reportage
Zeg mij uw postcode
en ik zeg u wie u bent
Pri véle ven achter vier cijfers en twee letters
PZC
JRl; %|J|
zaterdag 2 maart 2002
foto Phil Nijhuis
De postcode die 25 jaar geleden werd
ingevoerd om de post beter te sorte
ren, is uitgegroeid tot een schat aan infor
matie. Het is geen toeval dat iemand die
drie hoog achter woont, nooit reclame
krijgt over grasmaaiers. Evenmin is het
toeval dat diezelfde persoon grondig
wordt doorgelicht bij de aanschaf van een
abonnement op een mobiele telefoon.
Vier cijfers en twee letters. Ze zijn veel meer
dan een postadres of het lotnummer van
een loterij. De postcode blijkt een combinatie
tot een waardevolle kluis die ook nog eenvou
dig te kraken is. Wie de code op de internetsite
claritas.nl intikt, krijgt binnen enkele tellen
een complete profielschets van de bewoners.
De gegevens die de computer uitspuugt, klop
pen schrikbarend. Van bezit, inkomensklasse,
vrijetijdsbesteding en koopgedrag tot en met
de titel van de televisiegids. De wetenswaar
digheden samen leveren een type huishouden
op dat beschaafd en hedonistisch heet, gepen
sioneerd en sober, begrensd en behendig,
overtuigd en ambitieus of één van de andere
leefstijlgroepen.
De informatie kost bedrijven ongeveer een
gulden per postcode en dat hebben ze er graag
voor over. Een postcode bestaat uit zoveel ge
gevens dat banken, verzekeringen, super
markten en andere bedrijven precies weten
waar hun klanten zitten en waar niet.
Maar ook niet-commerciële organisaties heb
ben de postcode als selectiemiddel ontdekt.
Huisartsen krijgen voor ziekenfondspatiën
ten met een bepaalde postcode niet het stan
daardtarief van 7 5,4 0 euromaar 8 3 euro,Het
gaat om patiënten uit achterstandswijken.
Huisartsen krijgen daarvoor een hoger tarief
omdat ze zwaarder worden belast. Ze hebben
vaak kleinere praktijken met langere consul
ten" aldus een woordvoerder van de Landelij
ke Huisartsenvereniging (LHV).
Openbare scholen in Amsterdam kwamen
twee jaar geleden in het nieuws omdat ze post
codes gebruikten om kinderen te weren. De
bewuste scholen werden overspoeld door kin
deren van heinde en verre waardoor er geen
plek meer was voor buurtkinderen en witte
scholen steeds witter werden en zwarte steeds
zwarter. PTT Post heeft nooit kunnen bevroe
den dat de postcode zo'n veelgebruikt middel
zou worden. Vrijdag 8 maart is het precies 25
jaar geleden dat er vierhonderdduizend post
codes werden ingevoerd. ,,We wilden het sor-
teerproces van de post verbeteren. Door de
verschillende handschriften en lettertypes op
brieven waren straatnamen vaak moeilijk au
tomatisch af te lezen. Een code zou de kans op
fouten veel kleiner maken.
In Canada hadden ze ergoede ervaringen mee.
We hadden toen nog geen idee van de ge
bruiksmogelijkheden van de code", zegt G. Ja
cobs, directeur Data Service PTT Post. De PTT
stelde alle postcodebestanden beschikbaar
aan bedrijven om de code zo snel mogelijk in
gevoerd te krijgen. Na drie, vier jaar was ie
dereen vertrouwd met de postcode en zagen
bedrijven meer gebruiksmogelijkheden in de
cijfer- en lettercombinatie. Jacobs: „Neder
land heeft het meest verfijnde postcodesys
teem. Vallen er onder een postcode in België of
Duitsland wel duizend tot tweeduizend huis
houdens, in Nederland zijn het er gemiddeld
zeventien. Dat is heel interessant voor markt-
segmentatie."
Enquête
Staatsbedrijf africhtte PTT Post in 1985 Om-
niData op. Ook uitgevers zagen handel in
adressenbestanden en volgden met WDMG
(Wegener) en Claritas (VNU). Allemaal verza
melen ze gegevens over postcodes. Bij instan
ties zoals het kadaster, maar vooral bij consu
menten zelf. Die blijken zich moeiteloos bloot
te geven. In de pagina's tellende enquête van
het bijna wetenschappelijk klinkende Cen
trum voor Consumenteninformatie (een on
derdeel van het commerciële Claritas) vertel
len mensen of ze inlegkruisjes gebruiken, welk
merk bier ze drinken, of ze regelmatig een café
of kerk bezoeken en geven ze hun mening op
stellingen als: 'Als je geen geld hebt, ben je nie
mand'.
Anderhalf miljoen huishoudens geven met
naam en toenaam antwoord op deze vragen.
Dezelfde respons krijgen OmniData en WD
MG op vragenlijsten. WDMG gebruikt vra
genlijsten met klinkende namen als de Grote
Consumenten Enquête en het Grote Buurt On
derzoek. Het laatste onderzoek vraagt niet
naar het eigen hemd, maar naar dat van de bu
ren. 'Rijden de mensen uit uw straat in een lea
se-auto of hebben ze een eigen auto?' 'Zijn er
tweeverdieners?' Ook wordt gevraagd naar
het aantal mensen in de buurt dat niet of nau
welijks Nederlands spreekt. Het gaat WDMG
volgens eigen zeggen niet om de etnische af
komst. „Dit gegeven wordt gebruikt door ad
verteerders om te bepalen in welke gebieden
een folder of informatie in twee of drie talen
zinvol isof waar men met een Nederlandstali-
ge versie kan worden volstaan", zo luidt de
toelichting.
Claritas waagt zich niet op glad ijs. „Wij wil
len niet dat de indruk wordt gewekt dat we de
bevolking verdelen op basis van ras, religie of
seksuele geaardheid. Wij hebben hier lang dis
cussie gevoerd over voedingsvragen. Uit be
paalde vragen kon je afleiden of mensen van
Arabische afkomst zijn. Andere vragen gingen
over koosjer eten. We hebben die vragen uit
eindelijk niet opgenomen", aldus een woord
voerder van Claritas. De vragenlijsten zijn
volgens hem zo verfijnd dat hij niets meer kan
verzinnen wat hij de mensen zou willen vra
gen. „Alles wat commerciële waarde heeft,
weten we. Een kwart van alle huishoudens in
Nederland hebben we op adres in kaart ge
bracht."
Al die huishoudens die niet hebben meege
werkt aan de uitgebreide enquêtes, zijn aan de
hand van de informatie van de ijverige buur
vrouw op postcode in kaart gebracht. En zo
kan ongevraagd informatie in de bus vallen
over kattenvoer of beleggingen. Wie hier niet
van gediend is kan zijn adresgegevens laten
schrappen bij de Nederlandse Associatie voor
Direct Marketing (DMSA).
Uitsluiting
Vorig jaar telde de DMSA bijna 450.000 men
sen die verschoond wensen te blijven van on
gevraagd drukwerk. Ze staan niet in verhou
ding tot de massa die zich op vragenlijsten
blootgeeft of stilzwijgend akkoord gaat met al
het reclamedrukwerk. Jacobs: „Mensen
schrikken wel eens van wat er allemaal over ze
bekend is, maar tegelijkertijd vinden ze het
prettig dat ze steeds minder post in de bus krij
gen die hen niet aangaat. Reclame wordt
steeds gerichter."
Niet alleen weten bedrijven wie ze graag als
klant willen, ze weten ook steeds beter wie ze
niet willen. Eind 1999 kwam naar buiten dat
banken in Rotterdam mensen in bepaalde
woonwijken zouden weigeren bij de aanvraag
van een hypotheek. De banken gaven toe
rood-, geel- en groengekleurde plattegronden
te gebruiken. Maar een postcode is volgens
hen nooit de enige reden voor uitsluiting van
klanten. Dat is ook verboden. Uiteindelijk telt
de persoonlijke kredietwaardigheid, die bij le
ningen wordt getoetst aan de hand van bank
afschriften en inzage bij het Bureau Krediet
Registratie (BKR) in Tiel. Bij weigering van
een lening hebben mensen wettelijk recht op
een uitleg en is alleen een beruchte postcode
absoluut onvoldoende. Niettemin zijn postco
des van achterstandswijken wel een signaal
voor bedrijven om extra alert te zijn. Iemand
die drie hoog achter woont, zal diepgaander
worden doorgelicht bij de aanvraag voor een
abonnement op een mobiele telefoon dan ie
mand uit een villabuurt.
Wanbetalers
Alle telecombedrijven controleren de krediet
waardigheid van iemand die een abonnement
wil. Een bankafschrift is niet voor alle bedrij
ven voldoende. Ben en Vodaf one schakelen het
handels- en informatiebureau Experian in om
een zogenoemde credit score uit te voeren. Ex
perian werkt ook voor incassobureaus en
deurwaarders en heeft een aardig beeld van de
snel wisselende adressen van wanbetalers.
„Wij hebben bestanden met negatieve betaal-
informatie. Daarnaast winnen we informatie
in door telefonisch onderzoek. Bijvoorbeeld
om te kijken of iemand wel werkt waar hij be
weert te werken"aldus directeur A. van Herk.
Een postcode alleen geeft geen oordeel over de
kredietwaardigheid van iemand maar bepaal
de codes waarschuwen bedrijven wel. „De
huishoudens van één en dezelfde postcode zij n
overwegend homogeen." Anders gezegd: als in
een wijk een paar wanbetalers bekend zijn,
dan is de kans groot dat er nog meer wonen,
Experian zou moeiteloos een kaart kunnen
maken met daarop buurten met een bovenge
middeld negatief betalingsgedrag. „Maar dat
doen wij niet. Wij zijn onderdeel van een
beursgenoteerde organisatie met twintig kan
toren over de hele wereld."
Al met al wordt er weinig geklaagd door men
sen over discriminerend gebruik van de post
code. Soms komen er klachten binnen bij de
Consumentenbond over kredieten die zouden
zijn geweigerd of abonnementen op mobiele
telefoons. Maar zelden komt het tot een zaak.
De Postbank had vorig jaar te maken met een
klant die beweerde dat hij geen hypotheek
kreeg vanwege zijn beruchte postcode. „In
werkelijkheid was hij geweigerd omdat het
taxatierapport niet in verhouding stond tot de
aangevraagde hypotheeksom", zegt de
woordvoerster van de Postbank. Dat bepaalde
postcodes moeilijker een inboedelverzekering
kunnen afsluiten, is algemeen geaccepteerd.
„De bewoners uit gebieden met een risicovol
profiel hoeven bij ons niet meer premie te be
talen maar moeten wel een verklaring over
leggen dat hun woning is beveiligd."
Woonwagen
Peter Rodriguez is ervan overtuigd dat bedrij
ven het huishoudens met bepaalde postcodes
heel moeilijk maken. Rodriguez is voormalig
lid van de Commissie Gelijke Behandeling en
auteur van een proefschrift over discriminatie
naar ras en nationaliteit bij consumenten
transacties. „Bedrijven die onderzoek doen
naar de kredietwaardigheid gebruiken een
credit score die aangeeft of het veilig is om met
iemand in zee te gaan, onzeker of risicovol.
Het rekensommetje wordt opgebouwd aan de
hand van verschillende gegevens. Ook de
woonwijk weegt mee. En het gegeven of ie
mand gehuwd is of niet. Dat mag eigenlijk
niet, want dan maak je onderscheid op basis
van een groepskenmerk. Als mensen uiteinde
lijk geen krediet wordt verleend, moeten be
drijven heel precies de reden van weigering
geven. Maar bij goederen zijn ze dat niet ver
plicht. In de Bijlmer doet de PTT niet meer aan
nabezorging van pakjes voor mensen die over
dag niet thuis waren. Volgens de PTT is dat om
veiligheidsredenen. Een reële dreiging is een
objectieve rechtvaardiging. Maar toon dat
maar eens aan. Bij de Commissie Gelijke Be
handeling heb ik twee woonwagenzaken ge
had. Eén bedrijf weigerde witgoed af te leve
ren en werd in het gelijk gesteld omdat de
chauffeur eerder was bedreigd en er spullen
uit de wagen waren gestolen. In de andere
zaak kregen de woonwagenbewoners gelijk
omdat de babyzaak per definitie weigerde
spullen te bezorgen bij een woonwagenkamp
terwijl daar geen enkele objectieve aanleiding
toe was."
Monique de Knegt
