Sterke staaltjes
van textiel
9
Expositie
Enschede
Mayonaise
lekker uit
eigen keuken
Kunstgras van textiel. foto's Werner Rauwerdink/GPD
Je künt natuurlijk gewoon
blijven tennissen met een ge
woon racket, wielrennen op een
metalen frame, hockeyen op
natuurgras. Maar het is tegen
woordig allemaal wel veel ge
makkelijker, sneller, comforta
beler en minder gevoelig voor
weersinvloeden dankzij nieuwe
toepassingen van textiel. Waar
veel mensen bij dat woord nog
denken aan 19e-eeuwse weef
getouwen en gesloten fa
briekspanden, is de moderne
textielindustrie - ook die in
Twente - een van de meest inno
vatieve takken van de industrie.
Met name door de research in
technisch textiel en kunststof
fen zijn de laatste jaren toepas
singen ontwikkeld die het weef
sel en zijn producenten een
tweede leven hebben bezorgd.
De soms onvermoede producten
die daaruit voortvloeien, staan
centraal in Museum Jannink in
Enschede. Sterke Staaltjes, zo
als de tentoonstelling is ge
noemd, toont de bezoeker een
gevarieerd beeld van de huidige
toepassingen van hightech tex
tiel. Daarbij is gekozen voor vijf
terreinen waarop textiel een
prominente rol speelt: sport, be
scherming en beveiliging, con
structie, gezondheidszorg en
mobiliteit.
Aanleiding is de opening van
Expertex, het nieuwe oplei-
dings- en kenniscentrurp voor
de textiel en confectie in En
schede. Met de expositie wil
Expertex als een van de organi
satoren duidelijk maken dat
textiel (weer) een beroep is dat
meetelt, waar veel gebeurt op
het gebied van research, tech
niek en commercie. Een bood
schap aan het publiek, maar ook
aan scholieren, want een loop
baan in de textiel is weer aan
lokkelijk en het imago verdient
best een steuntje in de rug. Van
daar ook dat veel textielbedrij
ven hun medewerking verleen
den.
Haaienpak
Het is nauwelijks voor te stellen,
maar vier draadjes van amper
vier millimeter dik kunnen een
gewicht van liefst duizend kilo
gram torsen. De bezoeker kan
zelf uitproberen hoe sterk de
moderne staaltjes van sommige
kunststofvezels zijn. Kunststof
inderdaad, want textiel is in fei
te alle materiaal dat geweven is.
Soms van natuurlijke her
komst, maar vaak ook van een
kunststof vezel vervaardigd of
verrijkt met andere materialen,
zoals reflecterende deklagen, in
welk geval men ook wel van
technisch textiel spreekt.
Met name de topsport maakt
gretig gebruik van de vernieu
wingen. Het racepak van Jos
Verstappen bijvoorbeeld of het
type carbonfibre-fiets (van
koolstofvezel) dat Lance Arm
strong gebruikt of het tennis
racket met kunsthars. En dat al
les ervaart de bezoeker lopend
op kunstgras van Ten Cate, in
een gang die geblindeerd is door
Verosol-doek. Voor de snel
heidssporter heeft textiel onder
meer het haaienpak in de aan
bieding, de outfit waarin Pieter
van den Hoogenband en Inge de
Bruijn naar olympisch goud
zwommen. Op de pakken zijn
lijnen of knobbeltjes aange
bracht die wervelingen in lucht
of water teweegbrengen en zo de
weerstand verminderen.
Voor de joggers die om zes uur
direct aan het eten willen aan
schuiven is er tegenwoordig
'reukkleding' van textiel dat
zweet absorbeert en geurstoffen
afscheidt. Ook zijn vezels ont
wikkeld waarin was is ver
werkt. „Als je de laarzen aan
doet", legt medesamensteller
van de expositie Erik van der
Velde uit, „wordt de warmte van
je voeten opgevangen door was-
bolletjes in de laars. Als de tem
peratuur daalt, wordt die
warmte weer afgestaan, zodat je
voeten hun eigen warmte terug
krijgen." Omdat was bij hitte
smelt en bij kou stolt, blijft kle
ding die van dit type vezel is ge
maakt meer op temperatuur.
Spinnen
Textiel biedt de mens bescher
ming tegen meer dan alleen kou
of hitte. In een 'donkere kamer'
laat museumstaflid Van der Vel
de zien hoe je dankzij lichtge
vende pijlen je weg naar buiten
kunt vinden en hoe brandweer
lieden goed zichtbaar blijven.
En het 'plonspak' behoedt met
zijn isolerende eigenschappen
drenkelingen voor onderkoe
ling in het ijskoude water. Ui
termate praktisch zijn ook de
kogelwerende vesten en de ter-
reurbestendige cockpitdeuren.
Daarbij wordt gebruik gemaakt
van textiel met oneindig lange
vezels of filamenten. Dit vezel
ontstaat uit een vloeistof die
door een gaatje wordt gespoten
en daarna als draad uithardt.
Dit procédé is afgekeken van
spinnen en zijderupsen.
De bouw- en constructiesecto
ren hebben nieuwe textieltech
nieken inmiddels ook omarmd.
Muren en daken van huizen
worden geïsoleerd met doek dat
wind- en waterdicht is, maar
blijft ademen. Steigerdoek, ook
in het Jannink te bewonderen,
laat bouwvakkers in weer en
wind dooiwerken, is brandwe
rend en beschermt passanten te-
gen vallende stenen en verf. Het
nieuwe supersterke technisch
textiel Geolon van Ten Cate-
dochterbedrijf Nicolon bewees
op 11 september zijn diensten
bij de aanslag op het Pentagon.
Het doek versterkte de wanden
van het defensiegebouw, waar
door een paar honderd werkne
mers konden wegvluchten voor
de constructie het begaf.
In de weg- en waterbouw kent
textiel ook veel toepassingen.
Zo kan er een sterk, nauwelijks
rekbaar weefsel aangebracht
worden tussen de fundering van
een brug of (spoor) weg en de on
dergrond. Omdat het doek de
ondergrond bijeenhoudt en de
druk verdeelt, kan de fundering
eenvoudig blijven en blijft scha
de door belasting, wind of water
beperkt. Dit doek wordt ook ge
bruikt om dijken te versterken.
Uit de landbouw zijn verrassen
de voorbeelden te zien als de
koeienmat en het champignon-
nenbed.
Bloedvaten
Net als bij tennisrackets moeten
materialen voor vliegtuigen, sa
tellieten, schepen of auto's licht,
sterk en stijf zijn. Daarvoor ge
bruikt men filamenten van glas
of koolstof. Glas is in elke rich
ting even sterk, koolstof is sterk,
stijf en licht. Om die weefsels in
constructies te kunnen benut
ten, worden ze in kunsthars ge
drenkt en in lagen gestapeld, zo
dat een laminaat of composiet
ontstaat. In vliegtuigen zijn ba
gagerekken en binnenwanden
van vlamwerende glasvezel
composieten gemaakt.
Zonder dat we het dagelijks be
seffen is textiel, niet alleen de
ruimte, maar ook ons eigen li
chaam binnengedrongen. Zo
worden van textielbuisjes van
holle vezels gebreid, die met me
dicijnen zijn gevuld. Terwijl de
vezels in het lichaam worden af
gebroken, komen de genezende
stoffen geleidelijk en op de juis
te plaats vrij. Gebreide buisjes
worden ook om beschadigde ze
nuwen aangebracht, die daar
binnen weer aan elkaar kunnen
groeien.
Kapsels en beschadigde pezen
kunnen zelfs helemaal door
breisels of weefsels worden ver
vangen. Protheses, zoals een
kunstbeen, of gewricht-onder
steunende braces worden van
composietmateriaal vervaar
digd. Tandartsen gebruiken
textiel als basis voor het maken
van bruggen. Mensen met
zwakke, verwijde bloedvaten
worden in een hart- en vaatchi-
rurgie geholpen door het in
brengen van geweven of gebrei
de kunst va ten.
Sterke staaltjes, kortom. Iedere
bezoeker krijgt er daarvan een
stel mee naar huis, in de vorm
van een gratis stalenboekje met
zeven verschillende stoffen,
waaronder zonwerend en licht
gevend materiaal. Kun je de ex
positie thuis nog even in een an
der licht bekijken.
Jan Ruesink
De expositie Sterke Staaltjes is
- als onderdeel van de totale col
lectie - te zien tot en met 5 janu
ari 2003. Museum Jannink aan
de Haaksbergerstraat 147 in
Enschede is geopend van
dinsdag t/m vrijdag van 10 tot
17 uur, op zaterdag en zondag
van 13 tot 17 uur en is op maan
dagen gesloten. Tel. 053 431 90
93.
Mayonaise maken is niet
moeilijk. Eigenlijk een
fluitje van een cent. Wanneer je
mosterd als smaakmaker ge
bruikt, dan wordt ze extra lek
ker. Mijn oude leermeester
Weerheijm hield mij altijd voor
om de mayonaise met zoveel
mosterd op smaak te brengen
dat je het nog net niet kan proe
ven. Die stelling is mij altijd bij
gebleven en die hanteer ik dan
ook tot op de dag van vandaag.
Voor het maken van mayonaise
heb je eierdooiers, olie, zout, pe
per, azijn of limoen- of citroen-
Sap en fijne mosterd nodig. Veel
koks gebruiken liever het En
gelse mosterdmeel (Colmans')
dat zij met een beetje water aan
maken. Het maakt eigenlij k niet
eens zoveel uit. Zij moeten om
de mayonaise een frisse smaak
te geven er dan altijd nog wel
wat extra azijn of limoen- of ci
troensap aan toevoegen.
Mayonaise is de fijnste koude
saus die we kennen. De saus be
hoort tot een van de parade-
paardjes van de Franse keuken
en het is dan ook een Franse vin
ding uit de 16e of 17e eeuw. Over
de herkomst zijn prachtige ver
halen geschreven. Of ze alle
maal even juist zijn, kan in twij
fel worden getrokken, want dan
zouden wel vier of vijf prinsen
en hertogen de eer voor zich
kunnen opeisen.
Mayonaise wordt onder andere
gebruikt om samengestelde sa
lades aan te maken. Het is bo
vendien de basis voor verschil
lende sauzen met onder andere
tuinkruiden, augurkjes, kap
pertjes en zelfs met hard ge
kookte eieren. Vroeger werd de
mayonaise ook gebruikt als een
deksaus over de salades. Dat ge
beurt in ons land nog steeds en
worden slaatjes en salades afge
dekt met een dikke laag mayo
naise.
Colle
Omdat de mayonaise daarvoor
niet zo geschikt is, vonden de
Fransen in de 19e eeuw de may
onnaise collée uit. In ons land
werd het mayonaise met een
colle genoemd. Zo'n colle maak
te men met een roux van olie of
boter met bloem en werd er door
het toevoegen van water of
bouillon een niet al te dikke saus
van gemaakt. Nadat ze was af
gekoeld werd de colle gemengd
met mayonaise en uiteraard op
smaak gebracht met mosterd,
azijn en zout en peper.
Voor een dergelijke saus nam
men meestal gelijke delen may
onaise en colle. Zo'n saus bevat
veel minder olie dan mayonaise
en het is dan ook heel goed mo
gelijk dat de Franse mayonnaise
collée model heeft gestaan voor
de sla- en fritessausen zoals wij
die nu kennen. De smaak van
dergelijke sauzen was aanvan
kelijk vrij zuur omdat er minder
olie aan te pas kwam. Dat 'zuur
tje' in de mayonaise heeft men
willen terugdringen door er sui
ker of een andere zoetstof aan
toe te voegen.
Het resultaat kunt u op elk ge
wenst moment van de dag proe
ven: de meeste sla- en fritessau
zen zijn vrijwel smakeloos. Dat
gaat trouwens ook op voor de
zalfachtige massa die als mayo
naise in grote en kleine potten
wordt aangeboden. Dat zijn be
slist geen sauzen die de Fransen
van het etiket 'véritable' zouden
willen voorzien. Die sauzen be
vatten bindmiddelen, emulga-
toren en kunstmatige kleur- en
smaakstoffen.
Luchtiger
Afgezien van het feit dat mayo
naise een uitgesproken vette
saus is en derhalve als een kwa
lijke dikmaker wordt be
schouwd, loont het de moeite
om thuis zelf mayonaise te ma
ken. Wanneer u over een keu
kenmachine beschikt, maakt u
het zich heel gemakkelijk. Bo
vendien behoeft u dan de eieren
niet meer te scheiden, want met
een keukenmachine kunnen
ook de eiwitten worden ge
bruikt. De mayonaise wordt er
zelfs wat luchtiger door.
Een nadeel is dat juist daardoor
de houdbaarheid van mayonai
se uit eigen keuken wordt be
perkt. Bewaar zelf gemaakte
mayonaise bij voorkeur op een
droge, koele en donkere plek
(kelder, kelderkast). In de koel
kast hoort mayonaise niet thuis.
Een uitzondering zou men kun
nen maken voor de groentela
den van de koelkast, want daar
in behoort de temperatuur tus
sen 4 en 8 graden te zijn.
Hans Belterman
Volgende week worden in de da
gelijkse rubriek recepten opge
nomen voor het maken van
mayonaise en de daarvan afge
leide sauzen. Daarnaast zijn er
recepten voor bekende salades
die allemaal in nieuwe jasjes
zijn gestoken waardoor er veel
minder mayonaise in verwerkt
behoeft te worden dan vroeger
wel het geval was. En daarbij
komt nog, dat de 'nieuwe sala
des' niet meer met een dikke
laag mayonaise met een colle
behoeven te worden afgedekt.
vrijdag 8 februari 2002
Textiel is niet meer alleen
het lapje stof waarmee je
je kleedt, je neus snuit of de
kopjes afdroogt. Er worden
huizen mee gebouwd, het
kan heerlijke geurtjes
afscheiden, is al in het men
selijk lichaam doorgedron
gen en het kan zelfs mensen
levens redden bij terroristi
sche aanslagen.
De carbonfibre-fiets
van Lance Armstrong is
gemaakt van
carbonvezels.
Schaatspak van Raps.
