Ze zingen,
maaien en
poetsen
Verrassend materiaal in de bouw
33
De robot als
onmisbaar maatje
zaterdag 26 januari 2002
Een robot die het gras maait.
van een gehandicapte en ze spe
len voetbal tegen elkaar. Twee
teams van robotjes die zonder
enige invloed van buitenaf in
een veld van een paar vierkante
meter tegen elkaar ballen. Net
zo fanatiek als bij de zaterdag
veteranen.
De tentoonstelling Ex Machina
is een samenwerking tussen het
museum en de grootste meubel
beurs van de wereld, de Interna
tionale Möbelmesse. Veertig ro
bots uit de laatste vijftig jaar,
technische en designtheoreti-
sche mijlpalen uit de robotge
schiedenis. Normaal krijg je ze
niet te zien. Ze werken stilletjes
in fabrieken of wonen en groei
en in laboratoria. De tentoon
stelling is een kennismaking
met wat mensen technisch in
hun mars hebben en met wat ro
bots allemaal kunnen. Ze gaan
steeds meer op ons lijken.
Bill Joy, een wetenschapskei in
de wereld van de robots zei vorig
jaar dat er binnen een jaar of
dertig, veertig een robot bestaat
die op het gebied van intelligen
tie aan de mens gelijkwaardig
is. En die zich zo zal ontwikke
len dat hij ons zelfs zal overvleu
gelen.
Nu al is de robot niet meer uit
ons bestaan weg te denken en
helpt hij ons op velerlei gebied.
Ooit was er angst voor de kunst
matige intelligentie en dreigden
C3PO en R2D2 en hun maats in
Star Wars de mensheid te gaan
overheersen. Steeds duidelijker
wordt echter dat de robot ons
beste maatje is, als we tenminste
onze enorme kennis nog een
beetje willen beheersen. In de
Ex Machina, de geschiedenis van de robot van 1950 tot heden.
zeventiende eeuw waren weten
schappers en filosofen nog in
staat om het bestand aan men
selijke kennis te overzien.
Dat lukt nu niet meer. Alle in
formatie opnemen gaat onze pet
ver te boven. De totaalgeleerde,
die in kunst, wetenschap en
techniek gelijkwaardig thuis is,
bestaat niet meer. Dat maakt
het steeds moeilijker, aldus de
samenstellers van de tentoon
stelling in Keulen, om onze sa
menleving te verbeteren of pro
blemen te beheersen.
Communicatie, het uitwisselen
van informatie tussen verschil
lende disciplines, wordt dus
steeds belangrijker. Communi
catie is het proces waarin in een
gemeenschappelij k systeem van
tekens, symbolen en gedrag, in
dividuen met elkaar informatie
uitwisselen. „De robotontwik
keling van de laatste jaren heeft
laten zien, dat pogingen tot
communicatie tussen mens en
machine vaak struikelden over
het verschillende vocabulaire:
de machine reageerde niet of
anders op het menselijke
woord", aldus dr. Susanne An
na, de directeur van het muse
um. Maar sinds AIBO, het lief
tallige robothondje van Sony,
weten we dat het wel kan. Het
diertje reageert niet alleen op
woorden, maar is zelfs in staat
op verschillende emoties te rea
geren.
Daar gaat de tentoonstelling Ex
Machina, de geschiedenis van
de robot van 1950 tot vandaag,
over: het proces waarin de
verschillende communicatieni
veaus gevolgd worden:
technisch wetenschappelijk, fi
losofisch, kunstzinnig, psycho
logisch en designtheoretisch.
De Amerikaanse kunstenaars
Jorge Pardo en Pae White heb
ben de communicatiecompo
nenten in de vormgeving van de
tentoonstelling terug laten ko
men. Ook zij hebben de robot
gebruikt om de verbinding tus
sen het biologische en het
kunstmatige leven duidelijk te
maken. En dus ook de verbin
ding tussen de bezoeker en het
object van zijn nieuwsgierig
heid: de robot. Een samenspel
tussen kunst, design, architec
tuur, techniek en industrie.
Duidelijk wordt bijvoorbeeld
hoe belangrijk design bij de ont
wikkeling van de robot is ge
weest. Bijvoorbeeld bij de in het
Domus Academy Research Cen
tre in 1966 ontwikkelde ro
eerstvolgende keer gaat ze ge
heel autonoom aan het werk.
Een druk op de knop en ze be
gint te zingen, een Duitse schla
ger die neerkomt op: Poetsen is
leuk, het gaat van zelf - zegt
mijn man. Komt ze onderweg ie
mand tegen, dan stopt ze en
zegt: „Sorry, ik moet hier
schoonmaken." Gaat de per
soon niet opzijdan poetst ze er
vrolijk zingend omheen en komt
later terug om het vuile plekje
alsnog schoon te maken.
De ST82 is een van de veertig ro
bots die te zien zijn in het Muse
um für Angewante Kunst in
Keulen, het museum voor toege
paste kunst. Robots, ze verken
nen voor ons de ruimte, de
zeeën, de vulkanen, ze helpen
chirurgen bij de moeilijkste
operaties, ze bewaken voor ons
moeilijke objecten, ze spelen
een rol in de film- en de amuse
mentsindustrie, ze maken - met
een heel clubje - auto's, stofzui
gen gebouwen, wassen in hun
eentje enorme glasgevels. En ze
maaien het gras. Ook zoiets. Ge
woon je krantje lezen in de luie
tuinstoel, terwijl de robot
nauwkeurig het hele gazon
maait.
Maar ze zijn ook de kunstarm
bothulp voor gehandicapten.
De arm moest er menselijk uit
zien, maar ook per drukknop te
bedienen zijn door bedlegerige
patiënten. Moest het een pro
these worden of gewoon een
hulpmiddel?
Vragen en antwoorden die te
zien en te horen zijn tijdens de
tentoonstelling Ex Machina,
waarin alle elementen van tech
niek tot kunst en van design tot
kunstgeschiedenis aan de orde
komen. De robot lijkt zuiver
technisch vernuft, maar kan
ook 'aardig' zijn. Dat laat het
hondje AIBO zien. Als hij met de
bal speelt en je prijst hem dat hij
dat heel braaf doet, dan kwis
pelt hij met zijn staart. Uit de
toon van je antwoord proeft het
'beest' dat hij gewaardeerd
wordt. En daarom herhaalt hij
als een echte jonge hond het bal
spelletje. Om zichzelf en het
baasje te plezieren.
Hans Jacobs
Ex Machina, de geschiedenis
van de robot van 1950 tot heden.
Museum für Angewante Kunst
in Keulen, An der Rechtschule.
Van 15 januari tot 14 april.
Open: dinsdag tot en met zon
dag van 11.00 tot 17.00 uur, op
woensdag tot 20.00 uur; van 7
tot en met 12 februari gesloten.
Het museum heeft tevens een
prachtige collectie toegepaste
kunst van middeleeuwen tot en
met vandaag, van servies tot
meubels. Te bereiken met de au
to: volg parkeren WDR (muse
um ligt vlakbij de Dom en het
grote WDR gebouw). Zie ook:
www.museenkoeln.de.
Ooit werden ze gezien als
een ernstige bedreiging
voor onze banen: cle robots.
Zij zouden de macht op aar
de wellicht zelfs van de mens
overnemen. Maar anno 2002
zijn robots ideale hulpmid
delen. Ook wanneer het gaat
om het beheersen van de gi
gantische berg aan kennis
die de mens heeft vergaard.
Haar heupen zijn smal. De
afstand tussen haar achter
en voorkant is echter gigan
tisch. Ze kan werken als een
paard. Vriendelijk zingend doet
ze haar schoonmaakklus. Dag
in dag uit. Zonder te mekkeren.
En ze heeft humor. Alleen haar
naam valt een beetje tegen:
ST82. Maar ze is de beste hulp in
de huishouding die je je kunt
wensen. ST82 is een robot, een
reinigingsrobot, een veredelde
poetsmachine. Ze werkt op
vliegvelden en in kantoorge
bouwen. Ook in Nederland.
Eén keer rijd je de machine door
een gebouw en ze slaat alles in
haar computergeheugen op. De
Baksteen, staal en hout
zijn bekende bouwma
terialen, maar wat te denken
van een gevelbekleding van
textiel. Door eigenschappen
van materialen te manipule
ren en industriële technie
ken te combineren ontstaan
nieuwe, verrassende materi
alen en toepassingen.
Architecten en ontwerpers
zijn continu op zoek naar
nieuwe materialen en technie
ken om hun ideeën vorm te ge
ven. „De oplossing kan liggen in
een aanpassing van de eigen
schappen van een materiaal of
in het toepassen van een tech
niek uit een andere industrie",
zegt materiaaldeskundige Els
Zijlstra van Materia, een ad
viesbureau voor architectoni
sche product- en materiaalont
wikkeling, in Rotterdam.
Materia is een voor Nederland
uniek bedrijf dat als intermedi
air tussen architecten en produ
centen fungeert. Dat er behoefte
aan een dergelijke 'vraagbaak'
bestond, bleek toen Zijlstra zelf
als architect werkzaam was.
„Architecten en ontwerpers
willen zich onderscheiden en
zijn op zoek naar unieke materi
alen die passen bij een door hen
uitgedacht concept", licht Zijl
stra haar werkzaamheden toe.
„Het is voor architecten vaak
ondoenlijk om alle ontwikke
lingen op materiaalgebied bij te
Van petflessen kunnen mooie iglo's gebouwd worden.
Materia, Rotterdam: 010 -
213.2333. Internet: www.mate-
ria.nl
niek kan bijvoorbeeld in pla
fondpanelen worden toegepast
om warmteschommelingen op
te vangen."
Een andere ontwikkeling is de
zogenoemde nanotechnologie.
Zijlstra: „Dat is een manier om
de coating van materialen te
manipuleren. Een coating be
staat uit vele moleculen. Door
die moleculen elektrisch te
scheiden kun je alle moleculen
met een bepaalde eigenschap,
bijvoorbeeld vuilwerend, als
het ware naar boven halen.
Daardoor wordt de hele toplaag
van de coating vuilwerend.
Denk maar aan de urinoirs
voorzien van zo'n coating. Die
hoef je nooit meer schoon te ma
ken."
Het vinden van nieuwe materia
len en toepassingen is volgens
Zijlstra bittere noodzaak. „We
moeten alleen al uit milieuoog
punt op een intelligente manier
met materialen en ook met
sloopafval en energie omgaan.
Daarnaast stelt de wet steeds
strengere eisen. Bepaalde mate
rialen of samenstellingen van
materialen mogen niet meer ge
bruikt worden, bijvoorbeeld
metalen in coatings."
Textiel
Het milieu, de wet en ook het be
lang dat aan de esthetische uit
straling van materialen wordt
gehecht, maken dat met nieuwe
ogen naar 'oude' materialen
wordt gekeken. Textiel is zo'n
materiaal. „Het is licht van ge
wicht en het is een mobiel mate
riaal", licht Zijlstra de voorde
len van textiel toe.
„Maar het is ook een relatief
kwetsbaar materiaal en niet
heel erg duurzaam. In een land
als Saoedi-Aj-abië zijn hele
vliegvelden met textiel over
kapt. Dat kan hier gezien het
weer in principe niet, tenzij we
de voor ons klimaat negatieve
eigenschappen van textiel kun
nen wegnemen. Of dat we tex
tiel op zo'n manier in een ander
materiaal verwerken dat alleen
de positieve eigenschappen
overblijven. Dat is een ontwik
keling waar momenteel veel
mee geëxperimenteerd wordt."
Net als het materiaalgebruik
voor design is het materiaalge
bruik voor architectuur aan
trends onderhevig. Volgens Zijl
stra hebben we het in de archi
tectuur wel even met de natuur
lijke uitstraling gehad. „Ook
daar komt de kunststofindu
strie op. En wel zo dat je daad
werkelijk kunt zien dat het
kunststof is. Maar hoe kun je in
godsnaam een gebouw van
kunststof maken dat wel aan al
le milieu- en andere eisen vol
doet. Dat zijn uitdagingen."
Onder de naam 'Future mate
rials' organiseert Materia in
mei, juni en juli in het Techniek
museum in Delft een tentoon
stelling over de ontwikkelingen
op materiaalgebied. Met name
branchevreemde materialen en
toepassingen staan dan cen
traal.
Patricia Weijmans
Het Eden-project heeft koepels van textiel.
houden. Aan de andere kant,
weten producenten vaak niet
waar behoefte aan is. Noem het
maar een communicatiestoor
nis."
Volgens Zijlstra is het scala aan
technische mogelijkheden op
materiaalgebied met name de
afgelopen twee decennia sterk
gegroeid. „Vaak gaat het om
kruisbestuiving; om het toepas
sen van een bepaalde techniek
of materiaal uit een heel andere
branche dan de bouwbranche".
Als voorbeeld noemt Zijlstra
een techniek uit de wereld van
de sportjacks die ook in de bouw
toegepast kan worden. „In zo'n
jack zitten plastic bolletjes die
met een paraffineachtige stof
zijn gevuld. Die stof wordt bij
een stijging van de temperatuur
vloeibaar en slaat energie op.
Die energie komt bij een daling
van de temperatuur weer vrij in
de vorm van warmte. Deze tech-
