Amsterdam
even geen
republiek
PZC
f
02-02-02
De Oranjes en de hoofdstad
Nog tien
monarchieën
13
Juliana en
Bernhard
dinsdag 22 januari 2002
Amsterdam en de Oranjes hebben een
gepassioneerde haat-liefde-verhou
ding. Al eeuwenlang. Stadhouder Willem
III sprak over 'die schurken van Amster
dam', de dichter Joost van den Vondel he
kelde de koninklijke familie in zijn poë
zie. De hoofdstad staat echter aan de
vooravond van een historisch wonder:
Maxima helpt de 'Republiek Amsterdam'
om zeep.
Zelfs verstokte republikeinen zijn door de
charme van Maxima betoverd. Met het on
gelofelijke gemak waarmee deze vrouw zich
presenteert, wekt ze de indruk alsof ze haar le
ven lang niet anders heeft gedaan dan mensen
charmeren. Niemand verzet zich tegen 'Het
Huwelijk'. Dit is historisch gezien uniek!
Stadshistoricus Richter Roegholt (76) is vast
beraden: de Republiek Amsterdam bestaat
niet meer. Met de komst van de charismatische
Argentijnse zijn de laatste anti-monarchisten
gezwicht. Overigens bespeurde Roegholt,
schrijver van het tweedelige boekwerk Am
sterdam in de twintigste eeuw, al eerder dat
ook de hoofdstad Oranje-gezinde inwoners
kent. ,,Denk aan de Jordanezen en joden. Ar
beiders in de Jordaan zien de Oranjes van
oudsher als een onbaatzuchtige familie, die
boven de partijen staat om haar onderdanen te
beschermen. Datzelfde geldt voor veel joden.
Voor een minderheidsgroep is het adellijk ge
slacht Oranje een belangrijk houvast."
Toch schrok hij toen kroonprins Willem-
Alexander en Maxima ruim een half jaar gele
den lieten weten dat de trouwpartij hier zou
plaats vinden. „Ik vond het riskant. Amster
dam heeft drie hoogtijdagen van Beatrix ver
pest." Behalve haar huwelijk in 1966 liep een
jaar eerder ook het kennismakingsbezoek met
haar verloofde Claus von Amsberg uit op een
drama.,De spanning in de stad was om te snij
den. 'Ik wil mijn fiets terug' stond er op het
spandoek van wijlen journalist Joop van Tijn
en schrijfster Renate Rubinstein. Ze verwezen
naar de Duitse bezetters die tijdens de oorlog
alle fietsen in beslag hadden genomen. J oop en
Renate, beiden joods, legden die dag bloemen
bij het Nationaal Monument op de Dam. Hun
Versierde gevel in Amsterdam.
foto Roland de Bruin/GPD
strijd was ongekend fel. Dat Beatrix uitgere
kend met een Duitser moest trouwen, was on
acceptabel. Jaren later heeft Rubinstein toe
gegeven dat haar verzet tegen de persoon
Claus volstrekt onterecht was. Ter gelegen
heid van de achttiende verjaardag van Wil-
lem-Alexander aanvaardde zij de opdracht
van koningin Beatrix om een boekje over de
kroonprins te schrijven. Kennelijk wilde zij
iets goed maken."
Een week voor 30 april 1980, de dag waarop
Beatrix werd ingehuldigd als koningin, werd
Roegholt ontboden in de ambtswoning van
toenmalig burgemeester Wim Polak. „We wa
ren met een select gezelschap. Polak vroeg: 'Ik
Rookbom tijdens de rijtoer van Beatrix en Claus in Amsterdam,
10 maart 1966.
foto archief Spaarnestad
Op de stormvloedkering.
foto Robin Utrecht/ANP
wil van jullie horen waarom ik volgende week
geen burgemeester meer ben'. Niemand gaf
een zinnig antwoord. Het geeft aan dat een
stadsguerrilla absoluut niet te voorspellen is."
De kroningsrellen die volgden waren veel he
viger dan de ongeregeldheden tijdens het hu
welijk, vertelt de stadshistoricus. „Het was
echt erg, heel erg. Die golvende beweging van
mensenmassa's die niet wisten waar ze nou
voorof tegen waren. Angstaanjagend. De ac
ties hadden weinig te maken met haat jegens
de Oranjes. Krakers verzetten zich tegen de
oneerlijke verdeling van welvaart. Het ko
ningshuis is één van de vele symbolen voor
rijkdom. Met de strijdkreet 'Geen woning,
Aanhet begin van de twintigste eeuw was
bijia elk land in Europa nog een monar
chie. Alleen Zwitserland en Frankrijk waren
republieken. Nu zijn er, Nederland meegere
kend, nog slechts tien monarchieën over.
De langstzittende en ongetwijfeld meest be
sproken koninklijke familie is die van Groot-
Brittannié, waar sinds 1952 koningin Eliza
beth II de scepter zwaait.
Het gedrag van kroonprins Charles, vooral
zijn buitenechtelijke relatie met Camilla Par
ker-Bowles en de daarop volgende scheiding
van prinses Diana, heeft de populariteit van
het Britse vorstenhuis geen goed gedaan. Die
van Charles' zonen William en Harry kent ech
ter haast geen grenzen, zeker sinds de dood
van hun moeder. Prinses Diana kwam in sep
tember 1997 om het leven door een verkeers
ongeluk in Parijs.
Het vorstenhuis van Monaco biedt de boule
vardbladen bijna net zo veel stof tot schrijven
als het Britse. Prins Rainier wordt een dagje
ouder, maar zijn kinderen weten keer op keer
de roddelpers te halen met hun onstuimige
liefdesleven en mondaine levensstijl, vooral
de prinsessen Caroline en Stéphanie.
De leden van het Belgische koningshuis hou
den zich een stuk rustiger dan die van het Brit
se en het Monegaskische. Sinds de dood van de
populaii-e koning Boudewijn bezet diens broer
Albert II de troon, geflankeerd door koningin
Paola. Kroonprins Filip is wel een veel bespro
ken figuur in België. Sinds zijn huwelijk met
Mathilde d'Udekem d'Acoz in 1999, en hele
maal sinds de geboorte van hun dochter Elisa
beth vorig jaar, kan Filip echter niet meer stuk
bij de meeste Belgen.
In Spanje werd de monarchie in 1931 opgehe
ven. De Spaanse burgeroorlog en het daarop
volgende schrikbewind van generalissimo
Franco brachten de Spanjaarden tot het in
zicht dat een republiek ook niet zaligmakend
is. Na de dood van Franco in 1975 werd de mo
narchie in ere hersteld. Juan Carlos van Bour
bon werd koning, zijn vrouw Sofia koningin.
Hun zoon Félipe is sinds kort weer vrijgezel.
Vorig jaar december verbrak hij na vier jaar
zijn relatie met het Noorse fotomodel Eva
Sannum, naar verluidt onder druk van het
Spaanse hof.
De twee waren eerder vorig jaar nog samen te
gast geweest op de bruiloft van de Noorse
kroonprins Haakon en Mette-Marit Tjessem
Hoiby. Haakon is de zoon van koning Harald V
en koningin Sonja. Prinses Mette-Marit was
omstreden in Noorwegen wegens haarwilde
verleden. Zij heeft al een kind uit een eerdere
relatie met een veroordeelde drugsdealer.
Scandinavië kent naast Noorwegen nog twee
monarchieën, waarvan die van Denemarken
de oudste is. Denemarken heeft, net als Neder
land, alleen een koningin, Margrethe II. Haar
echtgenoot Henrik heeft geen koningstitel.
Het Deense koninklijke paar heeft twee zoons,
kroonprins Frederik en prins Joachim.
Het Zweedse koningshuis is een verhaal apart.
Het stamt af van een Franse maarschalk uit
het leger van Napoleon, Jean-Baptiste Berna-
dotte, en is derhalve niet van adellijke af
komst. Bernadotte werd in 1810 aangewezen
als opvolger van de kinderloze koning Karei
XIII en besteeg de troon in 1818. Momenteel
zitten koning Karl Gustaf en koningin Silvia
op de troon. Hun dochter Victoria is kroon
prinses, de enige in Europa. ANP
geen kroning' kwam de kraakbeweging in op
stand tegen de woningnood. Zo werd ook het
derde feestje van Beatrix verknald."
De zogenaamde republikeinse geest van de
Amsterdammer is nooit de inspiratiebron ge
weest voor alle verzet, stelt de stadshistoricus.
Het waren de moeilijke, naoorlogse periode en
de maatschappelijke onvrede in de jaren tach
tig, die protesten uitlokten.
De echte haat-liefde-verhouding tussen Am
sterdam en de Oranjes dateert van een paar
eeuwen geleden. „De diepe, fundamentele te
genstelling is ontstaan onder de stadhouders
Maurits, Willem II en Willem III. Het draaide
allemaal om geld. Amsterdam was een belang
rijk handelscentrum en investeerde daar flin
ke bedragen in. Willem III was op dat moment
militair bevelhebber en had geld van de stad
nodig om zijn leger te onderhouden. Amster
dam verdomde het om daar ook maar een cent
aan uit te geven. De emoties liepen hoog op.
Uit alle lagen van de bevolking kwam verzet.
De dichter J oost van den Vondel hekelde de fa
milie in zijn toneelstukken en poëzie. Op zijn
beurt sprak stadhouder Willem III over 'die
schurken van Amsterdam' en vertrok uitein
delijk naar Engeland. Pikant detail is dat de
joodse familie De Pinto de overtocht van de
gehate stadhouder financierde." Het moment
van verzoening kwam toen Nederland in 1815
een koninkrijk werd. „Koning Willem I liet in
de grondwet vastleggen dat Amsterdam als
hoofdstad de plek moest zijn waar het staats
hoofd wordt ingehuldigd. Dat was een politie
ke beslissing."
Geen Oranje-huwelijk heeft
zo lang stand gehouden als
de nog steeds bestaande echt
verbintenis tussen Juliana en
Bernhard, die op 7 januari van
dit jaar hun briljanten (65 jaar)
huwelijksfeest herdachten. En
dat is niet alleen vanwege de
tijdsduur bijzonder, maar ook
omdat hun huwelijk zich veel
meer dan dat van de eerdere ge
neraties in de openbaarheid
heeft afgespeeld. Koning Wil
lem III bijvoorbeeld heeft zich
regelmatig liederlijk gedragen,
maar in zijn tijd waren er geen
fotografen met telelenzen die
zijn behoefte tot exhibitionisme
nauwkeurig wilden of konden
vastleggen. Juliana en Bern-
hard hebben echter na de woeli
ge jaren zestig moeten ervaren
dat ze daadwerkelijk in een gla
zen huis woonden, met alle be
perkingen van dien.
Het paar heeft elkaar in 1936 in
het kader van de Olympische
Winterspelen echter in het na
burige Tirol nog onbespied kun
nen ontmoeten. Voor koningin
Wilhelmina was er ook wel eni
ge haast geboden want haar eni
ge dochter was met haar 2 6 jaar
niet meer een van de jongsten,
en de Oranje-dynastie bestond
op dat moment slechts uit twee
vrouwen. De via diplomatieke
kanalen opgetrommelde prins
Bernhard uit het verder onbe
duidende voormalige vorsten
dom Lippe-Biesterfeld, was
daarom een welkome gast in het
Oostenrijkse Igls. Dat het vrij
wel meteen klikte was mooi
meegenomen.
Begin september werd de verlo
ving bekendgemaakt, en op een
koude januaridag in 1937 volg
de het huwelijk in Den Haag.
Juliana droeg een ivoren satij
nen bruidsjurk naar Neder
lands ontwerp. In de lange tule
sluier waren in zilverdraad ro
zen en oranjebloesem gebor
duurd.
H. J.
De Oranjes zijn vasthoudend als het om Am
sterdam gaat. Volgens de wet moeten ze hier
worden ingehuldigd, maar nergens staat be
schreven dat ze hier ook moeten trouwen, laat
staan hun verjaardag vieren. „Toen Beatrix
besloot ter gelegenheid van haar zestigste ver
jaardag de hele stad af te zetten, wist ik niet
meer hoe ik het had. Het was verschrikkelijk!
Ik had echt het gevoel dat er een rekening werd
vereffend piet de kroningsrellen. Zo van: 'Jul
lie willen met mij geen feestje bouwen? Dan
doe ik het zelf welBeatrix negeerde het Am
sterdamse vólk volledig. Ik zie nog het'beeld
op de Dam voor me waar een vrij willigerskoor
de jarige vorstin probeerde toe te zingen. De
koningin keek niet op of om en snelde met haar
gasten, gehuld in prachtige baljurken, hup het
paleis in. Het was een genante vertoning."
Rellen bleven uit, de Oranjes kunnen inmid
dels een potje breken. Roegholt ziet het huwe
lijksfeest van Willem-Alexander en Maxima
dan ook met een gerust hart tegemoet. Van het
handjevol demonstranten dat het Spui om
doopt tot het actieplein, verwacht hij geen
oorlogszuchtige opstanden. En van het Repu
blikeins Genootschap? De stadshistoricus
schampert: „Ach, deze heren vormen de intel
lectuele elite die hoort bij Amsterdam. De stad
is een voedingsbodem voor experimenten en
gewaagde gedachten. Maar echt, geloof me, op
de trouwdag zullen ook de laatste der Mohika
nen onder de indruk zijn van onze toekomstige
koningin. Uiteindelijk gaat iedereen plat voor
Maxima!"
Carine Neefjes
