Privécel is teken van beschaving
Mkz en vuurwerkramp: niets nieuws onder de zon
Vrijlaten drugskoeriers
doet discussie opleven
Al twintig jaar is er een cellen
tekort en al twintig jaar bak
keleit Nederland over het plaat
sen van twee gevangenen in één
cel. Alle buurlanden doen het,
maar Nederland zweert bij haar
eigen gevangenisregime. Uit vei
ligheid en uit ideële motieven.
„Onze menselijke behandeling
heeft misschien niet echt méér ef
fect, maar je meet er wel de mate
van beschaving aan af."
Het recht op eigen vrijheid is in Ne
derland veel te ver doorgescho
ten. Gevangenen kunnen best met
meer mensen in een cel, zeker als het
gaat om kortgestraften in een Huis
van Bewaring. Daar leven de mensen
tussen hoop en vrees. Ik verwacht
daar niet veel problemen. Maar dan
moet je wel meerpersoonscellen heb
ben en niet eenvoudigweg een stapel
bed plaatsen, want dan heb je nog
maar vier vierkante meter per per
soon en kun je de actiegroep 'Red de
Kip' oprichten."
Fred Neringbeugel Stuut heeft drie
ënhalf jaar vastgezeten in Duitsland.
Hij vond het wel prettig dat hij wat te
praten had toen hij met een Engels
man en later een Turkse jongen in een
cel kwam. ,,Je voelt je nooit alleen.
Natuurlijk erger je je wel eens aan de
ander, maar je past je ook snel aan el
kaar aan. Je bent lotgenoten."
Lopend vuurtje
Ina de Roode zat een jaar lang in haar
uppie achter slot en grendel en zou
niet anders willen. ,,Het is wel een
zaam, maar j e hoeft ook geen rekening
te houden met elkaar." Maar als ze
moet kiezen tussen bolletjesslikkers
laten lopen of ze met z'n tweeën in een
cel plaatsen, dan is de keuze snel ge
maakt: samen opsluiten. Nederland
geldt internationaal als een enorme
sukkel als het koeriers laat lopen, zegt
Neringbeugel Stuut. ,,Als die lui thuis
komen, gaat het nieuws als een lopend
vuurtje rond. 'Is dat het enige risico?',
denken mensen dan. Zoiets werkt al
leen maar bevorderlijk."
In de afgelopen 25 jaar heeft Neder
land het aantal cellen verviervoudigd
tot 12.800. Nergens anders in Europa
heeft een land in die periode de gevan
genissen zo drastisch uitgebreid.
Niettemin is er steeds weer een cellen
tekort. Volstrekt onnodig, meent
hoofddocent strafrecht A. van Kalmt-
hout van de Universiteit Tilburg.
„Wie meer laat controleren, moet we
ten dat er meer aanhoudingen volgen,
dat er meer officieren van justitie no
dig zijn, meer rechters en als sluitstuk
ook meer gevangenissen. Maar de
consequenties van een ander beleid
realiseert men zich voortdurend niet."
Niet alleen bolletj esslikkers ontsprin
gen de dans; duizenden verdachten
van misdrijven, waaronder die van de
bouwfraude, verschijnen nooit voor
de rechter. „We hebben al jaren een
zeer selectief vervolgingsbeleid",
tempert Van Kalmthout de ophef.
Het heenzenden van drugs koeriers
spreekt meer tot de verbeelding dan
het laten lopen van fraudeurs en zet
ons land bovendien internationaal te
kakken. Als noodoplossing voor het
cellentekort roept de politiek om op
sluiting van twee verdachten in één
cel. Strafrechtgeleerden schudden als
vanouds het hoofd, maar hebben geen
wetenschappelijk argument om tegen
te zijn.
Na twintig jaar discussie over de zin
en onzin van opsluiting van twee men
sen in een cel is er in Nederland nog
steeds geen enkel onderzoek gedaan
naar de voor- en nadelen. Wel zijn er
mensen die veel ervaring hebben op
gedaan in verschillende gevangenis
sen, is het niet achter dan wel voor de
tralies.
Privacy
Ds. Spoor, de gevangenispredikant
die sinds 1973 honderden binnen- en
buitenlandse gevangenissen heeft ge
zien, roemt het Nederlandse humane
regime. Gedetineerden kunnen zich
terugtrekken, hebben privacy en dat
is in de Westerse samenleving een
groot goed. Dat ouderen in verpleeg
huizen vaak minder privacy hebben
dan gedetineerden, vindt ook hij
schandalig. „Dat moet veel beter.
Maar als we tekort schieten in de be
handeling van ouderen mag dat nog
niet betekenen dat we daarom ook
minder goed voor gevangenen gaan
zorgen."
Volgens Spoor moet Nederland heel
trots zijn op zijn gevangenissysteem.
„Het is een verworvenheid. We zijn de
koplopers in de wereld. Andere lan-
den streven vaak ook naar één op één
maar dat lukt ze niet.
Komen gevangenen die in Nederland
hebben gezeten beter uit hun cel dan
die in België of Duitsland? Reclasse
ring Nederland weet het niet. Ze heeft
geen standpunt over duodetentie om
dat het geen bewezen invloed heeft op
de reïntegratie van gevangenen.
Spoor meent dat gevangenen die in
Nederland hebben gezeten minder
verbitterd naar de samenleving terug
keren omdat ze fatsoenlijk zijn be
handeld. Bovendien gaat het niet om
meetbare effecten. „Aan de behande
ling van gevangenen meet je ook de
beschaving van een land af. In een re
gime met meerpersoonscellen kan er
veel gemakkelijker een subcultuur
groeien van geweld, intimidatie, sa
menzwering en afpersing. Neder
landse gevangenissen zijn veiliger en
geven ook geestelijke vrijheid aan
mensen."
Zeker is dat Nederlandse gevangenis
sen niet zijn ingericht op het verblijf
van meer mensen in een cel. De cellen
zijn te klein en de gangen te smalWe
moeten het ook niet willen", meent
Van Kalmthout. „De kwaliteit van de
gevangenenzorg in Nederland loopt
al terug, maar behoort met Scandina
vië nog altijd tot de top. Ik heb gevan
genissen in twintig tot vijfentwintig
landen bezocht en bijna overal ligt het
accent op bewaking. Bij ons is dat nog
altijd 'bejegening'. Gevangenisbe
waarders lopen bij ons niet gewapend
over een ring rond. Nederland is al
heel lang verstoken gebleven van een
echte gevangenisopstand zoals ze die
bijvoorbeeld kennen in Frankrijk of
Engeland, waar meer mensen in een
cel zitten en de kans op onrust groter
is."
In Tilburg weten ze er alles van. In de
gevangenis Koning Willem II verblij
ven sinds 1994 illegalen in afwachting
van hun uitzetting. In tegenstelling
tot een traditionele gevangenis moe
ten ze in de voormalige kazerne een
zaaltje delen met zeven andere vreem
delingen. De illegalen in de 48 zalen
komen uit de gehele wereld. De lei
ding probeert de mensen bij binnen
komst zo in te delen dat er weinig kans
is op onrust. Mensen die agressief zijn
of psychisch gestoord krijgen een ei
gen cel toebedeeld. Chinezen worden
juist gezamenlijk opgesloten omdat
die het als een extra straf ervaren om
in hun eentje te worden vastgezet.
Ondanks de selectie loopt het twee
keer per jaar ernstig uit de hand in de
kazerne. Directeur J. Piek herinnert
zich grote vechtpartijen, brandstich
ting en het met vereende krachten
doorzagen van de tralies waardoor zes
mensen zijn ontsnapt. „Bij de voorbe
reiding van de nieuwbouw gaan we
toch weer uit van één persoon in een
cel. Dat zijn we aan onze maatschap
pij verplicht. Er zijn maar weinig ge
detineerden die het aankunnen om
samen opgesloten te zijn. En beheers
matig is het angstig. Vooral 's nachts is
het eng als je als bewaarder iets hooit,
maar weet dat je acht mensen achter
de deur kunt vinden.
Fred Neringbeugel Stuut vindt de
vergelijking van een tweepersoonscel
met een zaal vol illegale vreemdelin
gen absoluut niet opgaan. „Die lui
worden uitgezet en moeten naar een
land terug waar hen misschien vervol
ging wacht. Zij hebben niets te verlie
zen. Voor gewone gedetineerden is het
anders. Zelf heb ik in Duitsland ook in
een cel gezeten met vijf gedetineerden
van verschillende nationaliteiten.
Toen liepen de spanningen wel op.
Dan ben je toch zeventien tot twintig
uur samen op 28 vierkante meter en
niemand wil voor elkaar onderdoen.
In zo'n machocultuur ontstaan onder
linge vechtpartijen, maar nooit tegen
de bewaarders.' Die hielden trouwens
per definitie afstand. Bij onrust kwam
meteen de ME met de lange wapen
stok."
Het idee dat celgenoten complotten
smeden tegen bewaarders of snode
plannen maken voor na hun detentie
is volgens Neringbeugel Stuut e?n
misvatting. „Je hebt elkaar als celge-
noot toch niet uitgezocht? De enige
vriend die ik heb leren kennen in
Duitsland was via een cursus schilde
ren."
Niettemin vrezen gevangenisdirec
teuren en bewaarders dat het veel
moeilijker is om de orde te bewaren
als er meer mensen in een cel verblij
ven. P. van Zon is al twintig jaar ge-
vangenenbewaarder oftewel PlW'er
(penitentiair inrichtingwerker). Hij
moet er niet aan denken om meerper
soonscellen onder zijn hoede te heb
ben. „De veiligheid is nu al beneden
peil. Met twee op één cel ben je hele
maal in de minderheid. Als gedeti
neerden afspraken maken, kunnen ze
je zo gijzelen."
Van Zon kan wel leven met tijdelijke
meerpersoonscellen op Schiphol,
maar vreest dat het nieuwe regime zal
overwaaien naar andere inrichtingen.
„En dat geeft heel veel onrust onder
het personeel.Het beroep van PlW'er
is er de laatste jaren toch al niét aan
trekkelijker op geworden. „Vroeger
had je meer broederlijkheid. Je kon
afspraken maken. Nu zitten er veel
meer drugsverslaafden, psychisch ge
stoorden en anderstalige allochtonen
in de gevangenis met wie je moeilijk
contact maakt. Door de strakke plan
ning is er weinig tijd voor een praatje.
Je bent ook bezig met post, containers
en cellencontrole. Een tandenborstel
kan tegenwoordig al gevaarlijk zijn."
Ongewild worden de PlW'ers met hun
sociale vaardigheden steeds meer be
wakers. Dat maakt het beroep minder
aantrekkelijk (het ziekteverzuim is
opgelopen tot gemiddeld twaalf pro
cent) en doet politici opperen om bij
een gebrek aan personeel desnoods
militairen in te zetten. Eind vorig jaar
dreigde bewaarders met een staking
als er niet iets werd gedaan aan de
werkdruk.
In 2005 zal het personeelstekort vol
gens de AbvaKabo zijn opgelopen tot
4500 mensen. FNV-bestuurder E.
Merlijn: „Het probleem van justitie is
geen cellentekort maar een perso
neelstekort. Heel veel cellen staan
leeg omdat er geen personeel is. En dat
terwijl in 2000 zo'n vierhonderd Pl
W'ers zijn uitgestroomd via outplace
ment omdat het kabinet had besloten
te bezuinigen bij justitie. Voordat de
minister over noodoplossingen be
gint, moet hij eerst maar eens de be
staande capaciteit optimaal gebrui
ken".
Volgens J. Huët, voorzitter van de Ne
derlandse Vereniging van het Gevan
geniswezen, staan er helemaal geen
cellen leeg. „Alle gesloten inrichtin
gen zitten mudvol. Voor de korte ter
mijn zal de minister moeten denken
aan creatieve oplossingen zoals ba
rakken, tentenkampen of container-
bouw." Het personeel zal volgens
Huët moeten bestaan uit een mix van
particuliere veiligheidsdiensten,
douane en marechaussee. Op lange
termijn zal justitie een buffer van cel
len moeten aanleggen, want het blijkt
heel moeilijk om het aanbod gedeti
neerden in te schatten. „Als gevange
nissen hun bezetting houden op zo'n
92 procent, dan komen we niet voor
verrassingen te staan zoals nu met die
bolletjesslikkers. Maar dan moet de
bevolking ook accepteren dat over het
gehele land enkele honderden cellen
leeg staan."
Concurreren
Van Kalmthout gelooft niet in buffers.
„Die reservecapaciteit zit binnen de
kortste keren weer vol.In het verle
den hebben de gevangenissen ook een
reservecapaciteit gehad maar die
werd vanwege bezuinigingen (40 mil
joen) opgevuld. Het zet volgens Van
Kalmthout meer zoden aan de dijk als
rechters meer zware taakstraffen op
leggen die kunnen concurreren met
korte gevangenisstraffen. „Daar
naast moeten we terug naar de voor
waardelijke invrijheidstelling. Door
iemand aan het eind van de rit onder
toezicht eerder naar buiten te laten
gaan, krijg je lucht aan het begin. Bo-
vendien is het goed voor de integratie
van gedetineerden om onder begelei
ding terug te keren naar de maat
schappij."
Dat de regering zal besluiten tot de
bouw van tweepersoonscellen, ge
looft niemand. Toespelingen daarop
zijn stoere verkiezingspraatjes. Huet:
„Het is in mijn carrière nu de zevende
keer dat die discussie de politiek
haalt, maar wij zijn zowel ideologisch
als praktisch tegen.
Monique de Knegt
zaterdag 19 januari 2002
Het is niet bewezen dat gevangenen beter terugkeren in de maatschappij wanneer ze alleen in hun cel hebben gezeten. foto Mare Bolsius/GPD
Koninklijke tijdbommen, diplomatieke
crises, gedonder op het spoor of vee
ziekten die om zich heen grijpen; er is niets
nieuws onder de zon. Ook in Nederland her
haalt de geschiedenis zich. Het blijkt zonne
klaar uit het boekje Andere Tijdenvan de
makers van het gelijknamige tv-program-
ma.
Was bijvoorbeeld het 'rondje om de kerk'
een dieptepunt in het bestaan van de NS?
Achprecies veertig jaar eerder ging het ook
al mis op het spoor, toen de directie de lus-
trein introduceerde, tot woede van het
werkvolk.
Het personeel pikte het niet en ging vanaf de
invoeringsdag zo 'stipt' werken dat de boel
in de soep liep en de lustrein snel verleden
tijd was. Dat lijkt wel erg veel op het ge
wraakte rondje om de kerk uit 2001 en alle
Andere Tijden toont de parallel tussen de
vuurwerkramp in Enschedé (foto) en de
ontploffing bij de Amsterdamse plasticfa
brikant Marbon in 19 71
foto Vincent Jannink/GPD
vertragingen op het spoor, die uiteindelijk
de NS-top de kop kostten.
Andere Tijden is niet zomaar een geschiede
nisprogramma. Eindredacteur Ad van
Liempt en zijn team zijn meesters in zoek
tochten naar historische parallellen. De
makers kijken naar actuele thema's en we
ten verrassend vaak een al lang vergeten
voorganger te vinden.
Verhaaltjes
Het daarvan afgeleide tweede boekje van
Andere Tijden is niet, zoals deel 1, een bonte
verzameling van korte verhaaltjes over de
recente (vaak Nederlandse) geschiedenis.
De 25 onderwerpen zijn nu gerangschikt in
zeven thema's: koningshuis als spannings
bron, oorlogen, dekolonisatie, politiek, eco
nomie, rampen en cultuur. Alle onderwer
pen zijn ook in een van de uitzendingen aan
de orde geweest.
De onderwerpen variëren van Hollandse
aanspraken op Duits grondgebied na '45 tot
de kroonprinsenstrijd van de PvdA in de ja
ren '80, van de Spaanse Griep (1918) tot de
mkz-epidemie van 1962, van de opstand in
een Zeeuws dorpje tegen de komst van Suri
naamse rijksgenoten (1975) tot de benoe
ming van de eerste VN Hoge Commissaris
voor de Vluchtelingen, de Nederlander Ger-
rit Jan van Heuven Goedhart.
Zou diens ambtgenoot Ruud Lubbers over
vijftig jaar ook zijn vergeten, als hij niet zo
lang premier was geweest? En wie weet nog
van de duizenden dienstplichtigen die eind
jaren '40 weigerden naar Indië te gaan en in
een Schoonhovense kazerne meedogenloos
onder druk werden gezet om toch te gaan?
Elk van de zeven hoofdstukken heeft een al
gemene inleiding, zodat de samenhang van
de onderwerpen duidelijker wordt. Bij het
thema rampen, wordt bijvoorbeeld de
'structurele achteloosheid' aangehaald die
leidde tot de nieuwjaarsbrand in Volendam
en de vuurwerkramp van Enschede.
Naar aanleiding van de vuurwerkramp,
zond Andere Tij den eind december 2000 een
documentaire uit over de ontploffing bij
Marbon, 10 augustus 1971. Bij de ramp op
het terrein van de Amsterdamse plasticfa
brikant kwamen negen mensen om. „Drie
dagen na de uitzending was het land op
nieuw in rouw, nu door de dramatische ca
fébrand in Volendam. Drie rampen, alle
maal anders, maar met een verpletterende
overeenkomst: regels hebben we volop
in Nederland, maar aan het naleven en con
troleren ervan hebben we een broertje
dood."
Ook met de vergunningen van Marbon
bleek van alles aan de hand te zijn. Dat was
voor de Amsterdamse bestuurders geen re
den om het bedrijf stil te leggen, net zoals
drie decennia later de Enschedese en Volen-
damse autoriteiten dat niet deden. Econo
mische belangen kregen voorrang boven
veiligheid, met alle gevolgen van dien.
Naar aanleiding van de Marbonbrand werd
tot in de Tweede Kamer gediscussieerd over
de wenselijkheid van chemische bedrijven
in de buurt van woongebieden. „We leven in
ons land op een vulkaan", kopte Het Vrije
Volk. Dat lijkt verdacht veel op de nationale
onrust na de vuurwerkramp, waarbij de
veiligheidsrisico's van chloortreinen, che
mische installaties en luchthavens her
nieuwd onder de aandacht van het grote pu
bliek werden gebracht. Er is inderdaad
niets nieuws onder de zon.
Martin Ruesink
Ad van Liempt (red.), Andere Tijden II. Veen Uit
gevers, 236 pagina's, 14 euro.
