Te gast op de grens
van oorlog en vrede
PZC
Een ent zonder hoedje gaat onherroepelijk dood
Er was es een ventje uut Goes,
die ou zó van appelmoes
Vluchtelingen en
krij gsgevangenen
25
in d'n böógerd
Riek (55) en Adri (59)
Hoogstrate telen op tien
hectare bij Kloetinge, in
een maatschap met doch
ter Arianne (30), appels,
peren en pruimen. In het
dorp verkopen ze de eigen
producten plus groenten
vanuit de schuur van hun
boerderij aan de Zomer-
weg. Elke week klappen ze
uit de boomgaard.
Een fruitteler leeft met het
weer. Hij luistert naar het
weerbericht, kijkt naar de
lucht, steekt van tijd tot tijd een
natte vinger in de hoogte en
prikt eens in de grond. Het mo
ment bepaalt wat er gedaan
wordt. Vandaar dat Adri de
snoeierij heeft onderbroken om
te gaan versnipperen. De vorst
maakte het bovenste laagje van
de grond hard, zodat overal
waar al gesnoeid was, de takken
door de hakselaar konden.
„Door dat harde laagje is alles
heel gebleven, zelfs een beetje
rechtgereden. Je moet zulke ge
legenheden te baat nemen, want
de grasbanen, die na de pluk
stukgeredemzijn, hebben werk
genoeg om voor de zomer te her
stellen."
Dezelfde omstandigheid was
ideaal voor het strooien van ka
lium, een inestgift die moet ge
beuren als de bomen in rust zijn.
„We geven kalium, een stof die
noodzakelijk is voor alle plan
ten, in de vorm van kaliumzout.
Het zout spoelt gedurende de
winter uit naar onderliggende
lagen. De kalium die erin zit,
zestig procent, wordt meteen in
de grond gebonden zodat de
wortels het kunnen opnemen."
Hoeveel kalium er per soort en
per ras moet worden toege
diend, bepaalt Adri aan de hand
van een advies dat hij door een
laboratorium in Graauw laat
opstellen. „In de zomer plukken
we wat bladeren, die ze analyse
ren in Graauw. Je krijgt per per
ceel een advies, niet alleen voor
kalium maar voor alle andere
meststoffen die door het jaar
heen moeten worden gegeven.
Je geeft natuurlijk niet graag te
weinig maar zeker ook niet te
veel. De stoffen zijn duur en wat
niet opgenomen wordt, ver
dwijnt in het milieu. Als het niet
slecht is, is het toch ook nergens
goed voor."
In de schuur lijkt het bijna alsof
er nooit wat anders dan een euro
is geweest. „Ik heb de hele vori
ge week geen Hollands geld
meer gehad", zegt Riek. „Het
went echt snel in een winkel
waarin veel munten omgaan.
Naast de kassa hebben we een
wat groter plekje gemaakt om
het geld uit te tellen. Want wij
zijn misschien wel gauw ge
wend, maar de klanten iets min
der. Als je er de tijd voor neemt,
heb je het zo onder de knie."
Tussen de bedrijven door doet
Adri zaken met de boomkwe
ker: Verbeek in Steenbergen.
„Daar hebben ze het nu razend
druk met de handveredeling. Ze
rooien onderstammen van een
jaar en enten daarop stukjes
tak, die ze met een verteerbaar
stuk plastic aan de onderstam
vastzetten. Vervolgens krijgen
die enten een 'hoedje' van ent-
was, zodat ze niet kunnen ver
drogen. De enten gaan de grond
weer in om in twee jaar uit te
groeien tot plantbare boompjes.
Als wij plantgoed willen bestel
len, bijvoorbeeld van een bij
zonder ras, doen we dat dus
twee jaar vantevoren."
Vermeerdering kan ook door
middel van oculeren, maar dat
gebeurt in de zomer als de groei
in de bomen zit. Een oogje wordt
dan in een t-vorminge inkeping
op de onderstam gezet.
Tuinliefhebbers kunnen vol
gens Adri gemakkelijk zelf en
ten. „Als je een boom hebt die je
niet mooi vindt, of je hebt een
klein tuintje en je wilt meer
soorten, dan neem je een on
derstam en je ent er verschillen
de takjes op. Wel uitkijken dat
het vettige laagje net onder de
bast, waar de groei in zit, zoveel
mogelijk op elkaar aansluit. En
natuurlijk het hoedje niet ver
geten, want een ent zonder
hoedje gaat onherroepelijk
dood. Zo kim je verschillende
soorten appels op één stam laten
groeien, of verschillende soor
ten peren natuurlijk. Je moet er
wel op letten dat je appels op ap
pels zet en peren op peren. Als de
naam in het latijn overeenkomt,
is het goed."
Mieke van der Jagt
woensdag 16 januari 2002
A,#
Het strafdepot voor Belgische en Britse geïnterneerde militairen in Vlissingen.
In het vorige artikel met de re
sultaten van de oproep tot het
insturen van limericks met in de
eerste zin een Zeeuwse plaats
naam, kwamen we niet verder
dan de plaatsnamen beginnend
met een B. Ondertussen kwa
men er nog vele limericks bijTe
veel dus om ze allemaal te publi
ceren. Alle limericks die in het
algemeen Nederlands zijn ge
schreven, laat ik buiten be
schouwing. Ook limericks die
slecht in elkaar zitten, niet rij
men of niet leuk zijn moeten
wijken. Waren er meerdere li
mericks per plaats, dan werd de
aardigste gekozen. Hoewel er
veel plaatsen een limerick krij
gen, vallen er ook heel wat bui
ten de boot. We komen nu toe
aan de letter G en verder.
Op openbare basisschool De
Klimroos in Krabbendijke was
het Arnold Meijer die zijn groep
8 limericks liet maken en zo de
leerlingen confronteerde met
het schrijven in het Zeeuws en
de limerick als versvorm. Hier
en daar nam ik de vrijheid om
wat aan te passen.
Vermoedelijk weten maar wei
nig mensen de weg naar Gawe-
ge. Het is een gehucht tussen
Waarde en Krabbendijke. An
drea Lagendijk uit groep 8 van
De Klimroos maakte de volgen
de limericks, over Gawege en
Goes:
Gaewege
Daè was es een vrouwtje uut
Gaewege
Die was de straete an 't vege
Dat dee ze mie d'r bamboes
Toen at ze een tompoes
Die a ze van Keetje 'ekrege
Goes
Er was es een ventje uut Goes
Die ou zó van appelmoes
Toen zei z'n Janne
Lekt me uut deze panne
Wan aars geef ik het an de poes
Th. van Doeselaar leverde deze
limerick, over 's-Gravenpolder:
's-Gra venpolder
Een 'ardlöper uut 's Gravenpol
der
Liep 's aevends laete nog deur de
polder
Z'n vrouwe zei man
Daè vind ik niks an
'k Krupe liever in bede op zolder
Een waarschuwing gaat uit van
de volgende limerick, van Leon
Janssens uit Goes, die zich af
speelt in Hansweert:
Answest
'n Parlevienker op de sluzen van
Answest
Dee voe een schipperswuufje wè
eêl erg z'n best
Mè ie leverden slechte woste
En zie was gliek om te bosten
Zó was z'n verkerieng en neho-
tie verpest.
De vele dorpsnamen die eindi
gen op kerke zijn goed voor al
lerlei limericks. De rijmwoor
den werke en verke dringen zich
daarbij naar de voorgrond.
Schraskerke is de dialectnaam
voor 's-Heer Arendskerke. J. C.
Traas uit Breda schreef:
Schraskerke
D'r was es en boer in Schrasker
ke
Die was zo lui as een verke
Z'n wuufzei: 'Stommen Arjaen
J'ei nog nooit wat 'edaen
Wanneer gaeje noe eindelienge
es werke?'
Een staaltje van creatieve rijm
kunst is deze tweede limerick
van Leon Janssens uit Goes,
's-'r Eiskinders staat voor
's-Heer Hendrikskinderen:
's-'r Eiskinders
'n Smoorverliefde fietser uut
's-'r Eiskinders
Ieuw d'r boter'amdöósje onder
d'r snelbinders
Ze zei: 'Kiek, je mö wete
Ik kan noe glad nie ete
Want m'n buuk zit a stikvol mie
vlinders!'
J. P. E. Wessels uit Goes schreef
de volgende limerick, die zich
afspeelt in Hoek:
Hoek
Di was een boerinne in Hoek
Die dee afstand van musse en
doek
D 'r aer gieng op zolder
Want het woei in de polder
D'r man zei: "t Is glad een new
look'
Tony Hoek van Dijke uit Vlis
singen stuurde diverse lime
ricks op, waaronder een over
Hontenisse:
Hontenisse
Een zatterik uut Hontenisse
Die tegen een boom ston te pis
sen
Zei dróóg: 'Oe kan dat?
Die boom wor zeiknat
Ik doe toch m'n best om 'n te
missen'
Van Wil Preisz uit Vlissingen
kwam een limerick over Kat-
tendijke:
Kattendieke
Een dikke katte uut Kattendie
ke
Lag naè een veugel te kieken
Ie maekte een sproeng
Mè viel jammerlijk oem
En de veugel gieng snel op de
wieken
'Meêster' Meijer, van De Klim
roos in Krabbbendijke, schreef:
Krabbendieke
D'r was 'es een boer in Krabben
dieke
Die was ontzettend rieke
Ie was nie 'etrouwd
Toch 'at 'n het nooit koud
Want ie was eêl tevree mie Plu-
mendieke
Mevrouw Poelman uit Kwaden-
damme licht haar inzending toe
met een verhaaltje over haar
hangbuikzwijntje waar ze mee
uit wandelen ging op het dorp.
„Dat trok vee bekieks. Die weeg
noe ondertusen tweê'onderd
pond, mè wat mö een mens daè-
mie in een tweè-onder-eên-kap-
weuning? Die eet, drienkt,
snurkt en schiet. Mè me willen
'm toch niet kwiet." Hier de li
merick:
Kwaèdamme
Ons verke dat lopt op Kwaè
damme
Mem'd'n nie voe z'n spek of z'n
amme
't Is om het plezier
En ok voe de sier
Dus móje z'n 'aer telkens kam-
me
Limericks maken blijkt toch
nog niet zo gemakkelijk. Er zijn
professionele schrijvers die zich
op dit pad hebben begeven. Eén
ervan is John O'Mill. Tot besluit
twee limericks van zijn hand,
vanwege de broodnodige glim
lach die bij een limerick eigen
lijk verwacht mag worden. Ze
komen uit het boekje Popsy
Poems.
Een secretaresse in Rhenen
Was vreselijk bang voor 't obsce
ne
Als haar baas haar ontbood
Was het kind als de dood
En zat ze te trillen op zijn benen
Een leraar Latijn Doctor Wiekei
Spreekt niet van gevaar, maar
'perikel'
En ook nooit van 'geflikker'
Of: poep aan de knikker
Maarfaecalia aan de testikel
Over een paar weken opnieuw
een aantal van de ingestuurde
versjes.
Engel Reinhoudt
Agenda
Zondag 20 januari is er vanaf
143 0 uur een oecumenische bij -
eenkomst in dialect in 't Kerkje
van Ellesdiek (Ellewoutsdijk).
De Zeeuwse Dialectvereni
ging (850 leden) en de Stichting
School en Dialect organiseren
een aantal avonden en/of mid
dagen om verhalen met een re
gionale inslag te leren schrijven.
De leiding is in handen van Mar-
jon Sarneel.
De eerste bijeenkomst is op 28
januari om 19.00 uur in HCR De
Gentsche Poort te Biervliet. De
kosten voor acht bijeenkomsten
bedragen 40 euro. Inlichtingen
bij Marjon Sarneel 0115-
613647, marjonsl@zeelandnet-
.nl of 0114-313707.
Groep 8 van openbare basisschool De Klimroos in Krabbendijke stuurde een groot aantal Zeeuwse li
mericks in. foto Willem Mieras
Buiten Nederland staat
de Eerste Wereldoorlog,
die van juli 1914 tot novem
ber 1918 duurde, vooral be
kend als de Grote Oorlog. De
strijd kostte het leven aan
ongeveer tien miljoen solda
ten, terwijl er ruim 21 mil
joen gewond raakten. Ook
miljoenen burgers verloren
het leven, door honger, be
schietingen, verdrijving en
uitmoording. Nederland
bleef in dit grote internatio
nale conflict, dat zich vooral
op slagvelden in Frankrijk
en België afspeelde, neu
traal. Toch had de Grote
Oorlog veel invloed op de sa
menleving. Niet alleen door
de economische problemen,
ook door de toestroom van
burger-vluchtelingen en uit
geweken militairen. Als
grensprovincie ging dat aan
Zeeland niet onopgemerkt
voorbij.
Nederland werd gedurende
de Eerste Wereldoorlog
vooral toevluchtsoord voor gro
te aantallen vluchtelingen, die
moesten worden gehuisvest en
gevoed. Van begin augustus tot
half oktober 1914 kwamen al
leen al één miljoen Belgen als
gevolg van de Duitse inval in
him land de grens over (Neder
land had toen 6,3 miljoen inwo
ners). Tegelijkertijd moesten
35.000 buitenlandse militairen,
die gedwongen waren naar Ne
derland uit te wij ken, volgens de
regels van het oorlogsrecht wor
den geïnterneerd. Daarbij kwa
men in de loop van de oorlog ook
nog eens duizenden Duitse de
serteurs en Russische krijgsge
vangen, die wisten te ontsnap
pen uit Duitse gevangenschap.
Aan het eind van de oorlog
werkte Nederland ook mee aan
de uitwisseling van krijgsge
vangenen tussen Engeland en
Duitsland, waarbij ongeveer
11.000 Duitse en Britse militai
ren in ons land werden onderge
bracht. In oktober 1918,
stroomden 40.000 Franse
vluchtelingen over de grens, uit
angst voor laatste Duitse wan
hoopsoffensieven. Na de wa
penstilstand van november
1918 (het vredesverdrag tussen
Duitsland en de geallieerden
werd pas in juni 1919 getekend)
moesten alle burgers en militai
ren worden gerepatrieerd, ter
wijl ook tienduizenden krijgs
gevangenen uit Duitsland via
Nederland naar huis reisden.
Het bracht voor Nederland veel
inspanningen en moeilijkheden
teweeg. Evelyn de Roodt schreef
er het boek Oorlogsgasten over.
Ze besteedt aandacht aan eco-
Een Belgisch gezin in het tentenkamp van Hontenisse.
nomische, bestuurlijke en poli
tieke factoren, alsmede aan de
leefomstandigheden van de
vreemdelingen die tijdelijk in
Nederland een plek kregen. De
nadruk ligt op de buitenlandse
militairen, krijgsgevangenen en
deserteurs, maar ook de opvang
van de burgervluchtelingen en
de repatriëring komen ruim
schoots aan bod. De Roodt gaat
in haar boek uiteraard in op de
rol die Zeeland in het gehele
drama speelde.
Die rol begon al meteen na de
Duitse inval in België, in augus
tus 1914. Veel vluchtende mili
tairen kwamen via Zeeuws-
ne te Vlissingen: de Bomvrije
kazerne naast de Gevangento
ren, waar plaats was voor 360
man. De gedetineerden werden
beziggehouden met marsen en
sport; voetbal voor de Britten,
kaatsen voor de Belgen. Scho
ling liep uit op een mislukking.
Het merendeel van de bewoners
was analfabeet. Ook het maken
van huisvlijtartikelen slaagde
niet. De werkstukjes bleken on
verkoopbaar. Nogal wat geïn
terneerde militairen probeer
den te vluchten, meestal via de
havens van Rotterdam of Vlis
singen. Ze wilden Engeland be
reiken om opnieuw ten strijde te
Vlaanderen binnen, vooral via
Hulst. Daar werden ze zonodig
ontwapend en ondergebracht in
kerken, schuren en wachtloka
len van grensposten. In Hulst
zelf was de situatie bijna on
houdbaar: stoepen en portieken
lagen vol met ontheemde mili
tairen en burgers. Er werd stro
uitgedeeld om op te slapen. De
vluchtelingen moesten te voet of
per stoomtram naar Breskens of
Temeuzen en werden vandaar
per schip naar Vlissingen of
Dordrecht gebracht. Daarna
werden ze gehuisvest in ver
spreid over Nederland liggende
garnizoensplaatsen.
In de interneringskampen wa
ren nogal wat lieden die zich on
aangepast gedroegen. Hiervoor
werd begin 1915 een speciaal
tuchtkamp opgericht in het
voormalige Depot van Discipli-
kunnen trekken. De politie
kreeg opdracht streng te contro
leren, want het was een gevaar
voor de Nederlandse neutrali
teit. Voorjaar 1915 werd door de
Duitsers tussen de grens van
Nederland en België over twee
honderd kilometer een elektri
sche draadversperring (50.000
volt) aangelegd. Bijna dagelijks
vonden daar mensen de dood.
De massale vlucht van radeloze
Belgische burgers kwam goed
op gang in oktober 1914. In
dichte rijen naderden ze de
grensposten. Ongeveer 400.000
mensen vluchtten via Zeeuws-
Vlaanderen. Als voorlopige op
vang werden tentenkampen in
gericht in Bergen op Zoom en
een tenten- en barakkenkamp
in Hontenisse. Later werden
met geld uit Denemarken ge
zinswoningen gebouwd. Zo
kwamen er in Zierikzee 38 huis
jes voor Belgische vissers.
Voortdurend werd erop gelet
dat de vluchtelingen geen acti
viteiten ontplooiden die een ge
vaar vormden voor de neutrali
teit. De eerste uitwisseling van
krijgsgevangenen vond al begin
1915 plaats bij het station Vlis
singen. Het ss Mecklenburg van
de Stoomvaart Maatschappij
Zeeland bracht ruim honderd
gewonde Duitsers uit Engeland
en nam 230 gewonde Britten
mee terug. Uit militair-strate
gisch oogpunt verhuisden de
uitwisselingen naar Hoek van
Holland. In de nadagen van de
oorlog kreeg Zeeuws-Vlaande-
ren nog een flinke golf vluchte
lingen uit Zelzate en omgeving
te verwerken. Ze knipten de
elektrische draad door en
stormden Sas van Gent binnen.
Een deel werd per trein afge
voerd naar Terneuzen.
Na de wapenstilstand verliep de
terugkeer van de vluchtelingen
naar eigen land chaotisch. Pas
in februari 1919 konden de laat
ste vluchtoorden in Nederland
worden ontruimd. Toen was de
verhouding tussen Nederland
en België al grondig bedorven,
door Belgische aanspraken op
Limburg en Zeeuws-Vlaande-
ren.
De vluchtelingen zelf waren
daar zeer ongelukkig mee; in
Middelburg hield de Belgische
kolonie in december 1918 nog
een dank- en huidebetoging. De
annexatieplannen gingen niet
door.
Rinus Antonisse
Oorlogsgasten. Vluchtelingen
en krijgsgevangen in Nederland
tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Door Evelyn de Roodt. Uitgave
Europese Bibliotheek, Zalt-
bommel.
