bruidshuis
Mister Human Rights staat weer op scherp
PZC
24
RUDEN RIEMENS
VN-rapporteur
Theo van Boven
zaterdag 2 februari 2002
FOTOGRAFIE
Hij mag dan met emeritaat zijn, sinds
kort heeft professor Theo van Boven
(67) uit Maastricht er weer een nieuwe baan
erbij. Hij gaat bij de Verenigde Naties lan
den verklikken die weigeren een einde te
maken aan martelpraktijken. ,,Ik vrees dat
onder het mom van bestrijding van terroris
me allerlei foltermethoden worden toege
past die niet door de beugel kunnen.De
Amerikanen die de Al-Qaedastrijders op
Cuba bewaken, zijn gewaarschuwd. Mister
Human Rights staat weer op scherp.
U bent benoemd tot rapporteur voor de VN-
commissie tegen martelen. Waarom heeft u
ja gezegd
,,Het is moeilijk om nee te zeggen als er zo'n
beroep op je wordt gedaan. Ik heb wel de
leeftijd dat ik kan zeggen: ik heb lang ge
noeg aan dit soort zaken gewerkt, ik ga nu
eens wat voor mezelf doen. Maar als je ge
vraagd wordt, voel je toch een morele ver
plichting om ja te zeggen."
Wat wordt van u verwacht?
,De vinger aan de pols houden op het gebied
van folteringen. En dat rapporteer ik dan
aan de commissie voor de rechten van de
mens. Mijn informatie betrek ik veelal van
niet-gouvernementele organisaties als Am
nesty International of Human Rights
Watch. Ik geef signalen waar ernstig en sys
tematisch gefolterd wordt."
Het klinkt zo solitair, rapporteur. Of je in je
eentje het martelen eens onder handen gaat
nemen.
„Het is ook wel een beetje solitair-. Je bent,
zou ik haast zeggen, een soort van inspec
teur. De mogelijkheid bestaat wel dat je in
groepjes werkt, maar fk draag de verant
woordelijkheid. De commissie volgt me kri
tisch. In Genève heb ik wel een functionaris
clie mij assisteert. Hier in Maastricht ben ik
onvoldoende toegerust, ik zit aan deze kant
van de computer. Het uitvoerend apparaat
zit aan de andere kant in Zwitserland."
Voor de goede orde: wat is dat nou precies,
foltering?
„Het toebrengen van zeer ernstige pijn,
vaak met als doel een bekentenis los te krij
gen. En die pijn kan langdurig zij ndoor sla
gen toegebracht, of met elektrische schok
ken. Of mensen lang geblinddoekt houden,
niet laten slapen, uitputten. En dat alles
moet geschieden van overheidswege, door
politie of militairen. De overheid moet ver
antwoordelijk zijn."
Die Al-Qaedastrijders die gedrogeerd en ge
blinddoekt worden afgevoerd naar Cuba,
waar ze in kooien worden opgesloten? Komt
dat in de richting van foltering?
Het is zorgwekkend. Drogeren, mensen in
kooien aan kettingen binden. Ik denk dat
dit onder het verbod van folteringen of op
zijn minst onder inhumane en wrede be
handeling of bestraffing valt. Er is aanlei
ding om de Amerikanen hierover te onder
vragen."
Lastig, want de Amerikanen liggen er niet
van wakker.
,Ik moet rapporteren zonder aanzien van de
politieke kleur van een land. Of het nu Ame
rika aangaat of de Russen in Tsjetsjenië of
de Chinezen, ik hoef niet bang te zijn, want
ik heb niks te verliezen. Ik moet als inspec
teur optreden. Geen enkel land is blij met dit
soort beroepen, want het houdt impliciet
kritiek in en Amerika houdt niet van kri
tiek."
Daar kunt u van meepraten. U bent destijds
door Perez de Cuellaruitde VN gewerkt,
toen u naar de zin van vooral de VS al te
voortvarend achter de mensenrechten aan
ging in Zuid-Amerika.
„Ja, maar ik heb nu een meer onafhankelij
ke positie. Ik heb destijds veel slachtoffers
m die landen bezocht, En dat is ook nu weer
een van de zaken waar ik me mee bezig moet
houden: landen bezoeken, Dat kan niet op
grote schaal, want daar is geen geld voor. Ik
kan een a twee landen per jaar met een tolk
en een ambtenaar bezoeken om uit de eerste
hand rapport op te maken. Dan kun je pra
ten met overheidspersoneel, gevangenen,
niet-gouvernementele organisaties. Ten
minste, dat zijn de voorwaarden. Als daar
niet bij voorbaat aan voldaan kan worden,
moet je niet gaan. Er moeten garanties zijn
dat degene die spreekt, daarvoor niet wordt
gestraft."
Die landen zullen toch niet echt staan te
springen tot u eens komt kijken hoe het met
het folteren staat?
„Dat is het hem: waarom doen landen dat
dan tóch? Om naar buiten toe goede sier te
maken. Ze laten een rapporteur binnen om
te voorkomen dat in de Verenigde Naties een
kritische resolutie over dat land wordt aan
genomen. Er zijn landen die elk verzoek in
willigen. Er zijn ook landen waar verzoeken
lang lopen. Aan die landen zal ik brieven
sturen en hun diplomatieke vertegenwoor
digers erover aanspreken. Ik kan niet als
Prof. Theo van Boven: „Er blijft een donkerbruine schaduw boven ons koninklijk bestel
hangen." foto Frits Widdershoven/GPD
toerist op pad gaan. Ik moet er officieel
heen. Over het algemeen ga j e toch naar lan
den waar iets aan de hand is."
Een land dat iets te verbergen heep, zal er
toch voor waken dat de rapporteur de losse
tegel vindt waar alle rotzooi onder is verbor
gen. Bent u geheel zonder vrees tijdens dit
soort missies?
Ik ken nauwelijks of geen gevallen van
rapporteurs die bedreigd zijn of iets is over
komen. Ik herinner me zelf nog wel fascine
rende bezoeken aan Chili. Het land liet ons
toe, omdat de Amerikaanse president Car
ter had gedreigd dat het geen lening zou
krijgen van de Amerikaanse ontwikke
lingsbank. Het zijn vaak politieke en econo
mische overwegingen die landen bewegen
inspectie toe te laten."
Welke landen doen moeilijk over inspectie?
„China, de Russische Federatie voor wat
betreft Tsjetsjenië, Oezbekistan en Indone
sië. Er zijn tachtig landen die in rapporten
genoemd worden. Het aantal landen waar
systematisch wordt gemarteld, is kleiner."
Wordt er op grote schaal gefolterd?
„Ja, helaas welEen land dat in dat verband
steeds wordt genoemd, is Egypte. Er zijn
ook bedenkingen over de methoden van Is
raël, de Palestijnse Autoriteit, Indonesië,
Turkije. Maar neem de IRA in Noord-Ier-
land, de PKK in Turkije, de situatie in
Kashmir, Tsjetsjenië, gebieden waar men
onafhankelijk wil worden of autonomie na
streeft. Dan gaat het in de ogen van de
bevolking die zelf beslissing wil om vrij
heidsstrijders, terwijl anderen het over ter
roristen hebben. Daar zit een politieke fac
tor in. Men wil er dan achterkomen wie er
allemaal in zo'n netwerk zitten. Net als de
Duitsers in de Tweede Wereldoorlog men
sen folterden om ze namen te laten noemen.
Na 11 september is de strijd tegen het terro
risme in veel landen hoog op de agenda
geplaatst met steun van Amerika en de coa
litie. Ik vrees dat op een gegeven moment
onder het mom van bestrij ding van terroris
me allerlei foltermethoden worden toege
past. Men ziet het terrorisme als dé grote vij -
and, dus om die vijand te bestrijden, is alles
toegelaten en gerechtvaardigd."
In de tijd dat u directeur was van het VN-bu-
reau voor de mensenrechten heep u een
band gekregen met Argentinië. Later, bij de
VN in Genève, heeft u zelfs slachtoffers van
de verdwijningen laten overkomen. En dat
niet alleen: u heep ze, nadat ze hun verhaal
voor de commissie hadden gedaan, ook nog
mee naar huis genomen.
„Ik ben in die solidariteit misschien wat ver
gegaan, verder dan anderen misschien ooit
gedaan zouden hebben. Die hele politiek
van de verdwijningen vond ik ontzettend
cynisch en navrant. Politieke tegenstanders
werden geliquideerd. Voor de achterblijvers
is het zo schrijnend, omdat die niet weten
wat er met hun broers of vaders of kinderen
is gebeurd.. Toen ik bij de VN werkte, was de
Argentijnse diplomatie buitengewoon sluw
en leugenachtig en probeerde mij op allerlei
manieren te dwarsbomen. Ze vonden dat ik
partij koos voor hun tegenstanders en dat ik
me inliet met wat zij terroristen noemden.
Maar ik kom op voor de rechten van de
mens. Als je weet dat de tegenstanders van
het regime op grote schaal verdwijnen, dan
kom je op voor de slachtoffers. Niet voor
hun politieke idealen."
Argentinië is volop in het nieuws, zo onge
veer bankroet.
„Dat het land in deze situatie verkeert, heeft
wortels in het verleden. De buitenlandse
staatsschuld is enorm. De militairen, maar
ook andere machthebbers hebben heel veel
kapitaal het land uitgewerkt. Men zit ook
nog steeds met het onopgeloste vraagstuk
van de vermiste personen. In de meeste ge
vallen is daar nog geen opheldering over,' Er
zijn allerlei groeperingen bezig met waar
heidsvinding. Ik zit nu in het Nationaal Co
mité Mensenrechten Argentinië. Wij Neder
landers hebben nu toch een zekere band met
dat land gekregen via de bruid van de
kroonprins. We hebben daarom nü juist ge
meend die organisaties te steunen die bezig
zijn met het verwerken van het verleden. Te
meer omdat haar vader deel uitmaakte van
dat Videla-regime. Het geld dat het comité:'
binnenkrijgt, wordt aangewend voor de fi
nanciering van processen die de waarheid
in Argentinië boven tafel moeten krijgen."
Wat verwacht u van die processen?
„Plet belangrijkste voor de slachtoffers is
dat de feiten boven tafel komen. Het straf
fen staat niet voorop. Videla, Viola, Masera
hebben hun proces gehad. Maar of er op
grote schaal nog strafprocessen zullen wor-
den gevoerd, betwijfel ik."
Bent u uit uw vel gesprongen toen kamer
voorzitter Jeltje van Nieuwenhoven zei:
ach, laat die Zorreguieta toch komen?
„Dat mensen dit zeggen, is tot daar aan toe,
maar zij heeft een belangrijke openbare
functie. Dat heeft mij wel ernstig geïrri
teerd. Juist die man heeft zich nog steeds
niet gedistantieerd van dat regime. Hij ver
keert zelfs nog stééds in die kringen. Dan.ga
ik niet zeggen: nou laat die schoonvader van
Willem-Alexander hier maar doen wat hij
wil."
Smet op het koningshuis?
„Ja, dat vind ik nog steeds."
Hoe gaat dat verder tussen Nederland en
Jorge Zorreguieta?
„Nederland heeft deze kwestie voor zich uit
geschoven. Er blijft natuurlijk een donker
bruine schaduw boven ons koninklijk bestel;
hangen. Er komen nog andere gelegenheden'
waarbij de vraag weer op zal spelen: ge
boorte, kroning. Dat zijn publieke zaken, n
Steeds weer zullen we geconfronteerd worp-
den met deze problematiek. Als die vader
zich duidelijk had gedistantieerd, had dat
voor mij toch wel een groot verschil ge
maakt."
Emile Hollman.
