Niets om me voor te schamen
Peeskamertjes in Amsterdams Historisch Museum
PZC
Nancy Brugman,
vrouw met verleden
Tentoonstelling
over prostitutie
25
zaterdag 16 maart 2002
Als ze in de spiegel kijkt,
weet ze niet wie ze ziet.
Wie ben jij?, denkt ze dan.
Wie ben jijNancy? Dat had
Nancy al toen ze nog thuis
woonde. Haar moeder zei al
tijd: jij bent net zo gek als je
oma. Ze deed het nooit goed.
En ook in relaties kreeg ze
dat altijd te horen. Pas de
laatste tijd realiseert ze zich,
dat vroeger..dat vroeger zijn
sporen na heeft gelaten. Tot
het recentere verleden beho
ren ook die zes maanden dat
ze 'in het leven' zat. Maar
ook dat verleden speelt soms
op. ,,Als een ex-hoer zegt,
dat ze de avond tevoren met
zes kerels in bed is gedoken,
gelooft haar vriend dat di
rect. Het vertrouwen dat je
opbouwt is zó weg."
Terugkijkend op haar jeugd,
zegt ze: „Het maakte niet uit
hoe erg ik mijn best deed. Net of
je altijd te kort schoot. En nu,
voor het eerst, hoor ik dat ik het
wél goed doe. Van mijn vriend.
Belachelijk toch, datje daar 31
jaar op moet wachten? Dat had
ik van mijn ouders moeten ho
ren. Ik kom uit een volstrekt
normaal gezin. Mijn ouders zijn
gelukkig getrouwd. Al 35 jaar.
Mijn vader was wel dominant.
Hij bepaalde wel wat er gebeur
de in het gezin en als je iets niet
goed deed, was het huis te klein.
Als je niet wist hoe de afstands
bedieningvan de tv werkte, dan
was je al stom en niks waard.
Niet echt een flink brok zelfver
trouwen van meegekregen, van
die man. En mijn moeder, die
stond wel voor me klaar met
kopjes thee enzo, maar er ont
brak toch duidelijk wat. D'r zat
niks bij. Als ik zag hoe dat bij
vriendinnetjes ging, was het op
de een of andere manier toch an
ders.
Zelf konden ze er niet veel aan
doen, denk ik. Zelf kwamen ze
ook niet uit zulke fantastische
gezinnen. Mijn oma van moe
derskant bijvoorbeeld, dat wijf
was echt gek. Opa is door haar
aan de drank geraakt. Mijn
moeder heeft dus ook niet echt
een normale jeugd gehad. An
derhalf j aar geleden met kerst is
m'n oma uit het raam van de se
niorenflat gesprongen. Uitein
delijk. Die had echt een kronkel
in d 'r kop. Met m'n vader precies
hetzelfde. Zijn eerste vader
overleed, en de man waarmee
zijn moeder hertrouwde, noem
den ze De Gek Van De Hoek. Dus
die heeft ook al niet zo'n te gek
ke jeugd gehad. In die zin neem
ik ze het niet echt kwalijk. Ze
hebben een slecht voorbeeld ge
had. Maar: ik had verwacht dat
ze het met mij anders zouden
doen, juist daarom. Daar ben ik
teleurgesteld in. Dat heeft me
toch wel gevormd, me gemaakt
tot wat ik nu ben.
Ik ben geboren in Capelle aan de
IJssel. Kort na mijn geboorte -
op 25 september 1971- verhuis
den we naar Rotterdam. Ik kan
niet zeggen dat ik ooit iets tekort
gekomen ben in mijn jeugd. Er
was geld genoeg en ik heb niks te
ldagen gehad. Netjes mijn
mavo-diploma gehaald ook.
Toen ik zeventien was, ben ik de
Nancy Brugman: „Mijn vertrouwen in mannen is weg."
foto Lex de Meester
opleiding Verpleegkunde-B
gaan doen in het Delta-zieken
huis. Omdat ik dacht: misschien
kan ik daarmee nog iemand hel
pen, en ook om mijn ouders be
ter te begrijpen. Ik ging intern in
het zusterhuis. En kreeg verke
ring, met een jongen die in het
ziekenhuis werkte. Geen vuiltje
aan de lucht, dacht ik. Pas later
bleek dat hij heel veel proble
men had. Met zijn ouders, met
schulden. Allemaal ellende.
We waren wezen stappen in Rot
terdam. Ik moest eerder naar
huis, want ik had weekend
dienst. De volgende morgen
werd ik gebeld door de politie,
dat ze hem hadden gevonden op
de Binnenweg in Rotterdam.
Dood. Met een briefje erbijzelf
moord, dat was duidelijk. Hij
had heel veel gedronken en nog
van alles daarbij geslikt, was
toen in een portiek ga'an zitten
en in mekaar gestort. We gingen
pas een paar maanden met el
kaar. Ik heb zijn familie gebeld,
maar die wilde er niks mee te
maken hebben. Ik heb zelf zijn
begrafenis moeten regelen. Nog
net geen achttien was ik, toen
het gebeurde. Toen had ik zoiets
van: ik stop met die opleiding,
want dit kan ik niet aan.
Portugal
,Een vriendin van me werkte bij
een Haagse familie die in Portu
gal een eetcafé had. InAlbufei-
ra, aan de kust. 'Waarom kom je
niet hier werken, achter de bar?
vroeg ze. Dat heb ik gedaan.
Een wereldtijd was dat. Volop
zon, de hele tijd lachen, vriend
jes bij de vleet. Twee jaar ben ik
daar geweest, toen dacht ik:
'nou kan je wel blijven weglo
pen voor wat er gebeurd is, maar
je moet toch eens terug'. Dat
achter de bar werken was me
wel bevallen. Dus terug in Ne
derland ging ik door met dat
werk, in Rotterdam.
Mijn ex-man heb ik leren ken
nen toen ik 23 was. Ik werkte in
een Harley-eetcafé, waar ook
d'r op. En hij reed natuurlijk
Harley, ook nog. Ik heb ze een
foto gestuurd met een brief, dat
ik met 'm getrouwd was.
Dat huwelijk was één doffe el
lende. Het was een ontzettende
crimineel. Nou trek ik toch al
tijd wel dat soort types aan. La
ter ook, altijd van die aparte fi
guren. Ik zie het wel aankomen,
maar ik denk altijd: het zal wel
meevallen. Misschien vind ik
het ook wel spannend. Maar
met hem was het wel héél erg.
Na acht maanden besloot ik dat
jongens kwamen van een mo
torclub. En één daarvan vond
me wel leuk. Op een dinsdag
leerde ik hem kennen. De dins
dag erna vroeg hij al of ik met
hem wilde trouwen. De dinsdag
daarop vroeg hij het wéér. En
toen zei ik 'ja'. De derde dinsdag
zijn we in ondertrouw gegaan en
op de vijfde dinsdag zijn we ge
trouwd. Niemand wist het. Al
leen de getuigen. Mijn ouders
hadden hem één keer gezien en
ze vonden hem verschrikkelijk.
Kale kop, ringbaardje, van hier
tot daar onder de tattoos, zo'n
vestje aan met van die dingen
ik maar moest gaan scheiden.
Dus ik ging even terug naar mijn
ouders. Ondertussen bleef ik in
de horeca werken en zo leerde ik
Marcel kennen, mijn volgende
vriend. Ongeveer een jaar nadat
we waren gaan samenwonen,
kreeg ik last van blaasontste-
Mng. Dacht ik. Urine naar de
dokter gebracht, en toen kwam
de uitslag: blaasontsteking én
zwanger! Ik zeg: 'Pardon dok
ter? Ik word gewoon ongesteld,
ik slik gewoon de pil.Maar het
was echt wel zo. Met Marcel en
mij ging het ondertussen hele
maal niet goed: ik kón dat Mnd
niet Mijgen. Dus ik ging naar de
abortuskliniek. Je zag helemaal
niks aan me en ik was nog steeds
gewoon ongesteld. Alleen, toen
de echo gemaakt was vertelden
ze me, dat het hele verhaal niet
doorging. 'Mevrouw, u bent bij
na acht maanden zwanger', zei
den ze. 'Dus gaat u maar weer'.
En daar ging ik dan, dikker naar
buiten dan dat ik erin gekomen
was, zeg maar
Wat moest ik? Ik was er hele
maal niet op ingesteld. Geeste
lijk niet, qua omstandigheden
met. Ik wilde nog steeds weg bi]
Marcel. In Den Haag mocht ik
zolang bij iemand in huis ko
men, op een achterkamertje.
Maar een week voor ik moest
bevallen, stond Marcel weer
voor deur. Dus daar zaten we,
met zijn tweeën op die achter
kamer, waar we in een eenper
soonsbedje sliepen. Na de be
valling heeft mijn zoon twee,
drie maanden naast dat eenper
soonsbed in een reiswieg gesla
pen. Doffe ellende was het. Toen
we een huisje kregen in het oude
noorden van Rotterdam was dat
beter, maar goed werd het niet.
Ik was in één klap moeder ge
worden. Heel raar. Ik kon het
amper bevattenIk hield ook he
lemaal niet van dat Mnd! Hoe
wel het een heel lief kind was,
dat zag ik wel. Er stond opeens
een wieg naast me met iets erin,
dat blijkbaar uit me was geko
men. Van die bevalling heb ik
namelijk ook helemaal niets
meegekregen. Hij was er binnen
een kwartier uit. Weeën heb ik
amper gehad. Op een gegeven
moment hoorden ze het hartje
niet meer kloppen, toen hebben
ze me ingeknipt en floep! Daar
was-ie al. Het was allemaal zo
simpel. Alles ging veel te snel.
Toen ben ik voor het eerst gaan
gebruiken. Ik gebruikte drie,
vier keer in de week. En dan
haalde ik die nacht door, dus de
dag erna was ik er ook niet hele
maal bij. Eigenlijk is dan je hele
week weg. Ondertussen moest
ik voor mijn kind zorgen, maar
dat ging dus absoluut niet."
Geslagen
„Het schoot allemaal niet op zo.
Ik moest weg bij MarcelHi j had
me intussen drie keer in elkaar
geslagen, waar mijn zoon bij
was. Had ik wel het bloed onder
zijn nagels vandaan gehaald,
maar toch. Mij n moeder ving me
weer op, met kind dit keer. Voor
waarde was wel, dat ik niet op
de bank ging hangen. Ze zaten
constant achter me aan, dat ik
werk moest zoeken. Ik vond in
derdaad weer werk, achter de
bar in een privéhuis. Op een dag
ging ik na het werk stappen met
mijn baas. We hadden het over
het werk. Die meisjes vertelden
natuurlijk altijd van alles aan
me, over wat ze met de klanten
meemaakten enzo. Het leek me
eigenlijk wel leuk werk. Seks
heb ik altijd fijn gevonden. Als
ik een vriendje heb, moeten we
het toch minstens één keer per
dag doen. 'Weet je wat', zei mijn
baas, 'waarom ga je niet een
keer aan de andere kant van de
bar zitten? Als je daar benieuwd
naar bent, kun je wel in mijn
club in Vlissingen komen wer
ken.'
Diezelfde avond ben ik daar
heen gegaan en sindsdien woon
ik hier. Hier in Vlissingen ben ik
gelijk aan de bar gaan zitten.
Nee, ik heb niet moeten slikken
toen ik het de eerste keer voor
geld deed. Met dat deel van het
werk had ik geen moeite. Als ik
een vent zag waarvan ik dacht:
'gadverdamme', dan bleef ik er
gewoon bij uit de buurt. D'r
kwamen zat getrouwde mannen
natuurlijk. Dat vertelden ze
vaak nog gelijk ook. En dan wa
ren erbij, die gingen gelijk bel
len als ze Maar waren, vanwege
het schuldgevoel: 'Schatje, ik
kom wat later hoor!
Ik heb goed m'n geld verdiend in
die zes maanden maar ik heb
het ook weer uitgegeven. Alles.
Ik denk wel zeventigduizend
gulden. Aan niks. Ik smeet er
mee. En niet omdat ik de waarde
van geld niet kende, want ik heb
tijden gehad dat ik zwom in het
geld, maar ook tij den dat ik fles
sen moest inleveren voor een
halfje brood. Maar dit geld, dat
was wipgeld. Dat moest gelijk
weer weg.
Waarom ben ik ermee gestopt?
Ik denk...omdat ik niet op die
manier iemands bezit wil zijn.
Ik wil zelf bepalen wat ik van
moment tot moment doe.
Weet je, ze zeggen altijd dat hoe
ren een soort maatschappelijk
werksters zijn. Dat mannen er
vaak hun hart bij uitstorten en
zo. Voor mij werkte het ook an
dersom. Hoe vaak ze me niet ge
vraagd hebben hoe zo'n aardig
meisje nou in dat werk terecht
gekomen was - heel Massiek, ja.
En dan raakte je in gesprek,
soms deed je niks anders dan
praten zelfs. Ik heb meer met
mijn klanten gepraat dan ooit
met mijn vriendjes.
Terugkijkend zeg ik: nee, ik ben
niet trots op wat ik gedaan heb,
maar ik heb nergens spijt van en
ik zie ook niet in waarom ik het
zou verbergen. Sinds kort heb ik
een eigen appartement. Voor het
eerst sinds lange tijd. Ik heb
weer een baan achter de bar. En
een vriend. Moeilijk is dat, hoor,
een relatie in stand houden.
Kijk: als een vrouw tegen haar
man zegt, dat ze de nacht ervoor
met zes kerels vreemd is gegaan,
zegt-ie: 'ja hoor', en wijst op zijn
voorhoofd. Maar als een ex-
hoer het zegt, gelooft-ie het di
rect. Begrijp je? Trouwens, mijn
vertrouwen in mannen is ook
weg. In die club zag ik mannen
aan de lopende band vreemd
gaan en glashard tegen hun
vrouw liegen aan de telefoon.
Maar toch kan ik me niet voor-
stellen, dat mijn vader vreemd
gaat. En tóch geloof ik mijn
vriend als hij zegt dat hij me
trouw is. Gek hè?
Mijn zoon wordt in oktober vijf
jaar oud. Ik heb hem niet meer
gezien sinds ik wegging uit Rot
terdam. Niet omdat ik de con
frontatie niet aan kon, maar van
uitstel komt afstel. Wat ik heb
gedaan, is onvergefelijk, dat
heb ik voor mezelf besloten. Ik
betrap mezelf er nu op, dat ik
hele dagen niet aan mijn zoon
denk Dat is toch niet normaal?
Ik zie hem over twintig jaar nog
wel voor mijn neus staan, met
dat programma Vermist of zo.
Ja... en toch huil ik er diep in
mijn hart wel omik vind het
gewoon verschrikkelijk... Ik
moet teruggaan als ik er klaar
voor ben. En dat ben ik nog
niet."
Ondine van der Vleuten
Arme Johannes van Goch! Hij verloofde zich begin
1775 met Anna Smitshuizen, die daarna haar ou
deleven als prostituee stiekem voortzette. Na de ont
dekking eiste de zeer verliefde Johannes dat ze daar
een eind aan maakte, maar de onverbeterlijke Anna
koos voor een verbreking van de verloving. Onder de
1 dreiging dat hij zelfmoord zou plegen, ondernam Jo
hannes een laatste poging haar terug te winnen.
Bevangen door blinde woede omdat Anna voet bij
stuk hield, vermoordde hij haar met een mes recht in
het hart. De rechters toonden geen clementie: op 4
april 1778 werd Johannes onder grote publieke be
langstelling op de Dam onthoofd.
Op de expositie 'Liefde te koop' in het Amsterdams
Historisch Museum (AHM) treedt Anna uit de coulis
sen namens de vele duizenden 'naamloze' vrouwen,
die de afgelopen vier eeuwen onder een wisselend ge-
1 lij van gedogen en verbieden in de hoofdstad het oud-
I ste beroep van de wereld uitoefenden. En dat nog
steeds doen: het aantal binnen- en buitenlandse pros
tituees wordt momenteel tussen de vijf - en tiendui
zend geschat, met de afgelopen jaren nieuwe aanwas
uit onder meer Oost-Europa. Volgens AHM-conser-
vator Annemarie de Wildt en Parool-journalist Paul
Arnoldussen, auteurs van het boek met dezelfde titel
als de expositie, is het exacte aantal alleen al moeilijk
vast te stellen omdat ruim de helft, van de hetero-es-
cortmarkt illegaal opereert via 06-advertenties van
duistere bemiddelingsbureautjes. De cij fers over j on-
gensprostitutie zijn nog onbetrouwbaarder.
De Wildt stelde de expositie samen en verdient lof
omdat ze niet in de valkuil belandde van een museale
variant op de spanning en sensatie die zich bij zo'n
onderwerp vanzelf aandient. De bezoeker wordt ver
welkomd door een reusachtig in de lucht hangend
tweepersoonsbed met glimmend roze sprei waarop de
'nmiddels gestopte Metje Blaak haar baan uitoefen
de. Dat doet het ergste vrezen, maar voor de presenta
tie van historische gegevens over het nu eenmaal
onuitroeibare fenomeen blijkt al gauw meer dan vol
doende plaats ingeruimd. Het overzicht begint met de
eerste politieverordeningen tegen prostitutie in de
rtjftiende eeuw en eindigt met de opheffing van het
oordeelverbod op 1 oktober 2000.
Het peeskamertje van Parijse Leen (1.966).
Het historische kader wordt afgewisseld met prakti
sche kijkjes in de keuken van een branche, die uiter
aard vele neerslachtig stemmende kanten heeft. Er
zijn bijvoorbeeld wassen modellen van door ge
slachtsziekten aangetaste lichaamsdelen present,
ooit gebruikt op rondreizende tentoonstellingen. De
ze verschrikkelijke aandoeningen waren voortreffe
lijke munitie voor bestrijders van prostitutie, waar
van de meest militante zich in 1888 verenigden in de
Nederlandsche Middernachtzending Vereeniging.
Leden waren jongemannen van protestants-christe
lijke huize die zich 's nachts voor de bordelen posteer
den om klanten met bijbelteksten op andere gedach
ten te brengen.
Maar leuk: even plaats nemen op een fluwelen bank
in de wachtkamer van het chique Maison Weinthal
aan de Nieuwe Zijds, in 1902 gesloten omdat het bor
deelverbod werd verscherpt tot een bezoek aan
'gesloten inrichtingen'. Op een tafeltje ligt een exem
plaar van 'Kamertjeszonden' van Herman Heijer-
mans, een roman waarvoor Weinthal als inspiratie
bron diende. En wie wil er niet even een kijkje nemen
in de nagebouwde peeskamer van Parijse Leen, actief
in de jaren vijftig en zestig?
Beklemmend zijn de zwart-wit foto's die Arnold
Karskens in de jaren negentig van veivallen heroïne-
hoertjes maakte. Vlakbij is het stalen wandje van een
afwerkplaats aan de Theemsweg nagebouwd, de lo
catie waar de verslaafde tippelaarsters hun werk
hadden moeten doen, nadat de overlast achter het
Centraal Station de pan uit was gerezen. Te ver weg,
bleek al gauw, de 'dames' die nu bij roze geschilderde
bushokjes op de Theemsweg op klanten staan te
wachten, zijn voornamelijk travestieten, transseksu-
elen en niet-verslaafde buitenlandse vrouwen. Vol
gens een gemeentelijk onderzoek uit 2000 rouleert de
onderlaag tegenwoordig tussen tippelzones in
binnen- en buitenland en de escort. 'Maar de groep
verslaafden is natuurlijk ook kleiner geworden', ver
telt hulpverleenster zuster Uyttewaal. 'Er zijn er veel
gestorven, anderen hebben HIV of zijn gestopt met
werken.'
Waarom Metje Blaak, gestopt na een loopbaan bij on
der meer Yab Yumeen hekel had aan het platte woord
'hoer' is begrijpelijk: in de prostitutie heersen nu een
maal rangen en standen. Haar 'werkkapitaal' was
een uitgebreide garderobe, die ze veelal zelf maakte.
In haar vitrine vol glitter en glamour ligt pikante lin
gerie en treft de bezoeker het zwart-leren maskertje
met ooggaten dat 'meisje van plezier' Metje zelf
maakte. Wellicht nuttige informatie: ze is nu foto
graaf en vrouwen die zich door haar willen laten ver
eeuwigen, kunnen dat desgewenst in haar vroegere
werkkleding laten doen. Even voelen hoe het is achter
een raam te zitten kan op deze expositie ook. Marte
ken Verheyen maakte de installatie 'Red Light',
waarop bewegende beelden van langstrekkende
mannen zijn te zien die de voortdurend de vraag 'How
Much?' stellen.
Nooit in Yab Yum geweest en toch nieuwsgierig? Een
foto van de seksclub, in 1976 door Theo Heuft geves
tigd aan het Singel, bevestigt de rake typering van
een citaat uit het Parool: de club oogt als 'een warm
bad vol edelkitsch'. De Wildt/Arnoldussen informe
ren verder: de elf werkruimtes zijn voorzien van ja
cuzzi, mannen kunnen daar voor 450 euro een uur met
een vrouw doorbrengen, de entree van 70 euro is dan
al betaald. De helft gaat naar de vrouw, de helft naar
Yab Yum. Mogelijke extra kosten: het huismerk
champagne kost 250 euro per fles, maar een man die
de blits wil maken, kan er ook een van een paar dui
zend euro bestellen.
De Franse schrijver Bernard Mandeville observeerde
rond 1700: 'Waar zes- tot zevenduizend matrozen te
gelijkertijd aankomen, zoals in Amsterdam vaak het
geval is, mannen die maandenlang alleen in het gezel
schap van mannen verkeerd hebben, hoe zouden eer
lijke vrouwen over straat kunnen gaan zonder aange
rand te worden als er niet tegen een redelijke prijs
hoeren te krijgen waren? Dat is de reden dat de wijze
bestuurders van deze welgeordende stad altijd een
aantal huizen toestaan waar men net zo openlijk
vrouwen kan huren als paarden in een stalhouderij.'
De expositie 'Liefde te koop' laat zien dat verbieden
nooit iets heeft uitgehaald. De stoeten luidruchtige,
dronken boeren, burgers en buitenlui op dé Wallen
worden tegenwoordig geheel legaal op hün wenken
bediend.
Fran^oise Ledeboer
De expositie 'Liefde te koop' in het Amsterdams His
torisch Museum duurt tot en met 1 september 2002.
De openingstijden zijn van maandag tot en met vrij
dag van 10.00 tot 17.00 uur en op zaterdag en zondag
van 11.00 tol 17.00 uur.
Het gelijknamige boek van Annemarie de Wildt en
Paul Arnoldussen (uitgeverij Bas Lubberhuizen) kost
19,50 euro.
