren veranderende natie, de strijd voor vrouwenkiesrecht en de ad- om heersende twijfel over rots vaste overtuigingen. Vertaling: Frans Joyce Bru- ning. Uitgeverij Bzztöh. 352 blz geb., €20. thriller Eduardo MendozaHet avon tuur van de dameskapper. Nade twee succesvolle literaire thril lers Het geheim van de behekste crypte en Het labyrint van de olijven verschijnt de ietwat ver knipte hoofdfiguur opnieuw ten tonele De in het gekkenhuis opgeslo ten detective kan weer tijdelijk aan de slag hij moet een wat schemerige deal in de financiële wereld oplossen en komt en pas sant terecht in een web van cn- minele intriges, harteloze poli tici en paria's in allerlei soorten en maten. Stad van handeling is uiteraard Barcelona Uitgeverij Vassallucci, 297 blz.. €22.95. Bons Akoenin is al jaren de meest gevier de thrillerauteur van Rusland In Ne derland zijn twee werken van de mysterieu ze Akoenin vertaald Een internationale doorbraak kondigt zich aan nu Paul Ver hoeven plannen heeft een boek met de ne- gentiende-eeuwse detective Erast Petro- vitsj Fandorin te verfilmen „De populariteit van Akoenin heeft bijna het punt van hysterie bereikt", meent het glossy tijdschrift Pulse „Het is een massa- psychose", oordeelt het populaire tabloid Komsomolskaju Prnvda Boris Akoenin is de nieuwe literaire held van Rusland De man die zelfs de snobistische intellectuelen van Moskou en St - Petersburg aan de thril lers kreeg, verkocht de laatste dne jaar meer dan 1,5 miljoen boeken De Russische stauts/ender ORT wil al zijn werk verfil men. de Russische sterregisseur Nikita Mi- chalkov broedt op een speelfilm en interna tionaal lijkt een doorbraak oen kwestie van lijd. Het succes van Ak»>enin liet curieus genoeg lang op zich wachten Aangezien Boris Akoenin sneller schrijft dun wie dan ook kun lezen (de laatste vijf juur meer dun twintig boeken, essays, verhalen en verta lingen) stuurde zijn uitgever met de regel r- Boris Akoenin maat van de klok boeken naar de culturele bijlagen van de Russische kranten, maar zonder resultaat Inéén krant verscheen een recensie met de venijnige zin „Als je tegen woordig een krantenredactie binnenloopt zie je altijd wel eigens een boek van Akoenin in de prullenbak liggen Pas na de verschijning van het vijfde boek in de serie over de nobele detective Erast Fan dorin sloeg de formule aan Rusland krijgts- indsdien niet genoeg van Fandonns avon turen, die zich in de tweede helft van de negentiende eeuw afspelen. De hype nam nog toe toen media de jacht openden op de man die schuil ging achter het pseudoniem Bons Akoenin Hel bleek uiteindelijk Gri- gon Tsjchartisjvili te zijn, adjunct-hoofdre dacteur van het prestigieuze tijdschrift Inostrannaja Literatoera (Buitenlandse Li teratuur), vertaler van Jupanse boeken en schrijver van het loodzware werk 'Schrijver cn Zelfmoord' De ontmaskering van Tsjchartisjvili veroorzaakte een sensatie Thriller* waren 'nol done' in de Russische intellectuele kringen waartoe Tkjchartisjvi- li behoort Misdaadromans zijn in Rusland nas-stal voorzien van een wulpse blondine op de kaft, al dan niet beschadigd dooreen bloedig mos Een Moskoviet met eim grein tje pretentie zou er nog niet dood mee aan getroffen willen worden. Tben Tfcjchar- tisjvtli merkte dat zijn vrouw haar geliefde thrillers uit schaamte verhulde in kranten papier besloot hij misdaadromans voor 'ge vorderde lezers' te schrijven „Ik wilde de tectives schrijven die mensen als mijn vrouw gewoon in het openbaar durven te le zen", zei Akoenin in een interview Boven dien zocht hij tijdens de werkzaamheden aan het wetenschappelijke 'Schrijver en Zelfmoord' naar enige ontspanning „Het schrijven van detectives leek me een amu sante bezigheid." Akoenin - *fn woord dat in het Japans 'gek ke man'schijnt te betekenen- kan inde Rus sische media niet vaak genoeg benadrukken dat hij niet de ambitie heeft 'beter te schrij ven dan Tx-rgenjev' „Mijn doel is mensen te vermaken." Toch worden de boeken van Akoenin geprezen om de nauwkeurige his torische context, de literaire verwijzingen naar Russische schrijvers en de intelligente dialogen Het leverde de schrijver enkele li teraire onderscheidingen op Naast de twaalfdelige cyclus rond Erast Fandorin, is Akoenin inmiddels begonnen met een nieuwe serie boeken over een slim me non die moorden oplost Verder is een eerste boek gepubliceerd met in de hoofdrol Nicholas Fandorin, een kleinzoon van de oude detective, die in het moderne Rusland misduden onderzoekt. Niet iedereen is overigens te spreken over de werken van Akoenin De personages zou den volgens een enkele criticus van bord karton znn en Akoenin zelf niet meer don een vereaelde pulpschrijver Volgens dag blad Komsomolskaja Pravda reageerden collega's van Tsjchartisjvili bovendien zo bitter op het succes, dat de schrijver zijn functie bij Inostrannaja Literatoera heeft opgegeven Akoenin zelf heeft inmiddels andere pro blemen aan zijn hoofd Zo bleken de onder handelingen met regisseur Paul Verhoeven moeizaam te verlopen „Hel is l>elangrijk voor mij dut ze Fandorin niet helemaal ver anderen door bijvoorbeeld zijn nationali teit of seksuele geaardheid aan te passen Het irriteert me toch al hoe Hollywood met andere culturen omgaat Boris Akoenin is ook in Nederland geen on bekende meer. Bij uitgeverij De Geus zijn inmiddels de eerste twee delen van de senf met de avonturen van Erast Petrovitsj Fan dorin verschenen. Fandorin en Turks gam biet. Het derde deel. Leviathan, verschijnt in juni dit jaar De serie zal in totaal uit ze ven delen bestaan Deze avonturen van Fandorin spelen zich allemaal af in de twee de helft van de negentiende eeuw. vanaf 1876 Maar Akoenin heeft inmiddels ook een 'moderne' serie Fandonns op touw ge zet, die zich in de twintigste eeuw afspeelt rondom de kleinzoon van Erast Petrovitsj, Nicholas Van deze serie verschijnt eind april het eerste deel in Nederlandse verta ling, Dubbelschat Daarin gaat de in Enge land opgegroeide Nicholas Fandorin op zoek naar een ontbrekend deel van het tes tament van zijn voorvader. Cornelius Fan dorin. die op zijn beurt ook weer een soort speurder w as Cornelius was op zoek naar de grote juwelenschat van tsaar Ivan de Ver schrikkelijke De boeken van Akoenin zijn m het Nederlands vertaald door Aru» van der Ent. Frank Hendrid» foto Petra Brouwer/GPD

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 24