Vóór er dijken waren
Op de borden staan de
mededelingen van het gerecht
Paddestoel is meer
dan een moordwapen
Nieuwe raadkaart
Zeeuwse Middeleeuwen
woensdag 16 januari 2002
Archeologen vonden re
cent aan de Singel in
D omburg resten van een huis
uit de negende eeuw. Het
moet binnen de ringwalburg
hebben gestaan, die bedoeld
was als verdedigingswerk
tegen de Vikingen. Ook in
Burgh, Middelburg, Oost-
Souburg en Oostburg heb
ben dergelijke vroegmiddel
eeuwse burgen gelegen.
De vondst in Domburg kwam
niet als een verrassing. De
plaats is al sinds jaar en dag een
eldorado voor archeologen. De
bodem gaf en geeft regelmatig
waardevolle resten uit het ver
leden prijs, die een tipje van de
sluier oplichten die over de
duistere eeuwen in de geschie
denis van Zeeland hangt. Dat
gaat terug tot in de Romeinse
tijd.
Een vrijwel ononderbroken rij
van oude duinen, met daarach
ter een uitgestrekt veengebied.
Op enkele plaatsen doorsneden
door geultjes. Van oost naar
west liep de rivier de Schelde,
die ongeveer de route volgde
van de huidige Oosterschelde en
ook ergens tussen Walcheren en
Schouwen uitmondde in zee.
Dit Zeeuwse landschap ont
vouwde zich aan de Romeinen,
die vanaf ongeveer vijftig jaar
voor Christus in de Delta neer
streken.
Overvloedig
In het boekje Zeeland in de
Vroege Middeleeuwen noemt
Tiny Polderman het een aan
trekkelijk gebied voor bewo
ning, kleine ambachtelijke acti
viteiten en landbouw. In de
Romeinse tijd werd Zeeland dan
ook druk bevolkt en de archeo
logische sporen uit die tijd zijn
overvloedig, meldt Polderman.
Zo lagen er onder meer bij Dom
burg en Colijnsplaat dorpjes,
die handelaars uit het Rijnland
en Frankrijk passeerden op weg
naarBrittannia. Ze offerden
daar aan de godin Nehalennia.
Vanaf het eind van de derde
eeuw na Christus werd het kust
gebied steeds minder geschikt
voor bewoning, op de hogere
duinen en de zandgronden in
Zeeuws-Vlaanderen na. De zee
overspoelde de streek meer en
meer. De bevolking trok weg.
Het landschap oogde als het
huidige Verdronken Land van
Saeftinge. Er bleven wel altijd
mensen wonen. Polderman
noemt archeologische vond
sten, die aantonen dat er om
streeks 550 tot 850 ter hoogte
van het huidige kasteel Westho-
ve een havenplaats lag (in de
functie van stapelplaats).
Het ging om een echte, vroeg
middeleeuwse nederzetting,
compleet met begraafplaatsen.
Volgens de overlevering bracht
Willibrord er omstreeks 695 een
bezoek. In de Latijnse bronnen
is sprake van villam Walichrum
en dat vei'klaait ook de naam
van het eiland Walcheren. Pol
derman geeft aan dat de neder
zetting een kilometer verder
noordoostelijk lag dan het Ro
meinse heiligdom, gewijd aan
Nehalennia. Walichrum speelde
een belangrijke rol in de lange
afstandshandel, met een explo
sieve groei tussen 580 en 675.
Er zijn munten gevonden die
overal vandaan kwamen. Van
een aantal wordt verondersteld
Drakenkop van een Vikingschipgevonden in de Schelde bij Zele. foto uit Zeeland in de Vroege Middeleeuwen
Hij is bloedmooi. Van kleur
en van vorm. Zijn helder
witte parasol steekt scherp af
tegen de achtergrond van blad
groen. De kleverige knolama-
niet is een genot om te zien,
maar... niet aankomen alsje
blieft. Hij is zeldzaam, en dode
lijk gevaarlijk. Net zo giftig als
zijn groene (die niet eens groen
lijkt) maar wel algemeen voor
komende broertje. Heel wat
mensen zijn op een verschrikke-
lijke manier aan hun einde ge
komen na het eten van giftige
paddestoelen of gerechten
waarin stiekem stukjes van bij
voorbeeld de knolamaniet wa
ren verwerkt. De Romeinse kei
zer Claudius overleefde door
tijdig te braken een lafhartige
aanslag van zijn echtgenote A-
grippina. Een aantal andere his
torisch bekende en minder be
kende figuren als paus Clemens
VII en keizer Karei VII legden
uiteindelijk wel het loodje; on
der verdachte omstandigheden
en onder de vreselijkste pijnen.
Maar paddestoelen zijn meer
dan, zeker vroeger, nauwelijks
te traceren moordwapens. Met
de kogelhoutskoolzwam kun je
iemand van zijn maag- en darm
problemen afhelpen, en sommi
ge op bedorven voedsel, fruit en
mest voorkomende schimmels
maakten in de Middeleeuwen
deel uit van de zogenaamde
drekapotheek; de zeer zeldzame
op lariks groeiende apothekers-
zwam of purgeerzwam is be
kend door zijn bloedstelpende,
afdrijvende en zweten tegen
gaande werking.
Die groene knolamaniet, de
kardinaalsmutsvuurzwam, de
stekelige hertetruffel, de appel-
russula en de cantharel evenals
nog bijna negenhonderd andere
paddestoelen staan beschreven
en prachtig gefotografeerd op
het cd-rom schijfje De Interac
tieve Paddestoelengids. Je kunt
er van alles op vinden over de al
eerder genoemde gevaarlijk gif
tige of genezende paddestoelen,
paddestoelen die je laten hallu
cineren, lichtgevende padde
stoelen, folklore en wetens
waardigheden van en over
paddestoelen.
Microscoop
Paddestoelen of stelsels van
paddestoelen zijn soms zo klein,
datze slechts met de microscoop
te zien zijn. Sommige daarente
gen zij n zo groot dat j e een vlieg
tuig nodig hebt om ze te kunnen
herkennen. In de Amerikaanse
staat Oregon heeft de sombere
honingzwam in 2400 jaar be
paald zijn vleugels uitgeslagen.
Tezamen met het mycelium (zeg
maar het stelsel van schimmel
draden dat deels onder de grond
verspreid is) beslaat de honing
zwam ongeveer 880 hectare.
Daarmee is het tevens bekend
als het oudste en grootste orga
nisme ter wereld, aldus de cd-
rom.
En wat te denken van de weide-
kringzwam. Waar zou hij beter
tot zijn recht komen dan bij de
mysterieuze megalitische
steenkring van Stonehenge in
het Zuid-Engelse graafschap
Wiltshire. De weidekringzwam
heeft zich daar in drie eeuwen
Kleverige knolamaniet
uitgebouwd tot een heksen
kring met cirkels van honderd
meter in doorsnee die tezamen
een vlechtwerk van ringen,
fairy rings, vormen.
Maar over welke heksenkring je
het ook hebt, voor iemand met
een levendige fantasie kleeft er
aan een heksenkring een boel
geheimzinnigheid, en trollen,
duivels, kabouters en elfen. Ze
zouden kunnen ontstaan waar
toverkollen tijdens hun nachte
lijke bijeenkomsten een cirkel-
dans uitvoeren en waarbij hun
uitgespuugde snot als heksen-
boter op de grond terechtkomt.
En wee degene, zo meldt de sa
mensteller van het schijfje, die
bij volle maan in de kring stapt
of er dan z'n koe laat grazen.
Paddestoelen hebben altijd, in
kinderboeken, in sprookjes en
vele legenden een rol gespeeld
om een verhaal te kruiden. Ka
bouter Spillebeen dondert in
het liedje door zijn heen en weer
gewip nog steeds van de rood-
met-witte-stippenpaddestoel
(de vliegenzwam) af; en het zou
me niet verbazen als Sneeuw
witje in een in paddestoelengif
gedrenkte appel bijt.
Samensteller en ervaren my-
coloog Gerrit J. Keizer heeft een
mooie cd-rom in elkaar gezet,
waarop je de gekste dingen over
paddestoelen en aanverwante
organismen kunt vinden. Be
halve de uitleg en duiding van
gebruik en misbruik van padde
stoelen, is het een vrijwel com
plete encyclopedische gids over
alle in Nederland en in omlig
gende landen voorkomende
soorten en families; hun leefom
geving, voorwaarden voor hun
bestaan, eetbaarheid en hun
wetenschappelijke benaming.
Voor diegenen die denken dat ze
genoeg van paddestoelen weten
om him kennis hierover op de
proef te stellen, is op de cd-rom
een quiz meegenomen.
Het enige bezwaar dat je kunt
bedenken tegen deze padde
stoelengids is dat je in bos of
veld meer hebt aan een handig
formaat zakboekje.
Jan van der Werff
De Interactieve Paddestoelen-
gids. Uitgeverij Veen Magazines
(Natuur Techniek), ISBN 90
215 9610 5. Prijs €44,99
99,14).
dat ze in Walichrum zelf gesla
gen zijn. Bij het Badhotel in
Domburg is tien jaar geleden
een kimplank van een rivieraak
gevonden, die in de achtste of
negende eeuw bij het dorp voer.
Polderman schrijft Walichrum
een centrale (handels)functie
toe, die in de Karolingische tijd
(na 750) werd overgenomen
door Dorestad (Wijk bij Duur
stede). De Zeeuwse nederzet
ting raakte in verval. Dat werd
versterkt door een hevige Vi-
kingaanval in 837. Vanaf om
streeks 1000 stoven de duinen
over de bewoningsresten heen.
Polderman noemt nog een ande
re verdwenen handelsplaats,
die ten zuidwesten van de Kop
van Schouwen in de in zee ver
dwenen Zuidduinen lag. Vond
sten dateren vooral uit de acht
ste en negende eeuw. Uit een
bron uit 830 is bekend dat de ne
derzetting villa Scaltheim heet
te, gelegen aan de monding van
de Schelde. Op basis van me
taal- en muntvondsten mag
worden aangenomen dat de
plaats al voor 900 in zee beland
de. Noch Scaltheim, noch Wali
chrum hebben een relatie met de
ringwalburgen, die van jongere
datum zijn.
Vanaf de negende eeuw raakte
de Delta weer meer bevolkt; de
schorren werden gekoloniseerd,
mede door activiteiten van
Vlaamse abdijen. Na aanvanke
lijk deel te hebben uitgemaakt
van het Frankische rijk, hoorde
Zeeland na 925 bij het Duitse
Souburg, Middelburg, Dom
burg en Burgh. Voor die tijd
goed geconstrueerd. De recente
vondst in Domburg toonde aan
dat er een boerderij uit de elfde
of twaalfde eeuw moet hebben
gestaan. Het is in Zeeland de
eerste keer dat direct onder de
wal van een Karolingische burg
een huis - een houten boerderij -
is ontdekt.
Dijken
In de tiende eeuw, de laatste die
tot de vroege Middeleeuwen
wordt gerekend, kwam Zeeland
in rustiger vaarwater terecht.
Plaatsen als Borssele (976) en
Yerseke (980) verschenen in de
oude bronnen. Namen die eindi
gen op -land, -nisse en -ee lijken
ook een laat tiende-eeuwse oor
sprong te hebben, stelt Polder
man. In Saeftinge werd begin
jaren negentig het skelet ont
dekt van een man die tussen 974
en 1014 gestorven moet zijn.
Polderman omschrijft de vroege
Middeleeuwen als een tumul
tueuze tijd, waarin het oude
werd afgebroken en het nieuwe
begon. Een tijd waarin de men
sen zich voor het eerst door mid
del van dijken gingen verweren
tegen stormvloeden.
Rinus Antonisse
Zeeland in de Vroege Middel
eeuwen. Door Tiny Polderman.
Deel tien in de cultuurhistori
sche serie van de provincie Zee
land. Prijs 3,40.
rijk. De bevolking volhardde
lang in de verering van inheem
se godheden, maar in de loop
van de zevende eeuw kwam de
kerstening door Eligius op
gang. Hij stichtte mogelijk een
kerk in Aardenburg. Van zijn
roepnaam Sint Elooi zijn
Zeeuwse achternamen als Looi-
se en Looij afgeleid.
Toename van de welvaart
bracht met zich mee dat Scandi
navische zeevaarders, de Vikin
gen, tussen 800 en 1000 regel
matig plunderingen uitvoerden
in Zeeuwse nederzettingen.
Tiny Polderman wijdt er boei
ende passages aan. Ter verdedi
ging werden de ringwalburgen
opgericht, in Oostburg, Oost-
Vroegmiddeleeuwse burgen in Zeeland (eind negende eeuw): 1.
Oostburg, 2. Oost-Souburg, 3. Middelburg, 4. Domburgen 5. Burgh.
kaartje uit Zeeland in de Vroege Middeleeuwen
Nooit geweten dat het Hof
plein in Middelburg zo'n
grote bekendheid geniet in de
hele provincie. Of is het meer de
voormalige rechtbank - nu
Zeeuws Archief - die voor her
kenning zorgt? Hoe het ook zij,
de raadkaart van vorige week
leverde een record-aantal op
lossingen op. Het Hofplein in de
Zeeuwse hoofdstad dus, in de
richting van de Wagenaar-
straat. Rechtsonder aan de ge
vel van het Van de Perrehuis zijn
de plakborden te zien, met me
dedelingen over zittingen en vo-
nissen van het gerecht. Halver
wege rechts een poortje met
opvallende bekroning van
brouwerij De Dry Tonnekens,
nu ingang van het Zeeuws Ar
chief.
Het hoge pand ernaast, met een
handwagen en kratten ervoor,
was vroeger een melkfabriek,
schrijft L. F. Boon uit Sint Lau
rens. „Omstreeks 1930 is deze
fabriek samengegaan met de co-
operatieve melkfabriek Wal
cheren. Tot in de jaren vijftig
was het een dependance, waar
de melkboeren uit Middelburg
hun melkproducten haalden.
Naast de melkfabriek woonde
de heer Visser, rij-examinator.
In 1942 moest ik er examen
doen: met de auto een blokje
rondrijden en bij de heer Visser
op de stoep het theorie-examen.
Dat bestond uit één vraag en
daarna kreeg ik mijn rijbewijs."
A. C. H. van den Driest uit Mid
delburg herinnert zich de heer
Visser als leraar van de machi-
nistenschool.
A. van Waarden-Koets uit Mid
delburg meldt dat de huizen
links op de kaart dateren uit
omstreeks 1890. Ze werden ge
bouwd op de plaats waar tot
1834 de Oude-of Sint Pieters
kerk stond. De bomen zijn in
1897 geplant. Op de hoek naast
de woonhuizen werd in 1892 een
kerk gebouwd voor de Christe
lijk Gereformeerde Gemeente,
later opgegaan in de Gerefor
meerde Kerken. Op de hoek er
tegenover verrees in 1899 het
museum en bibliotheekgebouw
van het Zeeuwsch Genootschap
der Wetenschappen, waarin te
genwoordig een notariskantoor
is gehuisvest.
Het pand rechts, met de mar
kante ronde gevel, is van 1838
tot 1995 in gebruik geweest bij
diverse rechterlijke instanties,
aldus Van Waarden. Tot 1875 zat
het gerechtshof er, daarna de
rechtbank en het kantongerecht
(dat in 1913 weer vertrok). Na
een ingrijpende aanpassing en
uitbx-eiding nam het Zeeuws Ar
chief in 2000 zijn intrek in het
Van de Perrehuis, genoemd naar
zijn bouwheer Johan Adriaen
van de Perre. Van Waarden: „Hij
en zijn echtgenote Jacoba van
den Brande lieten het huis, dat
Jacoba had geërfd van haar
peetoom Jacobus van Reigers
berg, in de zeventiende eeuw
verbouwen tot een prachtig
staclspaleis op de overblijfselen
van de commanderij van de
Duitse Orde. Toen de Ridderor
de na 1574 uit Middelburg ver
trok is het pand in particuliere
handen gekomen en door ver
schillende personen bewoond
geweest."
Schorer
Het echtpaar Van de Perre had
geen kinderen. Jacoba liet het
enige stadspaleis van Middel
burg na haar overlijden in 1789
na aan haar nicht Johanna Ma
ria van den Brande, die gehuwd
was met Jacob Hendrik Scho
rer, burgemeester van Middel
burg en later gouverneur van
Zeeland. Het echtpaar Schorer
had elf kinderen. Johanna Ma
ria overleed in 1829 en liet het
huis na aan haar kinderen. De
erven Schorer verkochten het
pand in 1838 aan Provinciale
Staten van Zeeland ten behoeve
van een Paleis van Justitie. De
geschiedenis is beschreven in
een boek over het Van de Perre
huis, Een bijzonder huis op een
bijzondere plaats.
J. W. P. Cornelissen uit Yerseke
wijst op de militair links op de
foto, die volgens hem waar
schijnlijk behoort tot het Mid-
delbui-gs garnizoen. „Aan uni
form en verdere kleding schat ik
dat deze foto dateert uit de pe
riode tussen 1910 en 1925." Dat
klopt aardig: de kaart van neef
Joh. Koeman aan zijn familielid
weduwe J. van der Valk uit
Vlaardingen is gedateerd 16 au
gustus 1921.
Verscholen
H. Bleijenbergh uit Middelburg
attendeert nog op de oude Hof-
pleinkerk tegenover de brouwe
rijpoort, half verscholen achter
bomen. De kerk is begin jaren
dertig vervangen door de huidi
ge gereformeerde Holpleinkerk.
Niet ver er vandaan stond de ge
reformeerde Noorderkerk aan
de Bogardstraat, die direct na
de afscheiding van 1880 werd
gebouwd. Het pand is twintig
jaar geleden gesloopt.
P. P. F J. M. Pieterse uit Middel
burg schrijft over de muur
rechts vooraan op de kaart. Dat
was magazijn van drogisterij
Janse De Jonge in de Lange
Noordstraat, nu een antiek en
curiosawinkel. Daarnaast be
vindt zich de poort waardoor
gedetineerden werden aange
voerd naar de rechtbank.
Verschillende inzenders noe
men nog een bijzonderheid aan
het pand van het Zeeuwsch Ge
Uit de collectie van Hans Lindenbergh nu een
heel ander deel van Zeeland en een landelijke
in plaats van een stedelijke omgeving. Wel, net als
het Van de Perrehuis aan het Hofplein, een deftig
onderkomen. De vraag is: in welke plaats staat het
huis?
Wie meer kan vertellen over de geschiedenis en
achtergrond en mogelijk over de personen op de
foto, wordt uitgenodigd dat door te geven aan de
redactie.
Inzendingen kunnen tot en met uiterlijk maandag
21 januari worden gezonden naar: redactie PZC
Buitengebied, postbus 18,4380 AA Vlissingen,
fax 0118-470102, e-mail redactie@pzc.nl. Onder
de inzenders van goede oplossingen worden drie
waardebonnen verloot.
nootschap: aan de tuinzijde is
tegen de gevel een andere gevel
geplaatst. Dit is de enig overge
bleven middeleeuwse houten
gevel, afkomstig van het huis
Sint Pieter, dat ooit in de Lange
Delft stond. „In die gevel staat
nog een van de weinige heiligen-
beeldjes (Sint Pieter) die de
beeldenstorm in Middelburg
hebben overleefd", aldus W. van
Liere uit Middelburg.
Er waren heel veel goede oplos
singen en uit de stapel zijn als
winnaars van de waardebon
nen tevoorschijn gekomen:
H. Groot, Middelburg, C. Nieu-
welink-Sturm, Terneuzen en
C. Hendriks, Oost-Souburg.
Rinus Antonisse
