PZC
De NS is psychisch ernstig ziek
23
Dood
spoor
zaterdag 5 januari 2002
Het is voor de NS'ers in
het hoofdgebouw in
Utrecht een bizarre eerste
werkdag, 3 januari 2002.
„Gaat de nieuwj aarsreceptie
door?", is een veel gestelde
vraag aan de balie in de en
treehal. Het nieuws dat de
raad van commissarissen en
de NS-directie opstappen, is
op dat moment nog slechts in
kleine kring bekend. Het is
deze dag bitter koud en er
hangt een dusdanige dikke
mist dat de bovenste etages
van de toren vanaf de stoep
niet meer te zien zijn. Binnen
is de sfeer haast even as
grauw als het weer buiten.
Vorig jaar hield Huisinga
nog een peptalk voor de top
managers. Dit jaar is het on
verwacht een grafrede.
Een NS'er aan de top van het
bedrijf beschrijft die derde
januari nu als 'bijzonder heftig'.
Er hing boosheid in de lucht,
maar vooral een raar soort ver
drietige gelatenheid, vertelt hij,
anoniem - omwille van het toch
al zo gevoelige 'dossier NS'. De
relatie tussen het spoorbedrijf
en het ministerie van Verkeer en
Waterstaat is al jaren slecht.
Het verrast dan ook niemand
dat Huisinga moest vertrekken.
„Het gekke is dat het iets onver
mijdelijks had." De druk op de
directie en ook op minister Ne
telenbos om iets te doen vanwe
ge de blijvende chaos op het
spoor, was simpelweg te groot
geworden. „Dan krijg je een
cocktail waarin Huisinga wel
moest sneuvelen."
Dat de complete raad van com
missarissen vertrok, sloeg ech
ter in als een bom. „Wie is nu zo
stom om de zwaarste raad van
commissarissen van Nederland
tot zoveel machteloosheid te
brengen dat ze collectief op
stapt?", luidt de nog steeds ge
stelde vraag in 'HGB-4,' zoals
NS'ers hun hoofdkantoor noe
men. Geen enkel bedrijf in Ne
derland had zoveel topindu
striëlen in z'n raad. Jan Timmer
(ex-Philips), Jan Kalff (ex-
ABN-Amro), Pieter Bouw (ex-
KLM), Aad Jacobs (ex-ING) en
Alice van Rooy (ex-staatssecre
taris). „Die laat je toch niet alle
maal gaan?"
Netelenbos liet ze wel gaan.
Sterker nog, op de stoelen van
de opgestapte commissarissen
van naam komen nu vier top
ambtenaren te zitten. 'NS onder
curatele' en 'NS weer staatsbe
drijf', koppen de kranten. Al
leen de gedachte al doet menig
een in de NS-toren gruwen. „Je
moest eens weten wat voor een
zooi het is op het ministerie van
Verkeer en Waterstaat," zegt
een goed ingewijde NS'er tegen
een collega. „En dat komt dan
hier schoon schip maken!
Boter
En dan is er nog een grote verba
zing: „Hoe kan Netelenbos, die
zelf voor een groot deel mede
verantwoordelijk is voor alle
problemen op het spoor, hier
mee zo gemakkelijk wegko
men?" Ook de overheid heeft
schuld aan de vertragingen van
NS vanwege de slechte staat
van de infrastructuur en het
eveneens slecht presteren van
de taakorganisaties op het
spoor zoals de Rail verkeerslei
ding. 'Den Haag' heeft tonnen
boter op het hoofd.
De teleurstelling over het ver
trek van Huisinga is die derde
januari van de gezichten van de
driehonderd NS-managers af te
lezen. Het algemene beeld van
Huisinga in Nederland is dat
van een arrogante man die niet
met zijn personeel overweg zou
kunnen. Het gekke is dat vriend
en vijand erkennen dat dit beeld
onjuist is. Huisinga, zo geeft ie
dereen toe, „is communicatief
zwak." Maar, zegt men direct
daarna: „Wij en ook de mana
gers lopen met hem weg. Het is
j uist een zeer vriendelij ke en en
thousiasmerende persoon."
De vertwijfeling hoe het nu ver
der moet met NS is onder die
driehonderd managers dan ook
groot. De onzekerheid over de
toekomst van het spoorbedrijf is
na de dramatische ingreep van
Netelenbos groot. Wordt de ver
zelfstandiging teruggedraaid?
En zo ja, wat betekent dat voor
ons?
Onfatsoen
Hoewel niemand het hardop wil
zeggen, leeft het gevoel dat het
rijdend personeel de machts
strijd tegen de NS-top glorieus
maar met een hoop 'onfatsoen'
heeft gewonnen. De afscheids
rede van Jan Timmer voor de
top-40 van het bedrijf was vol
gens ingewijden een 'sterk en
mooi verhaal.' Maar Timmers
afscheidsrede voor de top-400
van het bedrijf, een half uur la
ter, klonk al heel anders. Een
aanwezige: „Ik heb hem steeds
kwaaier zien worden. Jeetje,
wat was hij boos over het feit dat
normale omgangsnormen in het
De NS gaat een ongewisse toekomst tegemoet.
foto Bas Beentjes/GPD
Minister Netelenbos tijdens de persconferentie over de NS.
foto Roland de Bruin/GPD
bedrijf ontbreken." Ruim twin
tig minuten fulmineerde Tim
mer alsof het een lieve lust was.
Het moest eruit.
Vooral de vermeende 'sabotage'
van het personeel zit velen op
het topniveau hoog. Harde be
wijzen ontbreken. Al zouden er
diverse voorbeelden zijn van
machinisten die bewust te laat
vertrekken om de beruchte
punctualiteitscijfers te druk
ken. „Er zijn er die al voor een
kapot achterlicht een trein laten
staan", zegt een NS-manager.
„Of ze rijden niet weg omdat er
alleen een treinsurveillant op de
trein zit en geen conducteur.
Oké, volgens de handboeken
kunnen ze dat allemaal. Ik zou
het dan ook niet meteen in alle
gevallen sabotage willen noe
men, maar het is wel een teken
van verziekte arbeidsverhou
dingen."
Toch is er ook hoop na het ver
trek van Huisinga en de voltalli
ge raad. „Ik hoop en denk ook
wel dat er nu geen ruimte meer
is voor doorzieken. Nu moet het
gezeik echt een keer ophouden
Aangezien alles erop wijst dat
het zo gehate 'rondje-om-de-
kerk' (het rijden van vaste tra
jecten) geheel of gedeeltelijk zal
worden teruggedraaid - iets wat
de zojuist opgestapte directie al
had besloten - zal het rijdend
personeel volgens hem ook be
reid zijn de strijdbijl te begra
ven.
Het aantreden van een tijdelijke
raad van commissarissen en in
terim-directeur Karei Noordzij
zal volgens de NS-topman in
feite nauwelijks verschil ma
ken. „Ik heb geen hoge pet op
van de inhoudelijke kwaliteit
van deze mensen." Wellicht dat
de heren bestaande plannen
gaan uitvoeren. Omdat ze sim
pelweg niet de kennis bezitten
over de zo complexe NS om het
in de korte tijd die ze hebben
(zes maanden) allemaal zelf te
bedenken. „Ze kunnen ook niet
anders. Als we een beursgeno
teerd bedrijf waren dat zwaar
verliesgevend zou zijn, dan zou
er nu flink gesaneerd worden.
Maar dat is hier niet het geval.
NS is niet financieel, maar psy
chisch ziek. In dat geval geldt
'rust, reinheid en regelmaat'."
PvdA-bedrijf
Leden van de personeelscollec-
tieven - die net als de top-NS'ers
maar al te graag anoniem willen
blijven, reageren zeer verschil
lend over de nu ontstane situa
tie. Het Utrechts Personeels
Collectief heeft zich inmiddels
al teruggetrokken uit vrees voor
een soort rigoureuze opruiming
van deze vorm van arbeiders
zelfbestuur door de nieuwe di
rectie. „Aan de andere kant,
zegt een Utrechtse machinist
die nu al schampert over NS als
'PvdA-bedrijf'; „Ik kan mij niet
voorstellen dat deze directie
doorgaat op het oorlogspad. Als
ze de treinen weer willen laten
rijden moeten ze eerst af van het
ziekteverzuim. En dat gaat al
leen omlaag als het personeel
weer met plezier aan het werk
kan."
Toch is hij er niet zeker van dat
het allemaal goed komt. „Het
eerstelijns management is to
taal verlamd door wat er nu is
gebeurd. De vrees bestaat dat
het helemaal de verkeerde kant
op gaat.Andere personeelscol-
lectieven zoals in Arnhem rea
geren geheel anders. „Ik heb op
3 januari met veel collega's ge
beld. Iedereen was zeer blij
Sommigen hebben er gezamen
lijk een biertje op gedronken."
De theorie van deze machinist is
dat het rondje-om-de-kerk sim
pelweg zal worden afgeschaft.
Omdat dit systeem onveilig is en
grotere personeelsbezetting be
hoeft dan in de oude situatie het
geval was.,Ik durf erom te wed
den dat als het rondje kerk
wordt afgeschaft, we in een klap
weer een punctualiteit van 85
procent zullen hebben."
Dat Timmer fel heeft uitgehaald
naar de personeelscollectieven,
doet hem niets. „We hebben de
raad van commissarissen heel
vaak gewaagd of we op bezoek
mochten komen. En ze zijn di
verse keren uitgenodigd om op
de werkvloer te komen kijken.
Ze hebben daar nooit gehoor
aan gegeven. Wat Timmer nu
doet is heel kleinzielig. Hij
dacht dat-ie heel machtig was
maar is nu toch geveld. Zijn idee
is dat dit door ons komt. Ergens
heeft hij daar wel gelijk in."
Dick van der Meulen, een van de
bekende voorgangers van de
personeelscollectieven in Ne
derland, wil ook niets horen van
de tirade van Jan Timmer van
afgelopen woensdag die het
personeel een gebrek aan soli
dariteit verweet.,Het enige wat
wij hebben gedaan is het bedrijf
waarschuwen dat de nieuwe
dienstregeling niet kan werken.
Dat is nu glashard bewezen",
zegt hij.
Van der Meulen vraagt zich af
wat de toegevoegde waarde is
van het wegsturen van Huisin
ga. Als voorman van het Zut-
phens Personeels Collectief
(ZPC) in ruste zegt hij nu: „Ik
begon net te denken dat de strijd
gestreden was. De directie
maakte vlak voor Kerstmis met
de voorstellen van personeels-
directeur Han Noten juist een'
belangrijke beweging in de
richting van het personeel. Wij
zijn heel enthousiast over het
voornemen van de directie om
het vakmanschap van de NS'ers
opnieuw kansen te geven door
hen meer beslissingen zelf te la
ten nemen."
De voorzitter van de onderne
mingsraad van NS Reizigers
Gerard Wold zegt zich erg
kwaad te hebben gemaakt over
de woorden van Timmer aan
zijn adres en dat van het NS-
personeel. „Het personeel bij
NS krijgt al twintig jaar de
schuld van alles. Iedereen is dat
spuugzat. Wat Timmer doet is
naar beneden trappen om zijn
eigen falen te maskeren. Het
verhaal van die sabotage is daar
ook zo'n voorbeeld van. Als het
zo is, pak het dan aan. Ik geloof
er echter niets van. De laatste
week van vorig jaar werd er in
eens een hoge punctualiteit ge
scoord van 82,5 procent. Nu, als
het personeel Huisinga weg had
willen hebben, dan hadden ze
toch in die week moeten sabote
ren?"
Wold zegt overigens absoluut
niet te hebben gewild dat de
raad van commissarissen en
Huisinga zouden vertrekken.
„Ik baal daar stevig van.
Huisinga was helemaal geen
slechte directeur." Voor Timmer
heeft hij niettemin geen goed
woord over. „Wij hebben een
keer met hem gesproken. Dat
wil zeggen: wij hebben een half
uur naar zijn donderspeech
moeten luisteren."
Dom
Binnen het ministerie van Ver
keer en Waterstaat blijven de
kaken stijf op elkaar. Toch zegt
een nauw aan het ministerie
verbonden adviseur, dat het
grote probleem met de NS-di
rectie en Timmer is geweest dat
ze 'te veel geloof hadden in het
coflictmodel'. Ze waren een
voudigweg 'niet echt uit op har
monie'.
Hij noemt de invoering van het
rondje-om-de-kerk 'dom', om
dat het maar een geringe effici
encywinst van drie tot vier
procent hogere punctualiteit
opleverde. Dat was het offer van
ongemotiveerde personeelsle
den niet waard. De enige uitleg
die hij ziet is dat de NS-top 'te
weinig visie had', of 'de vak
bondsmacht heeft willen bre
ken'. Dat laatste vind hij ook al
niet slim omdat je bij grote ver
anderingsprocessen beter goed
georganiseerde vakbonden
kunt hebben dan wilde perso
neelscollectieven.
Ook zegt de adviseur dat het bij
zonder vreemd was dat de direc
tie van NS nauwelijks of geen
oog had voor een goede afstem
ming tussen de verschillende
NS-dochters. De onderlinge sa
menwerking is daardoor een
puinhoop. „Het gekke is dat het
niet als probleem werd erva
ren." Volgens de overigens niet
onbekende adviseur is een gene
zing van de NS zeker geen 'mis
sion impossible'. Wat hem be
treft is er maar een remedie:
„Herstel het vertrouwen bij het
personeel."
FNV-vakbondsman Andries
van den Berg sluit zich hierbij
aan. Hij zegt dat een interim
manager meestal iemand is die
vuile handen kan maken. „Maar
gelukkig heeft de nieuwe presi
dent-directeur Kaï-el Noordzij
in de afgelopen jaren niet de re
putatie opgebouwd van een
houwdegen. Integendeel, wat
we van hem weten is dat hij te
genstellingen kan overbruggen
en goed kan luisteren. De vraag
is met welke opdracht hij de
door de minister op pad wordt
gestuurd. Een keiharde aanpak
van het personeel zou averechts
werken."
Jos Steehouder en
Marcel van Silfhout
Trage treinen, afgeladen perrons. De ergernis van treinreizigers wordt met de dag groter.
foto Jaap de Boer/GPD
