Gezellig tussen de lawines
Permanent in de vuurlinie
Coppola oorspronkelijk
1 Gewone Chinezen gemangeld door de oorlog
Langs uithoeken van de ziel
Familie
Black Hawk
Down
Pasolini's
Salö
Devils on the Doorstep
De aanslag op de Ameri
kaanse eigenwaarde was
minder groot dan bij Pearl Har
bor, en als militaire operatie
was het natuurlijk niet te verge
lijken met de landing in Nor-
mandië, maar voor de soldaten
die op 3 oktober 1993 onder
vuur kwamen te liggen in de So
malische hoofdstad Mogadishu
zal daf weinig hebben uitge
maakt. De actie was bedoeld als
snelle arrestatie van enkele me
dewerkers van de ongrijpbare
krijgsheer Aidid. Binnen dertig
minuten was de zorgvuldig ge
regisseerde interventie veran
derd in een snel escalerende mi
ni-oorlog. Twee Black Hawk
helikopters werden neerge
haald. Het konvooi met gevan
genen en gewonden kwam vast
te zitten. Hulptroepen stuitten
op felle tegenstand. Het nacht
merriescenario dat velen voor
Afghanistan voorzagen kwam
niet zomaar uit de lucht vallen.
Het is eigenlijk tamelijk bijzon
der dat deze desastreus verlo
pen actie, die ook nog eens bui
ten medeweten van de overige in
Somalië gelegerde VN-troepen
op touw was gezet, nu figureert
in een groot opgezette Ameri
kaanse publieksfilm. Nota bene
geproduceerd door dezelfde
Jerry Bruckheimer die zich eer
der met het zwaar geromanti
seerde Pearl Harbor zoveel kri
tiek op de hals haalde.
Black Hawk Down, waarbij we
ons bijna permanent in de vuur
linie bevinden, ademt een grim
mig realistische sfeer, wat onge
twijfeld voor een belangrijk
deel te danken is aan de inbreng
van de van huis uit Britse regis
seur en medeproducent Ridley
Scott (Gladiator, Blade Runner)
die er een Oscarnominatie voor
kreeg. Black Hawk Down
spreekt weliswaar de taal van
de non-stop actiefilm, maar de
trucs om de kijker een goed ge
voel over al dat geweld te geven
worden slechts spaarzaam toe
gepast.
Wel is het zo dat Black Hawk
Down, net als veel Vietnamfilms
destijds, vrijwel geheel vanuit
Amerikaans perspectief is ge
maakt. De gruwelijke uren van
een stel hard vechtende Ameri
kaanse jongens, met slechts zeer
summiere aandacht voor de
achtergronden en tegenpartij.
Dat is een beperking waar je
kritiek op kan hebben, maar
verder neemt de film een betrek
kelijk neutrale positie in.
Voor zover de tegenstander in
beeld komt wordt er geen kari
katuur van gemaakt zoals in
Rules Of Engagement, en dat de
beoogde arrestatie ondanks de
zware verliezen toch geslaagd
was wordt niet met een over-
winningsgebaar naar voren ge
schoven. In het slotbeeld zoeken
de kameraden troost bij elkaar.
De verantwoordelijke bevel
hebber verbijt zich, en pakt een
handdoek om het bloed op te
dweilen.
Dat is natuurlijk toch een vorm
van heroïek. Als Black Hawk
Down ergens propaganda voor
maakt, dan is het niet voor poli
tiek van wie dan ook, maar voor
het simpele heldendom van sol
daten die vechten als ze dat ge
vraagd wordt. Idealen komen
daar niet aan te pas, alleen de
overtuiging dat je de man naast
je nooit in de steek laat.
Black Haiük Down wordt niet
ontsierd door een onzinnige
liefdesgeschiedenis a la Pearl
Harbor en heeft geen dwangma
tige neiging tot zingeving zoals
Saving Private Ryan. Er treden
ook geen bekende sten-en in op
die aan het oorlogsbedrijf een
zekere glamour zouden kunnen
verlenen. In Black Hawk Down
is de oorlog, zelfs zo'n kleintje
van zeventien uur, een bloedig
bedrijf waarin het puur om
ovex-leven gaat. Ondanks een
gewichtig klinkend citaat van
Plato concentreert Black Hawk
Doion zich uitsluitend op de re
constructie van die nachtmerrie
van 3 oktober, met als voor
naamste les dat waar gehakt
wordt nu eenmaal spaanders
vallen. Over de vraag of dat
hakken ook verstandig was la
ten de makers zich niet uit, ter
wijl daar gezien de lengte van
bijna tweeënhalf uur wel ruimte
voor was geweest.
Leo Bankersen
Black Hawk Down: regie Ridley
Scott, met Josh Hartnelt, Ewan Mc
Gregor, Tom Sizemore, Ewen Brem-
ner, Sam Shepard; te zien in De Ko
ning Hulst en Roxy Bergen op
Zoom.
Black Hawk Down is de verfilming van een desastreus verlopen Amerikaan
se actie in Somalië, oktober 1993.
Michael Haneke, de Oosten
rijkse cineast die er zelf
niet voor terugdeinsde om zijn
publiek met films als Funny
Games en Benny's Video een
ferme stomp in de maag te ver
kopen, zei ooit eens dat zijn op
vattingen over de wereld in het
algemeen en over filmmaken in
het bijzonder ingrijpend veran
derd werden door zijn kennis
making met Pier Paolo Pasoli
ni's Salö o Le 120 Giornate Di
Sodoma. En hij voegde er aan
toe dat hij de film nooit van zijn
leven weer terug wenste te zien.
Die reactie is uitermate goed
voor te stellen, want de laatste
film die enfant terrible Pasolini
maakte voordat hij in 1975 op
beestachtige wijze werd ver
moord is een provocerend staal
tje cinema dat na een kwart
eeuw nog niets van zijn choque
rende wreedheid heeft ingeboet.
Salö, onder de Nederlandse titel
opnieuw in roulatie gebracht
door het Filmmuseum te Am
sterdam, is een getrouwe bewer
king van Markies De Sade's
scandaleuze roman De 120 da
gen van Sodom. Plaats van han
deling is het dorp Salö, waar de
fascistische aanhangers van
dictator Mussolini zich terug
trokken nadat ze in 1944 door
hun politieke tegenstanders uit
de Italiaanse hoofdstad waren
verdreven. In een afgelegen villa
gaan een hertog, een bisschop,
een rechter en een bankier zich
te buiten aan seksueel geweld
tegen zestien jongeren die ze na
een razzia in naburige dorpen
hebben geselecteerd. Pasolini
brengt de afschuwelijke verne
deringen - uiteenlopend van de
gedwongen consumptie van uit
werpselen tot martelingen met
fatale afloop - op een dusdanig
indringende manier in beeld dat
het geen enkele kijker onbewo
gen kan laten.
Critici verwëten Pasolini dat
zijn film in feite weinig meer
was dan een ongegeneerd staal
tje sensatiezucht, waarbij de
aanval op het Italiaanse fascis
me weinig meer zou zijn dan een
oppervlakkig voorwendsel om
zoveel mogelij k gruwelen en ob
sceniteiten in beeld te brengen.
Maar daarmee wordt de regis
seur toch tekort gedaan.
In Salö leidt Pasolini de kijker
met kille berekening langs en
kele donkere uithoeken van de
menselijke ziel.
Dat die uithoeken er niet lichter
op zijn geworden sinds de tijd
van Hitler en Mussolini is in het
afgelopen decennium wel pijn
lijk duidelijk geworden bij gru
welijke geweldsuitwassen zoals
in Rwanda en voormalig Joe-
goeslavië.
Dat een dergelijke expeditie
geen ontspannen kijkvoer ople
vert moge duidelijk zijn: als
geen andere film geeft Salö uit
drukking aan de onontkoomba
re waarheid dat de mens in staat
is tot onnoemelijke wreedhe
den. Daarmee is het een film die
je het liefst helemaal nooit zou
bekijken, maar mensen die hun
ogen niet willen sluiten voor de
tekortkomingen van hun eigen
soort zouden het toch moeten
proberen. Om vervolgens, net
als Michael Haneke, te beslui
ten dat één kennismaking met
Pasolini's hel genoeg is voor een
heel leven.
Fritz de Jong
Salö of De 120 Dagen Van Sodom:
regie Pier Paolo Pasolini, met Paolo
Bonacelli, Giorgio Cataldi, Umber-
to Paolo Quintavalle, Aldo Valletti,
Caterina Boratto, Signora Castelli,
Elsa De Giorgi; te zien dinsdag 5
maart in 't Beest Goes (20.30 uur) en
maandag 11 maart Schuttershof
Middelburg (20 uur).
Wie denkt dat de toevoeging
Redux aan de titel Apoca
lypse Now duidt op een geredu
ceerde, ingekookte of verkorte
versie van Francis Ford Coppo
la's weerbarstige Vietnam-film
uit 1979, die heeft het mis. Cop
pola voegde aan deze 'definitie
ve versie' juist 49 minuten mate
riaal toe dat destijds ongebruikt
in de montagekamer achter
bleef, waardoor de vernieuwde
film de respectabele lengte van
197 minuten bereikte. De term
Redux slaat dan ook op het feit
dat Coppola zijn magnum opus
heeft willen herleiden tot zijn
oorsprong, door de film van be
gin tot eind opnieuw te monte
ren met gebruikmaking van de
originele negatieven. Het wezen
van Apocalypse Now werd met
deze ingreep niet aangetast: het
is nog steeds een surrealistische
trip langs de waanzin en de ver
schrikkingen van de Vietnam-
oorlog. Er zijn alleen wat meer
tussenstops toegevoegd aan de
helletocht van kapitein Willard
(Martin Sheen), die een levens
gevaarlijke grensrivier tussen
Vietnam en Cambodja moet af
zakken om de krankzinnig ge
worden Amerikaanse kolonel
Kurtz (Marlon Brando) uit te
schakelen.
De langste en tevens beste van
de toegevoegde episodes speelt
zich af op een door Franse kolo
nisten bestierde plantage, en
met name de scène waarin Wil
lard in discussie raakt met zijn
gastheer blijkt een waardevolle
toevoeging. De achtergronden
van de Vietnam-oorlog lagen
twintig jaar geleden ongetwij
feld nog vers in het geheugen,
maar de hedendaagse kijker is
zeer gebaat bij de politieke en
historische context die hier
wordt geboden. Het is alleen wel
jammer dat de sfeervolle plan
tagescène wordt afgesloten met
een in opium gedrenkt rendez
vous tussen Willard en een jonge
Franse weduwe. Dit soft-eroti-
sche tafereel voegt even weinig
toe als de warrige seksscène
waarin Willards mannen een
ontmoeting hebben met enkele
Playboy-modellen. Wel weer
erg sterk is een scène aan het
slot, waarin Marlon Brando op
giftige toon kritiek levert op de
slaafse en propagandistische
oorlogsverslaggeving in de
Amerikaanse media. Ook hier
wordt de historische context
verhelderend uitgediept, terwijl
er tevens iets van een rationele
verklaring wordt gegeven voor
het gedrag van kolonel Kurtz.
Fritz de Jong
Apocalypse Now: Redux: regie
Francis Ford Coppola, met Martin-
Sheen, Marlon Brando, Robert Du-
vall, Dennis Hopper, Laurence
Fishburne, Christian Marquand, te
zien in Cinemactueel Bergen op
Zoom.
donderdag 28 februari 2002
ader (Bram van der Vlugt) heeft voor een gezellig
winterweekend met de familie een huisje gehuurd,
en zoals bekend staat dat garant voor
v.- moeilijkheden. Je vraagt je zelfs af hoe hij de illusie kon
koesteren dat het 'leuk' zou kunnen worden, want vanaf het
eerste begin is duidelijk dat deze mensen op zijn minst stroef
met elkaar omgaan. Verrassend is de zich in rap tempo
't ontwikkelende crisis dus allerminst, maar beklemmend
realistisch en wrang tragikomisch is het wel.
Het als televisiedrama ge
produceerde en alsnog tot
bioscoopfilm gepromoveerde
Familie blinkt uit door genuan-
ceerde karakterschetsen, voor-
Treffelijke dialogen en sterk en-
semblespel. Goed voor de prijs
van de f ilmkritiek op het Neder
lands Film Festival.
Familie is gebaseerd op het ge
lijknamige theaterstuk van de
hand van Maria Goos, dat voor
het toneel ook al werd geregis
seerd door Willem van de Sande
Bakhuyzen. Een sterke combi
natie, die twee, want hun namen
waren eveneens verbonden aan
de veelgeprezen dramaseries
Pleidooi en Oud Geld. Voor Fa
milie kreeg de regisseur niet al
leen de kritiekprijs, maar ook
het Gouden Kalf voor het beste
televisiedrama, een onderschei
ding die hem het jaar daarvoor
al ten deel was gevallen voor Bij
ons in de Jordaan.
Die theaterachtergrond herken
je nog wel een beetje, maar de
stijl van het sober en effectief
geregisseerde Familie doet ook
sterk denken aan de Deense
Dogma-films met hun afkeer
van kunstmatigheid en een ster
ke voorkeur voor het werken op
locatie. Familie werd midden in
de Oostenrijkse sneeuw ge
draaid, wat in dit geval een
sterk gevoel van isolement op
roept. De fysieke ongemakken
die het berghut je omringen vor
men de natuurlijke katalysator
voor de op handen zijnde con
flicten. Natuurlijk heeft op
schepper Nico (Mark Rietman),
die voor tienduizend gulden
ski-uitrusting voor iedereen
meezeult, de sneeuwkettingen
vergeten. Het eerste waar de
twee schoonzussen (Anneke
Blok en Marisa van Eyle) strijd
over krijgen is de sfeerverlich
ting in het chalet, en als erbij het
wachten op de sneeuwscooter in
het plaatselijk café teveel drank
in de man gaat is de eerste echte
uitbarsting daar.
Hele nare dingen herinnert zoon
Nico zich plotseling uit zijn
jeugd, en dat nog wel terwijl
moeder (Petra Laseur) kanker
heeft en het niet lang meer zal
maken. Want dat is de reden
waarom ze hier bij elkaar zijn,
om moeder met een mooie her
innering te laten gaan. Helaas
gelooft niet iedereen in mooie
herinneringen. Dochter Bibi
(Marisa van Eyle) bijvoorbeeld
gelooft meer in schoon schip
maken en zal niet rusten voor
dat is onthuld dat vader vijfen
twintig jaar geleden vreemd
ging-
Het is weliswaar stevig aange
zet allemaal, maar tegelijkertijd
vaak pijnlijk herkenbaar. De
onvermijdelijke onthullingen -
in dat opzicht is Familie voor-
spelbaar en weinig spannend -
blijken op zichzelf van minder
belang dan het schoksgewijs
doorbrekende besef dat deze
mensen graag van elkaar zou
den willen houden, maar dat het
nooit zal lukken. Allemaal heb
ben ze ergens het gevoel mislukt
of gekrenkt te zijn, en zitten ze
gevangen in eikaars rancune.
Soms duikt die teleurstelling op
in een ontroerend bijzinnetje,
bijvoorbeeld wanneer vader
zich tijdens heftig gesprek over
de affaire met zijn secretaresse
terloops laat ontvallen: 'Maar
het meisje van de bakker, daar
hield ik echt van.'
Familie is een tragedie waarin
iedereen slachtoffer is, zelfs de
moeder die toch lange tijd de
bron van alle kwaad lijkt te zijn.
Als ze eenmaal haar ogenschijn
lijk naïeve optimisme heeft la
ten varen ontpopt ze zich als een
hard en cynisch mens, en toch
zal ook zij in een van de meest
aangrijpende momenten van de
film huilen van spijt over haar
mislukte leven. Hier kan alleen
het noodlot zelf nog uitkomst
brengen, zo lijkt het abrupte
einde, dat meer een wrange grap
dan een echte ontknoping is, te
willen suggereren.
Leo Bankersen
Familie: regie Willem van de Sande
Bakhuyzenmet Petra Laseur,
Bram van der Vlugt, Anneke Blok,
Mark Rietman, Marisa van Eyle,
Bart Klever; vrijdag (19.30 uur), za
terdag 22 uur en maandag 20 uur in
Schuttershoftheater Middelburg;
ook te zien in Cinemactueel Bergen
op Zoom.
Maria Goos situeerde haar Familie in de Oostenrijkse sneeuw.
Apocalypse Now: weerbarstige Vietnam-film.
Scène uit Devils on the Doorstep.
In tijden van gewapende strijd komen doorgaans al
leen de vechtende partijen aan het woord over wat
er volgens hen aan de hand is in het oorlogsgebied. De
gewone burgers, die vaak letterlijk zitten ingeklemd
tussen de vuurlinies, hebben daarentegen geen toe
gang tot de propagandakanalen, zodat hun verhaal
nauwelijks gehoord wordt. De Chinese film Devils on
the Doorstep vertelt zo'n verhaal over een door de
oorlog gemangelde burgerbevolking.
De in prachtig ouderwets zwart-wit gedraaide film
speelt zich af in een afgelegen bergdorpje in China,
dat tijdens de Tweede Wereldoorlog langdurig werd
bezet door Japanse troepen. De bewoners hebben te
maken met het 'gebruikelijke'
ongemak dat hoort bij een bezetting: er is voedsel
schaarste en beperking van de bewegingsvrijheid, en
regelmatig komt een troep Japanners met luide mars
muziek door het dorp gereden. Hinderlijk allemaal,
maar hét leven kan wel doorgaan.
Dat vebandert echter wanneer een van de dorpelin
gen onder bedreiging van een pistool gedwongen
wordt om twee Japanse soldaten te verbergen die ge
vangen zijn genomen door een mysterieuze Chinese
verzetsstrijder. Als de krijgsgevangen na enkele da-
gen niet worden opgehaald, zoals was beloofd, zit het
dorp met een groot probleem. Want of ze nou de toorn
wekken van de bezetter of het verzet, de dorpsbewo
ners zijn altijd de pineut.
Een groot deel van de film is gewijd aan de pogingen
van de dorpelingen om hun lastige dilemma op te los
sen. Daarbij treft regisseur en hoofdrolspeler Jiang
Wen een opmerkelijk humoristische toon, en vloeien
komische situaties voort uit het onderlinge gekibbel
tussen de dorpelingen. Vermakelijk zijn ook de mis
verstanden die ontstaan doordat een van de gevange
nen een Chinees-Japanse tolk is die de communicatie
tussen de sullige dorpsbewoners en zijn fanatieke Ja
panse medegevangene opzettelijk fout vertaalt om de
vrede te bewaren. Het is innemend om te zien hoe er
tussen de krijgsgevangenen en hun onvrijwillige ci
piers in de loop van de maanden een soort wederzijds
respect ontstaat, maar het had toch echt niet kwaad
gekund als er enkele tientallen minuten uit dit kabbe
lende eerste deel van de film waren gesneden.
Geen minuut te lang duurt daarentegen de slotepiso-
dewaarin de film een grimmige wending neemt. Heel
even lijkt het er op dat de Chinezen en hun" Japanse
gasten de kwestie op een bevredigende wijze zullen
oplossen, maar dan toont de oorlog zich plotseling
wèer in zijn lelijkste gedaante. Het levert eerï'aangri j -
pende en bloederige finale op, die des te meer impact
krijgt door de dynamisch camerayoering en een in
kleur gefilmd eindshot dat je nog lange tijd bij blijft.
De communistische autoriteiten in China waren be
paald niet blij met Devils on the Doorsteps, dat vorig
jaar bekroond werd op het filmfestival van Cannes.
Niet alleen was er de angst dat de film - die in het Chi
nees 'De Jappen Zijn Hier' is getiteld - de broze ver
houdingen met de economisch machtige buurman Ja
pan zou kunnen verstoren. Tevens bestempelden de
autoriteiten het verhaal over Chinezen die samen met
hun Japanse bezetter een moeilijke situatie trachten
op te lossen als onvaderlandslievend, en dat kwam de
film te staan op een totaal vertoningsverbod.
Fritz de Jong
Devils on The Doorstep: regie Jiang Wen, met Jiang Wen, Li
Haiying, Liu Xing, Shi Jianquan, Shu Ping, You Fencjwei;
donderdag en zaterdag vin 20.30 uur in't Beest Goes.