V erzonnen
en toch
ongelogen
Speelse rover
en troubadour
PZC 24
Zesenvijftig, de meest bespottelijke aller leeftijden
Arthur Japin over
Fellini en Steenbeek
Peter
Holvoet
Vlaming Peter Holvoet-
Hanssen (1960) houdt het
vol om wonderlijke gedichten te
schrijven. De bundel Santander
completeert het drieluik, waar
aan hij met Dwangbuis van
Houdini (1998) en Strombolic-
chio 19 9 9begonnen wasHet is
complexe poëzie, bewonderens
waardig vol vaart en esprit.
Holvoet pleitte onlangs in de
'Poëziekrant' voor een vitale,
avontuurlijke poëzie. Hij is
daarmee verwant aan dichters
als Peter Verhelst en Tonnus
Oosterhoff. Hij wil beweeglijke
gedichten, zonder vaste kern
waartoe het gedicht terug te
brengen is in een interpretatie.
De schrijver vergeleek dichten
met 'koorddansen en tegelijk
met drie balletjes jongleren, een
witte, een zwarte en een rode.
Soms maak ik het touw losser
om mezelf te dwingen extra te
balanceren, tot het uiterste te
gaan'.
De woordgoochelaar gebruikt
in Santander alle poëtische en
typografische middelen die er
voorhanden zijn. Zo staan er
traditionele sonnetten, beeld-
dichten, prozateksten en (to-
neel-)dialogen naast elkaar. De
dichter verwerkt teksten uit al
lerlei bronnen door elkaar heen:
teksten van zichzelf, van zijn
dochter en van zijn vrouw, lite
raire citaten, legenden, liedtek
sten, televisiecitaten, graf
schriften, historische feiten,
jaartallen en cijferreeksen. Het
is een bont geheel.
Toch is het minder onnavolg
baar dan het op het eerste ge
zicht lijkt. Veel associaties zijn
nog wel na te volgen. Bovendien
lopen er wat rode draden door
de bundel. De belangrijkste is
die van de vos. Holvoet laat zich
inspireren door de legende van
de vos Reynaert, de speelse ro
ver die onveiwacht toe kan
slaan en op de wonderlijkste
manieren weet te ontsnappen.
Halverwege de bundel ver-
d
gedichten die Enzensberger e
tussen 1957 en 1999 schreef. Sa
menstelling en vertaling: Mar
tin Mooij. Uitgeverij De Bezige
Bij, 141 blz., €19,50.
thriller
Ramón Diaz Eterovic: Redden
de engel. Heredia is midden
veertig en slaat zich als privé-
detective een weg door het le
ven. Zijn zaken zijn weinig
spectaculair. Dan wordt op een
dag zijn oude geliefde, de jour
naliste Fernanda, dood aange-
troffen in een gerenommeerd
hotel. Samen met zijn oude
vriend Dagobexto Solis, die na
politieke moeilijkheden weer in
dienst is bij de politie, gaat He-
redia op zoek naar de moorde
naar In hun zochtocht worden
zij echter hardnekkig tegenge
werkt. Achter alles blijkt de
betrokkenheid van Chileense
militaix'en in de internationale
wapenhandel te steken. De zaak
is simpelweg twee maten te
groot voor Heredia. Eterovic
won met Reddende engel in!
1995 de belangrijkste literaire
prijs in Chili. Uitgeverij Signa
ture, 300 blz., €16,98.
Charles den Tex: Claim. Wan
neer enkele kilometers voor de
kust van Argentinië het contai-
nerschip All Virtue met man en
muis vergaat, valt een claim van I
56miljoenophetbui'eauvanEl- j
len Brachman, schade-expert
bij European Hayward in Rot- j
terdarn. Het is op het eerste ge
zicht een simpel geval: de i
scheepsrede lijkt betrouwbaar
en de druk om tot betaling over
te gaan is groot. Maar dan komt
Ellens wereld op zijn kop te
staan. Inti'iges in de verzeke-
ringswereld staan centraal in de
thriller Claim uit 1996. Onlangs
verscheen een vierde druk, naar
aanleiding van de verfilming
van het boek door Martin Lage- 1
stee, met in de hoofdrollen
Louise Bombard en Billy Zaxxe.
Uitgeverij Bertr Bakker, 284
blz., €12,50.
dwijnt de vos op de achtergrond
en neemt Holvoet de gedaante
aan van de ti'oubadour, van de
zanger van liefdeslyriek.
Bij vlagen is Santander de moei
te waard. Holvoet vertilt zich j
regelmatig, maar dat wordt hem
vergeven voor een paar mooie
regels. Zoals dit min of meer tra-
ditionele liefdesgedicht, dat op-
genomen is in een lange, uit- i
waaierende toneeldialoog:
'-Hoe de geur van je haar veran-
dert net voor je in slaap valt. Je
trilt met j e vleugels als een witte
/zijdex-ups om de juiste frequen
tie te vinden. Ik zie je venus-
schoenen in de tuin. Tegen in-
brekers en om dit moment aan j o]
te scherpen. Waar ben je? Ra-
telpopulieren ruisen bij het. h<
minste zuchtje wind. Oorlogs
verslaggeving. Laat je niet be- V:
driegen, het zijn veteranen j
Bomen komen elkaar niet tegen.
Wij wel. Een vers geitenbokje
springt met vier poten tegelijk 11
omhoog. Een fractie van een se-
conde hangt het in de lucht. Zo
ben ik bij jou. Twee lichtdeel
tjes, zoomend. /Maanzeemeisje,
in de hemel stap je in een film. a(
Op de plek waar een molen
stond, verrassen we de konij- m
nen. We kijken naar de wolken
en voelen de molen. Zwarte en. a
witte schapen eten het gras op
de hoogste berg en worden E
wolken.' (pp. 50-51)
Eric Kok e]
Peter Holvoet-Hanssen: Santaiider,
Ontboezemingen in het vossenvel.
Gedichten - Uitgeverij Prometheus,
80 blz., €14,50.
proza
Sana Valiulina: Vanuit nergens
met liefde. Sana Valiulina (Est
land, 1964) woont sinds 1989 in
Nederland, war ze werkt als
freelance vertaalster en docente
Russisch. In 2000 verscheen
haar debuutroman Het Knxis.
Vanuit nergens met liefde is een
drieluik over wat de liefde met
de mens doet en de mens met de
liefde. En over de harde feiten
van het leven dat de personages
de veiiopen acteur, de geniale
biologe en het ontembare pu
bermeisje met wisselend succes
proberen te doorgronden. Uit
geverij De Geus, 176 blz.,geb.,
17,50.'
Patricia de GrootDe achter
overval. Mevrouw Noordeloos
maakt de vreemdste dingen
mee. Maar is het werkelijkheid
of schijn? In het debuut van Pa
tricia de Groot worden alle hoe
ken en gaten in het hoofd van
mevi'ouw Noordeloos bezocht.
De achteroverval is geen roman,
het zijn vier novellen die het
verhaal vertelt van een vrouw
die hoopt dat haar 'iets groots'
zal overkomen. Daarvoor zal ze
in beweging moeten komen. Dat
gebeurt ook, maar met vallen en
opstaan. Prozadebuut van Pa
tricia de Groot (1964). Uitgeve
rij Contact, 174 blz., €16,90.
proza
Hans Magnus Enzensberger.
Verdediging van de wolven.
Vanaf het verschijnen van zijn
eerste dichtbundel in 1957 be
hoort Hans Magnus Enzensber
ger tot de meest geruchtmaken
de dichters van zijn generatie,
opgi'oeiend in de jaren tijdens en
na de Tweede Wei'eldoorlog. De
directe en messcherpe toon van
zijn geëngageerde poëzie, beïn
vloed door onder anderen Ber-
told Brecht, kwam als een schok
inde behoedzame jaren van de
wederopbouw. Verdediging van
de wolven is een keuze uit de
Tim Krabbé werd vooral bekend als
schrijver van literaire thrillers, romans
met een hoog spanningsgehalte waarin de
ontknoping pas op de laatste pagina's wordt
prijsgegeven. In zijn Kathy's dochter is deze
spanning ver te zoeken. Krabbé heeft met
deze liefdesroman geprobeerd nieuwe we
gen in te slaan en de harten van de litera
tuurliefhebbers voor eens en voor altijd te
veroveren.
De positie van Nederlandse literaire thril
lerschrijver werd Tim Krabbé niet altijd in
dank afgenomen. In de jaren tachtig kreeg
hij geen subsidie van het Fonds voor de Let-
teren, nadat hij zijn succesvolle roman Het
gouden ei had gepubliceerd. Vreemd genoeg
kreeg hij zo'n tien jaar daarna voor zijn ro
man Vertraging de Gouden Strop, de prijs
voor de beste Nederlandse thriller. Deze
keer waren het de collega-thxillerauteurs
Tim Krabbé
die protesterende geluiden lieten horen:
Krabbé zou een schrijver van literatuur zijn
en om die reden geen recht hebben op een
dergelijke prijs. Feit is dat Krabbé altijd een
schrijver is geweest die zich maar moeilijk
in een hokje laat plaatsen, en dat maakt hem
eigenlijk in Nederland bijzonder. Boven
dien heeft hij romans geschreven die zich
uitstekend leenden voor een scenario. Het is
dan ook niet toevallig dat zowel Het gouden
ei als De grot werden verfilmd en in de bio
scopen veel publiek trokken.
Maar blijkbaar heeft Kabbé nu gemeend
zijn plaats in de literatuur voor eens en voor
altijd te vex-ovei-en. Wie de eerder gepubli
ceerde romans van zijn hand kent, zal tij
dens het lezen van Kathy's dochter dan ook
snel en op zijn minst een aantal malen moe
ten slikken. Nee, van spanning is in de ro
mantotaal geen sprake. Het is alsof Krabbé
zijn lezers bij voorbaat wil waarschuwen,
wanneer hij een van de hoofdstukken op de
volgende manier laat beginnen en het einde
meteen al prijs geeft: „In het halve jaar dat
Laura en ik samen waren, moest ik af en toe
aan de andere kant van de stad zijn, dicht bij
de ringweg."
De mededeling staat aan het begin van het
vierde hoofdstuk, op het moment dat de le
zer weet dat de veideller en deze Laura el
kaar hebben gevonden. En Krabbé lijkt op
dat moment te willen zeggen dat de span
ning in zijn vei'haal eigenlijk niet belangrijk
is, aangezien hij het einde al bij voorbaat
verraadt. Een schrijver die op deze manier
te werk gaat, moet stevig in zijn schoenen
staan en zijn lezers een roman bieden die om
andei'e redenen de moeite waard is. Maar is
Kathy's dochter dat wel? En waar gaat deze
roman eigenlijk over?
Over liefde gaat het, over de gevoelens van
een oudere man voor een jonge vrouw. De
verteller luistert naar de naam Tim Krabbé
die als negentienjarige ooit een zeer korte
verhouding had met het twintigjarige meis
je Kathy. Tim wordt weer aan haar herin
nerd op het moment dat zijn dochter contact
met hem opneemt via een e-mail. Zij laat
hem weten dat haar moeder is ovexieden,
die het soms over hem had; Tim is per slot
van rekening uitgegroeid tot een schrijver
die landelijke bekendheid geniet. De twee
regelen een ontmoeting en daarna volgt een
verhouding. „Zij was achtentwintig, ik zes
envijftig, de meest bespottelijke aller leef
tijden."
Krabbé heeft geprobeerd zijn vei'haal zo li
terair mogelijk te garneren. De verteller in
de roman kan zich nog herinneren dat hij en
Kathy samen naar de film Cape Fear in de
bioscoop wai'en geweest. Zo'n 37 jaar later
ziet hij de 'remake' van de film terug samen
met haar dochter. En wij weten: de verhou
ding tussen beiden is eveneens een soort 're
make', een gegeven dat Krabbé zijn lezers
voortdurend voor de voeten werpt: „De ge
dachte dat die arm iets was in een keten
van gebeurtenissen aan het eind waarvan ik
mijn fout met Kathy zou mogen goedmaken
met haar dochter, was te krankzinnig
om niet onvermijdelijk te zijn", schrijft hij
bijvoorbeeld. En natuuiiijk, ook de onver
mijdelijke droomscène volgt, waarin de ge
zichten van Kathy en Laura in elkaar over
gaan.
Tim Krabbé heeft zijn best gedaan om het
zouteloze verhaal in zijn nieuwe roman op
smaak te brengen- met ingrediënten die hij
in huis dacht te hebben. Maar helaas, de
vooiTaadkastjes waren leeg en de winkel om
de hoek bleek dicht te zijn. Zelden is in Ne
derland zo'n pijnlijk slechte roman geschre
ven.
Jacob Moerman
Tim KrabbéKathy's dochter - Uitgeverij Prome
theus, €19,95.
donderdag 21 februari 2002
e Nederlandse schrijver Arthur Japin maakte de
laatste j aren wereldwij d naam met De zwarte met
het witte hart. De roman, die in 1997 verscheen, is
gebaseerd op het levensverhaal van de twee Afrikaanse
prinsjes Kwasi en Kwame, die in 1837 door Ghana werden
geschonken aan koning Willem I. Deze week verschijnt zijn
tweede roman De droom van de leeuw. Ook onder meer
gebaseerd op een historisch gegeven, namelijk de
liefdesrelatie van de Italiaanse cineast Federico Fellini en de
Nederlandse schrijfster Rosita Steenbeek. Arthur Japin
maakte het van dichtbij mee.
Arthur Japin (45) is er de man
niet naar om al te opzichtig
op de voorgrond te treden. Het
zit er dan ook niet in dat hij de
geschiedenis in zal gaan als
schrijver van onversneden au-
tobiogi'afische boeken. Japin
gebruikt liever zijn fantasie.
Dat deed hij al in zijn debuut, de
bundel Magonische verhalen,
onlangs onder de titel Magonia
verfilmd door Ineke Smits. Dat
deed hij ook in zijn eerste roman
uit 1997 De zwarte met het witte
hart. Met dat boek, gebaseerd
op het historische gegeven van
de twee px-insjes Kwasi en Kwa
me uit Ghana die in 1837 aan
Nederland werden geschonken,
brak hij door. Niet alleen in Ne
derland, maar wereldwijd.
Arthur Japin: „Dat is fantas
tisch. Het boek kwam vijf jaar
geleden in het vooi'jaar uit en
werd redelijk goed ontvangen.
Maar pas na de zomer trok de
verkoop aan. Mensen die het ge
lezen hadden en aan andei'en
cadeau gingen geven. Zo is het
gaan lopen. 'De zwarte' is nooit
een hype geweest, maar is nu
meer dan een bestseller, in vak
jargon een everseller genoemd.
Er worden alleen in Nederland
nu nog steeds zo'n tweeduizend
exemplax-en per maand van ver
kocht. En de populariteit is heel
breed, het is over de hele wex-eld
vertaald."
„De prinsjes brengen mij ook
overal, vorige maand was ik in
New York met Mulisch en vorige
week in Londen. Ik bezocht eind
november Ghana voor de pre
sentatie en tot mijn veiTassing
bleek dat heel veel mensen,
vooral uit de toplaag, het boek
al in vertaling hadden gelezen,
terwijl het daar nog niet was
verschenen. Het verhaal van de
pi'insjes leefde al heel erg. De
burgemeester van Accra wil 'De
zwarte met het witte hart' op
scholen invoeren als verplichte
lectuur, niet zozeer als literna
tuur maar als een verhaal over
de geschiedenis van het land. Ik
er"vaar dat als een enorme eer."
„Ik zie dankzij dit boek heel veel
van de wereld. Nee, ik zou het
niet erg vinden om tot in lengte
van dagen als de schrijver van
'De zwarte met het witte haxt'
bekend te staan. Het opent
grenzen, ook voor volgende boe
ken. Alleen denk ik dat mijn
nieuwe roman op een andere
manier effect zal hebben."
Niet lang voordat de grote Itali
aanse filmmaker Federico Felli
ni in oktober 1993 op 73-jarige
leeftijd oveiieed, maakte hij
drie reclamefilmpjes voor een
bank. De laatste was getiteld 'II
sogno del leone in cantina', in
het Nederlands: 'De droom van
de leeuw in de kelder-.' Een be
langrijk personage is signoi'a
Vandemberg. 'Zij was de aller-
mooiste vrouw van de wereld,
een Hollandse', zo woi'dt zij in
het filmpje voorgesteld. De jon
ge Nederlandse Rosita Steen
beek, met wie de cineast een
buitenechtelijke verhouding
dat niet betekent dat hij zijn ei
gen biografie heeft geschreven.
„Ik had na De zwarte met het
witte hart nog twee historische
onderwerpen, maar die heb ik
even laten liggen. Daar ben ik
nu weer mee bezig. Want ik wil
de eei'st heel bewust iets anders.
Ook al omdat ik steeds weer de
nieuwe Hella Haasse werd ge
noemd. Een mooi compliment
natuurlijk, maar eerlijk gezegd
niet helemaal tei'echt. Maar
goed, ik had deze materie en
daar moest ik iets mee, uit per
soonlijke noodzaak."
„Ik ben inderdaad als jonge ac
teur halverwege de jaren tachtig
met Rosita naar Rome gegaan in
de hoop op ontdekking. Ik ken
haar al heel lang. Zij was voor
mij als eenzelvige jongeman een
voorbeeld van hoe je in het leven
kon staan. Zonder angst, vrij en
zonder grenzen. Zo kende ik
haai'. Maar door die relatie met
Fellini vei'anderde ze. Ik zag
haar langzaam maar zeker
steeds kleiner woi'den. Ze zat al
leen nog maar hele dagen naast
de telefoon in afwachting van
een telefoontj e van hem. Ik vond
haar een slachtoffer van zijn
liefde."
„Ik geloof heilig in liefde als
drijvende kracht, als iets wat
zich deelt, wat alleen maar gro
ter woi'dt. Iiet is de belangrijk-
ste kracht in mijn leven. Maar
diezelfde liefde legt dus mensen
vast. Ik zag het gebeuren. Het
deed mij verdriet. Ik was bang
dat ik haar kwijt zou raken. Ik
ben heel lang kwaad geweest op
Fellini. Ik wilde begrijpen hoe
zoiets kon gebeuren. Maar ik
begreep het niet. Dat was mijn
probleem en voor mij als schrij
ver het uitgangspunt voor dit
boek. Het heeft lang geduurd
voor ik de goede vorm had. Ik
heb talloze opzetten gemaakt,
maar op een op andere manier
kwam ik er nooit uit, altijd zat
die boosheid er weer in. Dat wil
de ik niet. Ik wilde begrijpen,
niet mijn emoties van me af
schrijven of zoiets. Het ging' me
ook niet om mijn vei'haal."
„Tot ik op een ochtend wakker
werd en bedacht dat ik het van
uit Fellini moest schrijven. Dat
gaf mede vi'ijheid in zijn geest te
ti'eden. Daardoor vei'dween ook
die boosheid. Hij nam het over.
En dan heb ik het natuuiiijk
over de romanfiguur, want Fel
lini is dood. Het gaf mij de gele
genheid een nieuwe werkelijk
heid te creëren. Het verhaal mag
dan elementen uit mijn eigen le
ven bevatten, doordat ik daar
mee flink aan de slag ben ge
gaan, staat het boek toch op
zichzelf. Ik laat Federico, oh nee
Snaporaz natuurlijk, ook zeg
gen dat de werkelijkheid niet
belangrijk is, je hebt niks aan de
wei'kelijkheid."
Op de achterflap van De droom
van de leeuw staat een citaat uit
het boek dat een soort sleutel is
voor de hele roman. 'Dit scena
rio heb ik van a tot z vei'zonnen
en toch is er geen wooi'd van ge
logen. De pei-sonages hebben
echt bestaan. Ik ben een van hen
geweest. Het geheel voi'mt een
waarheidsgetrouwe autobio
grafie. De vraag is alleen van
wie?'
Japin: „In het boek is de ik,
Snaporaz, tegelijk de alwetende
verteller. Hij weet alles, ook de
dingen die tussen Gala en
Maxim plaatsvinden en zelfs
wat zij denken. Snaporaz
schept zijn eigen universum.
Dat deed Fellini ook. Hij was
een heel bijzondei'e man, en ik
ben blij dat hij Rosita gekend
heeft en dat hij dat filmpje heeft
gemaakt waar zij als personage
een rol in heeft gespeeld."
Vervreemdend
„Rosita heeft het boek gelezen.
Ze vond het een heel vervreem-
dende ervaring, maar ze is er
niet van geschrokken. Ze is na
tuurlijk zelf schrijfster en kent
het procédé. Ze kan er wel af
stand van nemen. Ze zei dat ze
vooral uit het boek had kunnen
opmaken hoeveel ik van haar
hou. Het blijft een roman. Ik ben
er tevreden over omdat ik denk
dat het geloofwaardig over
komt dat alles zich afspeelt in
het hoofd van Snaporaz. Het is
allemaal zijn droom. Het was
heel gek dat door die aanpak al
les in een goed perspectief
kwam, alles kwam in een groter
vei'band op zijn plaats tei'echt.
Ik ben er nu klaar mee, kan af
stand nemen. Ik snap het nu, hoe
een man als Fellini kan denken
dat, ook als hij er niet volledig is,
hij toch die liefde kan geven
waar iemand op kan teren. Al
die dingen waarom ik kwaad op
hem was, hebben zich opge
lost."
„Het boek is een bouwwei'k ge-
woi'den waar ik met plezier - en
dus niet met boosheid - aan heb
gewei'kt. Ik heb het zo mooi
mogelijk gemaakt. Dat autobio
grafische moet geen effect heb
ben op de roman. Ik zou bijvoor
beeld nooit een vervolg kunnen
schrijven over Maxim. Hij is de
minst intei'essante pei'sonage
van het boek. Hij is op zichzelf
geen boek waard."
Renée de Borst
Arthur Japin: De droom van de
leeuw - Uitgeverij De Arbeiders
pers, €22,7 5.
foto Roeland Fossen
had, stond model voor deze rol.
Het filmpje is vooral bekend bij
Fellirxi-diehards, maar de affai
re die Steenbeek had met de le
gendarische filmmaker bleef in
Nederland niet onopgemerkt.
Steenbeek schx'eef er openhar
tig over in haar boek De laatste
vrouw, dat in 1994 zoi'gde voor
een sensatie.
In De droom van de leeuw speelt
deze liefdesrelatie een belang
rijke rol. Het is een lijvige, ge
laagde, hier en daar ronduit
filosofische roman, maar het
verhaal laat zich kort samen
vatten. Twee jonge Nedei'landse
acteurs gaan midden jaren
tachtig naar Rome, omdat ze
ontdekt willen worden door de
wereldberoemde filmer Snapo-
raz. Gala Vandemberg en haar
vriend Maxim beleven tal van
avonturen. Gala wordt ontdekt
door Snaporaz, niet als acti'ice,
maar als minnares of beter ge
zegd slachtoffer van zijn liefde.
Voor Maxim lijkt geen rol van
betekenis meer weggelegd. Hij
gaat terug naar Nederland.
Levensverhaal
Snaporaz heeft veel weg van
Fellini en het levensverhaal van
Gala doet in een aantal opmer
kelijke en niet onbelangrijke
details erg denken aan dat van
Rosita Steenbeek. En dan
Maxim. Je zou zwei'en dat Japin
hier zichzelf ten tonele voert. De
conclusie lijkt gerechtvaai'digd
dat we hier dus toch met een be-
hooïlijk autobiografisch boek
te doen hebben.
Arthur Japin wil die autobio
grafische elementen niet ont
kennen, maar benadrukt dat Arthur Japin: „Ik vond Rosita Steenbeek een slachtoffer van Fellini's liefde."
