Vrouwelijke chirurg wint terrein
PZC
Reuma zetje leven op z'n kop
Ook kind kan
depressief zijn
Malaria te lijf
12
Mimi Mulder en Ella de Jong onderzochten vrouwen in de heelkunde
Hond als epilepsie-begeleider
Vis voorkomt te vroege geboorte
Bacteriën gebruiken DNA als lijm
Uitbraak polio door mutatie virus
Injectie geen oplossing tennisarm
spreekuur
homeopathie
maandag 18 maart 2002
door Hans Leber
AMSTERDAM - Nederland
kent zo'n achthonderd manne
lijke chirurgen en ruim vijftig
vrouwelijke. Maar een snijden
de vrouw aan de operatietafel
wordt steeds gewoner. Chirur
gen Mimi Mulder en Ella de
Jong onderzochten het feno
meen 'vrouwen in de heelkun
de'.
In ziekenhuizen werken voor
namelijk vrouwen, maar aan de
operatietafel zijn vrouwelijke
chirurgen nog zeldzaam. „En ik
ben er ook niet voor dat hun
aantal zo nodig omhoog moet",
zegt Ella de Jong, algemeen chi
rurg in het Academisch Medisch
Centrum in Amsterdam. „Het is
een zwaar beroep, waarvoor je
veel moet inleveren. Dat moet
iemand echt willen en niet om
dat er zo nodig meer vrouwen bij
moeten komen."
De Jong voerde met haar colle
ga-chirurg Mimi Mulder uit het
ziekenhuis De Heel in Zaanstad
het onderzoek 'vrouwen in de
heelkunde' uit. Het bevat inter
views met 43 van de geregi
streerde vrouwelijke chirurgen,
van wie de oudste 99 jaar was.
Zeker dertien van de 43 geïnter
viewde vrouwen hadden pro
blemen met het vinden van een
opleidingsplaats. Een van hen
kreeg in 1977 van een gevestigde
chirurg te horen: „Zolang ik nog
aan elke vinger van mijn hand
een kerel kan vinden die een
vrouw en kinderen heeft te on
derhouden, neem ik geen vrouw
aan." Tot de jaren '70 en '80
werd een vrouw niet gauw bin
nengelaten. De Jong: „De laat
ste jaren is dat probleem er niet
meer, maar tot de jaren '60 kon
den vrouwen niet zo'n zware du
re opleiding doen, want ze kre
gen toch kinderen? In die tijd,
zeker in de jaren '50, mocht je
dan niet meer werken."
In het boek van De Jong en Mul
der staat nog zo'n reactie van
een chirurg uit 1981. De wer
kende moeder was toen al 'inge
voerd'. De man voelde nattig
heid, maar durfde het woord
kind niet te gebruiken: „Maar
wat moet er dan als je een hond
neemt; wie moet die dan verzor
gen?", vroeg hij de sollicitante.
De Jong kan er ook wel om la-
Chirurgen De Jong (I) en Mulder: „Het is een zwaar beroep, waarvoor je veel inoet inleveren. Dat moet iemand echt willen en niet omdat er zo nodig meer vrouwen bij moeten
komen." foto Sieko Kloosterhuis/GPD
chen. Zij heeft iets vergoelij-
kends als zij de situaties uit het
verleden beschrijft, militante
teksten komen niet uit haar
mond. „Maar jemoestals vrouw
wel altijd en overal beter preste
ren. Dat kwam omdat je opviel
tussen al die mannen."
Dat vroeger vooral vrouwelijke
chirurgen ongetrouwd of op zijn
minst zonder kinderen bleven,
was een hard offer. De Jong:
„Het kwam er op neer dat je óf
kon trouwen en kinderen krij
gen, óf chirurg kon worden.
Vrouwen bleven meestal niet
vrijwillig zonder man." De Jong
verhaalt over uitgaande vrou
welijke chirurgen. „Als de man
vroeg waar de vrouw werkte,
antwoordden veel met: 'ver
pleegster'. Het kwam voor dat
de leuke avond voorbij was als
ze zei dat ze chirurg was."
De vrouwelijke chirurgen van
nu hebben veel minder proble
men. De Jong.: „Als je kinderen
krijgt, is het een hoop georgani
seer, ja. Maar de werktijden
vandaag de dag, ook in de oplei
ding, zijn minder zwaar dan
vroeger, Dat scheelt. Ik heb als
assistent in opleiding wel eens
36 uur aaneen gewerkt."
De Jong is getrouwd, haar man
is enkele jaren geleden gestor
ven. Zij heeft geen kinderen.
Haar collega-onderzoekster
Mulder daarentegen is moeder
van drie kinderen en x'edt zich
als chirurg zeer wel. De Jong:
„Zij is minder thuis dan andere
moeders, dat is zeker waar.
Maar overal is een mouw aan te
passen."
Ook patiënten leveren geen pro
blemen op. „Er zijn er wel die
even staan te kijken. 'O, een
vrouw?' Meer omdat het onge
woon is dan dat ze er een anaer
waardeoordeel over hebben."
Uit ander onderzoek blijkt dat
patiënten van een vrouw meer
begrip voor hun persoonlijke
omstandigheden verwachten.
Hoe het thuis is, dat soort zaken.
De Jong: „Ik weet niet of vrou
wen dat meer hebben, ik weet
wel dat veel mannelijke colle
ga's waar ik mee werk ook heel
goed in de gaten hebben wat er
in iemands leven speelt."
Eén keer kreeg ze geen hand van
een allochtone man. „Dat vond
ik vervelend, maar ik had er al
wel eens van gehoord. De man
heeft me keurig uitgelegd waar
om hij dat niet deed. Omdat dat
in zijn cultuur en geloof alleen
maar mocht bij goed bekende
vrouwen en vrouwen uit de fa
milie. Ik vond het toch vreemd,
maar het was ook weer niet be
langrijk genoeg om er een scène
van te maken."
Aletta Jacobs werd in 1878 de
eerste geregistreerde vrouwelij
ke arts van Nederland Een aan
bod om zich in de chirurgie te
specialiseren wees zij destijds
af. In 1909 werd DouwineNorel
als eerste algemeen chirurg in
geschreven. Vandaag de dag
vormen vrouwelijke studenten
de meerderheid op de medische
faculteiten. Maar in 1999 was
nog een op de vijf nieuwe chi
rurgen in ons land een vrouw. De
Jong verwacht niet dat het een-
twee-drie tot een gelijk aantal
specialisten zal leiden. „Het
gaat er om dat iemand die het
wil, en dat zeker weet, ook chi
rurg kan worden." GPD
Mimi Mulder en Ella de Jong:
Vrouwen in de Heelkunde, een
cultuurhistorische beschou
wing, ISBN 90-7173-625-3,
30,00.
HEEMSTEDE - De komende twee jaar gaan neurologen van
het Heemsteedse epilepsie-instituut Meer en Bosch onder
zoeken of honden zijn op te leiden tot epilepsie-signalerings-
hond. De Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN)
gaat daarbij samenwerken met de Stichting Hulphond Ne
derland.
De honden moeten alarm slaan als hun baasje een epilepsie-
aanval heeft. Als dit lukt, wordt verder onderzocht of honden
vooraf aanvallen kunnen zien aankomen, waardoor preven
tie en zelfhulp nog mogelijk is. De inzet van hulphonden kan
de levenskwaliteit voor mensen met epilepsie sterk verbete
ren. GPD
KOPENHAGEN - Minstens eenmaal per week vis eten tijdens
de eerste maanden van de zwangerschap verkleint het risico
dat de baby te vroeg geboren wordt met ongeveer een factor
vier.
Dat concludeert S. Olsen (Statens Serum Institut, Kopenha
gen) in het medisch vakblad British Medical Journal op grond
van een onderzoek onder een kleine negenduizend zwangere
vrouwen. Mogelijk speelt visolie hierbij een rol. GPD
BRISBANE - DNA, de drager van alle erfelijke eigenschap
pen, wordt door bacteriën gebruik als ordinaire lijm. Hiermee
zijn de bacteriën in staat de beruchte biofilms te vormen,
hardnekkige laagjes bacteriën die zich afzetten op kunststof
fen zoals contactlenzen en kunststof hartkleppen en zo
infecties veroorzaken. Deze ontdekking biedt nieuwe moge
lijkheden de vorming van biofilms te bestrijden, schrijft C.
Whitchurch (University of Queensland, Brisbane) in het we
tenschappelijk tijdschrift Science. In plaats van antibiotica
zouden DNAses, enzymen die DNA afbreken, kunnen worden
ingezet. GPD
WASHINGTON - Een recente uitbraak van polio in Haïti en
de Dominicaanse Republiek is veroorzaakt door een mutatie
in het virus waarmee vaccins werden gemaakt. Dat stelt een
onderzoekscommissie van het Amerikaanse Centrum voor
Ziektecontrole en Preventie (CDC) en de Pan-Amerikaanse
Gezondheidsorganisatie (PAHO).
Hoewel Haïti en de Dominicaanse Republiek, de twee landen
die het Caribische eiland Hispaniola delen, in de jaren '80 po
lio-vrij werden verklaard, werd er in de zomer van 2000 bij
dertien kinderen polio vastgesteld. De studie van het CDC en
het PAHO concludeert dat het verzwakte, maar levende virus
dat gebruikt werd bij vaccinaties een milde vorm van polio
veroorzaakt heeft bij gevaccineerde kinderen en vervolgens
gemuteerd is waarna een veel virulentere vorm van de ziekte
zich onder de bevolking verspreid heeft. AP
AMSTERDAM - Een tennis-arm (epicondylitis lateralis) ge
neest het snelst na injecties met corticosteroïden, echter de
kans dat de klachten later terugkomen is dan groot. Op de lan
ge termijn bieden fysiotherapie of de genezende werking van
het eigen lichaam (afwachten) het beste resultaat. Dat schrijft
N. Smidt (Vrije Universiteit, Amsterdam) in het medisch vak
blad the Lancet op grond van een vergelijkend onderzoek bij
185 personen.
Dit resultaat is een steun in de rug voor het in Nederland ge
bruikelijke 'afwachten en aanzien'-beleid bij deze aandoe
ning. GPD
door Marieke van Schie
Klaas ligt steeds maar op de
bank, ik maak me zorgen",
zegt zijn moeder. „Als ik hem 's
morgens roep, kan hij nauwe
lijks zijn bed uit komen, ik pro
beer hem steeds te stimuleren
om op tijd naar school te komen.
Als dat al lukt, dan komt hij 's
middags doodop uit school, en
gaat op de bank liggen. Soms
kijkt hij televisie, maar vaak
valt hij weer in slaap. Hij klaagt
ook steeds over hoofdpijn."
Klaas zit er bij met een wat on
gelukkig gezicht. Hij is elf, een
leeftijd waarop jongens zich
nogal eens generen als hun moe
der over hen praat. „Wat vind je
er zelf van, Klaas?", vraag ik.
Hij haalt zijn schouders op en
zegt: „Ik ben gewoon moe, dat
komt door mijn hoofdpijn. Op
school kan ik ook niet goed op
letten, daarom vind ik het moei
lijk. En als we een proefwerk
gaan maken, voel ik me nog
naarder."
Hij heeft wel een vriendje, maar
heeft geen energie om samen te
gaan voetballen. Daarom is hij
steeds meer alleen. Ik kijk hem
na en kan zo op het eerste ge
zicht geen afwijkingen consta
teren. We spreken af dat hij een
hoofdpijndagboek bij gaat hou
den, zodat we inzicht krijgen in
de relatie tussen de drukte op
school en zijn hoofdpijn. Ook
spreek ik af dat Klaas zijn bloed
moet worden onderzocht.
Na tien dagen belt zijn vader op
om te vragen hoe de bloeduit-
slag luidt. Ik kan hem meedelen
dat er geen afwijkingen zijn ge
vonden. Daarop vraagt vader
hem door te sturen naar de neu
roloog. Hij is bang dat zijn zoon
een tumor in zijn hoofd heeft.
Zijn zoon is niet zomaar moe! Ik
bel de neuroloog en die geeft
Klaas een spoedbehandeling.
Bovendien wordt er ook een
MRI van zijn hoofd gemaakt. Na
dat onderzoek komt vast te
staan dat de jongen geen tumor
heeft: er wordt gedacht aan
spanningshoofdpijn. Dat hij
klachten heeft, is duidelijk,
maar waarom is hij gespannen7
Zo op het eerste gezicht komt hij
uit een gezellig gezin. Klaas is
het tweede kind. Zijn oudere
zusje doet het nu goed en zijn
jongere broertje is nooit ziek.
Met de oudste hadden zijn vader
en moeder een spannende start,
ze paste niet op een gewone
school. Toen dat eenmaal duide
lijk was, en het juiste schooltype
was gevonden, ontplooide ze
zich tot een leuk meisje, dat
zichtbaar gelukkiger was dan
daarvoor. Aanvankelijk ging bij
Klaas alles goed, maar nu is hij
het zorgenkind. „Dan wil ik dat
Klaas naar de keel-, neus- en
oorarts gaat", zegt vader. „Er
moet een oorzaak te vinden
zijn."
Ook die afspraak kan binnen
een redelijke termijn worden
gemaakt en als de uitslag duide
lijk is, zitten vader en moeder
samen met Klaas in de wachtka
mer. Klaas heeft zijn hoofdpijn
dagboek meegenomen en daar
in heel zorgvuldig bijgehouden
hoe vaak hij hoofdpijn had en
wanneer hij vroeg naar bed ging
omdat hij het allemaal niet meer
vol hield. Hij heeft ook wel eens
verzuimd van school.
„We hebben niets kunnen vin
den dat de hoofdpijn en ver
moeidheid van Klaas kan ver
klaren", zeg ik. „De kinderarts
heeft ook nog meegekeken. Het
ligt op eenandergebied. Ik denk
dat we een andere weg in moe
ten slaan en een psycholoog
moeten inschakelen die ver
stand van kinderen heeft." Zijn
ouders gaan akkoord. Ik zeg dat
ik denk dat Klaas bang is om te
falen en daardoor somber is.
Dan vertelt moeder dat haar va
der depressief was en dat hij dit
trachtte op te lossen door een
borrel te pakken als hij thuis
kwam. Hij werkte hard, maar
was thuis te moe om zich met
zijn gezin te bemoeien. Ze her
kent het in haar zoon.
Als de psycholoog mijn vermoe
den bevestigt, stel ik Klaas in op
medicatie, een aangepaste dosis
antidepressiva. Hij knapt zien
derogen op, na een half jaar is
hij een opgewekt kind, geen
hoofdpijn, voetbalt met zijn
vriendjes en geniet weer op
school. Wat is het belangrijk om
open te staan voor een diagnose,
die op het eerste gezicht veel
weerstand oproept. Goede be
geleiding en een klein tabletje
doen wonderen. GPD
Marieke van Schie is huisarts.
ENSCHEDE - Het ene moment
nog midden in de maatschappij,
het volgende moment naar de
zijlijn gedirigeerd. I)at is het lot
van veel reumapatiënten. Al
leen ons land telt er al 1,6 mil
joen. Mensen zoals de 30-jarige
Miranda Kaiser. Drie jaar gele
den was de hele wereld nog haar
werkterrein, nu speelt haar le
ven zich af tussen de muren van
haar woning en bepaalt de pijn
haar agenda. „Maar misschien
heeft het wel zo moeten zijn."
Ooit werd ze wel gekscherend
'miep, miep' genoemd. Niet als
verbastering van haar voor
naam, maar omdat haar leefstijl
zoveel gelijkenis vertoonde met
die van de Road Runner. Miran
da Kaiser leefde snel. En hart
grondig. Ze genoot van alles wat
op haar weg kwam. Van haar
zoontje Gideon, met wie ze vaak
ging zwemmen of fietsen. Van
haar werk in de reiswereld, dat
haar geregeld naar de mooiste
plekjes op aarde bracht. En toen
ze drie jaar geleden ook nog eens
het leven schonk aan een gezon
de dochter en tot office manager
van een reisbureau werd be
noemd, leek hel geluk haar al
leen maar toe te lachen.
Maar die lach verstomde op de
dag, niet lang na de bevalling,
toen ze opstond met een pijnlij
ke elleboog. Zeker verkeerd ge
legen, dacht ze nog en na een
paar dagen verdween de pijn in
derdaad. Maar enkele weken la
ter was het opnieuw raak. „Ik
wilde 's nachts opstaan om mijn
dochtertje te voeden en ik zakte
pardoes in elkaar. Enkels dik,
knieën dik. Alles ontstoken. En
een pijn..."
Hoewel de huisarts direct een
vermoeden had van reuma,
duurde het nog ruim een half
jaar voordat de diagnose reu-
matoïde artritis - chronischege-
wrichtsontsteking - definitief
kon worden gesteld. Voor Mi
randa was het echter na een
paar weken al duidelijk dat er
iets grondig mis was. „De pijn
raasde door mijn hele lichaam.
Na mijn knieën en mijn enkels
ging het naar mijn handen, naar
mijn ellebogen, mijn heupen,
mijn tenen. De ene dag had ik
hier last van, de andere dag
weer van iets anders. En soms
was ik ook een dag klachtenvrij,
maar het volgende moment had
ik op zes plaatsen ontstekin
gen.'
Hulpbehoevende
De ziekte zette Miranda's leven
volledig op z'n kop. Van de on
dernemende moeder en efficiën-
Miranda Kaiser met haar kinderen Ennna en GideOn.
te regelneef, die niets liever
deed dun met haar kinderen op
stap gaan of anderen een onver
getelijke vakantie bezorgen,
we I'd ze een meelijwekkende
hulpbehoevende. „fïoms kon ik
de bladzijden van een reisfolder
nog niet omslaan, nog geen kop
je koffie voor een klant inschen
ken. Ik zat af en toe bijna te hui
len achter de balie van de pijn en
de frustratie." Maar wat ze nog
erger vond, was dat ook elk uitje
met de kinderen een onmogelij
ke opgave was geworden. Gaan
zwemmen met Gideon zat er
niet meer in. Zelf haar dochter
tje Emma vasthouden bij het
voeden lukte soms niet meer. „Ik
wist best wel dat ik er niets aan
kon doen, maar ik voelde me zo
schuldig. Ik had echt het gevoel
dat ik mijn gezin tekort deed."
Nog voordat Miranda definitief
hoorde dat ze reuma had, besef
te ze dat het zo niet verder kon.
„Ik moest een keuze maken. En
het belangrijkste was voor mij
dat ik in het gezin zou kunnen
blijven functioneren. Dus heb ik
mijn baan opgegeven."
Rationeel mocht dat een logi
sche stap zijn, emotioneel lag
deze beslissing een stuk moeilij
ker. Immers, het betekende voor
Miranda afzien van wat zij
noemt „dat stukje van mijn le
ven dat helemaal van mijzelf
was". „Sinds mijn 21e had ik ge
werkt. En elke dag met plezier.
Werken had ook zoveel meer
waarde dan alleen maar geld
verdienen. Het contact met de
klanten, de belevenissen in het
buitenland... En natuurlijk, ik
geniet van mijn kinderen. Ik ge
niet voor duizend procent van
mijn kinderen, maar soms raak
ik wel eens geprikkeld. Dan mis
ik die eigen plek, mijn eigen we
reldje
Miranda kan er nu, drie jaar-na-
dat zij haar baan opgaf, rustig
over praten. Maar zo gemakke
lijk lag dat in het begin niet.
„Toen uiteindelijk de diagnose
reuma was gesteld, was ik opge
lucht. Dat betekende namelijk
dat ik met de medicatie kon be
ginnen en gelukkig sloeg die
goed aan. Maar dan begin je pas
te beseffen wat dat betekent.
Dat je misschien nooit meer de
plek zult kunnen innemen die je
ooit had. En dat is moeilijk te
accepteren."
Zwarte periode
Voor Miranda volgde dan ook
wat zij noemt, een zwarte perio
de waarin ze zich behoorlijk de
pressief voelde. Maar voortva
rend als ze altijd geweest was,
bleef ze ook hu niet bij de pak
ken neerzitten en vroeg ze hulp.
„Met de steun van een maat
schappelijk werkster heb ik ge
leerd mijn leven anders in te
richten. Ik heb compensatie ge
zocht door allerlei functies aan
foto Frans Nikkels/GPD
te nemen op de school van Gide
on. Maar ik heb wel direct aan
gegeven dat ik reuma heb en
soms niet in staat ben om wat te
doen. Voor een functie waarin je
onmisbaar bent. kom ik dus niet
in aanmerking."
Genieten
Hoewel ze beseft dat de 'misba
re' functies nu niet bepaald voor
het opscheppen liggen in het be
drijfsleven, heeft ze toch goede
hoop ooit nog eens een baan te
zullen vinden, waarin zij als
reumapatiënte past. „Ik zou het
nog wel eens willen proberen. Al
was het alleen maar om te kij
ken wat ik nog kan. Want zover
ben ik nu inmiddels wel; dat ik
kijk naar wat ik nog wel kan en
niet meer naar wat ik niet meer
kan."
En als er één di ng is dat Miranda
kan, dan is het wel genieten van
haar kinderen. „Soms denk ik
wel eens dat alles een reden
heeft. Dat dit mij heeft moeten
overkomen om me te laten ge
nieten van de dingen die ik an
ders wellicht niet had meege
maakt Van het eerste lachje of
van de eerste stapjes van mijn
dochter bijvoorbeeld. Wie weet,
als ik gewerkt had. had ik dat
misschien wel gemist. En na
tuurlijk, ook die gedachte is een
vorm van zelfbescherming,
maar wat moet ik anders? Ik heb
geen keus." GPD
door Jacques van Dam
Malaria werd in het verle
den ook wel wissel
koorts of moeraskoorts ge
noemd. Het is een parasitaire
aandoening die wordt over
gedragen door de vrouwelijk
mug Anopheles. Sporadisch
vindt besmetting plaats door
bloedtransfusie. De mug
komt voor in de tropen en
subtropen. Malaria is ver
antwoordelijk voor een mil
joen doden per jaar.
In grote steden komt malaria
zelden voor en ook niet boven
een hoogte van 3000 meter.
Omdat veel reizigers verve
lende neveneffecten onder
vinden van de conventionele
medicijnen om malaria te
voorkomen, wordt de vraag
gesteld of homeopathie een
alternatief kan bieden. De
conventionele medicijnen
geven een bescherming van
85 procent. De resistentie die
malaria-parasieten tegen
medicijnen ontwikkelen, is
zorgwekkend. Sommige
soorten muggen hebben zelfs
een dodelijke vorm van ma
laria ontwikkeld. In dit op
zicht gevaarlijke landen zijn
Thailand en de omringende
landen, Centraal-en Zuid-
Amerika, Kenia en de landen
ten zuiden van de Sahara
Als u op reis gaat, doet u er
goed aan nauwkeurig te in
formeren naar het risico om
malaria op te lopen. Voor
sommige landen geldt een
malariarisico, maar soms is
er maar een heel klein gebied
dat daadwerkelijk risico
geeft. Toch is het heel belang
rijk om muggenbeten te
voorkomen. Muggen bren
gen niet alleen malaria over,
maar ook tal van andere
ziektes. Muggen zijn verant
woordelijk voor de versprei
ding van talloze virussen,
veroorzakers van gele koorts,
knokkelkoorts, Itift Valley
koorts, westelijke equina en-
cefalomyelitis en bepaalde
vormen van encefalitis.
Geen enkele conventionele
of homeopathische methode
biedt volledige bescherming.
Van het allergrootste belang
is het vermijden van mug
genbeten. Draag geschikte
kleding; kleding die het li
chaam zoveel mogelijk be
dekt en dik genoeg is. Draag
dichte schoenen en zorg dat
de broek daar in gestopt is.
Teken en muggen hebben een
voorkeur voor enkels. Ge
bruik een muskietennet tij
dens de slaap. Vermijd plaat
sen waar het vergeven is van
de insecten. Muggen komen
veel voor in de omgeving van
water. Informeer naar het
seizoen waai'in er aanzienlijk
minder muggen zijn, waar
door de kans op malaria ge
ringer is. De zomer is duide
lijk de slechtste tijd.
Veel insecten worden aange
trokken door de lichaams
geur van hun slachtoffer.
Sommige mensen vallen
meer in de smaak bij muggen
dan anderen, U kunt hieraan
wel wat doen. Eet zo min mo
gelijk vlees en eet zoveel mo
gelijk knoflook, Slik extra
vitamine B-l (thiamine), 2
milligram tweemaal daags.
Slik eenmaal per week een
dosis Staphisagria C-30. Ook
uitwendig kunt u de li
chaamsgeur veranderen. De
lokale bevolkingsgroepen
maken gebi'uik van hun ei
gen plantenextracten. U
kunt gebruik maken van ci-
tronella-olie. Dit is een olie
die wordt gedestilleerd uit
verschillende soorten tro
pisch gras. U dient u kleren
hiermee besprenkelen (niet
uw zondagse pak), en de on
bedekte lichaamsdelen hier
mee in te smeren. U kunt ook
een neutrale olie gebruiken
waar enkele druppels van
een Staphisagria C-30 oplos
sing zijn toegevoegd, 's
Nachts gebruikt u een speci
ale wierrook die plaatselijk
woi'dt verkocht en de mug
gen op afstand houdt.
U kunt homeopathische me
dicijnen gebruiken in plaats
van de i*eguliere. Zelfs als u
de conventionele medicijnen
gebruikt, wordt u geadvi
seerd tegelijkertijd de ho
meopathische middelen in te
nemen. Ook bij de homeopa
thische medicijnen start u
twee weken voor vertrek en
stopt met inname zes weken
na thuiskomst. U neemt Ma
laria officinalis C-30, één do
sis 's ochtends en één dosis 's
avonds op één vaste dag in de
week. Op alle anderen dagen
neemt één dosis China D-30
's ochtends en 's avonds.
Mocht u ondanks alle voor-
zoi'gsmaatregelen toch be
smet raken met malaria, zoek
dan zo snel mogelijk deskun
dige behandeling. Dit kan
ook een homeopaat zijn. Met
name in India heeft men veel
ervaring op dit gebied.
Jacques van Dam is klassiek
homeopaat.
Miranda Kaiser moest door ziekte haar baan opgeven
door Kitty van Gerven
