vrij gezellen
Het naderende einde van de Blokhuispoort-gevangenis
PZC
24
RUDEN RIEMENS
zaterdag 16 februari 2002
De Blokhuispoort in Leeuwarden is
een van de oudste strafinrichtin
gen van Nederland. Eens werd gifmen
ger dokter O. er gevangen gehouden.
Het Friese verzet pleegde er in 1944 de
beruchte overval die in de jaren zestig
werd verfilmd. Meesterkraker Aage M.
lonkte van achter de tralies naar de
vrijheid. Nu wil justitie het in 1872 ge
bouwde Huis van Bewaring sluiten.
Wil je wit of bruin brood?' Hulpeloos
haalt de Bulgaar z'n schouders op. ,,Ik
niet begrijpen", stamelt hij. „Vul maar wit
in", suggereert de bewaarder. Sandra van
der Leij van de 'afdeling bevolking' zet een
kruisje op het inschrijfformulier.
In de bijzondere strafgevangenis van Leeu
warden waren ooit de beruchtste bajesklan
ten van het land opgeborgen, maar anno
2002 vertoeven er nauwelijks nog crimine
len van naam binnen de muren van het in
drukwekkende gevangeniscomplex.
Sinds vorig jaar september heerst in de hele
Blokhuispoort een sober regime. Dat bete
kent dat de gevangenen er dagelijks langer
'op cel' zitten dan in andere huizen van be
waring. Ze hebben vrijwel uitsluitend lichte
vergrijpen op hun kerfstok. Vaak zijn het
junks die steeds weer worden opgepakt om
dat ze overlast veroorzaken. Doorgaans
duurt hun straf niet langer dan twee maan
den. Vanwege die korte verblijfsduur
schrapte justitie zaken als scholing, muziek
en trainingen uit het dagprogramma.
De gevangenisbusjes vervoeren tegenwoor
dig overwegend kruimeldieven naar Leeu
waren. „Heel veel zwervers", zegt Van der
Leij. „Soms zijn ze te vies om aan te pakken.
Het gros komt uit Amsterdam, ik denk wel
de helft."
Van der Leij en haar collega Nicolet Sang-
gam zien trieste gevallen.Soms zijn het
psychiatrische patiënten en we hebben er
ook wel eens gehad die licht verstandelijk
gehandicapt was."
Badhuis
Nadat ze zijn ingeschreven, gaan de kers
verse gevangenisbewoners naar het bad
huis. De badmeester doorzoekt de kleding
op drugs en wapens en verplicht iedere
nieuwe gast tot het nemen van een douche.
Dat kan akelige verrassingen opleveren.
Sommige baders hebben in geen maanden
water gezien. De sokken van zo'n gast zitten
aan,z!o voeten vergroeid. Of de tassen die hij
Bewaarder Wouter Algra voor de gevangenis Blokhuispoort in Leeuwarden.
met zich meetorst beginnen uit zichzelf te
wandelen. Walgend tovert de badmeester
dan een weken oud lunchpakketje vol
krioelende maden tevoorschijn. „Ik heb er
ook weieens eentje gezien die teennagels
had als papegaaiensnavels", vertelt be
waarder Wouter Algra. „Die nagels waren
helemaal om de tenen heen gegroeid."
Er is weinig waar Algra zich nog over ver
baast. Hij werkt al sinds 1975 in De Blok
huispoort. In het huidige vakjargon heten
bewaarders PlW'ers oftewel penitentiair
inrichtingswerkers. Zij doen meer dan lou
ter gevangenen bewaken.
,Het blijven immers mensen. We praten met
hen en proberen hen te helpen." Toch blijft
Algra altijd doordrongen van de gedachte
dat gedetineerden niet zijn vrienden zijn.
„We sluiten die mensen toch op. En boven
dien: ze zitten hier niet vanwege hun zweet-
sokken."
Etterbak
Gedetineerde Tjeerd Hempen zat in 1979
voor het eerst in De Blokhuispoort. De mo
numentale gevangenis was indertijd nog
niet van alle moderne gemakken voorzien.
De wasgelegenheid was zwaar verouderd en
de veroordeelden moesten in de cel hun be
hoefte nog in een po doen.
In de j aren negentig investeerde j ustitie vele
miljoenen in de renovatie van De Blokhuis
poort. AJle 158 cellen beschikken sindsdien
over een toilet. Een aanzienlijke verbete
foto Paul Janssen/GPD
ring, vindt Hempen. Hij heeft zijn cel in de
A-vleugel gezellig gemaakt met ansicht
kaarten en foto's.
De geroutineerde celbewoner ligt languit op
bed tv te kijken. Bewaarder Algra begroet
hem als een oude bekende. „Vroeger was hij
een jongen die overal tegenaan schopte, een
echte etterbak." De jaren hebben Hempen
milder gemaakt. Van de veertig jaar dat hij
nu op de wereld ronddoolt, bracht de Gro
ninger er twintig doorin justitiële inrichtin
gen. „Ik ben er niet trots op", vertelt de rij
kelijk getatoeëerde gedetineerde. Twee
gouden oorbellen twinkelen in zijn oren.
„Ik ben een beetje bajesmoe", verzucht
Tjeerd. Een flauwe glimlach speelt rond z'n
mond. „Ik was een eerste klas inbreker,
maar al het geld is opgegaan aan drugs. Ik
ben alles kwijtgeraakt wat m'n hartje be
geerde"
Sinds twee jaar is Hempen clean. In de af-
kickkliniek liep hij nota bene de rechter te
gen het lijf die hem tot vier jaar cel veroor
deelde.
„Die man bleek een drankprobleem te heb
ben. Hij wilde voor me vluchten, maar ik zei:
dat is helemaal niet nodig, we moeten eens
even praten. Uiteindelijk heb ik zeven uur
met die rechter gesproken."
Scheveningen, Vught, Breda, Leeuwar
den.... in zijn lange carrière zag Hempen tal
van Nederlandse strafinrichtingen van bin
nen. „Die grote, nieuwe bajessen vind ik net
ziekenhuizen, alles zo steriel. De sfeer be
paalt de tent. Over De Blokhuispoort kan ik
alleen maar lovend zijn."
Dat betekent niet dat alles in de Leeuwar
der nor top is. In het verleden verpoosde
Hempen nog wel eens tussen grootheden uit
het criminele circuit. „Ik heb nog met Aage
M. gezeten", vertelt hij met enige trots. In
het huidige sobere regime loopt de goed
lachse Groninger zulke befaamde vakbroe
ders niet tegen het lijf. „Het zijn nu bijna al
lemaal drugsklanten", zegt Hempen.
„De sfeer op de ring is anders", merkt ook
bewaarder Algra. „We hebben nu een ande
re categorie gedetineerden." Hempen ziet
het met lede ogen aan. „De bewaarders heb
ben niet zo veel tijd meer voor een sociaal
praatje. Dat verwatert. Mensen worden aan
hun lot overgelaten."
Spitsuur
Even voor twaalven is het spitsuur in de ge
vangeniskeuken. In een kantoortje zitten
vijf gevangenen schaterlachend te kaarten.
Kok Pieter Smit zet ze aan het werk. De keu
kenhulpen moeten 158 pannetjes met warm
eten vullen.
Cateringbedrijf Sodxho bereidt de maaltij
den elders in de stad, in gevangenis De Mar
wei. In De Blokhuispoort hoeven ze alleen
maar te worden opgewarmd. „Dat gaat wel
iets ten koste van de smaak", geeft Smit toe.
Maar hij krijgt nooit klachten. Integendeel,
buiten de gevangenismuren ziet het menu
van zijn eters er aanzienlijk kariger uit. De
uitgemergelde junkies krijgen in De Blok-
huispoort gestadig meer vlees op hun bot
ten.
Veteraan Tjeerd Hempen: „Als je ziet hoe de
mensen hier weer opbloeien, daar geniet je
van!" De kosten zijn minimaal: elke gevan
gene eet per dag voor 1,70 euro. Smit: „Ik
verbaas me er zelf ook wel over dat het zo
goedkoop kan." Gemiddeld verdienen de
kortgestraften 12,25 euro per week. Van dat i
geld moeten ze hun televisie betalen, hun
shag en hun telefoonkaart. De delinquenten
krijgen de euro's trouwens niet zomaar.
Daar moeten ze voor werken: wekelijks zo'n
twintig uur.
Voor de werkmeesters van De Blokhuis
poort valt het niet mee om geschikte klussen
te vinden. „Een paar jaar geleden hadden j
we nog een smederijmaar vakarbeid is erin f
het sobere regime niet meer bijzegt werk
meester Johan Bosma.
Zijn blik glijdt over de achttien werkers in
de zaal. „Gisteren zaten we nog in de koffer
tjes, maar nu moeten ze van die kantoorku
bussen met notitievelletjes vullen." Een
slungelige gedetineerde staart glazig voor
zich uit. Het leven lijkt aan hem voorbij te
gaan. Traag brengt hij z'n wijsvinger naar
z'n neus en begint te peuteren. „Ja, voor
sommigen is zelfs dit te moeilijk," consta
teert Bosma lachend.
Het jarenlange drugsgebruik is funest voor
de hersenen, constateert Bosma's collega
van de boekbinderij, Jan de Vries. De men
sen die nog niet zo ver heen zijn, ziet hij
langzaam opkalefateren. „Eerst staan ze
nog op hun benen te slingeren, maar als de
drugs uit hun lijf zijn, kunnen ze heel goed
werken."
„Ze kunnen hier dingen die ze buiten niet
kunnen omdat de wereld te groot voor hen j
is", zegt gevangenispredikant Herke Tiche- j
laar. „Eigenlijk zijn we een soort Leger des
Heils-opvang." Tichelaar is bitter: „Het so- 1
ber regime is iets verschrikkelijks. Neder
land behoort een bepaald peil van verzor
ging te hebben, maar mensen die op straat
leven en niks hebben, krijgen hier ook al
niks. Ze zijn afgeschreven."
Het komt voor dat bewaarders ontslagen
gevangenen persoonlijk op de trein zetten.
„Anders lopen ze zo de gracht in, zo van de
wereld zijn ze." De Blokhuispoort zit overi
gens niet louter vol met kommer en kwel.
„Soms krijg ik prachtige brieven van men
sen van wie ik niet eens verwachtte dat ze
konden schrijven", zegt de dominee. „En
met kerst kroop er een gast uit Amsterdam
achter het drumstel. Die man kon bij wijze
van spreken de weg naar zijn eigen cel niet
vinden, maar hij kon drummen! Bleek het
de drummer van een tamelijk bekende band
te zijn geweest."
Jaap Hellinga
De naam van gedetineerde Tjeerd Hempen
is uit privacy-overwegingen gefingeerd.
