Chiado is een speciale slenterbuurt
Dat de fado lang
voort mag leven
Lissabon
zaterdag 2 maart 2002
Enkele gevels in Chiado zijn voorzien van kleurrijke azulejos
grote brand. Dat is vooral een
'zegen' voor 'livraria' Bertrand
die er al sinds 1732 is gevestigd
op de hoek met Rua Ancheta. De
vier verdiepingen hoge gevel
van deze boekenzaak gaat
schuil achter blauwwitte geë
mailleerde aardewerk tegels
('azulejos') met bloemmotief.
De tegels die doen denken aan
Delfts blauw zie je op meer ge
vels in de stad. In sommige ge
vallen zijn de tegels gebruikt als
camouflage van scheuren in de
panden.
De boekenzaak is zo'n vijftig
meter lang. De meest uiteenlo
pende (Engels)talige boeken
zijn er te koop. Zonder een dag
vertraging liggen hier 'dagver
se' internationale kranten zoals
de Daily Telegraph, La Gazetta
Dello Sport, The Independent
en El Pais. Amper honderd me
ter bij Bertrand vandaan ligt
een bijzonder plein, het Largo
do Chiado. Op het plein met
zwart-wit mozaïek staat het
standbeeld van de 16e eeuwse
dichter Chiado (pseudoniem
van Antonio Ribeiro) naar wie
de wijk is genoemd. Tien meter
verderop pronkt een bronzen
beeld van de dichter/schrijver
Fernando Pessoa die in Chiado
is geboren.
Het beeld staat bij het grand ca
fé waar hij regelmatig kwam: A
Brasileira. Tot de jaren vijftig
was het café populair bij schrij
vers en kunstenaars. In de jaren
zestig waren het vooral tegen
standers van het regime van ge
neraal Salazar. Nu staat het eta
blissement in veel toeristische
gidsen vermeld. Reken dus op
veel toeristen. Maar ook buurt
bewoners komen er. Wie de kof-
fiesmaak mee naar Nederland
wil nemen kan een pak 'huis-
merk'-koffie kopen.
Groot gat
Tegenover het caféterras gaapt
een groot gat waar vier lange
roltrappen leiden naar de me
tro's die voor vlotte verbindin
gen naar andere delen van de
stad zorgen. Maar wie wil er on
der de grond in zo'n bijzondere
buurt als Chiado? Tram 28 die
onder meer leidt naar de oude
wijken zoals Alfama en Bairro
Alto kan een alternatief zijn.
Maar vanuit het Largo do Chia
do is het maar een korte wande
ling naar een ander bijzonder
plein: het Largo do Carmo.
Op het plein spuit een fontein
uit 1796 en staat een van de
meest karakteristieke gebou
wen van Lissabon: de ruïne van
de Igreja do Carmo die in 1389
werd gebouwd. Dat het dak van
deze kerk ontbreekt, heeft niets
te maken met de brand van 1988
maar met de aardbeving van
1755 waarbij een groot deel van
het centrum is verwoest.
In de kerk is een archeologisch
museum gevestigd. Er zijn on
der meer gotische graftombes te
bekijken. Het is een wonderlijk
allegaartje waarbij vooral ge
mummificeerde lijken van een
Peruviaanse jongen en een Pe
ruviaanse vrouw opvallend zijn.
Het is geen museum om lang te
blijven. Vooral omdat het he
dendaagse Chiado zoveel te bie
den heeft.
Mare Brink
Interieur van café A Brasiliera waar de schrijver/dichter Pessoa regelmatig kwam.
foto's Jochem Wijnands
brand alleen de gevel overeind
is gebleven. Op de gevel staat op
grote stenen Siempre por bom
caminho e segue (Blijf altijd op
de goede weg). Het pand werd
zo'n honderd jaar geleden
ontworpen door de Franse ar
chitect die ook het Parijse wa
renhuis Au Printemps heeft ge
tekend.
Winkels
Er zijn veel winkels gevestigd.
Enkele verdiepingen zijn gere
serveerd voor een enorme cd-
zaak. Op de hoogste verdieping
is een foodcourt met cafés en
restaurants. De McDonald's is
er een zoals overal. Sfeervoller
is II caffe di Roma.
In de gedeeltelijk autovrije Rua
Nova do Almada klinkt de hele
dag fado-muziek uit een ouder
wetse auto. Op het spatbord van
deze rijdende winkel (Fleur de
Lys) prijkt een lijst met een
zwart-witfoto van de zangeres
Amalia Rodrigues die na haar
overlijden met drie officiële
nationale rouwdagen werd ge-
eerd.
Drie bouwvakkers zitten er aan
de overkant zichtbaar van te ge
nieten. De Rua Nova do Almada
is typisch zo'n straat waar je de
tijd voor moet nemen. Je kunt er
naar filiaalzaken zoals mode
zaak Mango, Bata of Tommy
Hilfiger. Maar er zijn ook zaken
die je niet zo snel ergens anders
tegen komt zoals de Luvaria
Ulisses op 87 A. De zaak is ge
vuld met handschoenen. Klei
ner kan een winkel haast niet
zijn.
Klein is ook de Merendiaha-bar.
Neem er een 'bica' een espresso
achtig kopje koffie. De jus d'o-
range zal er ookbest smaken. De
bar-eigenaar is zo trots op zijn
sinaasappels dat hij er een grote
vitrine mee heeft gevuld.
Er niet ver vandaan, schuin te
genover het Regencyhotel, is
de etalage heel wat minder aan
doenlijk gevuld. Rookbommen,
geweren, pistolen en plastic
poppen gekleed in Duitse uni
formen uit de Tweede Wereld
oorlog. In de kelder zijn casset
tes te koop met strijdliederen
van de Amerikaanse mariniers.
Boekenzaak
Vlug de hoek om naar de Rua
Garett. Deze straat bleef gro
tendeels gespaard tijdens de
Standbeeld van Chiado naar wie de buurt is genoemd.
De wijk Chiado in Lissa
bon staat vol bijzonder
heden. Een grote brand sloeg
in 1988 een flink gat in deze
wijk. De meeste panden zijn
gerenoveerd. Chiado is een
speciale slenterbuurt.
Architecte Magarida Amaral
laat dia's zien van de brand
die op 25 augustus 1988 om nog
onduidelijke reden is uitgebro
ken in de achttiende-eeuwse
wijk Chiado. Er vielen geen ge
wonden, maar er was een groot
gat geslagen in deze wijk. Ruim
11.000 vierkante meter werd in
de as gelegd.
De Portugese architect Alvaro
Siza Veira kreeg op
dracht om de buurt in
de oorspronkelijke
neoclassicistische
stijl te herbouwen.
,Het is niet alleen ge
combineerd met de
bouw van een metro
station, maar ook met extra
woonruimte. Tijdens de brand
woonden er zes families in de
wijk. Dat zijn er nu een paar
honderd", zegt de architecte
Amaral die namens de gemeente
is betrokken bij de vrijwel vol
tooide herbouw.
Zij adviseert een verkenning
van de buurt te beginnen vanuit
de lucht. Dat kan met de stalen
lift Elevador aan de Rua de San
ta Justa. Waar deze kooi na een
meter of dertig stopt, leidt een
smalle ijzeren draaitrap naar
een cafetaria met terras. Het
biedt een mooi uitzicht op Chia
do en het daaraan grenzende
Baixa (lage stad). Heel wat lux
er is het terras op de zevende
verdieping van het Regency ho
tel aan de nabij gelegen Rua No
va doAlmada(nr. 114).Hetvier-
sterrenhotel is gevestigd in een
pand dat door Siza is gerecon
strueerd.
Hij koos voor een op zijn
minst ingetogen aanpak.
Heel wat opvallender is
het even verderop ge
legen licht roze ge
kleurde pand
Grandella
waarvan
na de
Dankzij maatregelen van de
overheid en de horeca leeft
de fado, de traditionele mu
ziek van Portugal, weer volop
in Lissabon. Maar de toerist die
de ware 'saudade' wil ontdek
ken, moet nog altijd goed zoe
ken.
De fado is de hartslag van Lissa
bon. Ontstaan in de ook van
daag nogsfeervolle wijk Alfa-
ma, waar eeuwen terug zeelui
terugkeerden met liederen vol
Braziliaanse invloeden.
In de negentiende en twintigste
eeuw groeide de fado uit tot de
traditionele muziek van Portu
gal, met voor en na de Tweede
Wereldoorlog vooral Amalia
Rodrigues - in Portugal als te
ken van bewondering kortweg
Amalia genoemd - als bekend
ste ambassadrice. Mede dankzij
haar beleefde de fado tot in de
jaren zeventig van de vorige
eeuw een bloeiperiode, waar
Advertentie
Portugal en Lissabon ook toe
ristisch de druiven van plukten.
Toen was het opeens afgelopen.
In de krochten van Alfama en de
Bairro Alto, de oude stad, von
den de fadista's elkaar nog wel,
maar internationaal nam eind
jaren zeventig de belangstelling
voor de weemoedige verklan
king van de Portugese ziel zien
derogen af, mede door de zich
explosief ontwikkelende popin
dustrie. De gemeente, toeristi
sche belangenorganisaties en
horeca besloten de handen in
een te slaan en de fado als toeris
tische trekker nieuw leven in te
blazen.
Er kwam een klein maar smaak
vol museum aan de rand van Al
fama, aan de universiteit van
Lissabon werd diepgaand on
derzoek gedaan naar de ont
staansgeschiedenis van de fado,
shows uit de jaren dertig werden
gereconstrueerdplatenmaat
schappijen werden gestimu
leerd om jong talent te onder
steunen.
Nieuwe lichting
Het succes van de operatie blijkt
uit de vele namen van nieuwe
fadista's die zich de afgelopen
jaren aandienden. Misia en
Cristina Branco zijn de bekend
ste vertegenwoordigers van de
nieuwe lichting, al kan in Portu
gal met name Branco nauwe
lijks genade vinden in de puri
teinse oren. De internationale
De belangrijkste concerten
werden afgewerkt ver buiten de
uitgaanscentra van Lissabon,
waar vier jaar geleden de mon
diale Expo werd gehouden. Het
slotconcert was niet uitver
kocht en kreeg.pas in het laatste
kwartier iets van sfeer
Ambiances
Wie de echte fado wil ontdek
ken, kan het festival voorlopig
beter mijden, en zelf op zoek
gaan naar stemmige ambiances.
Mijd de fadoclubs waar tou
ringcars en uitnodigende por
tiers voor de deur staan. Beter is
het af te gaan op de adviezen in
de Nederlandse reisgidsen, die
de toerist in de meeste gevallen
een goede kant op sturen. Pro
bleem is dat de kleine clubs
komen en gaan, dus niet alle
vermeldingen zijn even be
trouwbaar.
Een absolute aanrader is Clube
de Fado in de vlak buiten de uit-
gaanswijken gelegen Ruo Saö
Joaö da Praga. Hier luisteren
Portugezen en toeristen broe
derlijk naar puike optredens,
doet de baas - een gerenom
meerd gitarist - er alles aan het
de gasten zo goed mogelijk naar
de zin te maken en vallen ver na
twaalven de muzikanten bin
nen die er elders hun werk heb
ben opzitten. Een trefpunt met
een voortreffelijke sfeer.
Rond twee uur in de nacht heeft
de zangeres haar laatste klaag
liederen vertolkt. Ze schuift aan
bij het gezin van de baas, dat de
dag besluit met een eenvoudige
maaltijd. De dochter kan het
niet laten nog even wat akkoor
den te oefenen op de guitarra
Portuguesa. Dat de fado zo
maar lang mag voortleven.
Tom Ruijfrok
ontbrak waren de grote, meer
prestigieuze evenementen."
Dus werd een festivalprogram
ma ontworpen, met jaarlijks in
februari extra aandacht voor de
fado. Vorige maand werd het
derde Festival das Müsicas e dos
Portos gehouden. Journalisten
uit heel Europa werd verzocht
het succesverhaal te versprei
den. Zij moesten concluderen
dat het etiket 'festival' een te
prestigieuze benaming is.
Twaalf concerten op een rijtje
Gitaristen begeleiden de zangeres in een kleine fado-club.
erkenning voor de nieuwe ster
ren én de toegenomen belang
stelling in eigen land zijn mee
vallers, maar tot een flinke
toename van het toerisme naar
Lissabon heeft dit alles niet ge
leid.
In 1994 was Lissabon Culturele
Hoofdstad van Europa, vier jaar
later werd de Wereld-Expo er
gehouden. Turismo de Lisboa
liet een Duits bureau onderzoek
doen naar het imago van de stad
als vakantiedoel. De conclusies:
Lissabon wordt vooral gezien
als een bestemming voor kort
verblijf, met name door Europe
anen met belangstelling voor
cultuur.
„Daar hebben we op zich geen
gebrek aan", aldus een woord
voerder van het Turismo de Lis
boa. „Maar voor wie meer wil
dan de historische monumenten
kon het aanbod wel een in
jectie gebruiken. De theaters en
muziekpodia hebben een rede
lijkprogramma, waar het aan
foto VW Lissabon
vormen nog geen festival. Pos
ters waren nauwelijks te zien.
Extra optredens in Alfama of de
Bairro Alto? Geen sprake van.
Het neventhema - dit jaar shan
ties, zeemansliederen - leidde
tot optredens van drie slaapver
wekkende Amerikaanse heren
(Forebitter)vij f met alle wetten
van de showbizz spottende da
mes uit New York (The Johnson
Girls) en een schreeuwerige
bard uit Bretagne (Long John
Silver).
