Slagaderknik lastig voor sporter
Bliksem flitst op bevel in Hoenderloo
Hyaluronzuur goed bij buikinfectie
Vlees met ingebouwd groente-gen
Ook vis heeft last van stress
Vrije voedselmarkt geen garantie
Medisch Centrum Veldhoven toont bijzondere afknelling bloedvaten aan
Amerikaans
leger onderzoekt
inzet stinkbom
postzegels
ARNHEM - Buikvlies dat tijdens een operatie beschadigd
raakt, kan sneller genezen door inzet van het natuurlijke ei
wit hyaluronzuur. Dat blijkt uit een studie waarop M. Reijnen
vandaag promoveert aan de Nijmeegse universiteit.
Reijnen, werkzaam in het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem,
ontdekte tijdens zijn promotieonderzoek dat het gebruik van
hyaluronzuur preventief werkt voor verklevingen en abses-
sen.
Volgens de promovendus is dit veelbelovend voor de behan
deling van patiënten met een infectie van de buikholte. Ver- i
klevingen in de buikholte zijn een belangrijk probleem omdat I
ze veel complicaties veroorzaken en leiden tot chronische j
klachten van buikpijn. Daarnaast is het een belangrijke oor-
zaak van onvruchtbaarheid. Verklevingen ontstaan óf door
operatiewonden óf door een bacteriële infectie. GPD
TOKYO - In Japan lopen varkens rond die zijn uitgerust met
spinaziegenen. Dit ingebrachte gen zet verzadigde vetzuren I
om in onverzadigd linolzuur. Volgens onderzoeker Akira Iri-
tani van de Kinki-universiteit in Japan bevat hierdoor het
transgene varken twintig procent minder vet vlees.
De varkens zijn al drie en een half j aar geleden geboren, meldt
de New Scientist. Maar Iritani is niet eerder naar buiten ge
treden, voordat hij zeker wist dat de nieuwe eigenschap (gen i
FAD2) werd overgedragen naar de volgende generatie var-
kens. Tot nu is de verandering aangeslagen in drie opeenvol
gende generaties varkens en zeven generaties muizen. GPD
EDE - Vissen kunnen net als mensen gebukt gaan onder
stress, zo blijkt uit een onderzoek waarop E. H. van den Burg
uit Ede volgende week promoveert aan de Nijmeegse univer
siteit. Een plotselinge, snelle daling van de watertemperatuur
veroorzaakt stress bij vissen, zo ontdekte Van denBurg bij het
meten van de hersenactiviteit met behulp van fMRI.
De stress stimuleert de kopnier van de vis (vergelijkbaar met
de bijnier van de mens) tot de aanmaak van het hormoon cor- i
tisol. Die stof zorgt ervoor dat de vis de nieuwe situatie weer
aankan. Van den Burg ontdekte verder dat de aanmaak van
Cortisol bij vissen niet alleen gebeurt via het hormoon ACTH, I
maar ook nog via een hormoon dat mogelijk uniek is voor vis
sen en dat nog nader geïdentificeerd dient te worden. GPD
GRONINGEN - De liberalisering van de voedselmarkten in
veel ontwikkelingslanden leidt niet automatisch tot een pro
bleemloze graanhandel. Dat concludeert onderzoeker Arjan
Ruijs uit Nijmegen, die aan de Rijksuniversiteit Groningen
promoveerde op een onderzoek naar de haperende graan
markt in Burkina Faso. Vraag en aanbod zijn daar nog steeds
niet goed op elkaar afgestemd.
De econoom Ruijs nuanceert bestaande opvattingen. Zo is de
verbetering van grote transportroutes minder belangrijk
voor de toename van transport en de daling van de prijzen dan
tot dusver werd gedacht. ,,In werkelijkheid zijn het eerder
veranderingen in lokale infrastructuur die een impact op de 1
handel zullen hebben", aldus Ruijs.
Hij onderzocht de samenhang van mechanismen die bepalend
is voor de graanhandel. Waar andere onderzoeken zich toe- j
spitsten op onderdelen van de markt en afzonderlijke proble- j
men, keek Ruijs naar alle ontwikkelingen op het gebied van
prijzen, vraag en aanbod, opslag en transport. Volgens hem I
zouden graanhandelaren goedkopere leningen van banken
moeten krijgen om eerlijker concurrentie te bewerkstelligen,
Het opzetten van boerencoöperaties blij kt zowel voor produ
centen als handelaren positieve gevolgen te hebben. GPD
vrijdag 22 februari 2002
door Henk Hellema
VELDHOVEN - Schaatsers
kunnen er last van hebben, mis
schien ook langlaufers en roei
ers, maar vooral wielrenners of
wie als training veel op de fiets
zit: een knik in de bekken- of
beenslagader. Sportarts G.
Schep, verbonden aan het
Maxima Medisch Centrum in
Veldhoven, is met zijn afdeling
de enige ter wereld die deze af
wijking kan aantonen. Met
steun van onder meer het NOC-
NSF heeft hij bij tachtig duur-
sporters met beenklachten on
derzoek gedaan naar deze slag
aderknik.
Voor schaatser Hein Vergeer be
tekende een knik in de slagader
naar zijn linkerbeen het einde
van zijn schaatscarrière en een
blijvende handicap. „We zijn
daar pas later achtergekomen",
zegt Schep. „In zijn actieve
schaatstijd was dat nog een on
bekend verschijnsel." Deze af
wijking komt vooral voor bij
mensen die een duursport beoe
fenen, waarbij de benen lang
durig gebogen zijn. „Ze krijgen
vooral last bij maximaal preste
ren. Een been, in een enkel geval
ook beide benen, verzuurt snel
ler en doet meer pijn dan nor
maal. Het voelt alsof er geen
kracht meer in zit. Doen ze even
wat rustiger aan, dan is dat ge
voel binnen een paar minuten
weer over."
Belasting
Van de huidige schaatstop bij de
Olympische Winterspelen in
Salt Lake City heeft de sport
arts nog niemand op zijn
spreekuur gehad, maar hij weet
uit ervaring dat de afwijking bij
schaatsers nog veel over het
hoofd wordt gezien. „De klach
ten worden eerst aan allerlei an
dere mogelijke oorzaken gewe
ten." De meeste ervaring heeft
hij met wielrenners, die al meer
alert op de typische klachten
zijn. „De afwijkingen worden
veroorzaakt door de extreme
belasting die de bloedvaten bij
het sporten ondervinden. Het
steeds maar weer buigen van de
heup kan een knik in de slagader
veroorzaken."
Waarom bij de één wel en bij de
ander niet, heeft met de anato-
Sportarts G. Schep onderwerpt een patiënt aan een test.
mie in het bekken en de heupen
te maken. „De lichaamsslag
ader, of aorta, splitst zich in het
bekken in twee bekkenslag
aders, die zich vervolgens weer
splitsen in een biltak en een tak
naar een been. De problemen
doen zich vooral voor in de bek
kenslagader en/of in de been-
tak. Vanaf deze slagaders
kunnen zijtakjes naar een heup-
buigspier lopen. Bij elke heup
buiging kunnen die zijtakjes de
slagader wat opzij trekken,
waardoor deze even knikt. Bij
sommigen sterker dan bij ande
ren. Gebeurt dat vaak, dan kan
er echt een 'kink in de kabel' ko
men en schiet bij grote inspan
ning de bloedvoorziening in het
been tekort."
Schep is deze afwijking op het
spoor gekomen toen bleek dat
bij wielrenners met beenklach
ten, als gevolg van een vermin
derde doorbloeding in de bek
kenslagaders, geen vernauwing
in de bloedvaten was aan te to
nen. „Er moest dus iets anders
aan de hand zijn, en we dachten:
als een tuinslang kan knikken,
kan een bloedvat dat ook." Als
eerste ter wereld heeft hij ver
volgens met echo-Doppler- en
MRI-onderzoek kunnen aanto
nen dat dat ook werkelijk het
geval is. „De clou was om pati
ënten niet met gestrekte, maar
met opgetrokken benen in het
MRI-apparaat te schuiven. Dat
past net. Alleen op deze manier
is de knik in het bloedvat zicht
baar te maken."
De sportax'ts heeft vervolgens in
een studie, waarvan de resulta
ten deze maand in The Lancet
verschenen, tachtig duurspor-
ters, onder wie vijf schaatsers,
onderzocht die met beenklach
ten bij hem kwamen. In veertig
benen bleek een knik in de bek
ken- of beenslagader te zitten.
„Daarvan hebben we er 23 met
een relatief simpele operatie be
handeld. Door de vaatchirurg
wordt de slagader op de plaats
waar de knik zit, voorzichtig
van het omringende weefsel los
gemaakt. Het blijkt dat met de
ze ingreep het afknikken kan
worden voorkómen." Alle 23
patiënten vertoonden na hun
operatie duidelijke verbeterin
gen.
Het is belangrijk dat sporters
wanneer ze een machteloos ge
voel in hun benen hebben, op de
juiste manier onderzocht wor-
foto Phil Nijhuis/GPD
den, zegt Schep. „Behandeling
is relatief eenvoudig, maar als
het proces verder is gevorderd
en het bloedvat meer bescha
digd, dan is voor volledig herstel
een uitgebreide vaatherstel-
operatie nodig. Daarbij wordt
de verdikte slagader vervangen
door een stuk ader van elders uit
het lichaam. De langetermijnef
fecten daarvan zijn onbekend,
maar we schatten die niet al te
gunstig in. Een ader is slapper
dan een slagader en moet, aan
gezien het om jonge mensen
gaat, nog wel een jaar of vijftig
mee." GPD
PHILADELPHIA - Met een
stinkbommetje hebben velen
van ons wel eens te maken ge
had. Neus dicht. En dan weg
rennen? Nee. Maar dat laatste
wil nu juist het Amerikaanse le
ger. Dat wil een stinkbom tot
zijn beschikking hebben waar
uit zó'n walgelijke lucht ont
snapt, dat mensen maar één
gedachte zullen hebben: weg-
Volgens de Amerikanen zou een
dergelijke stinkbom een alter
natief voor traangas kunnen
zijn om betogers of vijandige
menigten uiteen te drijven. Of
om terroristen uit hun schuil
plaats te verdrijven.
Maar bestaat er zo'n walgelijke
stank, waardoor mensen in aller
ijl de benen nemen? Volgens de
Amerikaanse psychologe en
geurexpert Pam Dalton wel. Op
het Monell Chemical Senses
Center in Philadelphia leidt ze
het onderzoek naar de door het
leger zo gewilde stinkbom.
Maar met één stankstof komt ze
er niet, weet ze heel goed.
„Stank is een betrekkelijk be
grip en bovendien cultureel be
paald. Het zal een combinatie
van smerige luchtjes moeten
zijn."
Zweetvoeten
In Science noemt ze skatol, een
geur die uit ontlasting opstijgt,
organische zwavelverbindin-
gen met een lucht van rotting en
bederf, en vetzuren die uit
braaksel en zweetvoeten naar
boven komen. Daarnaast zou
gedacht kunnen worden aan lij
kenlucht, een mengsel van py-
rolines.
Maar ook al wordt er een walge
lijk stankmengsel gevonden, dit
zal op zichzelf nog niet voldoen
de zijn om mensen op de vlucht
te jagen, weet ook Dalton. De
stank moet ook gevaar oproe
pen. Hij moet mensen het gevoel
geven dat hun ernstig onheil bo
ven het hoofd hangt, waardoor
ze in paniek een ander heenko
men willen zoeken.
Volgens de Amerikaanse leger
officier Joe Kloppel moet er ook
nog gestudeerd worden op een
manier om de ondraaglijke,
angstaanjagende stank effectief
te verspreiden. Het verhaal gaat
dat het Franse verzet in de
Tweede Wereldoorlog over een
stankmengsel beschikte, waar
mee hoge Duitse officieren -
daarmee tersluiks besprenkeld
- te schande moesten worden
gemaakt. Aan de geur lag het
niet. Maar het had één nadeel:
het bleek veel te vluchtig te zijn,
het was zo verdwenen. GPD
Vijftig jaar geleden (6 februa
ri 1952) besteeg koningin
Elizabeth H de Britse troon. En
zoals altijd bij dergelijke ge
beurtenissen werd er ook dit
maal in de Commonwealth
postaal flink uitgepakt. In veel
gevallen direct al op 6 februari.
In Groot-Brittannië werd het
jubileum (6 februari) gemar
keerd door de uitgifte van zes
zwart-witte portretzegels met
foto's achtereenvolgens geno
men in 1952 (2nd), 1968 (1st),
1978 (E, gemaakt door Lord
Snowdon op Windsor Castle),
1984 (45p, door Yousouf Karsh)
en 1996 (65p).
Alderney kwam (6/2) met een
velletje met daarin een zegel van
2 pond. Het totaalbeeld van het
velletje toont Elizabeth II en
prins Philip op het vliegveld
Heathrow op 7 februari 1952.
Het Kanaaleiland Jersey pre
senteerde (6/2) een zegel van 3
pond in 22 karaat goud met
daarop de koningin gezeten op
de troon. Ook verscheen een vel
letje met de vier zegels, maar
dan in 24 karaat goud en 99,9
procent zilver.
Eiland Man wijdt twee emissies
aan het jubileum. Deel I ver
scheen 29 oktober, zes zegels
met tekeningen van de koningin
vanaf de kroning in 1953 tot nu.
Waarden 22p,26p,39p,40p,45p 1
en 65p. DeelIIvolgde 6 februari. j
Vijf zegels van 5Op met onder
andere de koningin op de troon 1
en een staatsiefoto (ook in een
velletje, 10 pond), alsmede een
velletje met een zegel van 1 pond
waarop een bronzen buste van
de vorstin.
Nieuw-Zeeland besteedde vo
rig jaar 3 oktober al met een se
rie van zes zegels aandacht aan
het 50-jarig regeringsjubileum.
De zegels van 40c, 80c, 90c, 1,30
dollaren 1,50 dollar herinneren
aan bezoeken die Elizabeth aan
Nieuw-Zeeland bracht en op
een 2,00-dollarzegel de jongste
officiële foto voor Nieuw-Zee-
land.
Australië gaf (6/2) twee zegels
uit: 45c, de koningin in vroeger
jaren met tiara en 2,45 dollar, de
koningin met tiara in het jaar
2000. Ook verscheen een velletje
met beide zegels.
Canada opende het uitgiftejaar
(2 januari) met een 48c-jubile-
umzegel. Afgebeeld wordt de
koningin met op de achtergrond
een maple leaf.
Gibraltar (6/2) bracht vijf ze
gels in roulatie, waarden 4 x 3Op
en 75p.
Verder (voor zo ver nu bekend):
Liberia (15 augustus vorig jaar)
velletje met acht 15 dollar-ze
gels; Maladiven (6/2), 4 x 10 rf.
en velletje met 2 dollar-zegel;
Narau (6/2), zegels van 70c, 80c,
90c en 1 dollar; ook in een velle
tje plus een 4-dollarzegel; Niua-
fo'ou (6/2), een velletje met ze
gels van 15, 30, 40 en 54 dollar;
Norfolk Islands (6/2), zegels van
45c, 75c, 1 dollar en 1,50 dollar
en een velletje met de vier zegels
en een 3-dollarzegel.
Papua New Guinea (6/2), zegels
van l,25k, l,45k, 2ken2,65k,en
een velletje met de vier zegels
plus een zegel van 5k; Pitcairn
Islands (6/2), een velletje met
zegels van 50c, 1,20, 1,50 en 2
dollar; Solomon Islands (6/2),
zegels van 1, 1,90, 2,10 en 2,30
dollar en een velletje met de vier
zegels plus een 10-dollarzegel;
Tokelau (6/2), zegels van 40c, 1,
1,25 en 2 dollar plus een velletje
met de vier zegels en een 3-dol
larzegel; Tonga (6/2), zegels van
25c, 60c, 75c en 1 dollar en een
velletje met de vier zegels en een
5-dollarzegel.
Hero Wit
door Gerard Chel
HOENDERLOO - Elektriciteit
is in ons dagelijks leven niet
meer weg te denken. Toch
staan wij pas zo'n 115 jaar 'on
der stroom'. Het Nederlands
Elektriciteitsmuseum in
Hoenderloo laat zien hoe de
mensheid er geheel afhanke
lijk van werd. Maar is alle
vooruitgang een verbetering?
Buiten komt zwarte rook uit de
pijp. Binnen brult en bonkt
het. En langzaam worden de
oude lampen feller. „Wij zijn
het enige museum dat zijn ei
gen stroom kan opwekken",
zegt oprichter en consex-vator
M. Ritmeester-. Achter het.
hoofdschakelbox-d draait hij
aan schakelaars, bedient hij
weerstanden en contx-oleert hij
metertjes. „Alles hier is origi
neel en authentiek."
We staan voor een van de meest
imposante machines in het
museum, de 20.000 cc metende
benzinemotor uit 1910, ooit in
gebruik als noodvooi-ziening
in een fabriek in Lille. De ro
buuste kolos is bijna mans
hoog en lang als vier fornuizen.
Toch leverde deze machine
slechts 40 kW, niet zo veel als je
bedenkt dat even verderop in
het gebouwtje een 3.200 cc ag-
gx-egaat uit 1960 118 kW levei-t.
„Zo zie je maar wat een voor
uitgang de motorenbouw in
vijftig jaar heeft gemaakt",
stelt Ritmeester vast.
„De machines moeten draai
en", is zijn nuchtere doch doel
treffende filosofie achter het
museum. „De techniek moet
voor iedereen toegankelijk
zijn." Samen met negen vrij
willigers runt Ritmeester niet
alleen het museum, het team
restaureert ook de antieke ma
chines en andere apparatuur
zelf. „In oorspronkelijke
staat", bezweert Ritmeester,
„we gebruiken geen nieuwe
materialen." De bezoeker moet
vooral veel zelf kunnen doen:
spannend en leerzaam, maar
ongevaaiiijk voor kinderen.
„Spelend met elektriciteit",
noemt Ritmeester het. Zelf
kreeg hij als kind een kapotte
schakelaar als speelgoed.
Edison
De nu 63-jarige oud-elektro
technicus begon in 1974 inEm-
men het museum, dat in 1984
een officiële behuizing kreeg in
Nijkex'k en sinds 1993 inHoen-
derloo is gevestigd. Jaarlijks
goed voor 11.000 bezoekex-s.
Dit jaar heeft het museum er
een tweede gebouw bijgekx-e-
Conservator M. Ritmeester van het Nederlands Elektriciteitsmuseum toont een schakelkast.
gen, geheel gewijd aan de tele
graaf, telefonie, radio en tele
visie. In voorbereiding is een
replica van het laboratorium
van uitvinder Edison waarin
een beeld wordt gegeven van
uitvindingen op het gebied van
de elektrotechniek.
Chronisch geldgebrek - het
museum wordt door sponsors
dx-aaiend gehouden - heeft dit
ambitieuze plan in de ijskast
doen belanden. De geest van
Edison waart wel rond in het
museum want een grote dyna
mo met staande spoelen uit
1885 is gebaseerd op de techni
sche hoogstandjes van deze
Amerikaanse uitvinder.
Verspreid over twee gebouw-
tjes en vij f verdiepingen vertelt
het museum het verhaal van
ruim 125 jaar elektriciteit in
ons land. Ooit weieens een
vuurtorenlamp van zeer dicht
bij gezien? Of de Siemens-
booglamp? Je komt er veel be
kende namen tegen. AEG, Ge
neral Electric, Siemens, Phi
lips. Oud-topman Frits Philips
is een aantal keren op bezoek
geweest en diverse authentie
ke voorwerpen uit Eindhoven
vonden hun weg naar de Velu-
we.
Met name in het nieuwe ge
bouw is veel aandacht voor de
ontwikkeling van de radio.
Met onder meer de prachtige
exemplaren van Philips' aller
eerste teakhouten radiokas-
ten, naar een ontwerp van
architect Kalf. Of een van de
eei'ste transistoxradio's. En uit
Duitsland de eerste Siemens
telefooncentrale. Er is zelfs een
complete originele Philips-
werkplaats ingericht.
Statische voox-wex-pen heeft
het museum uiteraard meer
dan genoeg. En hele bijzonde
re. Zoals de door Berlage ont
worpen lichtschakelaar voor
het jachtslot St. Hubertus op
de Hoge Veluwe, in dezelfde
voi*m als de water- en gaskx-a-
nen. Of de dubbele beldrukker
op het nachtkastje van konin
gin Wilhelmina. Uit haar pa
leis 't Loo een plafonnière. Nog
een schakelaar, ditmaal uit het
Vxedespaleis. Zie het vei'schil
tussen het degelijke materiaal
van de Duitse troepen uit de
Tweede Wereldoorlog en het
wegwerpspul van de Britten en
Amerikanen. Bewonder de in
genieuze ingebouwde voetver-
warmers voor Russische kou
trotserende Duitse soldaten.
Huiskamer
Het elektx-iciteitsmuseum is
klein maar knus. Het heeft iets
weg van een volgestouwde
huiskamer. Met Ritmeester als
bezoi-gde huisvader die er
vooral op toeziet dat zijn be
zoekers niets te koxl komen. De
rondleiding is dan ook pei--
soonlijk. Graag gaat hij zijn
gasten voor naar weer een de
monstratie. Zoals de hoog
spanningsontlader Di'uk op de
foto Tom van Dijke/GPD
knop en zie de bliksem opflit
sen. Zet zelf een hotelschake
ling in elkaar - je weet wel: be
neden het licht aan en boven
weer uit. En andersom.
Trap op een fiets zelf de stroom
bij elkaar, bedien vx'oegere
knipper-lichtinstallaties van
de Spoorwegen, hanteer de
knoppen van de langzaam do
vende theatexvexiichting.
„Ging allemaal mechanisch",
verklaart Ritmeester, „mak
kelijk te repareren. Kom daar
nu eens om, allemaal elekti'o-
nica. Als het niet werkt, jam
mer maar vanavond geen
voorstelling." Nee, niet elke
moderne toepassing is volgens
hem een verbetering. GPD
Nederlands Elektriciteitsmuseum,
Krimweg 21, Hoenderloo. Tel.:
055-3782128. Website: wwio.elek-
triciteitsmuseum.nl. Vanaf april
t/m oktober open op drie zaterda
gen per maand van 10.00 tot 17.00
uur en op alle zondagen van 12.00
tot 17.00 uur.
