Scan helpt doodsoorzaak vinden PZC Einde Maya-rijk viel samen met verandering van klimaat Spinnendraad in lab nagemaakt Planten ontstaan uit groene algen Broeikaseffect diesel 9 Onderzoekstechniek kan werk patholoog-anatoom ondersteunen Spreekuur voor uitvinders Meer kruisingen melkveerassen Studiedag over gen-voeding Hoge vogels zingen sneller postzegels zaterdag 19 januari 2002 door Gerard Akkerman GRONINGEN - De mri-scan is een veelbeproefde onderzoeks techniek om onder andere tu moren en bloedingen en zelfs af wijkingen in het zenuwstelsel op te sporen. Tot nu toe is deze techniek vooral toegepast op le venden, maar in het Acade misch Ziekenhuis Groningen (AZG) hebben ze ontdekt dat de mri ook heel nuttig kan zijn bij het ontrafelen van 'onbegrepen sterfgevallen' en als mensen een obductie weigeren. Obductie, het ontleden van het lichaam door de patholoog anatoom om de exacte doods oorzaak te achterhalen, ligt ge voelig. Zeker bij allochtonen, die vanuit religieuze opvattin gen niet willen dat het lichaam van hun dierbare wordt ge schonden. Maar ook ouders die jarenlang hebben getobd met een ernstig ziek kind hebben vaak veel moeite met een ob ductie. „Ze vinden dat het kind al ge noeg heeft ondergaan", aldus Ton van der Vliet, radioloog in het AZG. In die gevallen kan wellicht de mri uitkomst bie den. ,,Het lichaam blijft onge schonden. Het is minder bela den." De beeldvormende technieken van de mri zijn vooral nuttig bij Opnamen van een mri-onderzoek bij een doodgeboren kind. Op de eerste opname is duidelijk het ruggenmerg te zien en op de laatste het hart afwijkingen aangetroffen. het opsporen van aangeboren afwijkingen, bijvoorbeeld in het zenuwstelsel, of bij het aanto nen van kleine bloedinkjes in de hersenen. „Voor ouders kan het heel belangrijk zijn te weten waaraan hun kind precies is overleden. Wanneer blijkt dat door Peter de Jaeger WASHINGTON - Terugdrin ging van dieseluitstoot heeft meer effect op de opwarming van de aarde dan beperking van kooldioxide, methaan of een an der broeikasgas. Dat beweert milieukundige Mark Jacobsen van de Stanford Universiteit in Californië. Die sel is de op een na grootste boos doener, na kooldioxide, van het broeikaseffect, waardoor het steeds warmer wordt op aarde. Maar omdat dieseldamp be- staatuit roetdeeltjes is het effect van minder diesel in de lucht sneller merkbaar. „Dieselroet verlaat de atmos feer veel sneller dan koolzuur en warmt de aarde korter op. Maar het Kyotoverdrag uit 1997 heeft het effect van verbrande diesel helemaal niet meegenomen in zijn aanbevelingen", zegt Ja cobsen. Hij heeft in een rekenmodel hiermee wel rekening gehou den. Jacobsen: „Uitschakeling van alle roetuitstoot uit diesel brandstof verlaagt verdere op warming in de komende vijf jaar met liefst veertig procent. Re ductie van koolzuur, door min der fossiele brandstof te gebrui ken, heeft pas hetzelfde effect na vijftig tot tweehonderd jaar. GPD het om een erfelijke aandoening gaat dan kan dat van belang zijn bij de keuze om meer kinderen te krijgen", vertelt radioloog Rienhard Wolf Volgens Wolf kan de mri echter nooit het onderzoekswerk van de patholoog-anatoom vervan gen. „Wij kunnen met de mri geen microscopisch onderzoek verrichten. Wanneer een kind overlijdt aan een hartafwijking, dan kan de patholoog-anatoom het hart eruit halen en ieder vliesje, schotje en klepje apart bekijken. Dat kunnen wij nooit tot in detail doen." Zenuwstelsel Wat met de mri wel weer heel goed kan, is het opsporen van afwijkingen in de hersenen of het centrale zenuwstelsel. Dat is voor de patholoog-anatoom een hele lastige klus. „De hersenen zijn in het begin nog heel week. Wanneer je de schedel open maakt om onderzoek te doen, dan kan het weefsel vervormen waardoor het zicht op de oor zaak wordt vertroebeld", aldus Wolf. Door het lichaam eerst te scan nen, ontstaat een compleet beeld van het lichaam, stelt Van der Vliet. „Wij kunnen vervol gens vaststellen waar iets zit wat er niet hoort. De patholoog kan dan heel gericht op die plek ken wat hapjes uit het hersen weefsel of het ruggenmerg ha len. Beide technieken kunnen elkaar heel goed aanvullen." De vraag om deze toepassing van moderne beeldvormende technieken komt uit de hoek van de kinderartsen en gynaecolo gen. „Het is begonnen met pre natale diagnostiek. Wanneer een gynaecoloog op een echo iets aantrof dat hij of zij niet thuis kon brengen, werd ons ge vraagd te kijken met behulp van de mri. Later kwam het verzoek om na het overlijden van een kind te proberen met mri de exacte doodsoorzaak vast te stellen." Een obductie mag dan emotio neel heel moeilijk zijn, zij is wel van belang verzekeren de twee specialisten. „In 40 procent van de gevallen wordt er iets vreemds gevonden, waaraan tij dens het hele ziekteproces niet is gedacht. Dat is behoorlijk veel en het kan ons veel leren." Van der Vliet verwacht dat art sen in het ziekenhuis iets mak kelijker om een mri-onderzoek zullen vragen, dan om een ob ductie als een kind is gestorven. „Het is heel triest dat een kind doodgaat. Het is voor ouders vaak ook beter te accepteren als hun kind 'ongeschonden' de kist in gaat en er toch gezocht kan worden naar een mogelijke doodsoorzaak." Volgens Wolf en Van der Vliet is het noodzakelijk binnen het zie kenhuis goede afspraken te ma ken over wanneer een mri toege past kan worden bij het opspo ren van een doodsoorzaak. Nu gebeurt dat nog sporadisch, on geveer eens in de maand. Vol gens hen moet er een mooi sa menspel ontstaan tussen alle specialisten die betrokken zijn bij het onderzoek naar doods oorzaken. Justitie Het duo heeft inmiddels ook enige ervaring met het gebruik van scanapparatuur op verzoek van justitie. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer iemand on der verdachte omstandigheden is gestorven en de politie in het duister tast. Zo wilde justitie en lever. Bij dit kind werden geen foto GPD graag weten of een vrouw was gestorven door een gewelddadi ge harde klap. Ze had namelijk een blauwe plek op haar hoofd. Met de ct-scan werden de sche del en de schedelinhoud van de vrouw onderzocht. „Het bot en de schedelinhoud waren intact. Ze kon niet aan een gewelddadi ge harde klap zijn overleden. De blauwe plek was rechtstreeks het gevolg van haar val." Een enkele keer worden met be hulp van de mri - of ct-scan mis drijven ontdekt. Zo kan bij voorbeeld heel goed te zien zijn waaraan een kind is overleden nadat het flink door elkaar is geschud. Wolf: „Dan zie je alle maal kleine bloedinkjes en be schadigingen in de hersenen. Dan weet je dat het kind geen natuurlijke dood is gestorven, ook al zie je aan de buitenkant niets." Ook zijn vaak oude verwondin gen en bloedingen op te sporen. „Op die manier kun je zien of een verwonding van een kind echt een incident is, of dat zich veel vaker problemen hebben voorgedaan en er mogelijk spra ke is van mishandeling." GPD ROTTERDAM - Iets uitvinden hoeft niet moeilijk te zijn. Maar iets bedenken en het vervolgens op de markt brengen is een heel ander verhaal. Omdat er veel vraag is naar advies en ondersteuning op het gebied van uitvindingen (bescherming, productontwikkeling, marketing), worden voortaan door het hele land, in verschillende plaatsen spreekuren voor uitvin ders gehouden. Iedereen kan hier kosteloos met deskundigen spreken. Het spreekuur is een initiatief van ID-NL, een over koepelende organisatie van mensen uit wetenschap, techniek en bedrijfsleven. De spreekuren zijn op afspraak en worden onder meer gehouden bij de regionale Kamer van Koophan del en bij ID-NL in Rotterdam. Meer informatie: tel. 010- 2066969. GPD WAGENINGEN - Nederlandse melkveehouders hebben min der emotionele binding met de kleur van hun veestapel (zwart- of roodbont) dan altijd werd aangenomen. Dat blijkt uit een afstudeerscriptie van Harmen Endenijk aan Wagenin- gen UR. Uit een onderzoek dat deze student D ierwetenschap hield onder 150 Nederlandse melkveehouders, blijkt dat bij na 70 procent weinig tot geen waarde hecht aan de kleur en dat de belangstelling voor kruisingen tussen rassen groter is dan steeds werd aangenomen. Toch wordt in de Nederlandse melkveehouderij nog vrijwel uitsluitend gewerkt met raszui vere Holsteinkoeien. Het risico van inteelt is daarbij een seri eus punt van aandacht. Het werken met kruisingen is een pro bate oplossing en uit het onderzoek blijkt dat de weerstanden hiertegen onder melkveehouders veel kleiner zijn dan altijd is verondersteld, aldus het promotie-onderzoek aan de Wage- ningenUR. GPD WAGENINGEN - Wageningen Universiteit en Researchcen trum bereidt een openbare studiedag voor over genetische modificatie van voedingsmiddelen. Op die manier wil de uni versiteit, die voedsel als hoofdthema heeft, helder voor ogen krijgen wat de implicaties van het rapport Terlouw zijn voor de verdere ontwikkeling van onderzoeksprogramma's. Vol gens prof. dr. Fons Werry, concernadviseur biotechnologie van de Wageningen UR, is het debat over genetische modifi catie nog lang niet voltooid. Opvallend is volgens hem dat het publiek gentechnologie niet volledig afwijst, maar wel scher pe voorwaarden van erkend nut en scherpe veiligheidsnor men verlangt. GPD WENEN - Wanneer het gekwinkeleer van vogels u te veel wordt, kunt u het beste een plekje opzoeken met kortere bo men. Wat blijkt namelijk: hoe hoger vogels in de boom neste len, hoe sneller ze zingen. Onderzoekers van het Konrad Lorenz instituut in Wenen ont dekten dat bij studie van het zanggedrag van vijf verschillen de insecteneters in het Suromoni regenwoud in Venezuela. De diverse vogels huizen op verschillende hoogten in het dichte bos. En de hoogte bepaalt het tempo van het vogellied; hoe dichter bij de grond hoe langzamer het deuntje. De onderzoekers speelden opnamen af van de vogels op ver schillende hoogten. De geluidskwaliteit verschilde per ni veau. Gekeken werd naar de mate waarin het geluid wegstierf en of het de achtergrondruis kon overstijgen. Elk lied werd het meest zuiver gehoord op de hoogte waar de vogel zich bij voorkeur ophoudt. Vogels die dicht bij de grond leven, zingen langzaam, om verstoring te voorkomen door weerkaatsing te gen boomstammen en struiken. De roep van vogels hoog in de boomkruin is vrijwel ongehinderd. Daarom kunnen ze onge stoord meer noten (en informatie) in hun zang stoppen. GPD door Henk Hellema WASHINGTON - Dagelijks maken spinnen webben, waar van de draden wel 'de heilige graal van de materiaalkunde' worden genoemd. Ongeëve naard in trekkracht, sterkte en lichtheid van gewicht, en daar naast biologisch afbreekbaar. Het Amerikaanse biotechnolo gie bedrijf Nexia zegt nu, in nauwe samenwerking met het Amerikaanse leger, een synthe tische spinnendraad te hebben ontwikkeld, die in hoge mate met die van spinnen kan con curreren. Spinnenzijde is driemaal ster ker dan de kunstvezel aramide en vijfmaal sterker clan staal. De webdraden van een spin be staan uit zich herhalende blok ken (polymeren) van aminozu ren, de bouwstenen van eiwit ten. In het laboratorium was het nog nooit gelukt de vorming van webdraden na te bootsen. De Amerikanen zijn daar nu na vele jaren in geslaagd door in be paalde zoogdiercellen de genen voor spinnendraad in te bou wen. De keuze voor de speciale zoogdiercellen bleek cruciaal. Vervolgens is het de onderzoe kers ook gelukt, zo schrijven zij in wetenschapstijdschrift Science, om de geproduceerde spinnenzijde in een waterige oplossing werkelijk tot draden te spinnen. In laboratorium proeven bleken de eigenschap pen van deze draden zeer sterk met die van natuurlijke spin nenzijde overeen te komen. In de tweede helft van dit jaar hoopt het bedrijf haar spinnen zijde uit de melk van genetisch veranderde geiten te kunnen winnen. Volgens Nexia zijn haar spin nendraden heel geschikt voor toepassing in onder meer chirurgisch hechtmateriaal, kunstpezen, biologisch af breekbare vislijnen en soepele kogelvrije vesten. GPD door Peter de Jaeger MARYLAND - Circa 470 mil joen jaar terug ontstonden de eerste landplanten uit de pre historische wateren. Tot nu toe was de familiegeschiedenis van deze pioniers onbekend. Maar dat raadsel is opgelost dankzij een uitgebreide geneti sche studie van zoetwateralgen aan de universiteit van Mary land, VS. Het onderzoek heeft dé meest naaste verwant getra ceerd van de eerste landplanten. „Ijlieuwe details over deze ont brekende schakel in de evolutie geeft een beter inzicht in de in vasie en verovering van het land door planten die licht kunnen omzetten in energie", zegt bio- lopg James Rodman. In het on derzoek wordt onthuld dat groene algen, genaamd de Cha- rales, het dichtst bij de eerste landplanten staan. Deze algen komen nog steeds overal voor. Prehistorische vondsten van Charales en landplanten via fossiele gegevens gaan terug tot meer dan 400 miljoen jaar. Maar hun gemeenschappelijke voor ouder is nooit gevonden. Nieu- we g^fevens over genvolgordes bevestigen niettemin dat beide organismen van een en dezelfde voorouder moeten afstammen. „We kunnen ons zelfs een beeld vormen van hoe dit organisme eruit moet hebben gezien. Het bestond uit een cel met veel ver takte draden dat zich voort plantte via eitjes en sperma", al dus Rodman. Aanvankelijk werd gedacht dat Charales samen met nog een an dere algengroep, de Coleo- chaetales, even nauw verwant waren aan de landplanten met een vergelijkbare groei, repro ductie en celdeling. Maar nade re DNA-studie bracht aan het licht dat de Charales de meeste overeenkomsten vertoont. „Planten schrijven geen dag boeken of brieven die we kunnen bestuderen. Maar hun genetische opbouw verraadt onherroepelijk hun evolutio naire geschiedenis. De Charales algen zijn niet alleen gerela teerd aan de eerste landplanten, ze zijn ook de meest verwante levende organismen. Deze be vindingen kunnen evolutiebio logen helpen te begrijpen welke eigenschappen de landplanten in staat stelden de biosfeer te domineren." GPD door John van Oppen AMSTERDAM - De mens heeft al eens eerder de gevolgen van klimaatverande ring aan den lijve ondervonden. Duizend jaar geleden bijvoorbeeld, vlak na het in eenstorten van het Maya-rijk. In het gebied waar de Maya's leefden, het zuiden van Mexico en in het noorden van Guatemala, was er elfhonderd jaar gele den voedsel in overvloed dankzij een weelderige natuur, een ideaal klimaat en een goed georganiseerde landbouw. Bijna honderd jaar later, nog geen eeuw nadat het Maya-imperium was ingestort, was hetzelfde gebied dor, droog en onvrucht baar. Stammen die honderden jaren in een staat van relatieve welvaart hadden geleefd, kregen van de ene op de andere generatie te maken met hongersnood. Was die ab rupte klimaatverandering een regelrecht gevolg van menselijk handelen? Kwam het door een plotseling veranderde zonne- activiteit? Of had het 'gewoon' te maken met een zware oprisping van El Nino, het fenomeen dat al sinds mensenheugenis zorgt voor hevige schokken in het vaste weerpatroon? „Geen wetenschapper kan die vraag nu al met honderd procent zekerheid beant woorden", aldus dr. Robert Marchant, kli maatonderzoeker van de Universiteit van Amsterdam (UvA). „Wellicht lag er een combinatie van oorzaken aan ten grond slag. Wat we nu in ieder geval zeker weten, is dat het klimaat destijds in recordtijd veranderde. En dat het natuurlijk milieu in dezelfde periode hoe dan ook onder zware druk stond, juist door menselijk handelen." Het resultaat van zijn zojuist afgeronde onderzoek zal binnenkort in internatio nale vaktijdschriften verschijnen maar Marchant, als paleo-ecoloog verbonden aan het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem van de UvA, wil best nu al dieper ingaan op de kwestie. Stuifmeelkorrels „We hebben de klimaatverandering vlak na de ineenstorting van het Mayarijkkun- nen afleiden uit bewaard gebleven stuif meelkorrels. Fossiele pollen, stuifmeel van planten, zijn terug te vinden in oude aardlagen. Het soort pollen vertelt welke vegetatie voorkwam en of het klimaat gunstig was. De enorme hoeveelheid vindplaatsen van fossiele pollen ligt op geslagen in databanken. Die hebben we per computer geanalyseerd, zodat we konden zien waar en wanneer er verschil len optraden. De verschraling van het kli maat verklaart de drastische afname van de bevolking binnen een tijdsbestek van amper honderd jaar na het uiteenvallen van dit indianen rijk. Ze stonden voor de keuze: verhongeren of migreren. Daarmee is een oud raadsel in de archeologie opge lost." Het noorden van Guatemala verdroogde waarchijnlijk door de ineenstorting van het Maya-rijk. foto GPD De onderzoekers sluiten niet uit dat de be woners pal na het uiteenvallen van het strak georganiseerde imperium veel na tuur- en landbouwgebied hebben ver woest. Misschien werd het in brand gesto ken door onderlinge twisten, misschien dat er opeens toch weer roofbouw werd gepleegd op de ooit zo verstandig geculti veerde grond. In ieder geval viel het verdwijnen van een strakke, centrale regie samen met een ab normaal snelle erosie, waardoor de ver damping afnam en daarna ook de regen val. „Uit onze analyses blijkt duidelijk dat niet alleen de temperatuur verander de, maar ook de hoeveelheid neerslag en het seizoen waarin die viel De stuifmeelkorrels vertelden Marchant ook iets over hoogwaardige landbouw methodes in het verre verleden. Hij kon eruit aflezen hoe het verbouwen van maïs en granen, soms zelfs doormiddel van ter rassen om erosie tegen te gaan, zich gelei delijk heeft verspreid over verschillende bevolkingsgroepen. „Zo kwamen we er achter dat bepaalde Indianenstammen, die bij de komst van de Spanjaarden in de zestiende eeuw weer leefden als jagers en verzamelaars, een rijk agrarisch verleden hebben gehad in de periode voor de grote klimaatverandering." Uitstoot Het stuifmeelonderzoek in Zuid- en Mid- den-Amerika levert volgens Marchant ook gegevens op die van belang zijn voor het klimaatonderzoek in deze tijd, nu de zorgen zich concentreren rond de enorme uitstoot aan kooldioxine (C02). De laatste jaren is die uitstoot, door het drukke ver keer en het hoge energieverbruik, groter dan ooit. Marchant: „Het kooldioxine-gehalte in de lucht door alle tijden heen, is bekend door de vondst van luchtbelletjes die zit ten ingevroren in het ijs van de zuidpool. De vergelijking van die belletjes met fos siele pollen laat zien, dat de plantengroei altijd sterk samenhangt met de concen traties aan C02 in hetzelfde tijdvak. Hoe groter de druk op de natuurlijke omge ving, hoe groter de kans ook dat het weer beeld, de natuur en uiteindelijk het kli maat verandert." GPD De tijd dat PTT Post nog se ries (losse) zegels uitgaf be hoort definitief tot het verleden. Niet alleen de permanente ze gels, maar ook de bijzondere ze gels worden nog slechts in boek jes (van vijf) en velletjes van twee, of tien zegels uitgegeven (bovendien nog vaak zelfkle vend). De laatste losse zegel die uitkwam is de bijplakzegel van 20 cent, vorig jaar 2 januari. Sindsdien zijn het alleen maar boekjes en velletjes. En dat zal in de toekomst ook wel zo blij ven. Bijzonder is ook dat de oplagen de laatste jaren aanzienlijk zijn teruggelopen. Waren die vijf jaar geleden nog tien miljoen, nu reiken ze niet verder dan 1,5 miljoen. Van de Elfstedentocht zegel van 1997 werden bij voor beeld nog tien miljoen stuks ge drukt en werden er volgens de NVPH-catalogus 8,3 miljoen verkocht. Maar van de twee €0,39-huwelijkszegels Willem- Alexander/Maxima, die in een velletje zitten en die 10 januari werden uitgegeven, zijn slechts 1,5 miljoen velletjes van de per sen gekomen. In het licht van de verwachte be langstelling voor dit huwelijks velletje niet bijster veel. Inmid dels zullen alle serieuze verza melaars al wel zijn voorzien en dat houdt wel in dat er al een paar honderdduizend velletjes weg zijn. Maar van die 1,5 miljoen zijn er ook in mapjes (ruim 200.000) geschoven, op eerste-dagenve- loppen (80.000) geplakt en dan is er nog geen rekening gehou den met de vraag bij Collect Club en met de aantallen die in de diverse jaarpakketten moe ten. Op deze manier zijn er nauwe lijks een half miljoen velletjes overgebleven voor de losse ver koop, alsmede voor verzame laars die meer dan één velletje kopen, voor de filatelisten in binnen- en buitenland die een themaverzameling 'koninklijke huizen' hebben en voor mensen die dan wel geen postzegelver zamelaar zijn, maar wel zegels kopen waarop leden van het ko ninklijk huis staan afgebeeld. me-niet (vijf motieven), €0,10, l^ven in de vallei, €0,50, een zwaan, lst-klas, de Finse vlag (8 x zelfklevende €0,60-zegels in een boekje), €0,90, Fins land schap, €1,00, heraldieke leeuw, blauw (nieuw ontwerp), €1,30, een klif, €2,50, sparrenhout, €3,50, een denappel en €5,00, heraldieke leeuw, rood. GOT HIS THROAT Tien lst-klaszegels die Groot- Brittannië op 15 januari uitgaf verbeelden de dierenverhalen van de beroemde Just So Stories van Rudgard Kipling, die hij oorspronkelijk aan zijn kinde ren vertelde en die in 1902, hon derd jaar geleden, in boekvorm verschenen. Net als de Cats Dogsserie, die vorig jaar februari uitkwam, zij n de zegels zelfklevend en zit ten ze in een boekje. Afgebeeld worden o.a.: How the camel got is hump, How the rhinoceros got his skin, The crab that played with the sea en The cat that wal ked by himself. Kipling (1865-1936) kreeg in 1907 de Nobelprijs voor litera tuur. 2.50- Finland heeft voor dit jaar 21 emissies met in totaal 39 zegels op het programma staan. De in zet was 1 januari met elf perma nente eurozegels. Waarden en afbeeldingen: €0,05, vergeet- Oostenrijk is op 1 januari het jaar begonnen met een nieuwe permanente serie eurozegels met als titel 'Ferienland Oster- reich'. Afbeeldingen en waarden van de eerste vijf zegels: Schönlan- terngasse. Wenen (€0,51), Hadres-Weinviertel, Beneden- Oostenrijk (€0,58), Am Steiner- nen Meer, Salzburg (€0,73), In- neralpbach, Tirol (€0,87) en Heiligenkreuz, Beneden Oos tenrijk (€2,03). Hero Wit

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 9