De lange weg van Martine en Jeton
Duitsland sluit Mariene Dietrich eindelijk in de armen
PZC
Romance
zaterdag 5 januari 2002
Ze wilde wel eens een poosje
fladderen. Een avondje stap
pen met die tengere Kosovaar met
zijn mooie donkere ogen vond ze
dan ook wel een strak plan.,Maar
om te fladderen heb je vleugels
nodig. En die had ik niet, uitein
delijk ben ik geen vlinder", zegt
Martine Wakkee (31 jaar) uit Zie-
rikzee. „Dus wat gebeurt er? Je
haalt het in huis en je gaat er van
houden."
Kernachtiger kan ze niet samen
vatten wat haar en Jeton Osmani
uit Pristina overkwam. Een jonge Al
banees gevlucht uit Kosovo op zoek
naar een beter bestaan in Nederland
en een nuchtere Zeeuwse die ooit vol
op vooroordelen had over asielzoe
kers. Ze houden van elkaar en kiezen
voor een leven samen. Vastberaden en
uiteindelijk met succes bestreden ze
vorig jaar de krachten die hen daarin
tegenwerkten.
„Weet toch waar je aan begint", kreeg
Martine talloze malen te horen van
vrienden toen Jeton (25) kort na hun
eerste ontmoeting al bij haar introk.
Haar eigen vader zelfs beende reso
luut haar woning uit toen hij daar
plotseling 'een buitenlander' aantrof.
Ondenkbaar op dat moment dat hij
zich later zou uitputten in het schrij
ven van brieven tot aan de staatsse
cretaris voor Vluchtelingenbeleid toe
dat 'die jongen' toch in elk geval de
kans moest krijgen zijn opleiding af te
maken voordat hij ooit zou worden te
ruggestuurd.
Martine snapte die eerste reacties van
familie en vrienden wel. ,,Ik ergerde
mezelf kapot aan de asielzoekers die
ik altijd bij het Huis van Nassau zag
rondhangen. Dan dacht ik ook dat ze
weieens wat nuttigers zouden kunnen
doen met hun tijd. Op dat soort ge
dachten ben ik nogal teruggekomen."
Martine komt uit een onderwijzersge
zin, in Renesse; pa en ma stonden bei
den voor de klas. Zelf koos ze voor een
loopbaan bij een reisbureau. Jeton
wilde destijds graag een opleiding ar
chitectuur voor de woningbouw vol
gen. Hij is afkomstig uit een gezin met
vijf kinderen uit Pristina, de hoofd
stad van Kosovo. Zijn vader werkte
als beveiligingsfunctionaris in een
fabriek en zijn moeder in de linnenka
mer van het ziekenhuis. Hij was ze
ventien toen het plan elders een be
staan op te bouwen vaste vorm in zijn
hoofd begon aan te nemen. „Dat be
denk je niet in je eentje. Daar praat je
veel over met je vrienden. In Kosovo
had je als Albanees veel minder rech
ten en vrijheid dan de Serviërs. Er
gold voor ons een avondklok. Onze
school was gebombardeerd zodat we
onderwijs in een woonhuis kregen. De
spanning werd steeds groter. Boven
dien liep ik het gevaar opgeroepen te
worden om in het Servische leger te
vechten."
Onzekerheid
Zijn eerste vluchtpoging mislukte. De
tweede keer ging het goed en hij kwam
in Nederland terecht. „Echt bang ben
ik nooit geweest, maar er was wel veel
onzekerheid over hoe het allemaal
verder zou gaan", zegt Jeton. Het be
gon met één nachtje in Oisterwijk en
daarna werd hij vier maanden onder
gebracht in Zevenaar. In februari
1997 kreeg hij met enkele andere jon
gere asielzoekers een plekje in één van
de woonhuizen in de Haringvliet-
straat in Zierikzee die als aanvullende
opvang dienen. Tussentijds verbleef
hij ook nog op een studentenkamertje
in de Walstraat in Vlissingen. „Ik zag
pas geleden dat het nu is uitgebrand.
Goed dat ik er niet meer zat", grinnikt
Jeton.
Hij mocht via het ROC in Middelburg
een opleiding volgen. Eerst wilde hij
de taal leren, daarna legde hij zich toe
op een opleiding voor automonteur.
„Die architectuur-opleiding zoals ik
die in Kosovo deed, kon ik hier toch
niet volgen. Daar is meer vooroplei
ding voor nodig hier." Zijn hobby,
voetballen, kon Jeton ook in Zierikzee
beoefenen. Hij werd speler in het elf
tal van zaterdagvoetbalclub Mevo.
Voorlopig had hij wel vrede met zijn
leven. Zijn opzet was niet voor'altijd
hier te blijven. Hij was weggegaan uit
Kosovo in de hoop dat de situatie er na
enkele jaren zou zijn verbeterd. Dan
zou hij zeker teruggaan. Hij had zijn
ouders en zijn broer en zussen tenslot
te niet voorgoed gedag gezegd.
Toen in 1999 de oorlog in Kosovo uit
brak en duizenden Albanezen op de
vlucht sloegen voor de Serviërs, vocht
Jeton een tweestrijd met zichzelf uit.
„Ik was blij dat ik hier zat en niet in
dat oorlogsgebied, maar mijn familie
zat daar wel en we konden soms lange
tijd geen contact met hen krijgen. Dan
denk je wel eens: ik had daar moeten
blijven om te helpen." Jetons naaste
familieleden overleefden de oorlog,
een halfbroer van zij n vader kwam tij
dens een aanval om.
De ontwikkeling van stappen, ver
liefd worden, vrijen en gaan samen
wonen is universeel beschouwd niet
zo bijzonder. Individueel bezien, hakt
het er vaak dieper in. „Ik, wilde die
ontwikkeling eerst maar eens rustig
afwachten", zegt Martine. Bewerin
gen 'dat hij alleen maar met haar aan
papte om voorgoed in Nederland te
kunnen blijven' liet ze voor rekening
van criticasters uit haar kennissen
kring.
Jetons asielaanvraag was in behande
ling en ze hoopten het beste van die
procedure. „Ik had er geen enkele be
hoefte aan om die te gaan beïnvloe
den." Martine zou een zogeheten 'ver
blijf bij partner'-verklaring op dat
moment als een geforceerde beslissing
Een glamourfoto gemaakt in Turkije gold als troost tijdens eenzame maanden.
hebben gevoeld. Dat wilde zij niet en
dat wilde hij niet.
„Maar goed, je haalt het in huis en je
gaat ervan houden", moest ze uitein
delijk toch erkennen. Toen in de zo
mer van 2000 de definitieve afwijzing
van zijn asielaanvrage kwam en alle
mogelijkheden van bezwaar leken
uitgeput, besloten ze drastisch te han
delen om een toekomst samen moge
lijk te maken. Dat hield in op legale
wijze het Nederlanderschap verwer
ven. Daar moest een lange weg voor
worden gegaan.
In het najaar van 2000 werd duidelijk
dat Jeton in elk geval terug zou moe
ten naar Kosovo om daar een visum
oftewel de Machtiging tot Voorlopig
Verblijf (MVV) te verkrijgen. Dat kon
alleen via de Joegoslavische ambassa
de, niet in Pristina maar in Skopje,
Macedonië dus. „Dat MW krijg je al
leen als alle andere documenten ook
in orde zijn: een geboorteakte, een on-
gehuwdheidsverklaring en een pas
poort."
Toen die papieren er uiteindelijk wa
ren, stond er net nog een toets op Je
tons programma in het kader van zijn
opleiding. Niet maken, zou hem een
half jaar achterstand opleveren. Uit
eindelijk bracht Martine hem op 19
januari naar Schiphol. Die dag zag hij
na zes jaar zijn ouders, familie en
vrienden weer terug. „Pristina was
veranderd. Het was er vooral heel
druk geworden met al die mensen van
de vredesmacht. Iedereen had het ook
steeds nog over die oorlog, iedereen
had er zijn eigen verhaal over."
Vakantiestekje
Drie maanden zou het allemaal gaan
duren, volgens de woordvoerders van
de Vreemdelingenpolitie en van de
Immigratie- en Naturalisatiedienst
(IND). Dat vonden beiden toch een te
lange tijd om elkaar niet te zien, dus
boekte Martine tussentijds een tripje
naar de zuidkust van Turkije. Een
mooi vakantiestekje dat voor Jeton
vanuit Pristina via Macedonië ook
goed te bereiken zou zijn.
Wilde zij niet weten hoe Jeton in Pris
tina leefde, wie zijn ouders waren, zijn
broer en zijn zussen? „Natuurlijk wel,
maar ik kon me zo indenken dat voor
al zijn ouders toch niet zo heel blij met
me zouden zijn. Bovendien spreek ik
die taal niet en zou nauwelijks met
hen kunnen communiceren."
Lekker samen een weekje aan de
Turkse kust dus. Ware het niet dat
plots de spanning in Macedonië hoog
opliep en de grenzen met Kosovo wer
den gesloten. Martine kon haar reis
niet meer annuleren en ging toch. Drie
dagen later dan gepland kwam Jeton.
Hij had een tocht van dertig uur ach
ter de rug met bus en vliegtuig via Ti
rana en Istanbul, maar ze waren bij
elkaar. Schot in de papieren zat er ab
soluut nog niet.
Afscheid nemen na die korte week viel
dan ook niet mee. Een serie glamour
foto's gemaakt bij een Turkse foto
graaf moest als troost dienen in de
moeilijke maanden die hen nog
wachtten.
Martine pleegde eindeloos veel tele
foontjes naar de IND en werd er ook
eindeloos aan het lijntje gehouden.
Beloften dat ze zou worden terugge
beld door de juiste functionaris wer
den nooit nagekomen. Ze wachtte
netjes acht weken, de periode die er
voor staat dat zo'n MVV-aanvraag in
behandeling wordt genomen. Toen
kreeg ze plots te horen dat de aan
vraag nooit was ontvangen. „Larie",
vond R. Aarts van de Vreemdelingen
politie in Goes. In hem vond Martine
een pleitbezorger; iemand die iets be
greep van de emoties die achter zo'n
verzoek schuilgaan en nog niet murw
was van de massa's vergelijkbare aan
vragen. „Het helpt natuurlijk dat je
tot zo'n man kunt doordringen. Dat je
elkaar recht in de ogen kunt kijken en
je situatie duidelijk kunt uitleggen.
Daar krijg je bij de IND geen kans
voor. Ik ben er zelf eigenlijk nooit ver
der gekomen dan de telefoniste.
Dankzij Aarts is er uiteindelijk schot
in de zaak gekomen", memoreert Mar
tine.
Onderop
Om de zaak bij de IND echt in bewe
ging te krijgen moesten alle documen
ten nog eens een keer worden toege
stuurd én gefaxt en natuurlijk moest
er toen wederom acht weken worden
gewacht. Elke aanvraag komt ten
slotte onderop de stapel. Jeton wacht
te inmiddels maar af. Hij doodde zijn
tijd in Pristina met een baantje in een
snuisterijenwinkel. Toen Martine
meldde dat zijn visum op de Joegosla
vische ambassade in Skopje gereed
lag, restte hem nog een moeilijke mis
sie: de grens met Macedonië overko
men. Twee pogingen waren tever
geefs. Met wat steekpenningen lukte
het de derde keer wel. „Er hing een
grimmig sfeer in Skopje in de wijk
waar de ambassade zat. Er stonden al
lemaal groepjes naar je te loeren",
vertelt Jeton. Het kostte hem uren in
die ambassade, maar het felbegeerde
MW kreeg hij in bezit. Het was in
middels eind juni. Jeton nam afscheid
van zijn familie met de belofte dat hij
binnen afzienbare tijd op bezoek zou
komen met Martine.
Weer terug naar Macedonië voor een
vlucht vanuit Skopje trok Jeton - ge
zien zijn eerder ervaringen - niet aan.
Hij probeerde het via Pristina. Van
daaruit gingen er geen vluchten
rechtstreeks naar Nederland. „Dan
maar via Düsseldorfdan ben ik in elk
geval dichtbij en van daaruit kom ik
wel in Amsterdam", dacht hij. Dat
zijn visum daar eigenlijk niet in voor
zag, negeerde hij gemakshalve maar
even. Verder vliegen dan Düsseldorf
hoefde echter niet. Op de luchthaven
daar stond zijn nuchtere Zeeuwse te
wachten. Haar buurman vond dat ze
'die jongen' maar even met de auto
moesten gaan ophalen.
Eind november wapperde er aan de
gevel van een huis in de binnenstad
van Zierikzee de Hollandse vlag. Zo
maar, veel eerder dan verwacht,
bracht de post een brief met de toe
kenning van het Nederlandschap
voor Jeton Osmani. De afgelopen we
ken is hij vaak gefeliciteerd en ge
knuffeld door mensen die hem en
Martine het geluk van harte gunnen.
„Ja, dat is wel leuk dat ze dat doen",
lacht Jeton wat schuchter. Hij is niet
zo'n man van expressieve emoties.
Ali Pankow
Ze maakte carrière in Hollywood en
woonde een groot deel van haar leven in
Parijs. De van oorsprong Duitse Mariene
Dietrich had een haat/liefdeverhouding
met haar land en de Duitsers met haar. Ne
gen jaar na haar dood lijkt het erop dat
Duitsland het eindelijk wil goedmaken.
Duitsland is in de ban van Mariene Dietrich.
Haar films worden weer vertoond op de te
levisie. In Berlijn trekt een aan haar gewijde
musical avond na avond volle zalen en eert
de Duitse hoofdstad haar met een Marlene-
Gala en exposities in verschillende musea.
Niet gek voor een vrouw die in 1960 tijdens
de terugkeer naar haar land werd bespuwd
en uitgescholden voor landverraadster.
Daarna wilde Mariene Dietrich niets meer
met haar vaderland te maken hebben, maar
vlak voor haar dood in 1992 gaf zij te kennen
toch in Berlijn begraven te willen worden.
Zelfs op haar laatste rustplaats ontkwam zij
niet aan de toorn van sommige landgenoten.
Haar grafsteen werd beklad met woorden
als 'bontdragende slet'.
Maar kennelijk begint nu bij de meerder
heid van de Duitsers het besef door te drin
gen dat Mariene Dietrich de grootste ster
was die het land ooit heeft voortgebracht.
Haar carrière begon in 1930 met 'Der blaue
Engel', waarin zij als nachtclubzangeres
Lola-Lola een professor ten gronde richt.
Een femme fatale met de lange benen en het
blonde haar: dat zou haar handelsmerk
worden in de zeven films die zij met haar
ontdekker en geliefde Josef von Sternberg
in de jaren dertig in Hollywood maakte.
Toen zij - zakelijk en privé - uit elkaar gin
gen, drong propagandaminister Goebbels
op last van Adolf Hitler er bij Mariene
Dietrich op aan om naar Duitsland terug te
keren. 'Ze moest zich niet meer als werktuig
van joden in Hollywood laten misbruiken',
werd er gezegd.
Mariene Dieti'ich bleef echter in Hollywood
en besloot Amerikaans staatsburger te wor
den. Zij was niet tegen de Duitsers, maarte
gen de nazi's en het fascisme, zo verklaarde
ze haar besluit.Amerika nam me op toen ik
geen vaderland meer had dat die naam
waardig was. Maar in m'n hart ben ik Duits,
Duits in m'n ziel." Tijdens de Tweede We
reldoorlog ging ze in een Amei-ikaans uni
form opti-eden voor de troepen aan het front
en werkte ze mee aan anti-nazipropaganda
in het Duits. De strijdkrachten aan beide
kanten van het front - geallieerden en Duit-
sers - luisterden via de radio naar het door
haar in twee talen gezongen soldatenlied
'Lili Mariene'.
Uitzinnig
Haar vele live-optredens voor de soldaten
hadden haar laten zien dat ze met haar sexy,
maar tegel ij kei-tijd koele en afstandelijke
uitstraling de mensen uitzinnig kon maken.
Vanaf 1953 begon ze een tweede carrière, nu
als zangeres en showster In een adembene
mende avondjui-k die meer bloot suggereer-
de dan er echt te zien was, zong ze met haar
welbekende zwoele - lees: lage - stem liedjes
als 'Ich bin von Kopf bis Fuss auf Liebe ein-
gestellt', die ze als Lola-Lola al in 'Der
blaue Engel' had gezongen. Toen haar enige
dochter van een kind beviel, kreeg Mariene
Dietx-ich de bijnaam 'de mooiste grootmoe
der vande wex-eld'.
Vrouwen bewonderden haar onverschrok-
kenheid en zelfverzekex-dheid, mannen haar
suggestie van verleiding. Wie kent niet het
vex-haal van onze eigen Godfried Bomans
die tijdens het Grand Gala du Disque in ok
tober 1963 halfdronken opmerkte: 'Had
mijn vrouw maar één zo'n been'. 'Ich bin von
Kopf bis Fuss auf Liebe eingestellt' was
haar levensmotto. Zij had talloze minnaars
en geliefden, zoals Gary Cooper, Maurice
Chevalier, Jean Gabin, Frank Sinatra, John
Gilbert, Fritz Lang, Erich Maria Remarque,
generaal Patton en president John F. Ken
nedy. In een interview in de j aren tachtig be
kende de Pruisische officiersdochter: „Nou
ja, de mannen verlangen en verwachten dat
van jou. En als je niet alleen wilt blijven, dan
moet je ze eenvoudig hun zin geven."
Tijdens de laatste avond van haar omstre-
den Duitse tournee in 1960 gleed Mariene
Dietrich uit en brak haar schouder. Sommi
gen zagen daar een voorteken in, want in de
daaropvolgende jaren zou ze regelmatig tij
dens een optreden onderuit gaan. Volgens
ingewijden was dat het gevolg van drank
misbruik. Hoe het ook zijin 197 5 brak zij op
het toneel haar heup en dat betekende defi
nitief het einde van haar openbare optre
dens. Nog één keer speelde ze mee in een
film, met David Bowie in 'Just a gigolo'.
Daarna werd het stil rond Mariene Dietrich.
Nooit liet ze zich meer fotograferen of fil
men. Net als Greta Gai'bo sleet ze haar laat
ste jai-en als een kluizenaar. Op 6 mei 1992
overleed ze in Parijs.
In Duitsland lijkt de tweedeling wat Marie
ne Dietrich betreft definitief achter de rug.
Iedereen is er nu wel van overtuigd dat één
van de grootste filmgodinnen van het witte
doek een Duitse was, die tot op de dag van
vandaag inspiratie biedt aan sterren als
Madonna en Nicole Kidman (in 'Moulin
Rouge').
Tom van Rijswijk
Maxiene Dietrich in de filmklassieker 'Der blaue Engel'.
foto Pieter Honhoff
Voor Jeton Osmani en Martine Wakkee was 2001 een jaar vol tegenvallers én verrassingen.
