Voor oudere mensen vliegt de tijd Ruimtesondes op verkenning Stress kan vroeg worden gemeten Voorouder aller dieren gevonden Hoop doorbraak studie miltvuur Linkshandig door echografie Wageningen reikt 25.000e bul uit Afwachten bij dreiging miskraam Douwe Draaisma over het onbetrouwbare en onrechtvaardige geheugen postzegels WASHINGTON - Amerikaanse wetenschappers hopen op een doorbraak in het antrax-onderzoek nu zij minuscule ge netische afwijkingen hebben gevonden tussen miltvuurmon- I sters die vorig jaar per post naar diverse mensen zijn gestuurd en monsters uit verschillende laboratoria. Mogelijk stelt dit de onderzoekers in staat de bron van de miltvuurbacteriën te identificeren die zijn gebruikt bij de aanslagen die vorig jaar aan vier mensen het leven hebben gekost. Wetenschappers van het Instituut voor Genetisch Onderzoek in Rockville in de Amerikaanse staat Maryland zeggen sub- 1 tiele genetische verschillen te hebben ontdekt tussen de an- trax die werd gebruikt bij de miltvuur-aanslag in Florida en een monster van een Brits biodefensielaboratium dat de bac terie oorspronkelijk had betrokken van een Amerikaans le- gerlaboratorium. Hierdoor hoopt het instituut het monster uit Florida te kunnen herleiden tot een van de ongeveer twaalf laboratoria die monsters in voorraad hadden van de alge meen gebruikte Ames-stam. AP UPPSALA - Onderzoekingen van de foetus bij zwangere vrouwen door middel van echografie bevordert linkshandig heid bij opgroeiende kinderen. Tot deze constatering komen Zweedse wetenschappers van de universiteit van Uppsala. Echografie of ultrageluidonderzoek is een onderzoeksmetho de waarbij gebruik wordt gemaakt van geluidsgolven met een zeer grote frequentie. De terugkaatsende golven worden ge registreerd op een beeldscherm. Bij een prenataal onderzoek wordt de foetus zichtbaar gemaakt in de baarmoeder. Linkshandigheid of sinistraliteit komt normaal bij twee tot vijf procent van de mensen voor, meer bij mannen dan bij vrouwen. Bij de meeste linkshandigen is het hersencentrum voor het gebruik van de taal in de rechterhersenhelft gelegen, die ook de motoriek van de linkerhand bestuurt. Volgens de vorsers doet hun onderzoek het vermoeden rijzen, dat echo grafische onderzoeksmethoden de hersenontwikkeling van ongeborenen kunnen beïnvloeden. Tot nu toe gold de echo grafie als een vrijwel volkomen onschadelijke manier van me dische beeldvorming zonder ongewenste neveneffecten. GPD WAGENINGEN -Aan Wageningen Universiteit en Research- j centrum is vorige week de 25.000e ingenieursbul uitgereikt, aan studente dierwetenschappen Martine Exterkate. In 1918 ging de toenmalige 'Landbouw Universiteit' van start met vij f studierichtingen: landbouw, koloniale landbouw, tuinbouw, bosbouw en koloniale bosbouw). Inmiddels overvleugelen opleidingen op het gebied van voeding, milieu en gezondheid de 'landbouwkolom'. Het totaal aantal studenten is opgelo- pen van 219 (in 1918) tot 4500 nu. RIJSWIJK - Zwangere vrouwen die een miskraam dreigen te krijgen, kunnen het beste een week afwachten. Een curettage, het schoonmaken van de baarmoeder, kan dan in 40 procent van de gevallen worden vermeden. Dit concludeert huisarts-onderzoekster Margreet Wieringa- de Waard in haar proefschrift „Bleeding in the first trimester of pregnancy", waarop zij 7 februari promoveert. Wieringa 1 onderzocht in twee Amsterdamse ziekenhuizen 427 zwangere vrouwen met een niet-levensvatbare vrucht. De keuze tussen curettage en afwachten blijkt vaak bepaald door de behandelend artsWanneer dit een huisarts iskiest de vrouw vaker voor afwachten dan wanneer dit een gynaeco loog is. Van de onderzoeksgroep werd driekwart naar eigen voorkeur behandeld. Een bewuste keuze van de vrouw bevor dert tevens de verwerking van de miskraam. ANP donderdag 31 januari 2002 door Frans Meulenberg MIDDELBURG - Douwe Draa isma (1953) doceert grondsla gen en geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniver siteit Groningen. De werking van het geheugen is Draaisma's onderzoeksterrein én grote lief de. Zondag geeft hij een lezing in Middelburg. Als 14-jarige is Douwe Draais ma lid van het damteam van de HBS in Leeuwarden. Geen goe de, maar een enthousiaste dam mer. Op een dag moet het team spelen tegen de Mulo, met aan het eerste bord de 13-jarige Harm Wiersma - later wereld kampioen dammen - toen al een wonderkind. De ploegleider be seft dat Wiersma onverslaan baar is. Hij houdt zijn spelers voor: 'Is het niet zinloos om onze sterkste speler tegen hem op te stellen. Zelfs hij verliest gega randeerd? Het is beter de beste speler aan het tweede bord te la ten spelen.' De zwakste speler moet dus plaatsnemen aan het eerste bord. Vijf of zes gezichten draaien zich eensgezind naar Douwe Draaisma die begrij pend knikt en achter het eerste bord gaat zitten. Een vernederende ervaring. De herinnering staat psycholoog Draaisma na ruim veertig jaar nog helder voor ogen. Draaisma memoreert deze ervaring in zijn boek Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt, een ver zameling opstellen over het au tobiografisch geheugen. Waar om hebben wij zo'n krankzinnig goed geheugen voor vernede ringen?, vraagt hij zich af. Scherpe herinneringen spelen een rol in het bijwerken van het zelfbeeld. Daarom slaat het ge heugen juist de uitzonderingen, de voorvallen die het moeilijkst met dat zelfbeeld in overeen stemming zijn te brengen, zo goed op. Sommige krenkingen gaan een stapje verder en geven een beslissende wending aan het leven. Er is nog iets merkwaardigs aan dit type herinneringen: je ziet jezelf als het ware. Wie terug denkt aan een vernedering, ziet steeds weer het rode hoofd en de meewarige blik in de ogen van de anderen. Wie zich vernederd voelt, ziet zichzelf van buitenaf. Dat verklaart misschien ook de levendigheid van zulke herin neringen. Men heeft introspec tief toegang tot de géne, woede of verwarring maar dezelfde ge beurtenis ligt ook ergens opge slagen als een registratie van buitenaf. Op die opname staat hoe je denkt dat anderen naar je keken. Alles is in tweevoud op geslagen. Zoektocht Hoe het geheugen werkt, houdt de mensheid al eeuwen bezig. Draaisma behandelde deze zoektocht in zijn proefschrift Metaforen van het geheugen. Daarvan verscheen een bewer king voor algemeen publiek on der de titel De metaforenmachi- ne (een Engelse vertaling kwam onlangs uit bij Cambridge Uni versity Press). De metaforen- machine is geen boek over de ge schiedenis van het geheugen maar behandelt de geschiedenis van de omschrijvingen ervan. Beter gezegd, de metaforen die gebruikt zijn om het geheugen te beschrijven. Het register meldt er ruim veertig, zoals wastablet, schatkist, opslag plaats, labyrint, boek, land schap, paleis, weefsel, papyrus blad, bibliotheek, spoorwegnet, grammofoonplaat, foto en com puter. Waarom het leven steeds sneller gaat als je ouder wordt is een waardige opvolger van De me- taforenmachine. Geschreven voor de geïnteresseerde leek. Deze vraagt zich immers niet af 'Hoe zit het met de temporele li mieten van semantische infor matie in het korte-termijnge- heugen?' maar wel 'Bestaat een fotografisch geheugen?' Schrijnend Draaisma 'behandelt' bekende ervaringen zoals het déja-vu maar beschrijft even liefdevol wonderbaarlijke en absolute geheugens. Dan schrijnt het boek, want iemand met een ab soluut geheugen vergeet letter lijk niets. Het brein gaat maar door, ook 's nachts, met het op eenstapelen van beelden en in drukken, zonder ooit iets te wis sen. Dammer Ton Sijbrands vertelt over zijn wereldrecord blind-simultaandammen twintig partijen waarbij hij in totaal 1708 zetten moest ont houden. Een prestatie die nog raadselachtiger wordt door de bekentenis van Sijbrands dat hij altijd een boodschappen lijstje moet maken. De meeste aandacht gaat uit naar vragen als: Waarom weet iedereen wat hij of zij deed op de dag dat president Kennedy werd vermoord of prinses Diana verongelukte, maar schiet de naam van je vroegere buurmeis je je niet te binnen? Wat maakt dat geuren zulke sterke herin neringen oproepen? Hoe komt het dat mensen hun leven aan zichzelf voorbij zien trekken als in een film? En natuurlijk de ti- telvraag: waarom lijkt het leven steeds sneller te gaan naarmate je ouder wordt? Van de tienertijd en de jonge volwassenheid - zeg tussen de 15 en 25 jaar - blijft het meeste bewaard. Moeiteloos kunnen mensen tientallen gebeurtenis sen uit die tijd oproepen. Daar na gaat het aantal concrete her inneringen bergafwaarts. Ze ventig-jarigen kunnen vier le vensjaren met één regel afdoen. Gek is wel dat de tienertijd, juist wanneer men zoveel meemaakt, voorbij lijkt te kruipen, terwijl, naarmate men ouder wordt, de dagen voorbij lijken te vliegen. Volgens Draaisma is de verkla ring hiervoor dat als oudere mensen een tijdsschatting ma ken, ze de afgelopen vijf jaar vergelijken met de jaren in hun middelbare schooltijd. Dit is al tijd een oneerlijke vergelijking, want in die jongerenjaren maak je veel belangrijke gebeurtenis sen voor de eerste keer mee. Dat zijn gebeurtenissen die vaak be palend zijn voor het verdere le ven. Hoe ouder je wordt, des te kleiner is de kans op dit soort 'eerste keer gebeurtenissen'. Leven wordt routine. De dagen lijken kopieën van elkaar. Je kunt het vergelijken met het schatten van afstand. Stel je kijkt naar een punt ver weg, een kerktoren. Wanneer tussen het kijkerstandpunt en de kerk - tussen beginpunt en eindpunt - allerlei andere gebouwen staan, dan lijkt die afstand veel groter dan wanneer er slechts een kale vlakte is. Op dezelfde manier zal een jaar met opmerkelijke en „Waarom hebben wij zo'n krankzinnig goed geheugen voor vernederingen?", vraagt Douwe Draaisma zich af. foto Sake Elzinga gevarieerde gebeurtenissen lan ger lijken dan een leeg en mono toon jaar. Het leven wordt dus gewoon eentoniger als je ouder wordt, en lijkt daarom sneller te gaan. Douwe Draaisma: Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt - Historische Uitgeverij Groningen, €22,95. Douwe Draaisma: De metafo- renmachine - Historische Uitge verij Groningen, €24,95. Dou we Draaisma houdt zondag 3 fe bruari een lezing in Boekhandel Fanoy-De Drukkery in Middel burg, aanvang 13.30 uur. Reser veren: 0118 886886. WASHINGTON - Geboorte en zogen van jongen leidt tot stress bij koeien en varkens. Stress om andere redenen is vaak niet be kend bij de boer. Hij merkt het pas als de dieren minder groeien of een inferieure melkkwaliteit leveren. Dankzij een nieuwe vinding is stress al in een vroeg stadium meetbaar. Hierdoor kan tijdig worden ingegrepen. „Het grootste probleem voor veehouders is ziektemanage- ment. Een waarschuwingssys teem voor stress is daarom wel kom", zegt bioloog Ted Elsasser van het Amerikaanse ministerie van landbouw in het blad Agri cultural Research. De onderzoeker heeft zo'n sys teem gevonden in de vorm van genitreerde eiwitten. Dat zijn eiwitten met een stikstofgroep eraan. Dit type eiwit ontstaat als reac tie op infectie of verwonding waardoor het immuunsysteem actief wordt. Boeren gebruiken veelal anti biotica om de negatieve effecten van stress te onderdrukken. De inzet van antibiotica staat sterk ter discussie, vanwege het gevaar van resistentie. Ook mensen kunnen immers ziek worden van resistente bacteriën na consumptie van besmette dierlijke producten. Elsasser heeft gevonden dat vitamine E eveneens de vorming van geni treerde eiwitten afremt. Uit ex perimenten bij kalveren blijkt dat deze antioxidant (die afre kent met schadelijke stoffen in het lichaam) zorgt voor gelijk blijvende groei bij stress. Ook voorkomt vitamine E nieuwe infecties, waardoor de stress als gevolg van ziekte kleiner wordt. „Deze aanpak resulteert uitein delijk in minder stress, minder ziektekosten en gezondere die ren, zegt Elsasser. GPD MADISON - Lang verloren ge waande familieleden van de mens zijn teruggevonden. Ze le ven op de bodem van waterpoe len. Een groep bescheiden mi croben bezit een gen dat voor heen alleen bekend was in het dierenrijk. De ontdekking bete kent dat de eencelligen een be langrijke fase in de evolutie ver tegenwoordigen en dat alle die ren uiteindelijk afstammen van een soortgelijk organisme. De overlevende van onze verre voorouders is de kraag- of cho- anoflagellaat, een microsco pisch klein organisme dat net als sperma een zweepstaart (fla- gel) gebruikt om te bewegen en zich voedt tnet bacteriën die on derweg in zijn kraag blijven ste ken. Zijn evolutionaire afstam ming gaat minstens terug tot 600 miljoen jaar. Vandaag de dag komen er ongeveer 150 ty pen van deze zweepdieren voor op de wereld. „Het zijn de meest naaste niet-dierlijke verwanten van de dieren", zegt Sean Car roll, geneticus aan de universi teit van Wisconsin in Madison. In de studie analyseren de on derzoekers de eiwitten van een specifieke kraagflagellaat, na melijk Monosigiabrevicollis. Ze ontdekten een signaalgen (RTK) dat boodschappen uitzendt naar andere genen om actief te worden of zich juist sluimerend te houden. Het gevonden gen is vrijwel identiek aan vergelijkbare ge nen in dieren, variërend van de mens tot de spons. De microben, niet groter dan vijfduizendste millimeter in doorsnee, zijn protozoa. Simpe le organismen die ooit werden gezien als dieren, maar nu door gaans worden gerangschikt on der een apart rijk; dat van de eencelligen. Onderzoekers zien het moment waarop eencelligen zich ont wikkelden tot meercelligen (metazoa) als' een van de belang rijkste stappen in het ontstaan van leven op aarde. Dit proces vond ongeveer 600 miljoen jaar geleden plaats. „De vraag is wie de voorouders van de dieren waren en welke genetische gereedschappen ze hebben doorgegeven naar de oorspronkelijke dieren," zegt Carroll. In de flagellata vonden we genen die voordien alleen in dieren werden aangetroffen. De vondst versterkt het idee dat veel genen die dieren gebruiken al aanwezigen beschikbaar wa ren aan de vooravond van de dierlijke evolutie." GPD Het emissieprogramma 2002, zoals enkele maanden gele den gepresenteerd, is op niet minder dan acht punten dras tisch gewijzigd, te beginnen op 1 april. Aanvankelijk stonden voor die dag vijf vijf mailers met elk vijftig Beatrixzegels ge pland in waarden van 0,39, 0,50, 0,65, 1,00 en €3,00. De mailer met de 0,39-zegels komt nu te vervallen. Een dag later (2 april) zullen de Zomerzegels verschijnen, dit jaar gewijd aan de Floriade 2002. Het plan was een boekje met tien gegomde zegels (zes motieven) van 0,39 0,19. Dat wordt nu een velletje met tien zegels, waarvan zes ver schillende. Van de Rode-Kruis- zegels, die 27 april aan de loket ten komen zouden aanvankelijk vijf dezelfde (gegomde) zegels in een boekje zitten. Het wordt een velletje met zes gelijke. Het boekje met vijf verschillen de zelfklevende 0,39-zegels, dat 14 mei uitkomt en dat het 50-jarig bestaan van het sprookjespark De Efteling postaal markeert wordt ook vervangen door een velletje. Daarin zes verschillende ge gomde zegels. Ook de jaarlijkse kunstzegels (11 juni, tien verschillende met Nederlandse landschappen door de eeuwen heen) worden gegomd. Het boekje met Eu ropazegels (11 juni) met vijf zelfklevende 0,54-zegels (twee motieven) wordt vervangen door een velletje met zes gegom de zegels (twee motieven). Voor 24 september stond een boekje met als thema Industri eel erfgoed (tien verschillende zelfklevende 0,39-zegels) op het programma. Ook hier voor in de plaats komt een velletje met gegomde zegels. Tot slot moet het boekje met de jaarlijk se kinderzegels (5 november) met vijf verschillende gegomde zegels wijken voor een velletje met zes verschillende zegels. Van 8 tot en met 24 februari worden in Salt Lake City de ne gentiende Olympische Winter spelen gehouden. Sport- en OS-verzamelaars zullen dan ook weer heel wat emissies aan hun collectie kun nen toevoegen. Duitsland is (7 februari) met vier zegels van de partij. Op de bijslagzegels 'Fin- den Sport' biathlon (51 26), schaatsen (56 26), skispringen (56 26p) en rodelen (153 51). Ruimtesonde Dawn tegen de achtergrond van een schilderij, voorstellende de oernevel waaruit vijf miljard jaar geleden ons zonne stelsel ontstond. Illustratie: NASA/JPL/HST/W.Hartmann door Ben Apeldoorn HOUSTON - Over ruim vier jaar zullen twee belangrijke ruimtesondes worden gelan ceerd, zo maakte ruimtevaart organisatie NASA onlangs be kend. Ruimtesonde Dawn gaat op bezoek bij de twee grootste planetoïden (enorme brokken steen) in ons zonne stelsel, om meer te weten te ko men over hoe dat zonnestelsel eigenlijk ontstond. De ander, Kepler, zal zoeken naar kleine planeten bij andere sterren. Voor de resultaten van Dawn moeten we nog ongeveer der tien jaar geduld oefenen, om dat die sonde het heel rustigjes aan zal doen. Kepler zou al over een kleine vijf jaar ant woord kunnen geven op een andere heel belangrijke vraag: zijn er planeten zoals onze aar de bij andere sterren? De onderzoekssonde Dawn (Dageraad) wordt zo genoemd omdat hij gegevens moet ver schaffen over de 'dageraad', over het allereerste begin, van ons zonnestelsel. Die gegevens verwacht men te vinden op on der meer planetoïden. Dat zijn grote en kleine brokken mate rie die zich voornamelijk op houden tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. Pla netoïden worden algemeen be schouwd als restproducten van de oernevel waaruit ons zonnestelsel vijf miljard jaar geleden ontstond. Het zijn in feite in het zonnestelsel rond zwevende 'musea' waar de fy sisch/chemische omstandig heden sinds het ontstaan van het zonnestelsel vrijwel onver anderd zijn gebleven. Dawn zal in 2006 gelanceerd worden en dan met behulp van een ionenmotor richting de twee grootste planetoïden worden gedirigeerd. Dit soort raketmotor werd voor het eerst met groot succes ge bruikt bij de sonde Deep Space (DS)-1 die er, na een langdurig verblijf in de ruimte, vorig j aar in slaagde de komeet van Bor- relly te bereiken. DS-1 's motor werkte met bundels ionen (van elektronen ontdane atomen) die via een sterk magneetveld werden uitgestoten. Deze voortstuwingstechniek levert weliswaar slechts heel weinig stuwkracht op, maar daar staat tegenover dat zo'n motor vele maanden, desnoods jaren, kan blijven werken. Boven dien is een ionenmotor, in ver gelijking met conventionele raketmotoren, heel goedkoop. Zo'n motor moet Dawn dus naar zijn twee doelen brengen. Het kleine beetje stuwkracht betekent overigens wel dat die trip, waarbij een totaalaf stand van meer dan een mil jard kilometer moet worden afgelegd, negen jaar in beslag zal nemen. De twee planetoï den heten Ceres, als eerste pla netoïde ontdekt in 1801, en Vesta, die in 1807 als vierde planetoïde werd gevonden. Ceres werd genoemd naar de Romeinse godin van de oogst; Vesta was bij de Romeinen de godin van het vuur. Met grote telescopen heeft men de afme tingen van deze twee de laatste jaren vrij nauwkeurig kunnen bepalen. Voor Ceres, de aller grootste planetoïde, bedraagt de middellijn 950 kilometer; die van Vesta is 525 kilometer, maar dat maakt Vesta toch tot de tweede in grootte. Men heeft tevens aanwijzingen ge vonden dat Ceres en Vesta geen zuiver ronde bollen zijn. Eenmaal aangekomen bij de twee planetoïden zal Dawn daaromheen banen beschrij ven om de twee hemellicha men van alle kanten in kaart te brengen en af te tasten. Kepler Kepler, genoemd naar de Duitse astronoom en wiskun dige Johannes Kepler, die in 1609 en 1619 als eerste de na tuurkundige wetten van de planeetbewegingen rond de zon beschreef, blijft een stuk dichter bij huis, namelijk in een wijde baan rond de aarde. Ook Kepler zal in 2006 worden gelanceerd. Deze sonde is ei genlijk meer een complete te lescoop, maar dan een die zal worden uitgerust met buiten gewoon gevoelige lichtdetec- toren. Hij zal de aanwezigheid van kleine planeten (planeten ter grootte van de aarde) bij andere sterren namelijk moe ten afleiden uit zeer geringe helderh eid s veran deringen van die sterren. Dat gebeurt wanneer zo'n pla neetje zich recht voor zo'n ster langs beweegt en daarbij een heel klein beetje sterlicht on derschept. De algehele helder heid van de betreffende ster vermindert daardoor iets: af hankelijk van de afmetingen van de planeet in de orde van grootte van enkele honderd sten tot duizendsten van een promille. Keplers boordcomputer zal worden voorzien van de pre cieze posities van ruim 100.000 betrekkelijk nabij ge legen sterren. Die zullen gedu rende enkele jaren op gezette tijden allemaal herhaaldelijk worden bekeken. En zodra er een (of meer) nauwelijks van helderheid verandert, is het bingo! en weten we het zeker: planeten zoals onze aarde, be staan ook rond andere sterren dan alleen onze zon. GPD Verder verschijnen 7 februari nog twee 56-zegels: een portretzegel ter gelegenheid van de 250ste geboortedag van de Adolph Freiherr Knigge (1752-1796), de schrijver van het boek Über den Umgang mit Menschen en een zegel met een grote U (op een blauwe achtergrond) die het 100-jarig bestaan van de 1 Berlijnse ondergrondse mar keert. Canada heeft 25 januari vier 48c-OS-zegels uitgegeven waarop freestyle aerials, cur ling, vrouwenhockey en short track. Op een Franse 0,46 -zegel (28 januari) een snow- boarder. Oostenrijk komt 8 februari met een OS-zegel (tekening van winterlandschap met skiërs) van 0,73. NB. De oplage be draagt slechts 420.000 zegels. Net als twee jaar geleden met de Olympische Zomerspelen laat San Marino ook nu (16 januari) op een blokje van vier 0,41 -zegels dieren aan de spelen deelnemen. De Verenigde Staten gaven 8 ja nuari een velletje met vier zelf klevende 34c-zegels uit met daarop schansspringen, snow- boarden, ijshockey en figuur- schaatsen. Hero Wit C3;

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 6