Die muziek
neemt soms
bezit van je
Ik verloochen mijn wortels nooit
Studentenorkest
heeft flinke kluif
aan Van Vlijmen
Festival
Simeon
ten Holt
Laura Pausini
in Den Haag
et Festival Simeon ten Holt, morgen en zaterdag
in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht, is een
echt pianistenfestival waarin minstens drie
generaties pianisten zullen aantreden. Een van de bekendste
Ten Holtspelers is pianist Polo de Haas die tijdens het
festival, naast twee van de vier Soloduiveldansen, het
allervroegste werk van de componist zal uitvoeren.
Polo de Haas: „Die muziek
van Simeon ten Holt - denk
eraan, je mag het van de compo
nist geen minimal music noe
men - boeit mij als uitvoerder op
dezelfde manier als ze de luiste
raar boeit. Ik moet natuurlijk
wel iets anders doen dan het
passief ondergaan, maar de im
pact van die sprookjesachtige,
bedwelmende muziek is op mij
hetzelfde: het neemt soms hele
maal bezit van je. Soms weet ik
helemaal niet meer hoeveel tijd
er is voorbij gegaan, vooral bij
z'n lange stukken. Je hebt als
uitvoerder natuurlijk wel een
horloge in de buurt, maar toch
kom je voor de grootste verras
singen te staanAls je tien minu
ten speelt weet je dat nog wel.
Maar daarna blijkt er volgens de
klok ineens een uur voorbij te
zijn gegaan, terwijl je het zelf
ervaart als amper een half uur
tje. Je tijdsbesef vervaagt."
De Haas speelt de muziek van
Ten Holt sinds de beginj aren ne
gentig. Met Kees Wieringa
vormde hij het uitvoerdersduo
van de met goudbekroonde cd-
versie van Ten Holts bekendste
werk: Canto Ostinato uit 1979.
Op het festival speelt Polo de
Haas ook Ten Holts vroegere
muziek, dat wil zeggen stukken
in een heel andere stijl. De Haas:
..Canto Ostinato was een totale
ommekeer in Simeon ten Holts
ft ven. Tot in de jaren zeventig
schreef hij heel vooruitstrevend
eh experimenteel. Maar de
stukken die ik tijdens het Ten
Holtfestival speel, zijn uit de ja-
rèn veertig, toen was de compo
nist begin twintig. Het zijn z'n
allereerste stukken, waarin hij
hoorbaar op zoek is naar zijn ei
gen stijl. Ze hebben nog de ken
merken van de muziek van Ja
kob van Domselaer, zijn leraar.
Het is heel fascinerend, klinkt
zeer intiem, verstild en buiten
gewoon traag. Een akkoord
moet eerst helemaal uitklinken
voor er iets verandert Het is
jammer dat hij in die tijd weinig
kans heeft gehad om naar voren
té komen. Hij was vernieuwend,
net als van Domselaer, maar wel
tonaal en het ritmische van
Canto speelde nog niet zo'n rol."
Polo de Haas - zijn Frans-
Spaanse moeder verkleinde zijn
voornaam Paul tot het Franse
Paulot (Poló) en in het Neder
lands verschoof het accent al
gauw naar de eerste lettergreep
- noemde zijn kennismaking
met Ten Holts muziek 'een wel
kome en welluidende aanvul
ling op wat er in de muziek van
die tijd gebeurde'. Hij is als pia
nist gespecialiseerd in eigen
tijdse muziek, maar laat zich
bepaald niet in één hokje van
gen. Behalve hedendaagse mu
ziek en sinds kort ook weer de
'echte klassieke muziek' van
Chopin, Scarlatti en Ravel, is
Polo de Haas actief op het ge
bied van de jazz en geïmprovi
seerde muziek. In de jaren zestig
werd hij bovendien bekend als
begeleider van Ramses Shaffy
en van zijn optredens in Shaffy
Chantant.
„Ik heb nooit gêne gehad om
dingen te doen waar het publiek
misschien van in de war zou ra
ken", zegt De Haas. „Die Shaffy
Chantant-avonden waren geen
cabaretvoorstellingen, maar er
kon wel van alles gebeuren. Er
werden eenakters gespeeld, van
Cocteau bijvoorbeeld. Deed Ju
les Hamel. Joop Admiraal las
gedichten, Lodewijk de Boer
was erbijEn ik mocht spelen
waar ik zin in had. Nou, dan
speelde ik een sonatine van Wil
lem Pijper, of iets van Alphons
Stallaert, of Albeniz. Ik was er
bij tot de boel vercommerciali-
seerde en de muziek niet meer te
moeilijk mocht zijn. Toen ben ik
ermee gestopt."
Zijn verschillende pianistische
activiteiten beschouwt hij als
duidelijk afgebakende gebie
den. De jazz en geïmproviseerde
muziek leiden bij Polo de Haas
een eigen leven, los van de ei
gentijdse gecomponeerde mu
ziek. Maar veelzijdigheid in één
persoon wil de wereld liever niet
hebben. „De jazzmensen von
den het maar niks dat ik klas
siek speelde en omgekeerd von
den de klassieke mensen het
maar raar dat ik aan jazz deed.
Inmiddels ben ik oud genoeg ge
worden nu toch te spelen waar
ik zin in heb. Maar het heeft me
in mijn carrière wel dwarsgeze
ten omdat het deuren voor je
sluit."
Lespraktijk
Naast zijn solocarrière ontwik
kelde Polo een lesprakti j k en gaf
hij onder meer vijftien jaar les
op het Utrechts conservatori
um, zowel aan de afdeling klas
siek als aan de afdeling lichte
donderdag 17 januari 2002
Pianist Polo de Haas bij het portret van zijn overgrootmoeder: „Je hebt als uitvoerder natuurlijk wel een horloge in de buurt, maar toch kom je voor de
grootste verrassingen te staan. Je tijdsbesef vervaagt." foto Peter Boer/GPD
muziek. „Improvisatie is vrese
lijk traditioneel op het conser
vatorium en het was mijn op
dracht om de studenten uit het
vaste stramien te trekken, en
dat lukte goed. De essentie van
improvisatie? Er is een techni
sche kant waarbij je kunt im
proviseren over akkoorden, dat
is iets wat al gebeurde in de Ba
rok. Maar je kunt ook werken
met stemmingen. Dan krijg je
een opdracht over wandelen in
een eng bos, of langs de zee en
daar moeten studenten dan op
improviseren. Door zo'n idee
wordt iemand al dan niet mee
gesleept. Het kan ook grappig
zijn of serieus. Of ik speel zelf
iets voor en vraag of iemand
daar op wil verder gaan."
Zijn eigen improvisatietalent
werd al onderkend door zijn
eersteleraar die hem als zesjarig
jongetje elke les een kwartier de
vrije hand gaf. „Sinds '87 geef ik
les aan een tamelijk absurdisti
sche Duitse pianist, Wolfgang
Katt, met wie ik nu een duo
vorm.
Maar van een Polo de Haas-
school is geen sprake, daarvoor
is mijn lespraktijk te kleinscha-
lig"
Ook Ten Holt vraagt improvisa
tie-inbreng van de uitvoerders,
met name op het gebied van
toonhoogte en versieringen,
maar je mag het niet te bont ma
ken want dan krijg je ruzie met
de componist. „Ik ben een keer
te ver gegaan, toen ik een canon
had gemaakt van die beroemde
melodie van de Canto. Ik dacht
dat hij het prachtig zou vinden,
een vondst. Maar hij was woe
dend. Ik mocht het nooit meer zo
doen en heb het dus ook nooit
meer zo gedaan. Hoewel ik in
principe vind dat een componist
zijn noten afstaat zodra zijn
compositie klaar is en dat de
muziek zijn eigen leven gaat lei
den. Als het dan een keer ont
spoort, dan is het maar zo. Maar
ik ben teveel bevriend met Si
meon om zijn opmerkingen te
negeren.
Achteraf was ik het ook wel met
hem eens, het was een te ingrij
pende verandering. Want die
melodie van Canto Ostinato, die
beschouwt hij zo'n beetje als
zijn levensmelodie. Daar moet
je dus ook niet aankomen."
Joke Dame
Polo de Haas speelt morgen en za
terdag op het Festival Simeon ten
Holt in Muziekcentrum Vredenburg
in Utrecht.
Het Nederlands Studenten
Orkest (NSO) onder leiding
van dirigent Lawrence Renes is
bezig met zijn vijftigste tournee.
Op het jubileumprogramma
staan de Derde Symfonie van
Mahler en Trois Incantations, de
opdrachtcompositie die dit jaar
van de hand is van Jan van Vlij
men.
„Heb je de partituur gezien? We
schrokken ons rot", zegt diri
gent Lawrence Renes. „Kijk
maar, er zit een extreme ritmi
sche problematiek in het derde
deel, die 5/8e passages. Wij zijn
als muziekmensen zo opge
groeid in een symmetrische
wereld: muziek bestaat uit 16
maten, of 2 keer 8, dat is weer
opgebouwd uit 2 maal 4, en dat
is weer 2 keer 2. Die wisselende
asymmetrische maten zijn voor
ons nog echt een probleem."
Dat was vorige week. Toen repe
teerde het Nederlands Studen
ten Orkest (NSO) onder leiding
van Renes nog voor zijn vijftig
ste tournee met op het jubleum-
programma de Derde Symfonie
van Mahler en TYois Incanta
tions, de opdrachtcompositie
die dit jaar van de hand is van
Jan van Vlijmen. Inmiddels
hebben de studenten er vol en
thousiasme 'hun tanden inge
zet'.
Toch had de componist er wel
degelijk rekening mee gehou-
den dat zijn stuk door studenten
moet worden gespeeld. Hij
noemt zijn 25 minuten durende
stuk 'relatief kort' en heeft het
tegen zijn gewoonte in voor de
overzichtelijkheid opgesplitst
in delen. En op nog meer punten
richtte hij zich naar het NSO.
„Nee, niet in moeilijkheids
graad", verklaart de componist,
„want wie Mahler Drie kan spe
len moet toch wel wat in zijn
mars hebben."
Maar hij schreef geen virtuoze
individuele partijen voor de
strijkers. Die hij overigens wel
schreef voor de hoorns en de
piano, want 'je moet studenten
ook weer niet onderschatten'.
En zijn gebruikelijke contem
platieve einde leek hem ook
minder geschikt voor studen
ten, dus componeerde de com
ponist 'een echte uitsmijter'.
Klankkleuren
Hoboïste Dieuwertje Welschen
(student muziekwetenschap):
„Heeft Van Vlijmen rekening
met ons gehouden? Nou dan
schat hij ons hoog in, want we
vinden zijn stuk behoorlijk
moeilijk. Maar weet je wat het
is? De routine ontbreekt bij ons
om moderne muziek te spelen.
Daarin heeft hij zich wellicht
vergist. We hebben het lang ge
had over manieren van muziek
maken. Lawrence zei heel te
recht tegen ons: 'Mahler bestaat
uit melodietjes'. Daar repeteer
je aan, de tweede keer dat je het
speelt denk je 'oh ja, zo zat het',
en de derde keer weet je het ge
woon Bij Van Vlijmen is dat niet
zo. Daar gaat het over klank
kleuren en dat is veel moeilijker
te bevatten en veel minder lo
gisch voor muzikanten zoals
wij. Dit is echt een kluif die we
maat voor maat moeten verove
ren."
Al in '94 en '97 voerde Renes de
studenten aan bij hun jaarlijkse
tournee en hij had zich voorge
nomen om het daarbij te laten,
maar het jubileumconcert bij de
vijftigste keer vond hij toch wel
zo eervol om mee te maken dat
hij zich heeft laten overhalen.
„Als ik terugkijk op de afgelo
pen tien jaar dat ik dii'igeer, dan
horen die tournees met het NSO
beslist bij de hoogtepunten. Ik
blijf het geweldig vinden om
jonge mensen iets mee te geven.
Dieuwertje Welschen: „Ik vind
het inmiddels wel ontzettend
goed klinken. Van Vlijmen heeft
in zijn stuk bijzondere instru
menten voor het orkest voorge
schreven, zoals een cymbalom,
een uitgebreide pianopartij en
heel erg veel slagwerk, maar bij
elkaar begint het nu heel goed te
woi-den. De lijn wordt duidelijk.
En iedereen is flink gemoti
veerd. Het NSO doet al 25 jaar
aan opdrachtcomposities, dus
iedereen weet waar hij aan be
gint. Het is een van de redenen
waarom men in het NSO komt:
om die moderne muziek te kun
nen spelen. Of ik van het stuk ga
houden? Ja, daar kan ik wel vol
mondig ja op zeggen. Een stuk
waar je zo ontzettend hard op
zwoegt is daarna des te leuker."
New York
Na de tournee speelt het NSO
zijn traditionele slotconcert op
een buitenlands podium. Dit
jaar zal dat zijn in de Carnegie
Hall in New York. Sinds de aan
slagen van 11 september heeft
het NSO besloten een speciaal
programma te presenteren voor
vertegenwoordigers van alle
groepen slachtoffers van de
aanslagen.
Lawrence Renes: „We spelen
dan ook een gewijzigd program
ma. Als NSO kun je niet ver
wachten dat we met Mahler
Drie worden opgenomen in de
abonnementenseries. Dus doen
we iets anders, dat ook meer bij
de situatie past. We spelen delen
uit de Carmina Burana van Orff
met een aantal Amerikaanse
koren. Na de pauze speelt het
wereldberoemde orkest de New
York Pops, met Skitch Hender
son, een Bi-oadwayprogramma
met enkele musici uit ons or
kest. En dan spelen we dingen
als We Shall Overcome geza
menlijk. Er zullen genodigden
uit alle hoeken van New York
komen, onder wie ook de brand
weermannen. En natuurlijk
zullen we ook Ground Zero be
zoeken. Al met al wordt deze
vijftigste een heel bijzondere
buitenland-tournee.
Joke Dame
Het Nederlands Studenten Orkest
tourt t/m 24 jan. door Nederland.
Lawrence Renes dirigeert het Ne
derlands Studenten Orkest.
Haar lievelingszaal Carré is het niet geworden,
maar met 'Den Haag' (lees: Nederlands Congres-
centrum) kan Laura Pausini ook best vrede hebben.
„Het belangrijkste is dat ik toch weer eens een avond
lang de banden met mijn Hollandse fans kan aanha
len, want hier is mijn internationale carrière begon
nen. Terwijl mijn platenmaatschappij er maar niet in
wilde geloven, begonnen jullie mijn muziek gewoon
te draaien en te kopen, waarna ook in andere landen
de deuren plotseling voor mij open gingen. Ik zal
nooit vergeten dat jullie als eersten mij alle vertrou
wen hebben geschonken", zegt de Italiaanse wereld-
ster (27) aan de vooravond van haar eerste concertvi
site in bijna drie jaar.
Behoudens enkele televisieoptredens heeft La Pausi
ni ons land nadien links laten liggen. Noodgedwon
gen, omdat haar aandachtsveld maar bleef uitdijen.
Ter indicatie: heel Noord- en Zuid-Amerika heeft ze
meerdere keren afgestroopt. Tussendoor manifes
teerde ze zich geregeld op het sociale vlak (met de
paus, Pavarotti en onder de vlag van Unicefen werk
te ze hard aan nieuw repertoire, meestal in Los Ange
les.
Die uitvalsbasis werd gekozen omdat Laura Pausini
haar zinnen had gezet op een compleet Engelstalig al
bum waai-mee ze haar faam in de Verenigde Staten
flink denkt te kunnen uitbouwen. Normaal gespro
ken had de plaat al in de winkel moeten liggen, maai
bij deze gewaagde stap gaat ze liever niet over een
nacht ijs, dus is de release uitgesteld tot ergens in mei.
Trouw
„De voorbeelden van hoe het niet moet zijn genoeg
zaam bekend", begint ze haar toelichting op het grote
Amerikaanse avontuur. „Daarom begrijp ik donders
goed dat men zich afvraagt 'Waarom?' Ik zie dit ech
ter als een perfecte mogelijkheid om mezelf als artiest
verder te ontwikkelen. Zoals ik eerder van het zingen
in het Spaans en Portugees enorm veel heb opgesto
ken, zo denk ik ook wijzer te worden van het werken
met Engelse teksten. Voor een complete stijlbreuk
hoeft niemand bang te zijn, ik zal altijd mijn eigen
muzikale cultuur trouw blijven. Ik werk wel op inter
nationale leest, maar blijf er toch wel op letten dat ik
m'n Italiaanse wortels niet verloochen. Laat je die los,
dan raak je vroeg of laat verdwaald, zeker in zo'n
jungle als de Amerikaanse muziekindustrie."
Onschuldig
Groeien is het sleutelwoord in haar in sappig Engels
afgestoken betoog. „Ik ben doorgebroken als lief, on
schuldig achttienjarig meisje en dat heeft tot gevolg
gehad dat vele mensen mij heel lang, zo niet nog
steeds, als zodanig zien. Ik ben echter zoveel rijper
geworden door alles wat ik heb meegemaakt en al die
mensen die ik heb mogen ontmoeten, ik voel dat ik nu
voor een nieuwe fase in mijn loopbaan sta", aldus
Pausi n idie haar voor de feestdagen verschenen 'Best
Of' -album dan ook als de afsluiting van een periode
ziet. Tot op heden heeft ze sowieso al veel meer be
reikt dan ze ooit voor mogelijk had gehouden. Een
kwestie van geluk, waarvoor ze in eerste instantie
haar vader, die als broodmuzikant nooit versaagde,
dankbaar is. „Voor al het talent dat ik in me heb, kun
je hem verantwoordelijk stellen", vertelt Laura, die
haar pa op haar vorige album Tra Te EII Mare eerde
met het voor zijn verjaardag geschreven 'Viaggio'.
„Mijn liefde voor muziek komt van hem. Hetzelfde
geldt voor de moed die je toch maar moet hebben om
voor vreemde mensen te gaan staan zingen. Ik heb ge
zien hoe hij dat deed in die cafés die zijn werkterrein
vormden, avond aan avond. En ik heb geluisterd naar
zijn aanwijzingen. Zijn harde werken kreeg nooit de
verdiende beloning, maar die wordt nu door mijn suc
ces alsnog binnengehaald."
Daar ook haar moeder, lerares van beroep, haar mu
zikale ambities van meet af aan heeft gesteund, zou je
van haar verwachten dat ze eenzelfde houding zal
aannemen als ze zelf kinderen heeft. Maar van een
dergelijke automatische volgzaamheid wil Laura
Pausini toch niet weten. „Stimuleren is mooi, maar
alleen op basis van vrije wil en aanleg bij wie het alle
maal moet doen. Ik maak nu al vaak mee dat vrien
dinnen bij mij komen met hun kids voor advies en
hulp, want deze tante kent de weg wel. Met die ver
zoeken ga ik altijd zeer behoedzaam om, omdat het
niet zelden de ouders zijn die hun kroost gewoon een
bepaalde richting op willen duwen. Ik zeg steevast
eerlijk wat ik ervan denk, wat soms tot vervelende si
tuaties leidt. Dat moet dan maar. alles begint en ein
digt nu eenmaal met eerlijkheid."
Wanneer ze haar eigen baby in haar handen zal hou
den? Voorlopig nog even niet, ook al kan ze terugval
len op een zeer solide relatie met haar man(ager) Al
fredo Cerruti. „Ik denk best wel veel na over hoe het
zal zijn om als moeder verder televen", bekent Pausi
ni. „Het gaat er ook vast van komen, maar pas als ik
weer een stuk verder ben. Ik geniet nog te veel van
mijn ontplooiing en mijn succes als artieste. Tegelij
kertijd zie ik, als ik bijvoorbeeld voor Unicef op pad
ben, toch ook hoeveel tijd en energie je moet stoppen
in het opvoeden van je kroost. Het combineren van
het een met het ander lijkt me op dit moment gewoon
even te listig."
Louis Du Moulin
Laura Pausini geeft morgen een concert in het Nederlands
Congrescentrum, Den Haag.
foto GPD
De Italiaanse zangeres Laura Pausini.