grondig
Vrouwelijke politici blijven nog steken in de subtop
Hanengevecht
om het torentje
RUDEN RIEMENS
zaterdag 9 maart 2002
FOTOGRAFIE
Mevrouw Docters van Leeuwen - van Maarseveen, voorvechtster van het vrouwenkies
recht, gaat in 1921 voor het eerst naar de stembus. Anno 2002 lopen de vrouwen in de poli
tiek nog steeds niet voorop. foto Spaarnestad Fotoarchief
De komende weken duiken ze overal
op. In achterstandswijken,
schoolgebouwen en feestzalen. De
Haagse politici trekken de provincie in
om stemmen te verzamelen voor de Ka
merverkiezingen van 15 mei. Onder
aanvoering van hun krijgsheren, want
geen vrouw loopt voorop. In de politiek
spelen zij altijd in de subtop.
Pim, ÜPaul, Ad en Hans. Dezelfde grijze
pakken met dezelfde inhoud: allemaal
mannen. Van de partijen die elkaar in de
peilingen op de hielen zitten, wordt er geen
één geleid door een vrouwelijke lijsttrekker.
De landelijke verkiezingsstrijd beperkt
zich tot een hanengevecht.
Toeval of een gemiste kans? „Het één noch
het ander. Wij hebben gewoon gekozen wie
het beste is", zegt Annemarie Jorritsma, de
nummer twee van de WD. Dus voert Hans
Dijkstal, fractievoorzitter in de Tweede Ka
mer. de liberale lijst aan. Jorritsma, nota be
ne minister van economische zaken en vice-
premier, is ervan overtuigd dat zij niet is ge
passeerd omdat zij vrouw is. „Wel heb ik er
mijn tweede plek aan te danken. Tussen
Gerrit (Zalm) en mij zie ik geen verschil Dat
hij op drie staat en ik op twee, heb ik op mijn
vrouw-zijn gewonnen."
Vrouwen komen ver in de politiek, erkent
Monique Leijenaar. „Maar als het om de ab
solute toppositie gaat, leggen ze het loodje.
Leijenaar is universitair hoofddocent poli
ticologie aan de Katholieke Universiteit
Nijmegen en onderzoekt de positie van
vrouwen in de politiek. Vrouwen kunnen
minister worden, desnoods vice-premier,
maar meer zit er niet in. De succes-story
stokt jammerlijk bij de absolute top: het
lijsttrekker- en het premierschap. „Dan
botst een vrouw tegen het glazen plafond",
zegt Leijenaar, „ook al ligt dat in de Neder
landse politiek heel hoog."
Onvoldoende steun
Tweede-Kamerlid Maria van der Hoeven,
cle nummer twee op de kandidatenlijst van
het CÜ A, was afgelopen najaar dicht bij het
lijsttrekkerschap. De partij zat een paar da
gen zonder nummer één. De gedoodverfde
leider Jaap de Hoop Scheffer stapte op na
een interne machtsstrijd. „Natuurlijk gaat
het daarna door je hoofd: wat betekent dit
voor mij?", zegt Van der Hoeven. „Natüur-
lijk ben ik links en rechts gepolst. Daarna
maak je de afweging: heb ik steun om lijst
trekker te worden? Die bleek niet genoeg. Ik
wilde het niet op stemmingen laten aanko
men. Dat leidt tot tweespalt en dat wilde ik
niet."
De onvoldoende steun wijt zij niet aan haar
sekse. „Een vrouwelijke lijsttrekker pikt
het CDA heus wel." Maar binnen het CDA
bestonden op dat moment twee nummers
twee. Behalve Van der Hoeven was er ook
nog Jan-Peter Balkenende, lager op de ad-
vieslijst maar wel vice-fractievoorzitter.
„Hij is partij-ideoloog, heeft jaren gewerkt
bij het wetenschappelijk instituut van het
CDA. We moesten de strategie goed op orde
hebben. Dan is iemand met zijn achtergrond
niet te versmaden. Ik heb weer andere capa
citeiten. Daar heb ik vrede mee", zegt Van
der Hoeven. Ze meldde Balkenende dan
ook: 'Ik sta achter je'. Nu is ze vice-fractie
voorzitter.
Toch zijn er in de Nederlandse politiek wel
degelijk vrouwelijke lijsttrekkers geweest.
Vier jaar geleden riep Hans van Mierlo, de
godfather van D66Els Borst uit tot zijn op
volgster. In een verder verleden voerden An-
drée van Es, Ina Brouwer en Ria Beckers de
lijsten aan van de PSP, de CPN en de PPR.
Het kan dus wel.
,Toch was dat meer een kwestie van de j uis-
te vrouw op het juiste moment," zegt Leije
naar. „Bovendien hadden vrouwen in die
tijd veel in te brengen in linkse partijen.
Links en feminisme waren met elkaar ver
bonden." Politicoloog Monique Leijenaar
ergert zich aan de huidige voorzichtigheid
van partijen. „GroenLinks houdt veilig vast
aan PaulRosenmöller. Zet daarvoor zelfs de
eigen principes over het maximaal aantal
zittingstermijnen opzij. Waarom hebben ze
de nummer twee van de lijst, Femke Halse-
ma, geen prominentere rol gegeven?"
Dat partijen geen vrouw op één durven te
zetten, komt volgens haar door de 'spindoc
tors'. Dit zijn adviseurs van de politieke
voormannen, die - naar Amerikaans voor
beeld - een positieve draai geven aan alles
wat hun leider doet. Zozettenzij depublici-
teit naar hun hand. „Die spindoctors heb
ben hun ideeën over electorale aantrek
kingskracht. De kiezer wil, denken zij, een
agressieve lijsttrekker. Volgens de spindoc
tors is dat dan een man. Mannen lopen vaak
heel lang mee, hebben hun eigen aanhang.
En mannen als Melkert en Rosenmöller
staan zelf te popelenDan wordt de druk op
de partijleiding erg groot. Zeg dan maar
eens nee tegen een man."
Aan de opkomst van Pim Fortuyn kun je
overigens zien hoe verfrissend een nieuw
gezicht en een nieuwe stijl kan werken. „Hij
draait er niet omheen. Hij is direct, net als
vrouwen. Die zijn vaak ook helderder. Dat
spreekt mensen aan", constateert Leijenaar.
Behalve de lijst-Fortuyn heeft nóg een par
tij gekozen voor die andere stijl. De Verenig
de Seniorenpartij wordt aangevoerd door
een vrouw, Anneke Smit-Boerma. Maar het
ziet er niet naar uit, dat deze nieuwkomer
een zetel gaat halen.
Beschaamd
De grote partijen zelf hebben echt hun best
gedaan. Zeggen ze. Van Bas Eenhoorn, par
tijvoorzitter van de WD, had de nummer
één gerust een vrouw mogen zijn. Maar nu
was de beste echter de man Dijkstal. De vol
gende keer een vrouwelijke kanjer op num
mer één? Graag. Net als op zijn eigen positie
trouwens. Een beetje beschaamd erkent
Eenhoorn, dat de huidige WD-lijst erg wei
nig vrouwen bij de eerste dertig kandidaten
telt: zeven. „De hoeveelheid vrouwen die
zich aanbood, was gewoon mager. Er zij n al-
tij d meer mannen dan vrouwen die zin heb
ben in het politieke bedrijf. Je moet echt je
best doen een vrouw te vinden."
Ook de Almeerse burgemeester Hans Ou-
werkerk, die voor de PvdA de kandidaten
voor de Kamerlijst selecteerde, had te kam
pen met een veel groter aanbod van mannen
dan vrouwen. Toch staan op zijn lijst man en
vrouw om en om. Dat moest nu eenmaal van
het congres. Maar van 'excuus-Truzen' wil
Ouwerkerk niet weten: „Alle vrouwelijke
kandidaten hebben een stevig talent. Zij
hebben zich ruim bewezen." Toch was er
geen sprake van dat zij Koks opvolger van
de troon konden stoten: de man Ad Melkert.
Natuurlijk: het werk is zwaar. Een politica
moet haar privé-leven op orde hebben en
zich erbij neerleggen, dat ze niet alles even
goed kan doen. Maar dat geldt voor meer
banen. „De mentaliteit in de politiek is
haantjesachtig", geeft Eenhoorn als verkla
ring. „Je borst vooruit, vooraan staan, laten
zien dat je erbij hoort. Politiek is een bedrijf,
waarin je je moet manifesteren, je vooral la
ten horen. Vrou wen willen hun werk ge
woon goed doen." Els Borst had het niet
voor niets over 'wedstrijdjes ver plassen'
waaraan de heren lijsttrekkers zich bezon
digden, omdat zij zich zo nodig moesten be
wijzen. „Vrouwen hebben vaak de indruk,
dat als zij het goed doen de publiciteit van
zelf wel komt", zegt ook CD A-Kamerlid
Maria van der Hoeven. „Maar je dient zelf
op de trom te slaan. Dat moet je leren."
Behalve dat vrouwen die mee willen tellen
zich noodgedwongen moeten aanpassen
aan de politieke machocultuur, komen ze
ook nog eens extra onder vuur te liggen als
ze zich in de strijd mengen. „Wij worden
veel zwaarder beoordeeld", stelt Annema
rie Jorritsma. „Een middelmatige man is
goed, een middelmatige vrouw is een meisje
of vrouwtje. Het gekke is: ik word strenger
beoordeeld dan mijn mannelijke collega's.
Wordt Brinkhorst ooit beoordeeld op zijn
agrarische opleiding? Nee, maar ik krijg
steeds te horen, dat ik geen economie gestu
deerd heb. Daar kun je jezelf alleen maar te
gen wapenen door lekker hard te werken."
„Vrouwen moeten het waarmaken",
beaamt Van der Hoeven. „Daar is het fout
gegaan met Els Borst. Zij heeft het als lijst
trekker niet waargemaakt. Dat slaat gelijk
op andere vrouwen terug. Zo van: zie je wel,
ze kunnen het niet. Dat is heel vervelend."
Blijkbaar zijn vrouwen nog steeds niet ge
woon in de politiek. Er wordt extra op hen
gelet - op wat ze doen, wat ze aan hebben en
hoe ze eruit zien. Toen Winnie Sorgdrager in
1994 minister van justitie werd, heette ze al
snel 'meisje Sorgdrager'. Tineke Netelenbos,
die deze winter als minister van verkeer de
NS-directie naar huis stuurde, was een
bitch. „Belachelijk, terwijl ze gewoon haar
werk deed," zegt onderzoekster Leijenaar
verontwaardigd.
Laatste stukje
Er moet nog steeds actie gevoerd worden om
vrouwen op hoge plaatsen in de politiek te
krijgen. „Er zijn nu jonge vrouwen die zeg
gen: 'Laat toch zitten, wij hebben het toch
gemaakt?' Dat is gevaarlijk", zegt Maria van
der Hoeven. „We moeten nog één stapje ver
der. Dat laatste stukje overbruggen."
Ook Jorritsma blijft strijdbaar. „We moeten
gelijk na de verkiezingen op zoek naar vrou
wen die we voorpolitieke functies kunnen
opleiden." Al was het maar omdat de rege
ring besluiten neemt, die de hele bevolking
aangaan. En ja, die bestaat nu eenmaal voor
de helft uit mannen en vrouwen.
„Het maakt absoluut uit als vrouwen mee
praten in de top van partijen en in de minis
terraad", zegt Leijenaar stellig. „Voor de on
derwerpen die op de agenda staan, de manier
waarop die besproken worden en de accen
ten die gelegd worden. Vrouwen hebben een
heel ander netwerk dan mannen en pikken
daardoor andere zaken op."
Op dit moment scoort Nederland, interna
tionaal gezien, nog aardig wat betreft het
aantal vrouwen in de politiek. „We hebben
vier vrouwelijke ministers en eenderde van
het aantal Kamerleden is vrouw", zegt Leij
enaar. Maar na de verkiezingen kan de situa
tie makkelijk slechter worden. „Als
Leefbaar Nederland en de Lijst-Fortuyn
echt zo goed gaan scoren als nu voorspeld
wordt, gaat het aantal vrouwelijke Kamer
leden drastisch omlaag. Zij hebben weinig
vrouwen op hun lijst staan."
Toch is Nederland toe aan een vrouwelijke
premier, vindt Jorritsma. Zelf wordt ze ook
af en toe getipt als mogelijke minister-pi'esi-
dent. „Ha, Dijkstal in de Kamer en ik pre
mier als wij de grootste pai'tij worden? Nee
hoor, dan wordt hij premier", zegt ze. Deze
formatie komt het er dus niet meer van. Pas
in 2006 is er een hex*kansing.
Jaco van Lambalgen
en Lianne Sleutjes
