Het konijn uit
de hoge hoed
Joodse en Arabische kinderen hand in hand
Druk,
drukker,
drukst
29
Lockerbie-zaak
i s&ï3|-
vn FrrNiGAN
is""5"
FLVNN
LER
!D FORTUNE
FRANKLIN
STEPHEN FREEMAN
•til I FR
zaterdag 9 maart 2002
Donderdag 14 maart doet het
Schots gerechtshof in Kamp
van Zeist in hoger beroep uitspraak
in de Lockerbie-zaak. Wacht de Li-
biër Abdelbasset Mohmed Ali al-
Megrahi levenslang in 'Café Kada-
fi', het cellenblok dat al voor hem in
gereedheid is gebracht in de Bar-
linnie-gevangenis bij Glasgow? Of
gaat hij door nieuw bewijs vrijuit?
Vijf rechters bogen zich over de de
tails: van kerstversiering tot hang
slot.
Het konijn uit de hoed in het hoger
beroep in de Lockerbie-zaak bleek
even verzwakt als verward. Raymond
Walter Manly (63), gepensioneerd be
veiligingsfunctionaris, had meer dan
dertien jaar gewacht om zijn zegje te
kunnen doen over het geforceerde
hangslot, dat hij de nacht voor de Loc-
kerbie-aanslag op 21 december 1988
op de Londense luchthaven Heathrow
had ontdekt. Het was geen komedie, zei
hij vorige maand voor het Schotse ge
rechtshof op de voormalige lucht
machtbasis Kamp van Zeist. Hij had al
die jaren met de 'horror' geleefd: was
zijn melding toen serieus genomen 'dan
hadden we hier nu niet gezeten'.
De verdediging van Abdelbasset Moh
med Ali al-Megrahi wilde met Manly's
verhaal twijfel zaaien over de toe
dracht van de bomaanslag op vlucht
PanAm 103 boven het Schotse Locker
bie. Al-Megrahi (49) werd vorig jaar tot
levenslang veroordeeld voor moord op
de 259 inzittenden en 11 inwoners van
Lockerbie: hij zou de bom, verstopt in
een Toshiba-cassettedeck in een bruine
Samsonite, van Malta via Frankfurt
naar Londen hebben gestuurd. Maar
het kapotte hangslot wijst op een in
braak in de bagageloods van Terminal
3, vanwaar de PanAm vluchten ver
trokken. ,Het forceren van het slot was
de manier om iets illegaals naar binnen
te brengen", aldus advocaat Bill Taylor.
„Het is niet onredelijk om te veronder
stellen dat dat 'iets illegaals' de bom
was."
Volgens Taylor is het Heathrow-scena
rio minstens zo plausibel als het Malta
scenario. Want niemand heeft Al-Me
grahi daadwerkelijk met de bomkoffer
gezien op het Luqa-vliegveld van Mal
ta. Bovendien hield het Malta-traject
veel meer 'onzekerheden' in, zoals een
extra röntgencheck van de bagage op
Frankfurt. Het Duitse vliegveldperso-
neel was, in tegenstelling tot dat op
Heathrow, ook gewaarschuwd voor
Toshiba-bommen omdat die eerder dat
jaar in beslag waren genomen bij het
oprollen van een Palestijnse terreurcel
in Duitsland.
Gaten
De zieke Manly deed zijn getuigenis ge
wapend met pillen, krukken en een
kotsbakje omdat hij 'de boel niet wilde
bevuilen'. Dat hij tegenstrijdige ver
klaringen aflegde over de manier
waarop het hangslot was geforceerd,
over de plaats van de betreffende deur
en zelfs over het soort deur, deed vol
gens Taylor aan de betekenis van het
nieuwe bewijs niets af: iemand had,
zo'n achttien uur voor de aanslag, toe
gang gezocht tot de bagageruimte waar
's middags een getuige een bruine Sam
sonite a la de bomkoffer zag in precies
de bagagecontainer die de explosie-
haard bevatte aan boord van vlucht
PanAm 103. De hangslot-affaire werd
destijds uitgelegd als uitbraakpoging
van ingesloten laders die niet wilden
omlopen. Maar, zei Taylor: „Een om
weg van twee minuten als alternatief
voor het openbreken van een zwaar
vergrendelde deur is een magere reden
om de veiligheid van de luchthaven, en
waarschijnlijk ook je baan, op het spel
te zetten."
Hoewel de politie Manly en andere
vliegveldmedewerkers had verhoord
na de Lockerbie-aanslag (Manly zelf
hield het op een 'commandant van een
anti-terreur-eenheid' met 'weinig grij
ze cellen') waren noch advocaten noch
aanklagers in de Lockerbie-zaak op de
hoogte gesteld van de braak. Taylor
was 'dankbaar', dat hij het pas na het
proces verkregen bewijs alsnog mocht
opvoeren. Maar volgens aanklager
Alan Turnbull was Manly's verklaring
'vrijwel geheel onbetrouwbaar' en de
Heathrow-theorie 'vol gaten' en 'niet
meer dan weer een voorbeeld van spe
culatieve en hypothetische verklarin
gen over de plaatsing van de bom,
waarvan er tijdens het proces zoveel
zijn opgevoerd'.
Er waren op 21 december twee eerdere
Pan Am-vluchten naar New York, alle
kans dus dat een eventuele losse koffer
met het PanAm-label daarop zou zijn
meegegaan. Een 'moeilijkheid' die
Taylor erkende maar pareerde: voor
een insluiper was het niet onmogelijk
geweest om verstoppertje te spelen in
Terminal 3, waar het door verbou
wingswerkzaamheden meer komen en
gaan was dan gebruikelijk. En al had
Taylor geen handlanger op Heathrow
gevonden die de koffer op het goede
moment in de juiste container had kun
nen plaatsen, dat bracht hem 'niet in
een slechtere positie dan de aankla
gers': die zagen immers Al-Megrahi's
vermeende medeplichtige Al Amin
Khalifah Fhimah, vliegveldfunctiona
ris op Malta, vorig jaar vrijgesproken.
Volgens aanklager Turnbull wordt 'de
totaliteit van het bewijs' tegen Al-Me
grahi niet door de Heathrow-hypothe-
se aangetastDe tij dklok in de bom was
geleverd aan de Libische geheime
dienst; de kleren in de bomkoffer waren
op Malta gekocht door een Libiër; de
Libische geheime dienst had
medewerkers op Luqa; de onbegeleide
koffer was geregistreerd op Frankfurt.
Bovendien was de 'hoofdrolspeler in
het complot', de man die de kleren
kocht, de avond voor de aanslag naar
Malta gevlogen. Hij was niet alleen
agent van de Libische geheime dienst,
maar maakte ook nog eens gebruik van
een vals paspoort.
In die optelsom van belastende feiten
hebben de drie rechters in het oor
spronkelijke proces zich echter ook
keer op keer vergist, stelde advocaat
Taylor. De identificatie van Al-Mègra-
hi als de man die in modezaak Mary's
House in Sliema op Malta de kleren
kocht was 'niet van het karakter, de
kwaliteit of de kracht om de conclusie
te rechtvaardigen dat de verdachte de
koper was'. Winkeleigenaar Tony Gau-
ci was mogelijk beïnvloed door foto's
van de Libiër in een tijdschrift. Er is
ook 'geen goede basis' voor de vaststel
ling van de rechters dat 7 december,
een dag dat Al-Megrahi op Malta was,
de verkoopdatum van de kleding moet
zijn geweest.
Dat had volgens de advocaat even goed
23 november kunnen zijn. Want Gauci
was onzeker of de kerstversiering al
dan niet was opgehangen in Sliema. En
ook op 23 november waren er voetbal
wedstrijden op televisie waar zijn
broer naar ging kijken zodat Gauci al
leen achterbleef in de winkel. Boven
dien hebben de rechters 'niet genoeg
rekening gehouden met de aard van de
regen' op Malta. De koper van de kleren
schafte in Mary's House een paraplu
aan die hij buiten opstak en bij Locker
bie is teruggevonden. Maar op 7 de
cember was er volgens een Maltezer
meteoroloog slechts tien procent re
genkans. Terwijl er op 23 november
tussen half zeven en zeven uur 's
avonds, toen de koper Mary's House
verliet, een licht buitje viel.
Nodeloos om te zeggen dat Al-Megrahi
zich op 23 november 1988 niet op Malta
bevond. Maar, benadrukte aanklager
Turnbull, de morgen van 21 december
was hij daar wél. „Opnieuw onder valse
naam was hij op Luqa aanwezig voor
een deel van de tijd dat vlucht KM180
werd geladen, om onmiddellijk naar de
veiligheid van Tripoli terug te keren."
Marjolijn de Cocq
Wordt het ooit nog wat, het
samenleven van joden en
Arabieren in het Heilig Land?
Alle tekenen wijzen in de ver
keerde richting. Maar niet ie
dereen is bereid zich daarbij
neer te leggen. Een kleine, maar
groeiende groep ouders is ervan
overtuigd, dat er voor hun kin
deren alleen een gezamenlijke
toekomst bestaat. Daarom
schommelt op de speelplaats
van de 'Hand-in-Hand' school
in Jeruzalem de 7-jarige Arabi
sche Tamer onbekommerd met
een paar j oodse leef tij dsgenoori
jes. Niets bijzonders, vindt hij.
Maar in een verscheurd land als
Israël is dat uniek.
„Joodse en Arabische kinderen
groeien hier totaal geïsoleerd
op. Pas als ze naar de universi
teit gaan, merken ze van elkaar
dat ze bestaan. En dat terwijl
twintig procent van de Israëli
sche bevolking Arabisch is",
zegt Amin Khalaf (37), oprich
ter en directeur van de stichting
'Hand-in-Hand', die sinds 1998
tweetalige, binationale scholen
bestuurt in Jeruzalem en in Ga-
lilea.
Khalaf spreekt uit ervaring. Hij
groeide op in Mukibele, een
Arabisch dorpje in de buurt van
Nazareth. Dat betekende, dat
hij weinig of niets met joden te
maken had, tot hij ging studeren
aan de HebreeuwseUniversiteit
in Jeruzalem. „We weten heel
weinig van elkaar en dat werkt
alleen maar bevestigend op het
stereotype vijandbeeld dat we
van elkaar hebben", zegt hij.
„Aan de joodse kant geldt dat
nog meer dan aan de Arabische.
Ik heb op school Hebreeuws
moeten leren, terwijl het leren
van Arabisch voor Joodse kin
deren niet verplicht is. Waarom
is dat zo? We wonen in hetzelfde
land en Hebreeuws en Arabisch
zijn hier de twee officiële talen.
Samen met een studiegenoot
ontwierp Khalaf een concept
voor een tweetalige school. En
het is niet bij theorie gebleven.
Hun school in Jeruzalem wordt
Poerim op de 'Hand-in-Hand' school in Jeruzalem.
nu gesubsidieerd door het Israë
lische ministerie van onderwijs
en de gemeente. Het is opmerke
lijk, dat die sinds vorig jaar zelfs
bereid zijn te betalen voor twee
leerkrachten per klas: een jood
se en een Arabische. Om geen
misverstand te wekken: de
Hand-in-Hand school is niet de
experimentele voorloper van
massaal tweetalig onderwijs in
Israël. Een grote meerderheid
van joodse en Arabische ouders
voelt er niets voor hun kinderen
naar een school te sturen die ook
leerlingen van 'de andere kant'
telt. De Jeruzalemse Hand-in-
Hand school zal daarom nog ja
ren een elitair instituut blijven.
De meeste ouders hebben een
academische achtergrond en
velen kennen elkaar uit hun stu-
dietijd of van hun werk. Ze zijn
nauw betrokken bij het onder
wijs en de buitenschoolse acti
viteiten. Tami Einstein, moeder-
van de 7-jarige Jamy, vindt het
elite-karakter van de school
geen probleem. „Ik weet best
dat we altijd een randverschijn
sel zullen blijven", geeft ze grif
toe, „maar de rand wordt gro-
foto Ad Bloemendaal/GPD
ter. "De school telt nu bijna hon
derd leerlingen. De kinderen
blijven er tot het eindexamen.
Negen jaar dus.
Feestdagen
De kinderen vieren met elkaar
alle joodse, islamitische en
christelijke feestdagen. Daar
om zongen ze in december
kerstliederen, vastten de mees
ten in de maand Ramadan en
zijn ze tijdens het joods Poerim
feest verkleed naar school geko
men. Aanmeldingen zijn er
genoeg, zodanig zelfs dat de di
rectie flink moet selecteren.
Vooral Arabische ouders staan
te trappelen om hun kinderen
naar de Hand-in-Hand school
te sturen. Dat komt door de on
derwijssituatie in Jeruzalem.
Joden kunnen kiezen uit een
groot aantal scholen. Voor Ara
bieren zijn er alleen de Pales
tijnse scholen in het oostelijke
deel van de stad, die het Jor
daanse leerprogramma volgen.
„Voor ons is dat niet aantrekke
lijk", zegt de Arabische Rima
Jebara, moeder van de 7-jarige
Tamer. „Onze toekomst is in Is
raël en daarom is het belangrijk
te werken aan betere betrekkin
gen tussen joden en Arabieren.
De Palestijnen aan de andere
kant van de grens krijgen op den
duur hun eigen staat, dus die
moeten hun eigen boontjes
maar doppen. Mijn man en ik
waren op de universiteit al ac
tief in toenaderingsprojecten.
Daarom is het logisch, dat we
ons zoontje naar deze school
hebben gestuurd. We zullen het
samen moeten redden, er is geen
andere manier."
Terreuracties
De Joodse Wendy Weiss valt
haar onmiddellijk bij. Haar
dochter Noa (9) was bij de eerste
groep leerlingen van de Hand-
in-Hand school. „Mijn filosofie
is simpel", zegt ze. „We wonen in
dit land als joden en Arabieren
en we moeten samen verder.
Niemand zal vertrekken, dat is
de werkelijkheid. Zelfs na ter
reuracties is het goed, dat de
kinderen bij elkaar zijn. Plet
leert hen dat er goede Arabieren
zijn en slechte, en dat hetzelfde
geldt voor joden. Mensen die
weten dat ik een dochter op de
school hebstellen me steeds de
zelfde vraag: 'Wat doe je als Noa
met een Arabier wil trouwen?'
Ik geloof niet, dat mijn wereld in
dat geval ineen zou storten,
maar dat ik haar naar deze
school stuur wil natuurlijk niet
zeggen dat ze thuis geen joodse
opvoeding krijgt."
Samen verder is soms moeilijk.
Een paar weken na Tamer Jeba
ra's eerste schooldag, in septem
ber 2000, brak de Aksa-intifada
uit en een paar weken later
schoot de politie bij onlusten in
Arabische gebieden dertien on
gewapende Israëlische Arabie
ren dood. Onmiddellijk daarna
was er de gruwelijke lynchpartij
van twee Israëlische soldaten
door een Palestijnse menigte in
Ramallah. En dat was nog maar
het begin van een bloedige an
derhalf jaar. Joodse en Arabi
sche ouders zeggen dat hun on
derlinge contacten juist in dat
soort omstandigheden veel be
tekenen. „Het was de vriend
schap met Joodse ouders die ons
op de been hield", zegt moeder
Rima. De ouders zijn trots op
hun tolerantie. Dat wil niet zeg
gen dat ze hun nationale trots
zijn kwijtgeraakt. Op hun ver
gaderingen kan het er over de
hoofden van de kinderen heen
keihard aan toegaan. Eigenlijk
praten ze er liever niet over,
maar wat zich vorig jaar rond
om Israëls Onafhankelijkheids
dag afspeelde paste niet echt in
de geest van de school. Voor de
Arabieren is het dan 'Nakba-
dag', een herinnering aan de
ramp die de stichting van de
joodse staat voor hen beteken
de. Mag je van Arabische kinde
ren verlangen, dat ze aan de
vooravond van Onafhankelijk
heidsdag twee minuten in de
houding gaan staan, als de sire
nes loeien ter herdenking van de
gevallen strijders? De ouders
konden het er niet over eens
worden en na veel geharrewar
werden joodse en Arabische
kinderen tien minuten lang van
elkaar gescheiden en in ver
schillende lokalen onderge
bracht. „Ze begrepen er niets
van. Het was traumatisch",
zucht een van de leraren. „Mis
schien is het beter voortaan in
dergelijke gevallen de kinderen
een vrije dag te geven."
Ad Bloemendaal
New Delhi
India is een heel groot land, dat
wil ik niet betwisten. Maar
voor een heel groot land is het er
toch wel heel erg verrekte druk.
De totale oppervlakte van India
bedraagt 3.287.590 vierkante
kilometer. Dat is dus een slordi
ge 75 keer zo groot als Neder
land.
Er wonen maarliefst 1,1 miljard
mensen in India. Als je het aan
tal inwoners vergelijkt met het
aantal vierkante kilometers,
dan verschillen India en Neder
land niet zo veel met elkaar.
Maar waar in het rijke en per
fect georganiseerde Nederland
ieder stukje land bewoonbaar
is, heb je in het extreem arme en
ongestructureerde India woes
tijnen, bergketens en ga maar
door.
De drukte in India is allesom
vattend. Je kunt er werkelijk
niet aan ontsnappen. Ik wil bij
voorbeeld mijn huis in New Del
hi uit. Wel, als ik dat doe, zie ik
mensen, een mierenhoop van
mensen. Alleen in het huis van
de buren links wonen er al 26. In
het huis rechts van me ongeveer
vijftien. Familieleden van alle
generaties wonen hier nu een
maal bijna allemaal bij elkaar
in. Boven me woont een familie
die slechts uit drie personen be
staat. Maar ze hebben natuur
lijk een stuk of vier bediendes -
slaven zou trouwens een betere
term zijn. En de ouders van hem,
die ergens anders in Delhi wo
nen, komen natuurlijk dagelijks
uren op bezoek en die nemen
ook weer hun bediendes mee.
Dus alleen al op die paar vier
kante meter New Delhi woont
zo'n honderd man. Dan heb je
nog de eindeloze stoet van ver
kopers die iedere dag langs
komt. Om half zeven 's ochtends
de mannen die het vuil ophalen,
dan de man met de kar met
groente, dan de kar met speel
goed, dan de slangenbezweer
der die voor een dubbeltje een
paar cobra's omhoog fluit, de
man met het zenuwachtige
trommeltje en de twee aange
klede apen, de man van het gas,
de jongens van de studenten
club die lootjes verkopen, en na
tuurlijk alle part-time bedien
des die vanuit de sloppenwijk
naar onze wijk lopen. Dus voor
dat ik de stoep voor m'n huis af
ben heb ik het idee alsof ik te
rugkom van de Kalverstraat
aan de vooravond van kerst. En
dan moet de dag nog beginnen.
Koeien
Pak je daarna de auto, dan sta je
uren vast in de chaos van loslo
pende koeien en de eindeloze
stroom auto's, bussen en fiet
sers. Bedelaars bestormen je bij
ieder stoplicht dat op rood staat
- please, mister een rupee en
dat bij ieder stoplicht twintig
keer).
Lopend zie je nog beter.dat
overal en nergens mensen wo
nen. Naast muurtjes, in en onder
huizen in aanbouw, onder brug
gen, langs of tussen het spoor, in
parken, op de middenberm, on
der viaducten of in gigantische,
op en over elkaar heen gebouw
de krotten in de wijken van de
bediendes, de slaven, de armen,
de lage kaste, de sloebers die
van 40 cent per dag moeten
rondkomen en met acht of tien
mensen (de ratten reken ik dan
niet mee, dat zouden er te veel
worden) in een kamertje wonen.
Als je de volgepakte trein neemt
en naar buiten kijkt - lang leve
het platteland! - idem dito. Ik
heb nog nooit een veld gezien
zonder vijftig arbeiders, een ho
rizon zonder bewegende figuur
tjes bestaat niet. Een tijdje
geleden was ik in het Indiase ge
deelte van de Himalaya. Mis
schien dat je in het Chinese ge
deelte een maand kan lopen
voordat je iemand tegen komt,
in India woont overal weer ie
mand. Het was er nog drukker
dan tijdens een weekend in de
Efteling. En hoe hoger je komt
des te rustiger het wordt? Een
klein beetje. Zoiets als de Efte
ling op een doordeweekse dag.
Wat ik alleen maar bedoel is het
volgende: ik wil in ieder geval
nooit meer van verwende rijkel-
uiskindjes als de Australische
premier John Ho ward horen dat
hun land vol zit. Want als het
land van de man die Afghaanse
vluchtelingen naar kleine ei
landjes in de Stille Oceaan
stuurt, net zo dicht bevolkt zou
zijn als India, had Howard geen
19 miljoen onderdanen maar 2,1
miljard.
Harald Doornbos
Tweehonderdzeventig namen op het Lockerbie-monument op de Dryfesdale-begraafplaats.
foto Douglas Robertson/GPD
