Wereld kijkt naar Covra-bunker
•uaft.
Consument moet weten wat hij koopt
28
Bijzondere opslag hoog-radioactief afval verrijst in Nieuw dorp
Middelburg op
VOC-enveloppe
'tv,
Lm a 1
Snelle muziek verandert ri jgedrag
Zon zorgt voor veel CO, in oceaan
Meer testosteron bij thuiswedstrijd
Stalvlieg bracht mogelijk hiv over
Meer water op Mars dan gedacht
postzegels
dinsdag 19 maart 2002
door Maurits Sep
NIEUWDORP Het werkt ei
genlijk net als bij een verkeers
licht: achter de groene deuren
mag je komen, achter de rode
deuren niet. Althans, als in de
rode ruimte hoog-radioactief
afval aanwezig is. Is dat er niet,
dan is ook die ruimte vrij te be
treden. Projectdirecteur Cees
Kalverboer: „Alleen als er afval
ligt, is er straling,"
Veel kleur is er nog niet in de
bunker voor hoog-radioactief
afval die in aanbouw is bij de
Centrale organisatie voor ra
dioactief afval (Covra) in
Nieuwdorp. Veel grijs van beton
en staal In totaal is 6000 ton
staal in 31.000 kubieke meter
beton vervlochten.
Functionaliteit en veiligheid
staan voorop. Het habog (hoog-
radioactief afval behandelings-
en opslag gebouw) is opgetrok
ken uit beton met Belgische
kalksteen. Dat is sterker dan het
gebruikelijke beton met grind,
omdat het minder gevoelig is
voor warmte en dus minder
krimpt en uitzet.
Zeker voor het habog is dat van
eminent belang. Het afval dat
vanaf medio volgend jaar wordt
opgeslagen, geeft namelijk
warmte af Kalverboer: „De
glascanisters waarin het afval
binnenkomt, geven tweedui
zend watt warmte af, vergelijk
baar met een afwasmachine.
Het afval koelt zeer langzaam
af. Na honderd jaar is het nog
ongeveer zo warm als een gloei
lamp. dus minder dan honderd
watt."
Koeling
Het afval wordt gekoeld met
buitenlucht Die komt binnen
door openingen bovenin het ge
bouw. Door een brede sleuf op
het vloeroppervlak verspreidt
die zich door de ruimte waar de
negen meter hoge stalen pijpen
hangen waarin het afval zit De
koude lucht wordt door het af
val langzaam opgewarmd, zo'n
twintig graden Celsius. De ver
warmde lucht stijgt op en ver
laat via ontluchtingspijpen de
bunker. Zo ontstaat een natuur
lijke circulatie voor de koeling
Belangrijker dan de warmte is
de straling die het afval afgeeft
MIDDELBURG - De Stichting
Eerste I)ag Enveloppe Enkhui
zon brengt een herdenkingsen-
veloppe uit, die gewijd is aan
vierhonderd jaar Verenigde
Oostindisehe Compagnie. Mid
delburg, dat een van de zes
VOC-stedcn was, is in de enve
loppe verwerkt. I)e herden-
kingsenveloppe wordt morgen
uitgereikt.
De stichting in Enkhuizen,
waar ook een van de zes VOC-
kamers was gevestigd, .legt
sinds 1984 elke bijzondere ge
beurtenis in Enkhuizen vast op
een Enkhuizer herdenkingsen-
veloppe De winst gaat naar
goede doelen in het dorp
Behalve een gewone uitgifte (nr
68) wordt deze keer ook een zo
geheten a-versie uitgegeven,
een bewerking van de normale
enveloppe waarbij aan hel ont
werp van de enveloppe een au
thentieke VOC-duit is toege
voegd
In het ontwerp is onder meer het
uit 1674 daterende schilderij re
tourvloot voor Batavia ver
werkt Vertier zijn de zes VOC-
steden (Enkhuizen. Hoorn, Am
sterdam. Delft, Middelburg en
Rotterdam) en Téxel te zien
Ttxel had de functie van over
slag- en verzamelplaats.
„Die is na 10.000 jaar nog niet
verdwenen", zegt Kalverboer
Om te voorkomen dat die zich
verspreidt, zijn speciale eisen
gesteld aan de constructie van
de bunker. „Straling gaat, net
als licht, rechtdoor. Daarom zijn
de kabels in de 1,7 meter dikke
muren ook in een bocht gelegd,
zodat de straling niet langs de
kabels door de muren kan."
De beste definitieve opslagme
thode voor hoog-radioactief af
val is ondergrondse opslag, in
zoutkoepelsof in kleilagen, stelt
Kalverboer. „Technici weten
dat dat dó oplossing is. Iiet risi -
co voor de omgeving is dan 0,000
en het is indien gewenst terug te
halen." Toch wordt nu een bun
ker gebouwd in Nieuwdorp.
„Omdat de tijd nog niet rijp is
voor ondergrondse opslag. Het
habog is een tussenoplossing,
maar wel de beste tussenoplos
sing
Nergens anders ter wereld staat
een bunker die identiek is aan
het habog. De gebruikte tech
nieken en constructies zijn des
ondanks niet nieuw. „Het habog
is opgebouwd uit elementen die
je elders terugvindt. Maar in
zijn totaliteit is dit gebouw
uniek", verklaart de projectdi
recteur. Het habog biedt een
integrale oplossing voor alle
soorten hoog-radioactief afval:
medisch afval, opwerkingsafval
van de kerncentrales Borssele
en Dodewaard en splijtstofele
menten die rechtstreeks uit de
onderzoeksreactoren in Petten
en Delft komen. Dat is ook dere
den dat deskundigen uit de hele
wereld naar Nieuwdorp komen
om het project te leren kennen,
weet Kalverboer. „Heel veel
landen hebben namelijk de ver
plichting op korte termijn over
soortgelijke opslagruimtes te
beschikken."
Symmetrisch
Het gebouw bevat drie compar
timenten voor warmte-produ-
cerend afval en drie voor afval
dat geen warmte maar wel een
hoge straling afgeeft. Het com
plex is symmetrisch vormgege
ven. De middensluis blijft altijd
toegankelijk.
Het afval komt aan in een grote
container. In de ontvangsthal
wordt die overeind getakeld
Dan verdwijnt die achter de
groene deuren van dertig centi
meter dik staal. In die hal wordt
de container opengemaakt en
uitgepakt. Het afval wordt
eventueel anders ingepakt en
vervolgens opgeslagenDat ver
pakken gebeurt in afgescherm
de ruimtes door machines die op
afstand worden bestuurd. De
medewerkers houden zicht op
wat er gebeurt door een ruit van
loodglas, die meer dan een me
ter dik is.
De Covra verwacht ongeveer
honderd transporten tijdens de
vijftien jaar waarin afval wordt
aangevoerd. Kalverboer gaat er
daarbij wel vanuit dat de le
vensduur van de kerncentrale
Borssele beperkt is. „Na de ac
tieve periode moeten we tachtig
jaar wachten en het afval behe
ren, tot de warmte weg is. Dan
kunnen we er een andere oplos
sing voor zoeken."
Mocht al voor die tijd besloten
worden het hoog-radioactieve
afval elders op te slaan, bijvoor
beeld onder de grond, dan kan
het probleemloos teruggehaald
worden uit het habog, beaamt
Kalverboer. „Het gaat er op een
voorgcschi-even manier in. Het
is mogelijk de omgekeerde weg
te bewandelen."
De bouw van het habog - kosten
ongeveer 120 miljoen euro (260
miljoen gulden) - is in juni 1999
begonnen. In september vorig
jaar werd het hoogste punt be
reikt en nu is driekwart van alle
installaties en apparatuur aan
gebracht. De tweede helft van
dit jaar wordt het complex in
bedrijf genomen. Volgend jaar
wordt geoefend met inactief af
val. Daarna kan het eerste
hoog-radioactieve afval wor
den ontvangen.
De hunker bij de Covra biedt een oplossing vooralle soorten hoog-radioactief afval.
foto's Lex de Meester
De ontvnngsthul waar het ufval binnenkomt.
Opslagbuizen voor wannte-produeerend afval.
Wageningse hoogleraar wijst veehouderij op belang van topkwaliteit
door Peter de Jaeger
WAGENINGEN - „De veehou
derij in ons land heeft alleen
een toekomst als we olympisch
kampioen worden op het ge
bied van voedselveiligheid. We
moeten scoren met topkwali
teit. Nederlandse landbouw
producten moeten worden als
de Volvo's en Mercedessen on
der de auto's. Schandalen zoals
in de afgelopen jaren willen we
niet meer. De consument moet
het gevoel krijgen dat wat hij
eet absoluut veilig is Dal zegt
I.eo den Ilartog, directeur on
derzoek van Nutreco in Box
meer en onlangs benoemd tot
bijzonder hoogleraar Bedrijfs
ontwikkeling in de veehouderij
aan de Wageningen Universi-
taM
Den Hartog pleit voor een om
slag. „De landbouw was altijd
gericht op maximalisatie van
(le productie. Zo veel mogelijk
cn vlees per var-
ken tegen zo laag mogelijke
kosten. Alle vernieuwingen
waren bedoeld voor een betere
efficiëntie Maar het wegvallen
van de subsidies uit Brussel én
de kritische consument nopen
tot een andere aanpak. Nu gaat
het om optimalisatie van de
productie, rekening houdend
met gezondheid en welzijn van
het dier De innovaties dienen
gencht te zijn op de eindpro
ducten en de manier waarop ze
worden gemaakt", zegt Den
Hartog
Die omslag kan een boer niet
alleen in gang zetten, maar is
ren zaak van de hele productie-
kolom Vanaf de voertrog tot
aan de karbonade moet de pro
ductie controleerbaar zijn
„Elke kippepoot moet terug te
traceren zijn naar het pluim-
veebedrijf waar die vundaan
komt en welk voer het dier
heeft gekregen. Alleen op die
manier kun kwaliteit worden
gewaarborgd." Den Hartog wil
uiteindelijk toe naar een soort
Kemakeur voor vlees, waar
door de consument weet wat
hij koopt.
Alleen boeren die hun bedrijf
uanpassen aan door de maat
schappij gestelde randvoor
waarden voor de productie
hebben een toekomst, aldus de
hoogleraar Maar dan mix-ten
die eisen wel duidelijk zijn. Zo
muakt Den Hartog een onder
scheid tussen de burger en de
consument. „Hel zijn dezelfde
mensen, maar ze gedragen zich
anders. Zo belijdt de burger
met de mond diervriendelijk-
heid, terwijl hij als klant in de
winkel toch kiest voor het
goedkoopste product. We moe
ten precies weten wat de
consument wil en vanuit die
kennis nieuwe producten ont
wikkelen."
Regelgeving
Beïnvloeding van de vraag
naar producten uit een duurza
me veehouderij is veel effectie
ver dan sturen via regels en
subsidies, meent Den Hartog.
Nu weet de boer vaak niet waar
hij aan toe is. De regelgeving is
ondoorzichtig en verandert elk
jaar Discussies over de huis
vesting van varkens en kippen
gaan over centimeters en milli
meters. Sommige ondernemers
zijn de investeringen zat en
stoppen hun bedrijf, omdat ze
geen zicht hebben op de lange
termijn. Ook ontbreekt het aan
uniformering van de regels
binnen Europa. Zo hanteren
Denemarken. Duitsland en
Nederland verschillende crite
ria voor de bepaling van de mi
nimale ruimte per fokzeug. In
Denemarken w ordt uitgegaan
van het gewicht, in Duitsland
van het aantal dieren en in Ne
derland van een maat per dier.
Den Hartog „Vanuit het dier
geredeneerd is er geen enkele
reden om per land verschillen
de interpretaties te hanteren
Uniformiteit van wet- en regel
geving binnen de EU is
dringend gewenst Ook om on
eerlijke concurrentie te voor
komen."
Harmonisatie van de regels
geeft duidelijkheid. Hij verge
lijkt het met de benzine-
pomphouders in zijn woon
plaats Zetten/Andelst Toen hij
daar kwam w onen in 1981 wa
ren er zes De helft wilde met
investeren in de strenge regel
geving om bijvoorbeeld olie-
lekkages te voorkomen Zij
bouwden hun bedrijf af De an
dere helft tastte diep in de bui
del en hebben nu een bloeiend
bedrijf „Die regelgeving was
streng maar helder In de land
bouw ontbreekt het aan duide
lijkheid. Onzekerheid is veel
slechter dan een slechte bood
schap
Ondernemers die het redden en
topprestaties leveren, zullen
altijd een goede boterham blij
ven verdienen. De uitbreiding
van de EU met landen uit Oost-
Europa doet daar voorlopig
niets aan af „Er komt de helft
aan landbouwgrond bij m Eu
ropa De Oost-Europese land
bouw bezit goedkope grond en
arbeid. Maar wij hebben een
voorsprong op het gebied van
kennis en kapitaal. En die
voorsprong moeten we probe
ren vast te houden Maar dat
wordt wel steeds moeilijker."
kringloop
Ons land telt nu al steeds min
der koeien, varkens cn kippen.
Maar dat is met erg, meent Den
Hartog. „Het aantal dieren is
geen streven op zich. maar een
resultante van doelstellingen
over milieu, dierenwelzijn en
voedselveiligheid." Wat milieu
betreft, denkt Den Hartog dat
het evenwicht tussen land
bouw en natuur nabij is „Door
de verplichte mestafzetcon-
tracten tussen veehouders en
akkerbouwers ontstaat een
kringloop van mineralen De
mestoverschotten zijn hier
door binnen één of twee jaar
verdwenen", voorspelt opti
mist Den Hartog. GPD
BEER-SHEVA - Snelle muziek in de auto (veel beats per nu.
nute) leidt tot een roekelozer rijgedrag. Dat concludeert W
Brodsky (Ben-Gurion Universiteit, Beer-Sheva) in het vak
blad Transportation Research op grond van onderzoek bij er
varen chauffeurs in een simulator.
Hoe hoger het tempo van de (vrij harde) muziek die zij kreget
te horen, des te meer risico's namen de proefpersonen tijdens
het rijden. Ook veroorzaakten zij vaker een 'ongeluk'. GPD
AMSTERDAM - Zonnestraling is van veel grotere invloed op
het leven in de oceaan dan werd gedacht. Uit onderzoek blijkt
dat de straling acht keer meer organische koolstof verbrandt
tot kooldioxide (CO,) dan plankton. Wetenschappers gingen
ervan uit dat juist plankton de grootste producent was var.
CO,. Medewerkers van het Nederlands Instituut voor Onder
zoek der Zee (NIOZ) hebben dat geschreven in het tijdschrift
Ecological Studies. Het is voor het eerst dat op open zee de
hoeveelheid organische koolstof is bepaald die door zonne
straling wordt verbrand tot CO,.
De onderzoeksgroep kwam tot de conclusie dat die straling
jaarlijks 2 tot 3 procent van de organische koolstof verbrandt
tot kooldioxide. Dit lijkt weinig, maar het is wel acht keer
meer dan het aandeel van plankton in de bovenste tien meter
water. ANP
NWECASTLE - Tijdens een thuiswedstrijd maken voetbal
lers meer testosteron aan dan tijdens een uitwedstrijd, meld-
deS. Wolfson (University of Northumbria, Newcastle) tijdens
een bijeenkomst van de British Psychological Society in
Blackpool op grond van onderzoek bij een voetbalteam.
Wol fson verklaart de extra aanmaak uit het gevoel dat tijdens
een thuiswedstrijd het eigen territorium verdedigd moet wor
den. De hoogste extra aanmaak van testosteron tijdens d«
thuiswedstrijd mat zij dan ook bij de keeper. GPD
GOTTINGEN - De stalvlieg (Stomoxys calcitrans) heeft mo
gelijk hiv, het virus dat aids veroorzaakt, overgebracht van
apen naar mensen.
Die stelling poneert M. Eigen (Max-Planck-Institut für Biop-
hysikalische Chemie, Göttingen) in het wetenschappelijk
tijdschrift Naturwissenschaften. De onderzoeker doet dat op
grond van de bevinding dat deze vlieg het bloed dat zij op- j
zuigt niet meteen verteert. Hierdoor is het mogelijk dat hiv-
bevattend bloed, opgezogen uit apenkarkassen op de lokale
markt in Afrika, via een steek door de vlieg op de mens is over
gebrachtBij die steek spuugt de vlieg een beetje eerder opge-
zogen bloed uit. GPD
PASADENA - Mai*s blijkt veel meer water te bezitten dan
men tot nu toe dacht. Maar dan wel water in de vorm van ijs,
dat zich vlak onder het oppervlak van deze planeet bevindt
De ontdekking werd gedaan door de sonde Odyssee, die nog
maar net begonnen is met het onderzoek van het Marsopper
vlak. Het heeft belangrijke consequenties, niet alleen voorde
geologische historie, maar ook voor toekomstige bemande
ruim te vluchten naar de 'rode planeet', zoals Mars wegens zijn
merendeels roodachtig gekleurde oppervlak ook wel ge
noemd wordt. Dat een deel van dat water ooit als ijs werdop-
geslagen in de Marsbodem, is ook een bij veel planeet weten
schappers populaire theorie, die echter nooit kon worden
bewezen. GPD
Het eerste van de dertien Vcr-
rassingsvelletjes met daar
op provincievlaggen is inmid
dels uit. Op 12 maart nam de
Commissaris van de Koningin
in Friesland, Ed Nijpels, op het
provinciehuis in Leeuwarden
het eerste velletje van de Fries-
iandemissie in ontvangst. Vol
gende week dinsdag (26 maart)
verschijnt het Drentse velletje
en op 9 april het velletje met de
vlag van Noord-Holland.
Inmiddels is het gehele emissie
programma van de Verrassings
zegels bekend. Zoals gemeld
wordt om de veertien dagen een
velletje gepresenteerd Na de
emissie Noord-Holland volgt
Gelderland op 23 april; verder: 7
mei Noord-Brabant, 21 mei
Groningen, 4 juni Zuid-Hol
land, 18 juni Utrecht, 2 juli Lim
burg, 16 juli Overijssel, 30 juli
Zeeland, 13 augustus Flevoland
en op 30 augustus wordt op de
AMPHILEX 2002 in Amster
dam het dertiende en laatste
velletje uitgegeven met daarin
één exemplaar van alle provin
ciezegels.
De oplagen van de velletje zijn,
zoals eerder gemeld, aan de
krappe kant en ze zullen alleen
te koop zijn in de desbetreffende
provincie en bij Collectclub in
Groningen. Van het Friese velle
tje bedraagt de oplage 120.000,
van het Drentse 100.000 en van
het Noord-Hollandse 110.000.
Wat nieuw is. is dat de velletjes
zijn genummerd. Het Friese van
000001 tot en met 120.000, het
Drentse van 000001 tot en met
100.000 en zo verder. Nijpels
nam velletje 000001 in ont
vangst.
Met niet minder dan twintig
permanente zegels in eurowaar
den heeft Ierland op 2 januari
het eurotijdperk ingeluid.
Daarvan horen er zeventien
thuis in de sinds begin januari
1997 lopende serie 'inheemse
vogels', de overige drie zijn ze
gels met afbeeldingen van oude
cn nieuwe munten
Op de zegels een ekster le), een
jan-van-gent (2c), een mees (3c),
«•en kwartelkoning (4c), een
houtduif (5c). een ijsvogel (10c),
een kievit (20c), een merel (38c),
een euromunt (38c), een boek
vink (41c). een 50p-muntstuk
dat van 1971 tot 2002 heeft gelo
pen (41c), een roodborstje (44c),
een reiger (50c), een rozerode
stem (51c), een wulp (57c), een
ld-munt die van 1928 tot!97\
heeft gelopen (57c), een brand-
gans 1), een Groenlandse
gans 2), een pijlstaart 5)en
een bergeend 10).
Op 22 januari kwam Ierland met
zijn traditionele love-zegel, als
mede met het wensvelletje, dat
tevens al enkele jaren in het te
ken staat van het Chinese
nieuwjaar, Op de love-zegel van
38c een beertje (ook in boekjes,
tien zelfklevende zegels van
38 c) en in het velletje drie 38 c-
zegels met een hobbelpaard,een
houten locomotief en een pop
Ook Portugal bracht 2 januan
zijn eerste permanente eurose-
rie in roulatie met daarop de in
middels vertrouwde euromun
ten. De zegels hebben dezelfde
waarden als de afgebeelde mun
ten. dus 1 cent op de 0,01-ze
gel. 2 cent op de zegel van 0.02
en verder hebben de zegels de
volgende waarden: 0,05,
0,10, 0,20, 0,50, 1 en 2
Voor wie zich op permanente j
eurozegels gaat toeleggen, Italië
heeft nu al twee op 2 januari be
gonnen series uitgebreid. In de
serie 'La donna neU'arte' ver
schenen 1 maart zegels van
0,01, 0,03 en 0,20 en de se
rie 'Alti valori' werd aangevuld
met een 6,20-zegel.
Hero Wit
