Want wind is er altijd Cursus schrijven
Door de Granny's geen tijd voor Het Huwelijk
Ipl
J streekverhalen
Zeêuwse Taelsite
Boeren richten zich
op duurzame energie
25
c^ZK\
Van de Leie
toet de Zeê
Agenda
ONDERWEG
in d'n böógerd
woensdag 6 februari 2002
Zeeuwse boeren werken
hard aan oprichting van
kleinschalige windenergie
parken. Bedoeling is dat er
op negen plaatsen in de pro
vincie groepen molens ko
men. Het gaat om parken
met drie tot tien turbines, die
samen ongeveer honderd
megawatt aan windenergie
moeten opleveren.
In het kader van Vitaal Platte
land hebben de provincie
Zeeland en de Zuidelijke Land
en Tuinbouw Organisatie (ZL-
TO) hiervoor een project opge
zet. De weg naar het bouwen
van windparken is bezaaid met
voetangels en klemmen, maar
toch hoopt Jan Withagen, speci
alist duurzame energie van de
ZLTO, dat in de loop van 2003
daadwerkelijk met de bouw van
het eerste agrarische windpark
kan worden begonnen.
De aandacht van de Zeeuwse
boeren voor windenergie heeft
alles te maken met het streven
naar aanpassing en vernieu
wing van de bedrijfsvoering,
blijkt uit de toelichting van Jan
Withagen. „De pure agrarische
productie staat maatschappe
lijk onder druk. Voedselveilig
heid, dierwelzijn en verbreding
zijn begrippen die steeds meer
de boventoon voeren. Die krij
gen ook binnen het beleid van de
ZLTO steeds meer aandacht. In
het kader van vernieuwing zijn
de leden op zoek naar alterna
tieve mogelijkheden, denk aan
agrarisch natuurbeheer, agro-
toerisme en daar kun je ook
duurzame energie bij betrek
ken."
Inkomen
Dan gaat het de agrariërs bij
duurzame energie vooral om
windenergie, verduidelijkt Wit
hagen. „De agrarische sector
heeft grond beschikbaar om
turbines op te plaatsen. Mikken
op duurzame energie heeft
naast een milieucomponent ook
een ondernemerskant: men pro
beert er toch wat aan inkomen
mee te realiseren. Daar is niks
mis mee." De ZLTO-er geeft aan
dat er forse bedragen gemoeid
zijn met investeren in windmo
lens. Eén molen van 1,5 tot 2 me
gawatt kost al gauw 2 tot 2,5
miljoen euro. „Bij zo'n investe
ring mag er ook wel wat inko
men tegenover staan en dit gaat
bovendien gepaard met winst
voor het milieu."
Volgens Withagen is het exploi
teren van kleinschalige wind-
parkeh in Zeeland ondanks de
hoge kosten zeker winstgevend.
„Belangrijk is dat het voldoen
de waait. Dat is de basis. Diver
se andere factoren bepalen me
de het rendement, zoals de
terugleververgoeding die je
kunt krijgen en eventuele fisca
le voordelen, maar de wind is
het belangrijkste. In Zeeland
ligt dat gunstig, er is een goed
windaanbod."
Hij voegt eraan toe dat het op
lichten van windparken wel
valt of staat met nationale
maatregelen. Het huidige beleid
is erop gericht de komst van
windenergie te bevorderen.
Withagen: „Je weet niet wat een
nieuw kabinet brengt. Als men
de stimulerende maatregelen
voor windenergie terugdraait,
dan wordt het wel moeilijk."
Hindernissen
Het aanleggen van windparken
is geen simpele zaak. Erzijn veel
hindernissen, met name ook in
de sfeer van ruimtelijke orde
ning. Veel mensen zeggen wind
energie een warm hart toe te
dragen, maar dan niet in de ei
gen achtertuin. Plannen voor
molens kunnen dan ook steevast
op verzet rekenen. „We consta
teren al jarenlang dat het proces
om vergunningen voor elkaar te
krijgen langdurig is en vaak op
niets uitloopt", zegt Withagen.
„Een aantal van onze leden
deed vergeefse pogingen om
turbines van de grond te krij
gen. Als belangenbehartigende
organisatie wil de ZLTO probe
ren om dit patroon te doorbre
ken. Daarom hebben we samen
met de provincie het project op
gezet."
Bedoeling is dat een windpark
gezamenlijk door een groep
boeren wordt opgericht. Nog af
gezien van het feit dat solitaire
windmolens niet meer zijn toe
gestaan, kan door samenwer
king een investering ook beter
gespreid worden.
Inmiddels zijn er in Zeeland
drie samenwerkingsverbanden
gevormd (voor vier locaties).
Noord-Beveland is er één van.
Withagen hoopt dat nog in 2002
voor alle negen locaties samen
werkingsverbanden opgericht
zijn. Over de plaatsen waar de
parken moeten komen wil de
ZLTO-specialist nog niet veel
kwijt. Dat komt wel als de plan
nen wat concreter zijn.
Withagen is zich ervan bewust
dat windenergie voor- en tegen
standers kent. Zelf heeft hij er
uiteraard geen moeite mee.
„Het energieverbruik neemt
nog steeds met zo'n drie procent
per jaar toe, ondanks allerlei be
sparingsprogramma's. Dat
meerdere verbruik moet wel ge-
pi'ocluceerd worden. De natio
nale overheid kiest ervoor een
deel ervan duurzaam te laten
produceren; dat is met name
windenergie. Die keuze bete
kent dat je ook nadelen accep
teert. Het belangrijkste nadeel
is wel dat je die palen in het
landschap ziet staan en daar
naast heb je te maken met geluid
en slagschaduw. Daar zijn lan
delijke regels voor en natuurlijk
zullen we gewoon aan de wette
lijke eisen voldoen."
Bij de keus van locaties voor de
parken wordt natuurlijk gepro
beerd met de landschappelijke
inpassing zo goed mogelijk re
kening te houden. „Je hebt al
tijd met omwonenden te maken.
We willen met deze mensen een
goede communicatie en de plan
nen objectief voorleggen. We
weten hoe gevoelig het ligt en
dus zorgvuldig met de omwo-
nenden omgaan. We hopen op
die manier voldoende draag
vlak te krijgen, al zullen er altijd
wel mensen tegen blijven", be
toogt Withagen. Pluspunt is dat
de betrokken boeren achter de
plannen staan, waardoor al een
flink obstakel uit de weg is ge
ruimd. De belangstelling bij de
Zeeuwse boeren om in wind
energie te stappen is groot, stelt
Withagen. „Dat blijkt uit het
Onlangs is in Biervliet de cur
sus streekverhalen schrij
ven begonnen, waarvan in deze
rubriek al eerder melding werd
gemaakt. Wekelijks komen tien
schrijvers samen onder leiding
van Marjon Sameel. De cursus
kwam tot stand door medewer
king van de Zeeuwse Dialect
vereniging en de stichting
School en Dialect.
De cursus is met tien deelne
mers helemaal volgeschreven.
Dat komt omdat de begeleiding
zeer intensief is. De tien cursis
ten komen allemaal uit Zeeuws-
Vlaanderen en bijna alle
Zeeuws-Vlaamse dialecten zijn
vertegenwoordigd. Iiet is de be
doeling dat op het eind van de
cursus een aantal teksten gepro
duceerd worden. De teksten
kunnen gedeeltelijk in dialect
geproduceerd worden en bevat
ten in elk geval streekeigen
elementen.De cursus wordt be
taald door de Zeeuwse Dialect
vereniging. Er kunnen zich nu
voor deze cursus geen mensen
meer opgeven, maar belangstel
lenden kunnen contact opne
men met George Sponselee (tel.
0114 313707 of per e-mail mar-
jonsl@zeelandnet.nl). Wellicht
dat er een vervolgcursus komt.
Een en ander is wel afhankelijk
van een subsidieverzoek dat aan
de provincie Zeeland is gericht.
Het vorige verzoek is afgewezen
omdat de aanvraag een alge
meen karakter had en te weinig
met de streektaal te maken had.
aantal mensen dat zich heeft op
gegeven voor een samenwer
kingsverband en uit de vele vra
gen die mij bereiken. In Noord-
Brabant is het hetzelfde ver
haal." Hij wijst erop dat het niet
de bedoeling is om met de plan
nen van de boeren andere, be
staande windplannen te dwars
bomen. „We proberen die plan
nen te respecteren en zo moge
lijk samen iets op te zetten."
Rinus Antonisse
Zeeuwse boeren willen op negen plaatsen in de provincie kleine windmolenparken oprichten.
Op de Zeêuwse Taelsite, die
onlangs is verhuisd naar
www.amaai.nl/zeeuws, kan via
het gastenboek gediscussieerd
worden over de erkenning van
het Zeeuws als streektaal en het
belang van het Zeeuws voor de
Zeeuwse samenleving.
Die discussie sluit aan op de
handtekeningenactie van de
Stichting Cultureel Erfgoed
Zeeland (SCEZ) vóór erkenning
van het Zeeuws. Die stichting
De 'Zeeuwse voorraad' van
de dichtbundel 'Van de Leie
toet de Zeê' van de Frans-
Vlaamse schrijver Jean-Noël
Ternynck is uitverkocht. Dat
heeft de Nederlandse distribu
teur van de bundel, Stichting
Zuudwest 7, bekendgemaakt.
De bundel, die 28 gedichten in
het Frans-Vlaamse dialect be
vat, vond in Zeeland gretig af
trek. Dat vooral doordat het
dialect van het meestnoordelij-
ke punt j e van Frank rijk sterk op
Zeeuws lijkt. Vooral Zeeuws-
Vlamingen herkennen er veel in.
Het cassettebandje bij de bun
del, maakte de vele overeen
komsten extra duidelijk.
Zodra er in Frankrijk een her
druk van de bundel verschijnt,
zal Stichting Zuudwest 7 de
verdeling voor Zeeland en de
rest van Nederland weer op zich
nemen. Voor meer info kunt u
mailen naar de stichting, zw7@-
zeelandnet.nl.
't Is morgn carnaval
Moeder 'pannekoekte' mee
schóne witte bloeme
die kwaam van de terve van de
velden rond 't 'uus
'emaold in een steênmeulen, nie
varre van mien 'uus
een zak bloem in dien tied was
liek een goude bloeme
Ze schoenk een lutje bier in
d'oude ronde ko'mme
in plekke van melk om zudder te
kunn bakn
miek er tweè op een keêr voo
nuuze gulzige mondn
ze kunde ze draain; ze was da-
orom nie domme!
Mee brune potsuker m' aotn
toen vele te vele
die suker kwaam assan van
djuuste over de schreeve
beter en goeköper per velo op de
dreeve
zonder kommiezekotje geên rie-
sche of nie vele.
Op vasten-diessendag en een
dag van Lichtemesse
't was eten van 's naovers mee
kaffie of mee bier
carnaval overtied was een gróte
feêste 'ier
in Duunkerke, in Belle nog as-
san kerremesse!
verzamelde inmiddels zo'n 7000
ingevulde en ondertekende ac-
tiekaarten. Die kaarten worden
aangeboden aan de staatssecre
taris van Binnenlandse Zaken,
die uiteindelijk over erkenning
van het Zeeuws moet beslissen.
De initiatiefnemers van de
Zeeuwse Taelsite vinden dat het
onderwerp onvoldoende be
kend is bij de Zeeuwen. Door
middel van de openstelling van
het gastenboek van de site voor
reacties op de mogelijke erken
ning en de actie van de SCEZ,
willen ze een steentje bijdragen
aan de discussie en helpen het
onderwerp de aandacht bren
gen.
De 'taelsite' is de belangrijkste
site over de Zeeuwse dialecten.
Er is volop informatie te vinden
over het Zeeuws, er zijn oude af
leveringen van deze rubriek na
te lezen, de spelling van het
Zeeuws komt er uitgebreid aan
bod, het blad Noe heeft er een
plekje gevonden en in de taela-
genda zijn alle activiteiten rond
het Zeeuws terug te vinden. Al
zo'n 14.500 mensen bezochten
de site.
De site is te bezoeken via
wwio.amaai.nl/zeeuios. Ook via
Zeelandnet kan de site geraad
pleegd worden: http://people.
zeelandnet.nl/evenhuis.
Oecumenische bijeenkomst in
Ellewoutsdijk
Op zondag 17 fibrewaori is t'r
wee een oecumenische bieeèn-
komst in 't Zeêuws in 't kerkje
vanEllesdiek. De overdienking
wor verzurgd deur Ds. J. H.
Overbeek in 't dialect van
Schouwen-Duveland. 't Thema
is 'Gods goeie scheppieng'. Anja
Kopmels uut Kortjee briengt
paereltjes van Zeêuwse liedjes,
't Begunt om 14.30 uur.
Poëzie van eigen boom
Vriedag 15 februari om 20.00
uur is t'r volop poëzie van eigen
boom in 't Kerkje van Ellesdiek.
Commissaris van de Koneginne
Wim van Gelder verzurgt de
openienge. Daènaè is 't woord
an de dichters Lou Vleugelhof
en Johanna Kruit. Anna van
Avalon speelt harp. Entree 6,80.
Reservere via tel. 0113 351317.
In boswachterij Westerschou-
wen wordt dinsdag een wan
delexcursie gehouden. Een gids
van Staatsbosbeheer geeft uit
leg over het beheer en gebruik
van het bos. De wandeling be
gint om 13.30 uur bij de excur-
sieschuur van Staatsbosbeheer,
Kraaijensteinweg 140, Westen-
schouwen. Aanmelden bij het
VVV Haamstede, 0111-651513.
Riek (55) en Adri (59)
Hoogstrate telen op tien
hectare bij Kloetinge, in
een maatschap met doch
ter Arianne (30), appels,
peren en pruimen. In het
dorp verkopen ze de eigen
producten plus groenten
vanuit de schuurvan hun
boerderij aan de Zomer-
weg. Elke week klappen ze
uit de boomgaard.
Terwijl heel Nederland naar
Het Huwelijk zat te staren,
hebben Adri en Riek een paar
honderd bomen geplant, Gran
ny Smith, in een bed dat speci
aal bestemd is voor de verkoop
in de schuur. „Geen tijd voor ko
ninklijke trouwpartijen", zegt
Riek, „al heb ik wel even goed
naar die jurk gekeken. Mooi
hoor, mooi spul." Naderhand
hebben ze nog wat van de mu
ziek opgevangen uit de samen
vattingen, maar toen was het
Oranjezonnetje al achter de
westelijk kim weggezakt. Adri:
„Leuk voor die gasten, zo'n zon
netje, maar ook leuk voor ons.
Het was een prachtdag om bo
men te planten,vooral ook
omdat alle nattigheid van de af
gelopen weken helemaal ver
dwenen was."
De Granny's, die zo snel moge
lijk nadat de kwekerij ze ge
bracht heeft, de grond in moe
ten, zijn voor klanten die graag
in een harde appel bijten. „In
het najaar hebben we Granny's
uit Europa en daarna van het
zuidelijk halfrond. Zelf hebben
we er als bestuivers tussen de
andere soorten staan en in het
algemeen vinden onze klanten
die erg lekker. Het zijn er alleen
te weinig. Vandaar dat bedje dat
we nu hebben ingeplant", legt
Riek uit.
Het uitzonderlijk mooie weer
heeft ook de knoppen op voor
sprong gezet. „Ik zie overal,
maar vooral op de St.-Remie,
een stoofpeer, witte tot licht
groene randjes aan de knoppen.
Als de temperaturen zo blijven,
zien we binnenkort blaadjes te
voorschijn komen." Is zo'n vroe
ge bode geen risico in verband
met nachtvorst? „Ach, dat weet
je nooit, je hebt met de natuur te
maken. We hebben weleens een
nachtvorstperiode gehad na
zo'n zachte winter waarvan we
dachten dat die ons de das om
zou doen. Maar er kwam toch
een mooie perenoogst. Je moet
helemaal niet piekeren over wat
er fout kan gaan. Een leraar op
de landbouwschool, Meester
Nieuwenhuijze, zei altijd 'en as
d'n hemel nè benee voalt, m'n
ollemaele 'n blauwen 'oed.' Zo is
het. Er kan pas niks meer gebeu
ren als je fruit verkocht is en je
centen in je zak zitten."
Zo ligt de oogst van 2001 nog
grotendeels in cellen bij de vei
ling. „Dat is nog niet verkocht,
dus in principe kan er nog van-
alles mee gebeuren." Toch re
kent Adri erop dat het wel snor
zit, want bij de veiling worden
de fruitsoorten optimaal be
waard. „Ze gaan, zoveel moge
lijk ras bij ras, in cellen die gas-
dicht worden afgesloten met
een soort fietsband in het
deurgat. Vervolgens wordt het
zuurstofgehalte, normaal 21
procent, omlaag gebracht naar
1 tot 2 procent. Het C02 gehalte,
normaal 0,03 procent, wordt 1
tot 5 procent en de luchtvoch
tigheid gaat omhoog naar 97
procent. De verschillen zitten
'm in de behoeften van de ras
sen. In die omstandigheden
stopt het rijpingsproces en de
activiteit van micro-organis
men, maar een mens legt er het
loodje in. Elk jaar gebeuren er
weer ongelukken, als veiling
werknemers te vroeg zo'n ge
opende cel instappen."
In de cellen kunnen wel vijfhon
derd kisten worden opgeslagen.
„De indeling gebeurt naar het
ras, niet naar de teler. Erzijn wel
grote telers die een cel in hun
eentje kunnen vullen, maar veel
van die grote bedrijven hebben
ook zelf koelcellen op hun ter
rein. De indeling wordt ook ge
maakt naar gelang de tijd dat de
cel open moet. Je moet vantevo-
ren afspreken wanneer je fruit
eruit wil hebben, want de boel
kan niet tussendoor open. Het
streven is dus om van een ras een
cel te vullen, maar je kunt som
mige rassen bij elkaar stoppen.
Jonagold en Golden Delicious,
bijvoorbeeld, of Cox en Goud-
reinet. Maar stop nooit een Jo
nagold bij een Cox, want dan
gaat de ene of de andere eraan."
Dankzij de computergestuurde
bewaarregimes in de veiling
kunnen we buiten het seizoen
appels en peren van eigen bo
dem eten. „Sommige rassen,
kun je het jaar rond bewaren:
Jonagold, Golden Delicious en
Conference."
Mieke van der Jagt
- 'te.
foto's Dirk-Jan Gjeltema
Alleenstaande windmolens zijn niet meer toegestaan.
