Elke hengst was
toch weer anders
Als je niks doet, heb je enkel pitten aan een steeltje
De leste Zêêuwse limericks
in d'n böógerd
Het buurtschap de Potjes, 't is zonde/Dat is noe volledig te gronde/De welvaert nam mee/De drie uzen,
het café/Wig 'rondje', noe is 't een rotonde. foto Peter Nicolai
(De heer of mevrouw J. P E.
Wessels uit Goes).
Een 'oenderboersvrouwe uut
Vlaeke
Die ao toch zö 'npien' in d'r kae-
ke
D'n tandarts zei bruut:
'Je tanden motte d'r uut
'k Zawè een (Vlaeke) brugge voe
j'maeke.
(mevr. J. Poelman, Kwaden-
damme)
Een vriegezel ier uut Waerde
Die aoltied z'n guldens trouw
spaerde
Voe a t'n es zou trouwe
Wou.'t mie Euro's zö ouwe
Die bin ommers meêr as 't dub
bele in waerde.
(de heer of mevrouw F. Lamper)
Een pasgetrouwd vrouwtje in
Westdurpe
Zei, toen ze d'r koffie zat te slur
pen:
'De wind zit ier t' öög,
'k krieg m'n waste nie dröög
'k Dienk da 'k mao veruus nao
Zuuddurpe.'
(mevr. H. Verschoor-Van Driel,
Vlissingen)
Een vrouwe uut Westkapelle
Ao over iedereen wat te vertel
len
Ja, over de buren
Sprak ze soms uren
Mè 't meest wat ze zei was: 'El-
lelle'.
(mevrouw M. de Wolff-Van de
Broeke, Middelburg)
Een bon-vivant uut Zonnemaire
Kneep een wuufin d'r dikke der
rière
Ze was eest eêl ontdaen
Me ze liet het begaen
Zei toen: 'Nog es, ik dat zö gae-
re'.
(de heer of mevrouw W. Preisz,
Vlissingen)
In Zonnemaire lijken de dames
niet bepaald preuts te zijn. Nog
maals de heer Fonteine:
Een man gieng vrimd in Zonne
maire
Mar ie zei: 'Ik kan 't ómae ver-
klaere
Da'k mie 't buurvrouwtje vrie,
Mö je nie as overspel zie,
Dat doe 'k meêr om m'n vrouwe
te spaeren.'
Tenslotte nog Zoutelande met
een iets gewijzigde limerick van
de eerder genoemde mevrouw
De Wolff-Van de Broeke:
Een vrouwe uut Zoetelande
Doe a vee aer op d'r tanden
Eur man was dat zat
Wou wat doe, wist nie wat
Umzatin dat aer mie z'n 'anden.
Engel Reinhoudt
Agenda
16 maerte: De bekende Brae-
bantse troubadour Gerard van
Maasakkers in 't Kerkje van El-
lesdiek.
Prachtige chansons in goed ver-
staenbaer Brabants op'ediend
mie moöie muziek. Aanvang:
20.00 uur. Entree 7 euro. Reser
veren: 0113-311999.
17 maerte: Oecumenische bie-
eênkomst in 't Kerkje van Elles-
diek. 14.30 uur.
Dit is de laatste aflevering
over limericks. Er ligt nog
een enorme stapel en de post
brengt ook nog nieuwe uit alle
hoeken van het Zeeuwse land en
soms van ver er buiten, maar
met vijf artikelen is het welle
tjes. Eigenlijk zou er een ont
moetingsdag gehouden moeten
worden van limerickschrijvers.
Dan kunnen versjes uitgewis
seld en gezongen worden en er
zouden een paar lessen gegeven
moeten worden om te leren een
limerick te schrijven die aan alle
eisen voldoet. Veel ingestuurde
limericks zijn leuk om te lezen,
maar voldoen niet aan het ge
wenste rijmschema en al hele
maal niet aan het metrum. Een
limerick moet je kunnen zingen.
Mevrouw Van der Jagt uit Yerse-
ke schrijft, dat ze geniet van de
limericks en ze doorstuurt naar
familie in Apeldoorn, die ze ver
volgens weer doorgeeft aan
Zeeuwse vrienden. En die zijn er
in Apeldoorn heel wat, want
daar is bijvoorbeeld altijd nog
een Zeeuwse vereniging actief.
Ze schrijft verder dat ze vroeger
bij haar vriendin thuis een slok
brandewijn namen in geval van
kiespijn. Het jongste broertje
was dan ook niet meer wakker
te krijgen nadat hij iets te veel
van dit medicijn had genoten.
Ze maakte een limerick:
D'r was es een vrouwe uut Yese
Die a zö'n piene an d'r kieze
Ze nam een slok brandewien
Dat was tegen het sjagrien
En z'a ok gin piene mi an d'r kie
ze.
Het gegeven is leuk, maar met
Yese wordt het rijmen al moei
lijk. Yese en kieze rijmt alleen
wat de klank betreft en eigenlijk
zou ook de laatste regel op een
ander woord moeten eindigen.
Hier een herschreven versie:
Di weun ier op Yese een vrouw
tje
Die pakt 'n vorige weke een kou-
tje
Mè as medicien
Dronk ze flienk brandewien
D'rroöie neuze dat is noe een
blauwtje.
De heer P. Dekker uit Oostburg
wilde buurtschap de Potjes op
genomen zien in het 'Limerick-
abc', waar we enkele afleverin
gen geleden mee begonnen wa
ren, en maakte er een over het
verdwenen Potjes.
Ooit was er een buurtschap Pot
jes met een Pee
Er was daar wel een bruin café
Drie uuzen en twee kotjes
En dat ivas het hele Potjes
Nu is 't een rotonde en die telt
voor twee.
De vorm lijkt nog op een lime
rick, maar voldoet geheel niet
aan de eisen. Zo zou het wel
kunnen:
Het buurtschap de Potjes, 't is
zonde
Dat is noe volledig te gronde
De welvaert nam mee
De drie uzen, het café
Wig 'rondje', noe is 't een roton
de.
Zo, nu gauw vrom naar het abc.
De vorige keer kwamen we tot
Ovezande en de P van Potjes
hebben we inmiddels gehad. De
R kreeg er maar éénde S trof het
beter en kreeg er veel meer dan
hier kunnen worden afgedrukt.
Een brutaele kérel uutRitthem
Schold ieder voe dattum en dit-
tem
Ie kwam voe 't gerecht
En dat beviel slecht
Ie kreeg veertien dagen. Noe zit
'm.
(De heer T. Hoek van DijkeVlis
singen)
Een pennelikker uut Sluusklille
Kneep op 'twerk een meid in d'r
billen
Ze wier wè zö kwaod
Tot alles in staot
Ze kon d'm wè levendig villen.
(de heer - en niet zoals eerder ge
meld mevrouw - Wolfert uit
Hoek)
Een oud boertje uut Schaeren-
dieke
Gieng graag naer z'n twêê paer-
den kieke
Maer z'n gezicht wier erg slecht
Ie zei tegen z'n knech t:
'Ze gae meêr op mekaere lieke'
(de heer T. Hoek van Dijke, Vlis
singen)
Een messelaeruut de buurte van
Schore
Die was mie de helm op gebore
Kwam d'r regen of wind
Of kreeg z'n vrouwe een kind
Ie wist het een weke van te vo
ren.
(mevr. J. Poelman, Kwaden-
damme)
Di was es een meisje uut Schore
Die ao d'r art je verlor e
An een dokter uut Goes
Mè die zei: 'Lieve snoes
Ik doe alleêne in neus, keel en
oren'.
(de heer N. Smilde, Akkrum)
Schore ligt goed in de markt bij
de dichters. Nog eentje van de
heer of mevrouw W. Preisz uit
Veere.
D'r was es een boertje in Schore
Die at zich an pruumpjes verlo-
re
Ie most gauw naer de plee
Wan die kreeg diarree
Nou, dat kon je vanvarre al ore.
Het Zeeuws-Vlaamse gehucht
Turkije (of is toch het land be
doeld?) kreeg er een van de heer
D. Fonteine uit Dreischor.
Een jongen en een meid uut Tur
kije
Die woue ok beste veilig vrije
Mè zie riep benauwd:
'Zó 'n condoom vin 'k zö koud,
Ik za d'rwè eênvoeje breie.'
Di was es een badgast in Veere
Die liet zich jikkemienen
ansmere
Ie zei, mie volle mond:
'Goed Zeeuws en goed rond'
Wan die zat net het volkslied te
leêren.
Voor gepensioneerd
scheepsbouwer Remy
Verras (72) is het zonneklaar.
De hengst is een aloud
Vlaams, zo niet Zeeuws-
Vlaams vissersschip. Hij
zegt het niet zonder trots.
Zijn vak - hij praat doelbe
wust niet over 'zijn werk' -
was zijn hobby, die hij nog
steeds voortzet als model
bouwer.
Alleen de naam al, hengst.
Waar komt die vandaan?
Verras heeft wel een idee. „Weet
je, vroeger had je in Oost-
Zeeuws-Vlaanderen het Helle
gat, dat liep van de Westerschei -
de helemaal door tot Hulst. In
Boschkapelle of Hengstdijk
moet de oorsprong van de
hengst hebben gelegen. Hengst
dijk heeft mijn voorkeur, van
wege de naam natuurlijk."
Of het werkelijk zo is, valt niet
meer te achterhalen. Voorzover
bekend zijn er bij het indijken
van het Hellegat nooit resten
van oude (vissers)schepen te
ruggevonden. Als er in die tijd al
aandacht voor was.
De theorie, die de vroegere con
servator van het Antwerps
scheepvaartmuseum Jules van
Beylen aanhangt, dat de hengst
en ook de hoogaars van de Hol
landse rivieren komen, wil er bij
Verras niet in. Van Beylen ver
wijst daar in zijn standaard
werkje Oude vissersschepen
van de Ooster- en Westerschelde
uit 1961 wel naar. Zijn bewijs is
een proces-verbaal uit 1711
over de verdrinkingsdood van
de erfstadhouder van Friesland
en Groningen. Zijn koets suk
kelde bij Moerdijk van een
hengst- of hoogaars-veerschip
in het water.
De hengst was één van de meest
karakteristieke houten vissers
schepen die zeker tot in de jaren
dertig het beeld van de Zeeuwse
visserij hebben bepaald. Minder
galant dan de hoogaars met zijn
lange voorsteven, maar niet
minder mooi, vindt Verras. Van
Beylen noemt de hengst een
stoer, hoekig schip, forser dan
de hoogaars.
Bij de officieel in 1867 door Pie-
ter Verras opgerichte scheeps
werf in Paal - met de mooie
naam Moed en Trouw - zijn ze
allebei gebouwd, hengsten en
hoogaarzen. De hengst was het
populairst. Niet voor niets. In
Paal, met schepen uit Clinge,
Graauw en het Belgische Kiel-
drecht, in Philippine en net over
de grens in Boekhoute zaten
veel mosselvissers. Zij hadden
laadruimte nodig voor hun mos
selen en dat bood de hengst. Ver
ras: „Een tien meter lange
hengst kon net zoveel vervoeren
als een hoogaars van twaalf me
ter, maar ging geladen wel lang
zamer."
Katholiek schip
De hengst was niet alleen een
Zeeuws-Vlaams schip, het was
ook een katholiek schip, vertelt
Verras als anekdote. Terwijl
Zeeuws-Vlaamse werven als De
Klerk in Kruispolderhaven en
Verras wel hoogaarzen bouw
den, is er aan de overkant van de
Westerschelde slechts één
hengst gebouwd, bij de werf van
Meerman in Arnemuiden in
1892. „En", weet Verras, „vis
sers met een hengst gingen wel
koffie drinken bij collega's met
een hoogaars, maar andersom
niet." Veel klanten van Verras
kwamen toch ook uit Yerseke.
Niet één hengst zag er precies
hetzelfde uit. Ze werden 'op
zicht' gemaakt, zonder gede
tailleerde tekeningen. In over
leg met de opdrachtgever kreeg
het schip vorm. Vernieuwingen
waren welkom. Vissers ontdek
ten, toen zij mosselzaad uit de
Waddenzee en Zuiderzee gingen
halen, dat lemmeraken van de
Zuiderzee sneller liepen. Zo is
de lemmerhengst ontstaan, een
veel ronder schip met een lange
re kop dan een gewone hengst.
Verras en De Klerk waren stevi-
woensdag 6 maart 2002
Hengst De Drie Gebroeders, gebouwd in 1908 op de werf Moed en Trouw van Verras in Paal.
illustratie Adri Karman
ge concurrenten. De grondleg
ger van de werf in Paal, Pieter
Verras, was als knecht bij De
Klerk begonnen. Dat zat niet
lekker. „Vissers wisten dat. Ze
gingen van de één naar de ander.
Wie de opdracht kreeg, verdien
de soms niets. Maar er waren
ook grenzen, zeker voor mijn
grootvader Jan Verras. Als een
visser een ander roer op een
schip wilde hebben, zei hij: 'Doe
ik niet, ga maar naar een ander'.
Dat was zijn eer te na." Een roer
tekent het type vissersschip.
Vissers hadden het volgens Re
my Verras nooit over bijvoor
beeld 'ik wil een lemmerhengst'
maar over 'dat jacht van Schot'.
„Zo'n schip vonden ze mooi. Ze
wilden er dan ook zo één heb
ben. In de ogen van Remy Ver
ras was de bouw van de houten
schepen 'kunst'. Het uitzoeken
van het juiste hout was al iets
bijzonders. Hij herinnert zich
dat zijn vader een voorkeur had
voor Slavonisch hout uit Joego
slavië, dat hij bij importeurs in
Helmond en Dordrecht haalde.
„Die bomen hadden een korte
jaarlijkse groeitijd gehad. Het
hout ervan had daardoor een
beste, rechte draad."
Voor een hengst golden enkele
vaste vuistregels. De breedte
was een derde van de lengte en
de holte een zesde of een zeven
de van de lengte. Een hengst
voor de Noordzee kreeg een die
pere holte, van een zesde van de
lengte, vanwege de ruwere
weersomstandigheden. Het
platte vlak werd als eerste ge
legd, vervolgens de boorden, het
mast- en beunpand, de voor- en
achtersteven en binnenin de
knieën (spanten), om het schip
goed stijf te maken. Het hout
werd gebogen door het met riet
te verwarmen. Voor onder meer
de voor- en achtersteven werden
mallen gebruikt; planken waar
mee kon worden gemeten of de
voor- en achtersteven in de juis
te hoek waren geplaatst.
De Coene Haan
Remy Verras heeft in 1946 nog
gewerkt aan het laatste houten
schip dat in Paal is gebouwd, de
jachthoogaars De Coene Haan,
die nog steeds vaart. „Ik heb er
de liggers van gehakt." Hij heeft
de bouw van de oude houten
schepen altijd vol bewondering
gevolgd. „De mensen die daar
aan werkten, waren kunste
naars." Verras heeft lang aan
houtbouw vastgehouden. De
Klerk stapte al begin jaren der
tig over op staalbouw. „Mijn va
der wilde er niet aan. Volgens
hem zouden ze later op hout
bouw terugkomen."
De houtbouw is niet teruggeko
men, de oude scheepstypen wel.
Een Middelburgse binnenhuis
architect bracht Remy Verras in
de tweede helft van de jaren zes
tig op het idee een stalen jacht
hoogaars te bouwen. Tekenin
gen waren er niet van. De Coene
Haan was er nog wel. „Met toe
stemming van de eigenaar heb
ben wij dat schip voor Moerdijk
op een plaat gezet en helemaal
nagemeten." In staal heeft Ver
ras later nog twee hoogaarzen
gebouwd, vier Philippiense
schouwen, vijf lemmerhengsten
en een schokker. Hij deed dat in
Paal en, nadat de werf daar in
1970 vanwege de dijkverhoging
weg moest, in Walsoorden. Zijn
zoon Michiel zet het bedrijf
voort.
Zoals Jules van Beylen als con
servator veel heeft bijgedragen
aan het behoud van de kennis
van Zeeuwse vissersschepen, zo
heeft Remy Verras - zegt hij in
alle bescheidenheid - geholpen
de belangstelling voor die oude
schepen nieuw leven in te bla
zen. En als het even kan, steekt
hij zelf nog een handje toe, on
der meer voor het behoud van de
eind negentiende eeuw bij Ver
ras gebouwde blazerhengst D'n
Bruinen, die in handen is van de
Vlaamse stichting Tolerant.
Remy Verras prijst zich geluk
kig dat 'zijn liefde' meer en meer
wordt gedeeld. Dat is wel an
ders geweest. Vijfentwintig jaar
geleden bezocht hij het bestuur
van de stichting Stamboek Ron
de- en Platbodem Jachten in
Amersfoort. Nog met enige ver
wondering: „Die mensen deden
heel goed werk met Zuiderzee
schepen, maar van de oude Wes-
terschelde-schepen wisten ze
niets." Waarom? Verras heeft
het antwoord zelf gegeven. De
hengst komt toch van over de
grens.
Harmen van der Werf
Riek (55) en Adri (59)
Hoogstrate telen op tien
hectare bij Kloetinge, in
een maatschap met doch
ter Arianne (31), appels,
peren en pruimen. In het
dorp verkopen ze de eigen
producten plus groenten
vanuit de schuur van hun
boerderij aan de Zomer-
weg. Elke week klappen ze
uit de boomgaard.
Het mag dan een paar dagen
lenteachtig zijn geweest,
opschieten met de voorjaars
karweitjes was er voor de fami
lie Hoogstrate niet bij. Bij de
boomkweker staan een paar
honderd kersenboompjes te
wachten, maar ze kunnen er nog
niet in. „Veel te nat", zegt Adri.
„In zulke natte grond moet je
nooit iets doen, dat wordt een
ramp. Mensen die de voorjaar
kriebels krijgen en van alles
willen planten, zullen dat wel
merken. De grond blijft het hele
jaar spekkig of het droogt zo erg
uit dat je er helemaal geen kant
mee op kunt. Gewoon wachten,
er zit niks anders op."
De kersenbomen, die kunnen
komen zodra het droger is, zijn
voor de verkoop van kersen in
de schuur, niet voor de markt.
„Een pas geplukte kers van ei
gen bodem is zo lekker. Heb je
die een keer geproefd, hoef je
nooit meer een andere", weet
Riek. Nu Arianne bijna in de
boomgaard komt wonen, is het
weer mogelijk om kersen aan te
planten. „Je moet erbij blijven
want er kunnen netten kapot
waaien, of de vogels maken ze
stuk. Bovendien zijn rijpe ker
sen niet alleen voor vogels on
weerstaanbaar."
Riek en Adri hopen dat ze van de
gemeente Goes toestemming
krijgen om regenkappen te
plaatsen, als de kersen
productief worden. Adri: „Re
genkappen zijn in het bestem
mingsplan voor het Goese bui
tengebied niet uitgesloten, het
woi'dt per aanvraag bekeken.
Wij hebben een perceeltje uitge
zocht dat achter de schuur ligt,
dus weinig in het zicht. Zonder
maatregelen tegen de vogels
kun je al helemaal geen kersen
telen. Een constructie voor de
netten heb je altijd al nodig. Re
genkappen helpen niet alleen
tegen de vogels maar vooral te
gen schimmels. Met regenkap
pen hoef je daar niet meer te-
gènte spuiten. Bovendien kun je
je vruchten helemaal aan de
boom laten uitrijpen. Dat
maakt ze onovertroffen."
De teelt van kersen verlengt het
oogstseizoen bij de familie
Hoogstrate met zes weken. De
vroege en de late rassen zijn al
lemaal rijp voordat de pluk in de
pruimen begint. „We hoeven
met die netten gelukkig niet
meer, zoals vroeger in de morel
len, met een brommer door de
boomgaard te rauzen. Dan had
den we een stok met een zwarte
lap eraan, waar de vogels be
nauwd voor waren. Dat was nog
modern. Daarvoor had je altijd
van die mensen die tien weken
per jaar schor waren. Die liepen
de hele dag met grote brullen
vogels te verjagen. Als je in een
kersenboomgaard niets doet,
heb je enkel pitten aan een steel
tje." De kletsnatte grond levert
ook een ander probleem op. De
snoeiers, die gestaag doorwer
ken, produceren alsmaar snoei-
hout, terwijl het te nat is om de
boel te versnipperen. Adri heeft
helemaal geen zin om de grasba-
nen weer aan gort te rijden.
„Eén voordeel zit er wel aan de
nattigheid: de kelder die in het
nieuwe huis van Arianne is ge
plaatst, is beproefd en gegaran
deerd stof droog gebleken."
Het vroege voorjaar heeft er ook
voor gezorgd dat de spuitappa
ratuur, tot in de kleinste onder
delen uit elkaar geplukt, ligt te
weken in teiltjes.,, Na een heel
seizoen spuiten gaat er van alles
verstoppen en je zult net zien
dat je daar bij je eerste spuit-
beurt last van krijgt. We peute
ren dus alles schoon om te zor
gen dat we meteen tegen schurft
kunnen spuiten. Vorig jaar deed
ik dat voor het eerst op 5 april,
nu wordt het drie weken vroe
ger. Als er groene delen zijn en
de schimmelsporen zijn rijp,
dan moet je erop af, anders zit je
de hele zomer met de gebakken
peren. Dan moet je later een ver
mogen wegspuiten om nog wat
resultaat te hebben."
Schurft is een sluwe vijand. Hij
overleeft altijd en maakt zich
bijna onzichtbaar. Adri: „Elk
jaar zijn er mensen die vragen of
ik hun perzik of amandel eens
tegen luis wil komen spuiten.
Dan hebben ze last van rood,
verkronkeld blad. Maar dat is
geen luis, dat is een koude
schimmel, die zich graag op die
vroeg uitlopende soorten ves
tigt. Als je die nu gaat spuiten,
ben je al te laat. Wie er last van
heeft, kan het beste de rode bla
ren opruimen en volgend jaar
vroeg tegen schimmel spuiten."
Mieke van der Jagt
