Een zielloze
tijdmachine
Ik ben altijd wantrouwend
PZC
Als een slechte
televisie-serie
Zwarte komedie over geschifte familie
Robert
Redford
The Royal
Tenenbaums
obert Redford
krijgt
zondagavond 24
maart een speciale Oscar
uitgereikt voor zijn totale
donderdag 14 maart 2002
oeuvre als acteur, regisseur,
producent en bevorderaar
van de onafhankelijke
cinema. Zijn enige eerdere
Academy Award ontving
Redford in 1981 voor zijn
regiedebuut Ordinary
People. Nominaties voor
Oscars en Golden Globes
ontving hij verder voor het
regisseren van A River Runs
Through It, Quiz Show and
The Horse Whisperer.
Dik tien jaar na zijn boekver-
filming Het Sacrament
werpt de inmiddels 72-jarige
duizendpoot Hugo Claus zich
wederom op als speelfilmregis
seur, ditmaal van zijn toneel
stuk De Verlossing uit 1996.
Centraal staat de disfunctione
rende Vlaamse familie van Jan
Decleir, die met zijn bekende
imponerende speelstijl een
knoestige patriarch neerzet die
een handeltje drijft in ongere
gelde goederen.
Zijn door Gilda de Bal met een
overdaad aan hysterie vertolkte
echtgenote ligt de hele dag in
bed, omdat ze lijdt aan een niet
nader omschreven ziekte. Dat er
niet alleen lichamelijk wat aan
haar schort, maar zeker ook
geestelijk blijkt wel uit de war
rige voice-over waarin ze onder
meer commentaar geeft op haar
lijdensweg en zelfs op haar ei
gen begrafenis.
De titel van de film slaat dan
ook in de eerste plaats op haar:
deze vrouw snakt naar verlos
sing uit haar verstikkende ge
zin, uit haar lijden, en uit het le
ven. Voor zij echter de rust vindt
van een zelfgekozen dood -
Claus kraakt enkele noten over
euthanasie die vanuit Neder
lands perspectief aandoen als
een achterhoedegevecht - moet
zij orde op zaken stellen in de re
latie met haar man.
Met name zijn overspelige rela
tie met haar plat Vlaams klap
pende zuster Willeke van Am-
melrooij geeft aanleiding tot
aanvallen van jaloezie en
koortsachtige visioenen, die
door Claus helaas in beeld wor
den gebracht met de visuele
flair van een heel slechte televi
sieserie uit de jaren zeventig.
Fritz de Jong
De Verlossing; regie Hugo Claus,
met Jan Decleir, Gilda de Bal, Peter
van den Begin, Elke Dom, Willeke
van Ammelrooij; te zien in Schut
tershoftheater Middelburg
Toch is Redford het meest
vermaard als de ster-acteur
in onder meer The Sting, Butch
Cassidy And The Sundance Kid
Jeremiah Johnson, Three Days
Of The Condor, Out Of Africa en
All The President's Men. Mo
menteel draait Spy Game met
succes in onze bioscopen en in
juni zal Redford te zien zijn in
The Last Castle.
Als kleinzoon van Ierse en
Schotse grootouders - maar zelf
geboren in Santa Monica, Cali-
fornië - bereikte hij 30 jaar gele
den al de status van superster.
Van zijn 'all American good
looks' heeft hij nu alleen nog dat
jongensachtig springhaar en
een perfect gebit over. Maar uit
zijn verweerde huid is alle jeugd
verdwenen en achter cle bril
staan zijn ogen dof. Hij schijnt
ernstig te sukkelen met zijn ge
zichtsvermogen. Gloed ver
schijnt er alleen als hij het heeft
over zijn vak. Of over milieu
kwesties zoals de snode plannen
van de Amerikaanse overheid
om naar olie te gaan boren in
Alaska. Maar het zijn niet de tij
den om daar nu echt tegen te
lobbyen.
„Ik heb geen zin op dit moment
de president van Amerika te be
kritiseren. Ik ken George Bush
niet als persoon, noch de men
sen om hem heen. Maar weet
waar ze vandaan komen: uit het
leger en de olie-industrie. Is dat
slecht? Dat hoeft het niet te zijn.
Maar het zou wel slecht zijn, als
ze enkel oog zouden houden
voor de belangen van die speci
fieke achterban, want het volk
verdient een meer democrati
sche benadering van proble
men. Als blijkt dat ze naar olie
willen boren op plekken die ze
beter met rust kunnen laten,
dan heb ik als Amerikaan het
recht te zeggen, clat ik het er niet
mee eens ben. Maar na 11 sep
tember heb ik al mijn kritiek
voorlopig opgezouten omdat
slechts één ding belang had en
dat was het creëren van eensge
zindheid als natie.
„Amerika werd een slag toege
bracht waar het totaal niet op
was voorbereid, maar ik geloof
dat er uit die gruwelijke trage
die ook iets moois is geboren.
Een jaar eerder waren de ver
kiezingen een gênante
vertoning geweest, die op een
verschrikkelijke manier de
Amerikanen uit elkaar had ge
dreven met scherpe breuklijnen
naar gelang ras, sekse en sociale
klasse. Na 11 september werden
alle rijen gesloten. Het volk ver
enigde zich nog sneller dan hun
leiders deden. Hartverwarmend
was het. Toen kon je ons volk
van zijn beste kant zien."
Robert Redford in Spy Game. foto Keith Hamshere/GPD
Met The Time Machine zette
de Engelse auteur H.G.
Wells in 1895 de eerste moderne
science fiction roman op zijn
naam. Het verhaal over een tijd
reiziger die met een ingenieuze
machine vanuit Victoriaans
Londen een reis maakt naar ver
leden en toekomst, prikkelt ook
nu nog de fantasie van sf-lezers.
Maar de door klassieke socialis
tische idealen geïnspireerde
schrijver gebruikte zijn boek
ook om kritiek te leveren op de
sociale mores van zijn eigen tijd.
De evolutionaire splitsing van
het menselijk ras tussen vrede
lievende natuurmensen en
agressieve holbewoners die hij
in de zeer verre toekomst voor
spelde, is in wezen zelfs een ex
treem doorgevoerde variant op
de marxistische klassenstrijd.
Wells' maatschappijkritiek
werd naar de achtergrond ver
bannen in de Amerikaanse film
versie, die trucagespecialist Ge
orge Pal in 1960 maakte. Het
resultaat was een onderhouden
de film met baanbrekende en
Oscarwinnende special effects,
die inhoudelijk echter afbreuk
deed aan het oorspronkelijke
verhaal. Veertig jaar later
brengt de achterkleinzoon van
de schrijver, Simon Wells, het er
als regisseur helaas een stuk
minder vanaf. Het enige positie
ve aan zijn volstrekt zielloze
nieuwe versie zijn enkele ge
slaagde special effects.
De verplaatsingen van de glim
mende, tijdmachine zien er ge
likt uit, en roepen af en toe zelfs
het gevoel van verwondering
op. Daartegenover staan dan
helaas weer de tamelijk onrea
listische Morlocks, de toekom-
Scene uitTheTime Machine.
stige agressieve afsplitsing van
het menselijk ras, die zonder al
te veel fantasie uit de computer
werden getoverd.
Ronduit misplaatst is de poging
die Guy Pearce onderneemt om
het karakter van de tijdreiziger
enige diepte en menselijke trek
jes te geven. Daarmee vestigt de
getalenteerde Australische ac
teur juist de aandacht op de te
kortkomingen in het scenario,
dat hem het grootste deel van de
film afschildert als een cliché
matige verstrooide professor,
om hem in het laatste bedrijf op
eens te veranderen in een stoere
mannetjesputter die - wanneer
hij is aanbeland in het jaar
800.000 - ineens al knokkend en
ontploffingen veroorzakend op
komt voor de goede zaak.
Pearce doet tenminste nog zijn
best om er wat van te maken, en
dat is meer dan je kunt zeggen
van Jeremy Irons. De ooit zo be
trouwbare Britse acteur gooide
zijn talent vorig jaar al te grab
bel als een ernstig schmierende
slechterik in de belabberde fan-
tasy-film Dungeons Dragons.
Hoewel The Time Machine beter
gemaakt is dan dat gedrocht,
roept de wederom in goedkope
theatrale gebaren grossierende
Irons de vraag op of we hem in
de toekomst ooit nog serieus
moeten nemen.
Fritz de Jong
The Time Machine; regie Simon
Wells Gore Verbinski; met Guy
Pearce, Samantha Mumba, Sienna
Guillory, Jeremy Irons, Phyllida
Law, Mark Addy, Orlando Jones,
Omero Mumba; te zien in Cine City
Vlissingen, De Koning Hulst, Roxy
Bergen op Zoom
fotoGPD
Maar Redford vervolgt met een
waarschuwing: „Je dient wel te
waken voor het gevaar dat ont
staat, als iedereen vindt dat je
vanzelfsprekend dezelfde rich
ting op moet. Als nu iemand zegt
dat hij het ergens totaal niet mee
eens is, en hij krijgt meteen te
horen dat hij dus geen ware pa
triot is, dan wordt het eng. Dan
wordt de vrijheid van menings
uiting op de tocht gezet."
Of wat dat betreft de solidariteit
die Hollywood toezegde aan
Washington voor het steunen
van de nationale zaak een ver
ontrustend verschijnsel is, wil
Redford niet meteen onder
schrijven. „Het moet nog blij
ken. Misschien bewijst men al
leen lippendienst. Toch geloof
ik, dat een film als Spy Game,
die kritisch is tegenover de CIA,
vandaag de dag bij de studio's
niet meer zo makkelijk groen
licht zou krijgen. Destijds werd
het gezien als gewoon een thril
ler met veel actie, interessante
karakters, alle elementen voor
stevig entertainment. Maar na
september is er nog eens goed
naar gekeken want het gaat
toch over spionage, geheime
CIA-operaties, confrontaties
met fanatieke moslims in Liba
non. Speciaal de scènes met ge
welddadige actie zijn nog eens
stevig onder de loep genomen.
En ook wel terecht, omdat er
voor en na 11 september ver
schillend kon worden gedacht
over de waarde van geweldda
dige acties als entertainment.
Maar het geweld in Spy Game is
nergens gratuit, maar komt
voort uit de natuurlijke ontwik
keling van de plot.
Omkering
In 19 7 5 zagen we Red ford in de
klassiek geworden thriller
Three Days Of The Condor, die
pas echt een schril licht pro
beerde te werpen op de CIA.
Toen speelde hij een argeloos
slachtoffer, dit keer is hijzelf
een CIA-man. Het is een omke
ring die de acteur amuseert. „In
Three Days Of The Condor
speelde ik een gewone burger
Redford als generaal in The Last Castle.
die verstrikt raakte in een sinis
tere intrige waar hij niets van
begreep, zoals in die tijd het ge
wone publiek überhaupt weinig
voorstelling had van wat de CIA
uitvoerde. De dienst opereerde
in de schaduw van de macht. Na
het vallen van de Berlijnse Muur
en het ineenstorten van de Sov-
j et-Unie is de CIA meer een poli
tiek instrument geworden. Nu
in Spy Game ben ik degene die
de visie moet zien te verkopen
dat het soms nodig is om de le
vens van zeven onschuldigen op
te offeren teneinde de levens van
wellicht 200.000 andei'en te red
den. Maar alle twee de films zijn
kritisch, ook nu weer kom ik in
opstand tegen het systeem. Ik
breek mijn eigen regels om Brad
Pitt te redden en betaal daar
voor met alles wat ik had ver
worven."
Dat is net zoiets als wat we Red
ford ook weer zien doen in The
Last Castle, de film die in juni
onze bioscopen zal bereiken.
Daarin komt hij als een alom be
wonderde en gedecoi'eerde
generaal in een militaire gevan
genis terecht, als hij uit solidari
teit met zijn manschappen een
directe order heeft genegeerd.
In de gevangenis, die meedo
genloos wordt geregeerd door
James Gandolfino, trekt de ge
neraal zich opnieuw het lot aan
van de gewone soldaten en is be
reid daarvoor zelfs met zijn le
ven te betalen.
Oorlogsheld
„Mijn personage in The Last
Castle is een oorlogsheld die in
Vietnam en de Golfoorlog dui
zenden mensen aanvoerde in
het gevecht, beseffend dat velen
zouden sneuvelen. Net zo ie
mand als de majoor die ik heb
gespeeld in A Bridge Too Far.
Hij is een gehard en toegewijd
militair, absoluut geen solist zo
als die CIA-agent. Deze gene
raal gelooft in regels en is een
geboren leider. Maar hij is ook
iemand die bereid is zijn eigen
geweten te volgen en desnoods
fotoGPD
zijn eigen verantwoordelijk
heid te nemen. Daarin lijkt hij
dan weer wel op mijn personage
in Spy Game." Zichzelf ziet Ro
bert Redford totaal niet als een
geboren leider. En al interes
seert de politiek hem mateloos,
veel meer dan een milieuactivist
zou hij nooit willen zijn. „Daar
voor sta ik te kritisch tegenover
het politieke systeem maar
evenzeer tegenover mijn eigen
interesses die voor een politicus
gewoon te smal zijn. Ik ben bo
vendien altijd wantrouwend
dat de mensen die verondersteld
worden ons te vertegenwoordi
gen en te beschermen, vanuit
hun fixatie op macht of deelbe
langen ertoe overgaan om ons te
manipuleren. Dat is niet alleen
waar Three Days Of The Condor
over ging, maar veel van mijn
films. In 1971 al The Candidate
en later All The President's Men
natuurlijk helemaal. Ik zal al
tijd films blijven maken die po
litiek betrokken zijn. Dat is niet
alleen nuttig, maar vooral heel
interessant om te doen. Maar als
je zelf de politiek in gaat, dien je
tot zo veel compromissen bereid
te zijn dat ik het niet zou kunnen
opbrengen."
Gereedschap
Robert Redford heeft een eigen
methode ontworpen om in zeke
re zin politiek te bedrijven, of in
elk geval bij te dragen aan meer
onderling begrip tussen de ver
schillende volken en culturen.
Op zijn ranch in Provo, Utah,
stichtte hij het Sundance Insti
tute, waar jonge filmmakers uit
de hele wereld deelnemen in
workshops voor het schrijven
van scenario's en het opzetten
van producties. Elk jaar in janu
ari wordt het Sundance Festival
georganiseerd, gewijd aan het
werk van de eigen pupillen en
andere jonge, onafhankelijke
filmmakers.
„Om deze planeet leefbaar te
houden is het voor alles belang
rijk dat de bewoners meer ken
nis vergaren over elkaar, het
geen vanzelf uitmondt in ook
meer begrip en tolerantie. Ikzelf
heb het geluk gehad dat ik al op
jonge leeftijd kon reizen. Ik was
achttien jaar toen ik als kunst
schilder door Europa kon zwer
ven. Je leert niet alleen van alles
over de plekken waar je komt,
maar ook heel veel over je eigen
land als je ernaar hebt kunnen
kijken vanuit buitenlands per
spectief."
,Ik heb veel over Amerika opge
stoken door discussies met stu
denten in Frankrijk, Duitsland
en Italië. Zulke mogelijkheden
probeer ik nu op Sundance vóór
anderen te creëren. De films die
we tot stand helpen brengen,
komen terecht in de hele wereld:
Roemenië, Zuid-Afrika, Cuba,
Vietnam, Mexico. En we bren
gen ook weer films uit al die lan
den naar ons eigen festival. Dus
het gaat om uitwisseling van zo
wel politieke als culturéle idee-
en via kunst. Dat is wat mij be
geestert: filmkunst gebruiken
als gereedschap voor communi
catie."
Pieter van Lierop
The Royal Tenenbaums;een absurd stripverhaal...
The Royal Tenenbaums is zo'n zeldzame film die
zich het best laat genieten met een minimum aan
voorkennis en verwachtingen. Afgaand op de kleuri
ge affiches en de vlot gemonteerde bioscooptrailer
zou je kunnen concluderen, dat we hier te maken heb
ben met een dolle, zij het enigszins bizarre komedie.
Wie de film gaat zien om een avondje te bulderen van
het lachen komt echter bedrogen uit.
The Royal Tenenbaums is een gitzwarte komedie die
op onnavolgbare wijze balanceert tussen het hilari
sche en het intens trieste. Regelmatig brengt regis
seur en scenarist Wes Anderson (Bottle Rocket, Rush-
more) zijn publiek ernstig in twijfel of het moet
lachen, of dat het juist een brok moet wegslikken. Het
enigszins ongemakkelijke gevoel dat dit veroorzaakt,
wordt nog versterkt door de nadrukkelijke stilering
Het verhaal van de geschifte familie Tenenbaum
wordt toegelicht door een verteller (Alec Baldwin),
die de personages introduceert en de ene na de andere
bizarre anekdote over de familie opdist. De kleurrij
ke en strak uitgelichte scènes zijn vormgegeven als le
vende tekeningen uit een absurdistisch stripverhaal.
Het New York dat het decor van de vertelling vormt,
heeft net zo weinig met de echte Big Apple te maken,
als de personages op echte mensen lijken. Maar de
emoties die deze mensen aanzetten'tot hun karikatu
rale gedrag zijn juist wel echt en menselijk, zodat je
uiteindelijk toch gaat geven om die vreemde familie
Tenenbaum.
Manipulator
De aanstichter van veel familieleed is de egocentri
sche manipulator Royal (Gene Hackman), een aan la
ger wal geraakte jurist die vele jaren terug zijn gezin
in de steek liet. Wanneer hij als wanbetaler uit zijn
hotelsuite is gegooid, staat hij zomaar ineens weer op
de stoep van het enorme familiehuis. Zijn vrouw
Etheline (Anjelica Huston) dreigt haarnet opbloeien
de liefde met een huisvriend te laten verpesten door
Royal, die alle aandacht naar zich toetrekt door een
dodelijke ziekte te veinzen.
En dan zijn er nog de drie kinderen, die zich na het
vertrek van hun vader ontpopten als succesvolle
wonderkinderen, maar die nu als volstrekt neuroti
sche volwassenen in het leven staan. Van hen blijft de
overdreven zorgelij ke weduwnaar en vader Ben Stil
ler het dichtst bij het neurotische typetje, dat we ook
al van hem kenden uit Meet The Parents en There's
Something About Mary. Ook de acterende broers Lu
ke en Owen Wilson borduren vruchtbaar voort op hun
komische imago's als de gesjeesde en suïcidale tennis-
prof Richie Tenenbaum en zijn aan drugs verslaafde
jeugdvriend.
Een stuk onverwachter is de beheerste vertolking van
GwynethPaltrow, die mede door een betraand optre
den tijdens de Oscaruitreiking te boek staat als een
naar het sentimentele neigende actrice. Als Margot,
de geadopteerde dochter des huizes, houdt ze alle
emoties opgesloten achter een donkere laag oogma-
ke-up. Net als de andere Tenenbaums lijkt het neuro
tische gedrag van Margot voort te komen uit een
enorme behoefte aan aandacht. In haar geval pakt
dat des te schrijnender uit omdat zij er zichtbaar on
der lijdt., terwijl om haar familieleden nogflink valt te
lachen. Zij zijn ook niet gelukkig, maar hen is het ten
minste noggelukt om hun neuroses en frustraties in te
bedden in een aanstekelijk excentrieke levensstijl.
Fritz de Jong
The Royal Tenenbaums; regie: Wes Anderson; met Gene
Hackman, Anjelica Huston, Gwyneth. Paltrow, Ben Stiller,
Lulce Wilson, Owen Wilson, Bill Murray; te zien in Cine City
Vlissingen.