Camera volgt wervels bij ongeluk
2
PZC
Wageningse universiteit richt
zich vooral op voedselketen
Roofdieren hebben
sleutelpositie in
gezond ecosysteem
:NLn
19
Nieuwe methode spoort onzichtbare schade aan de rug op
Vooruitgang bij klonen varkens
Anti-kankereiwit verkort leven
Ijzer zorgt voor scherpe geest
Tbc-sporen bij mummies Peru
Slapende vogels
horen scherper
postzegels
vrijdag 4 januari 2002
zsb
door Ben Apeldoorn
LEEDS - In Engeland wordt een
unieke methode toegepast om
schade aan de wervelkolom,
veroorzaakt door ongelukken,
veel nauwkeuriger dan ooit vast
te kunnen stellen. Een speciaal
voor dit doel ontwikkelde vi
deocamera legt met hoge snel
heid de bewegingen en krachten
vast die de wervelkolom, ofwel
ruggengraat, ondergaat tijdens
gesimuleerde ongevallen.
Doel is vooral schade op te spo
ren die niet direct na een onge
val zichtbaar is. Na voldoende
proefnemingen moet het onder
zoek een alomvattend compu
termodel van wervelkolom
kwetsuren door allerlei
ongevallen opleveren. Maar dat
kan nog wel een aantal jaren du
ren.
Biomechanisch ingenieur Ruth
Wilcox, verbonden aan de
School of Mechanical Enginee
ring van de universiteit van
Leeds in Noord-Engeland, heeft
al heel wat wervelkolommen in
nagebootste ongelukken naar
de knoppen geholpen. Niet die
van mensen, maar van dode jon
ge runderen waarvan de wervel
kolommen qua opbouw en elas
ticiteit lijken op die van mensen.
De laatste maanden zijn ook
kunststof wervelkolommen be
schikbaar gekomen met fysi
sche eigenschappen, identiek
aan die van mensen.
Schade
Wilcox simuleert met testop
stellingen ongevallen met zware
vallende of rollende voorwer
pen. botsingen, beknellingen en
valpartijen. Tijdens die 'onge
lukken' legt zij met behulp van
een videocamera, waarin een vi
deoband met zeer hoge snelheid
wo^dt voortbewogen, precies
vast wat er met de wervelkolom
gebeurt en welke schade wordt
toegebracht aan de wervels en
in het interieur van de wervel
kolom, waar zich het ruggen
merg bevindt.
„Wat de wervelkolom juist tij
dens een ongeval ondergaat, is
nog nooit precies vastgesteld",
zegt Wilcox. Zij heeft weinig
tijd want er staat een ski-week
met familie in Oostenrijk voor
de deur en een botsingsexperi
ment is niet naar wens verlopen.
Dat moet dus worden overge
daan en het is al vrijdagmiddag.
„Het is niet te hopen, maar als ik
straks op de ski's tegen een
boom of zo bots, en met rugpijn
of nog erger in het ziekenhuis
beland, kunnen ze daar nóg zul
ke mooie foto's van m'n wervel
kolom maken, maar daarop is
alleen de situatie van dat mo
ment te zien. Dus niet wat er nu
precies met en in mijn ruggen
graat gebeurde op het moment
van die botsing."
Dat laatste is waar het onder
zoek van Wilcox, die daarin
wordt bijgestaan door een me
disch team van het nabij gelegen
St. James' University Hospital,
zich op richt. In de kunststof
wervelkolommen die de laatste
maanden naast die van de dode
runderen worden gebruikt, is
een geleiachtige stof gespoten
om het ruggenmerg te simule
ren.
Videoframes
Een geavanceerde videocamera
staat bijna in het verlengde van
een wervelkolom opgesteld en
legt alle bewegingen op het mo
ment van een 'ongeluk' met een
snelheid van 4.500 beeldjes
('frames') per seconde vast. Dat
is 180 maal zo snel als normaal.
Elk beeldje vertegenwoordigt
dus bijna éénvijf duizendste van
een seconde. Op elk videoframe
wordt overigens niet alleen de
buitenkant van de wervelkolom
opgenomen maar via glasfibe-
roptiek (piepkleine lensjes die
beelden via buigzame draadjes
kunstglas (glasfiber) naar de ca
mera sturen), ook wat er in de
ruggenmergholte gebeurt.
Daarin bevinden zich snelle
druksensoren, die de spannin
gen ten tijde van een 'ongeluk'
registreren. Ook die meetgege
vens worden op de videoframes
weergegeven. Elk beeld bestaat
dus uit momentopnamen en de
bijbehorende meetgegevens
naast of onder elkaar.
„Een wervelkolombreuk, zicht
baar op een röntgenfoto na een
ongeval, leidt vrijwel altijd tot
een operatieve ingreep om de
spanning in dat deel van het
ruggenmerg weg te nemen",
zegt Wilcox. „Maar dat rönt-
genbeeld kan maar een deel van
het probleem tonen. Een opera
tie lost dan vaak maar een deel
van het ongemak op, of zelfs dat
niet eens. Het beeld is pas com
pleet als precies bekend is op
welke wijze de breuk ontstond.
Dat wordt onderschreven door
het feit dat er gevallen van ern
stige verlammingsverschijnse
len ten gevolge van een ongeval
bekend zijn, zonder dat er op de
röntgenfoto's iets bijzonders
waste zien."
Onjuist
„Uit onze proeven is herhaalde
lijk naar voren gekomen dat de
wervelkolom elastisch genoeg is
om na een zware klap soms weer
in de oorspronkelijke stand te
rug te schieten. De schade aan
het ruggenmerg is dan al aange
richt, maar op de röntgenfoto's,
waarop immers alleen de con
touren van botten zichtbaar
zijn, is geen afwijking te zien.
De op basis van die foto's tot
stand gekomen diagnose is dan
onjuist."
Het onderzoek van Wilcox en
haar team, dat steeds meer in
ternationale belangstelling ge
niet, moet leiden tot een alge
heel computermodel waarin
alle mogelijke kwetsuren door
toedoen van alle mogelijke on
gelukken, waarbij de wervelko
lom (in)direct betrokken is, zul
len zijn opgenomen. Hoe lang
het onderzoek nog duurt, weet
Wilcox echter niet.
Kosten
„Het zal nog wel enkele jaren
duren en de nodige tonnen kos
ten", denkt ze. „Maar in Europa
en de Verenigde Staten treden
jaarlijks bij elkaar ongeveer
30.000 ernstige rugkwetsuren
op, waarvoor per geval, alleen al
in het eerste jaar na het ongeval,
gemiddeld vier ton aan behan-
delingskosten moet worden uit
getrokken. Zelfs als die kosten
met maar één procent verlaagd
kunnen worden, heeft ons on
derzoek zich al dik terugver
diend. Maar de meerwaarde
ervan zal straks veel groter blij
ken te zijn. Zo lopen er honderd
duizenden mensen rond met
rugklachten, al dan niet na een
ogenschijnlijk onbeduidend on
gelukje, zonder dat de oorzaak
duidelijk is. Een deel van hen
zou straks best eens geholpen
kunnen worden." GPD
Biomechanisch ingenieur Ruth Wilcox bij een van haar onderzoeksobjecten.
BLACKSBURG - Een Amerikaans bedrijf heeft varkens ge
kloond die een gen missen waardoor hun organen minder snel
zouden worden afgestoten als ze bij de mens zouden worden
geïmplanteerd. David Ayares, directeur wetenschappelijk
onderzoek van het in Blacksburg, Virginia gevestigde PPL
Therapeutics, sprak van een belangrijke stap voorwaarts in
de xenotransplantatie, ofwel het inbrengen bij de mens van
dierlijke organen.
Bij de gekloonde varkens ontbreekt een van de genen die er
voor zorgen dat het menselijke immuunsysteem een felle te
genreactie op gang brengt waardoor het dierlijk orgaan wordt
afgestotenMaar het is nog niet zover dat varkens nu al als do
nor gebruikt kunnen worden. Varkens zouden als donor kun
nen dienen omdat hun organen ongeveer dezelfde afmetingen
hebben als die van de mens. Het menselijke immuunsysteem
reageert echter vijandig op een suiker waarmee varkensorga
nen bedekt zijn. AP
NEW YORK - Te veel van een in het lichaam voorkomend ei
wit dat de ontwikkeling van kanker tegengaat, verkort het le
ven. Dat blijkt uit een onderzoek bij muizen. Een groot aantal
kankers ontstaat, ook bij mensen, doordat een anti-kanker
gen zodanig is veranderd, dat het zijn functie niet meer kan
uitoefenen. Het door het gen gecodeerde eiwit (p53-eiwit) kan
daardoor niet meer worden aangemaakt. De stofwisseling
van cellen raakt uit balans, met als gevolg dat cellen zich on
geremd kunnen vermeerderen en een kankergezwel gaan vor
men. Veel van dit eiwit zou alleen maar gunstig kunnen zijn.
In een artikel in Nature laten Amerikaanse onderzoekers ech
ter zien, dat muizen met een te veel van het anti-kankereiwit
sneller oud worden dan muizen met een normale hoeveelheid.
Hun levensduur neemt met zo'n 20 procent af. Volgens de on
derzoekers remt het p53-eiwit de vermeerdering van stamcel
len, die voor nieuw weefsel in onder meer de huid en de botten
moeten zorgen. GPD
DAVIS - IJzer en zink in de voeding houden de geest scherp, zo
blijkt uit een studie van de universiteit van Californië in Da-
vis. „In dit informatietijdperk is het op peil houden van onze
mentale vermogens belangrijk. Voeding kan daarbij helpen",
zegt voedingsdeskundige Mary Kretsch. Zij keek bij een
groep mannen en wouwen tussen de 27 en 47 jaar naar de rela
tie tussen ijzer en de mate van geestelijke concentratie. Zij
vond steevast dat een lagere score op de intelligentietest di
rect gekoppeld was aan een lager ijzergehalte in het lichaam.
De groep mannen uit de ijzerstudie werd ook onderworpen
aan een test met het mineraal zink. De vaardigheid om be
paalde woorden te herinneren werd gekoppeld aan het zink-
niveau. Na slechts drie weken van een zinkarm dieet liep die
vaardigheid al terug. De wijwilligers die het minst presteer
den hadden ook de grootste terugval in zink in hun bloed.
GPD
CHICAGO - Onderzoekers hebben bij een aantal Peruaanse
mummies uit de tijd van voor de Spaanse veroveraars sporen
aangetroffen van tuberculose (tbc). De ontdekking toont aan
dat de ziekte al bestond voordat de Europeanen in de Nieuwe
Wereld arriveerden. Hiermee wordt de opvatting ontkracht
dat de Europeanen door het meebrengen van tbc en andere
ziektes naar de Nieuwe Wereld medeverantwoordelijk waren
voor een decimering van de inheemse bevolking op het Ame
rikaanse continent. De wetenschappers onderzochten met
röntgenstralen 205 mummies uit Chachapoyan, in de Peru
aanse Andes. EFE
door Peter de Jaeger
NEW YORK - Roofdieren of
predatoren zijn onmisbaar voor
het voortbestaan van de biodi
versiteit. Zo blijkt uit een studie
op enkele eilanden in een groot
meer in Venezuela. Deze vondst
staat haaks op de gangbare the
orie dat de beschikbaarheid van
eetbare planten het aantal plan-
teneters bepaalt en daarmee het
aantal predatoren.
Het onderzoek, beschreven in
Science, is uitgevoerd door elf
wetenschappers uit zeven lan
den. Teamleider John Terborgh,
van de Duke universiteit in
Noord-Carolina (VS), waar
schuwt voor verarming van
bosecosystemen waar geen wol
ven, lynxen of bergleeuwen
meer voorkomen.
De vegetatie van deze gebieden
NEW YORK - Slapende vogels
reageren veel intensiever op
akoestische prikkels dan vogels
die wakker zijn. Dat hebben
Amerikaanse biologen van
het California Institute of Tech
nology tijdens een uitgebreid
testprogramma waargenomen.
In het vaktijdschrift Procee
dings of the National Academy
of Sciences beschrijven de we
tenschappers hoe zij elektroden
in de hersenen van zebra vinken
bevestigden, om de activiteit
van de zenuwcentra die op ge
luidssignalen reageren te kun
nen meten. Tegelijkertijd
controleerden zij met een ence
falogram de slaap- en waaktoe-
stand van de vogels.
Bi] het afspelen van gezang en
geroep van andere zebra vinken,
registreerden de elektroden bij
de slapende vogels een sterke
activiteit in het zenuwcentrum
in de hersenen.
Zo gauw de vogels wakker wa
ren verminderde de hersenacti-
viteit. Waarom de vogels in
slaaptoestand een verhoogde
hersenactiviteit vertonen, kon
den de biologen evenwel niet
verklaren. Zij vermoeden dat de
aangeboren opmerkzaamheid
voor geluidssignalen van de ei-
gen soortgenoten zozeer in hun
geheugen is ingeprent, dat zij
daar zelfs tijdens hun slaap op
reageren. GPD
wordt armer en eenzijdiger. De
onderzoekers bestudeerden tien
kleine eilanden in het Lago
Guri, een groot meer in Venezu
ela. De eilanden, variërend van
een halve tot acht hectare, wa
ren sinds 1986 volledig geïso
leerd door een hydro-elektri-
sche omheining. „Een gebied
van slechts enkele hectaren is te
klein voor een roofdier dat leeft
van gewervelde dieren", zegt
Terborgh.
Door afwezigheid van predato
ren groeide het aantal planten
etende dieren uitbundig tot het
tien- of zelfs honderdvoudige.
„Dat is al een sterk bewijs voor
onze top-down theorie; wan
neer de predatoren verdwijnen
neemt het aantal planteneters
explosief toe."
Volgens het artikel in Science
telden de eilanden tot 35 keer
zoveel knaagdieren als op het
vasteland en tien keer zoveel
iguana's. De populatie bladsnij-
dermieren was honderd keer die
van het vasteland. Brulapen be
reikten een dichtheid van dui
zend per vierkante kilometer,
terwijl die dichtheid op het con
tinent hooguit veertig is. Door
deze enorme toename in dicht
heden zijn de planteneters ge
dwongen hun dieet uit te brei
den.
Dit resulteert in een overexploi
tatie van bepaalde bomen die
onvermijdelijk het loodje leg
gen. „De vegetatie staat op in
storten. Soortenrijke bossen
veranderen in een arme verza
meling van planten die tegen
een stootje kunnen. Hierdoor
blijven alleen de taaie en ontzet
tend giftige exemplaren over
eind."
Waarschuwing
De onderzoekers zien in hun be
vindingen een waarschuwing.
Er zijn al voorbeelden te vinden
waar het de verkeerde kant op
gaat door afwezigheid van roof
dieren. „De meeste predatoren
in Noord-Amerika en Europa
zijn al verdwenen uit de bosge
bieden. Daarom leven er hier en
daar boventallig veel reeën. Ei
kenbomen krijgen hierdoor
weinig kans zich te verspreiden,
omdat de eikels worden opge
vreten door deze dieren, evenals
de zaailingen die in het voorjaar
opkomen. Dat is in het voordeel
van het aantal esdoorns en po
pulieren, die eerst in de minder
heid waren. Hierdoor ontstaat
een eenzijdige bossamenstel-
ling." GPD
door John van Oppen
WAGENINGEN - Als straks
ergens in de wereld iets mis
loopt in de voedselketen, mo
gen ze van 'Wageningen' een
antwoord verwachten. Prof.
dr. Aalt Dijkhuizen, de nieuwe
topman van Wageningen Uni
versiteit en Researchcentrum,
wacht een enorme uitdaging.
In Brussel geniet hij reputatie
als 'een deskundige met visie,
die de Europese Unie als een
van de eersten heeft gewaar
schuwd voor de risico's die kle
ven aan de intensieve wijze
waarop hier vee wordt gehou
den'. In Wageningen is hij 'die
hoogleraar die met speels ge
mak geldstromen weet te ge
nereren'. In Boxmeer, waar hij
nu nog de hoogste baas is van
het beursgenoteerd bedrijf
Nutreco, zeggen ze dat hij 'als
geen ander in staat is mede
werkers te stimuleren'.
Prof. dr. ir. Aalt A. Dijkhuizen
(48) lijkt een evenwichtskuns
tenaar op het snijvlak van be
drijfsleven, wetenschap en po
litiek. Dat is maar goed ook,
want uitzonderlijke kwalitei
ten in drie verschillende disci
plines heeft hij hard nodig, wil
hij slagen in zijn missie als
nieuwe voorzitter van de Raad
van Bestuur van Wageningen
Universiteit en Researchcen
trum.
Met 7000 werknemers en 4500
studenten is dit een van de gro
tere instellingen in Gelder
land. Maar daarmee is het geen
provinciaal instituut. Integen
deel, geen universiteit in Ne
derland is net zo internatio
naal gericht als Wageningen.
Maar om dat in de toekomst zo
te houden, moest 'de LU' de
voorbije vijf jaar wel door een
turbulente periode van reor
ganisatie en heroriëntatie
heen.
Omvorming
Wat eerst nog een puur bol
werk voor de landbouw was, is
in die periode omgevormd en
gekoppeld aan andere onder
zoeksinstituten. Dat gebeurde
allemaal onder de leiding van
prof. dr. Cees Veerman, die zijn
taak nu ook foi'meel juridisch
voltooid weet en de volgende
ronde in de strijd om interna
tionale erkenning, graag aan
Dijkhuizen laat.
In de periode-Veerman is 'Wa
geningen' getransformeerd
van typische 'landbouwuni
versiteit' tot 'breed kenniscen
trum' op het terrein van de
voedselketen tussen plant,
dier en mens. Alle opleidingen
en onderzoek zijn voortaan ge
richt op 'de voedselkolom', in
de breedste zin van het woord -
dus op voedselveiligheid, ge
zondheid én de groene ruimte
waarin de productie moet
plaatsvinden in samenhang
met natuur, recreatie, wonen
en toerisme.
Met het oog daarop is Wage
ningen doelbewust omge
vormd tot een juridisch sa
menwerkingsverband tussen
een universiteit, enkele be
leidsgerichte onderzoeksinsti
tuten en enkele meer marktge
richte praktijkonderzoeksin
stituten. Wereldwijd is dat een
tamelijk zeldzame constructie
en aan Dijkhuizen is nu de
taak om dat allemaal soepel te
laten draaien, als hij met in
gang van 1 maart 2002 aan de
Aalt Dijkhuizen, de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen Universiteit en
Researchcentrum. foto GPD
slag gaat. Op dit moment is hij
nog topman van het Nutreco-
concern, dat wereldwijd de
eerste viool speelt op markten
van viskweek en van hoog
waardige voeding voor vee en
vis.
Dijkhuizen, zoon van een
melkveehouder, geniet inter
nationaal echter vooral repu
tatie als expert op het gebied
van dierziekten en de preven
tie daartegen. Hij waarschuw
de in het verleden stelselmatig
voor de grote risico's die kle
ven aan de intensieve manier
waarop het vee in Europa
wordt gehouden, zelfs nog
vóór de recente uitbraken van
bse, varkenspest en mond-en
klauwzeer. Vorig jaar was hij
ook lid van de commissie Wijf
fels die, na de mkz-crisis, een
rapport uitbracht om minister
Brinkman te adviseren over
nieuwe richtingen en oplos
singen voor "de landbouw in
brede zin. Zeker bij kwesties
op dit niveau, wil Wageningen
in de toekomst een hoofdrol
spelen.
Veeziektes
Dijkhuizen promoveerde in
1983 op een proefschrift over
de economische aspecten van
veeziektes. In 1992 werd hij in
Wageningen benoemd tot
hoogleraar in dat vakgebied.
Vanwege die deskundigheid
werd hij gevraagd als lid en ge
kozen tot vice-voorzitter van
het wetenschappelijk comité
voor diergezondheid en wel
zijn van de Europese Unie. In
die functie adviseerde hij de
ministers van landbouw van
de Europese Unie over het te
voeren beleid.
Tijdens zijn hoogleraarschap
in Wageningen wist Dijkhui
zen op basis van externe finan
ciering een onderzoeksgroep
op te bouwen van bijna dertig
mensen. De meeste middelen
kwamen van nationale en in
ternationale (semi)-over-
heidsinstellingen die zich, met
Dijkhuizen, terdege bewust
waren van de risico's van de in
tensieve veehouderij. Daar
naast wist hij zowel farmaceu
tische als productie-georiën
teerde bedrijven te interesse
ren voor het onderzoek. In sep
tember 1998 werd Dijkhuizen
opgenomen in de top van Nu
treco, over twee maanden gaat
hij terug naar Wageningen UR
om deze instelling verder vorm
te geven. GPD
Uur euro heeft geslagen.
Daarmee is in de twaalf eu
rolanden definitief een einde
gekomen aan de oude waarden
en daardoor zijn ook veel verza
melaars voor een keuze komen
te staan. Wat nu te doen? Door
gaan op de oude vertrouwde
weg, of iets anders kiezen.
Voor velen is die oude weg de
traditionele landenverzame-
ling, in het bijzonder natuurlijk
die van Nederland. Maar op ver
enigingsavonden was de laatste
jaren nogal eens te horen dat
men met de komst van de em-o
een punt achter die collectie
wilde zetten. Het is echter
twijfelachtig of dat nu ook wer
kelijk gaat gebeuren. Vermoe
delijk niet, want de doorgewin
terde filatelist stopt niet één
twee-drie. Of er worden nieuwe
wegen gezocht.
Voor wie toch wil stoppen met
zijn landenverzameling hier en
kele suggesties om iets nieuws
op te zetten: een collectie van
zegels met dubbele waarden, die
de EMU-landen in de over
gangstijd hebben uitgegeven,
eventueel aangevuld met zegels
die de komst van de euro hebben
aangekondigd; een verzameling
van alleen permanente zegels in
euro's van de twaalf eurolan
den, of kiezen voor een beperkte
motief- of thematische verza
meling van zegels (bijvoorbeeld
alleen vervoer/verkeer en ste
den/dorpen, of flora/fauna en
sport) die door de eurolanden
worden uitgegeven, of als u dat
te beperkt vindt desnoods uit
gebreid met de overige West-
Europese landen.
Bijna elke zegel die wordt uitge
geven is namelijk in een catego
rie onder te brengen. Neem bij
voorbeeld de eerste Duitse ze
gels in euro waarden die 10 janu
ari uitkomen. Een aanvullende
zegel van 56 26 (er staat geen c
aangegeven op de zegels) op de
reeks Für den Umweltschutz,
deze keer gewijd aan het Inter
nationale jaar van de bergen
2002 (thema's: milieu en land
schappen): het duizendjarig be
staan van Stadt Bautzen (56),
gebouwen (steden/dorpen); de
honderdste geboortedag van de
verzetsman en verdacht geeste
lijk leider van de aanslag op Hit-
Ier (20 juli 1944), Hans von
Dohnanyi (1902-geëxecuteerd
op 9 april 1945), 56, portret (the
ma: WO II); invoering van de eu
ro (56), euroteken (euro); tole
rantie (56, maatschappij) een
schutting met twee pijlen die
naar een hart wijzen waarin het
woord Toleranz.
In de afgelopen jaren hebben al
veel verzamelaars gekozen voor
het motief- en/of thematisch
verzamelen. Een gebied dat
schier eindeloze mogelijkheden
biedt. Zo bracht Thema, het
blad van de Nederlandse Ver
eniging voor Thematische Fila
telisten, in haar jongste num
mer een overzicht van maar
liefst 102 categorieën. En wie
eenmaal een onderwerp heeft
gekozen kan blijven speuren,
niet alleen in het heden, maar
ook in het verleden. Daarnaast
hebben zich de laatste jaren
twee bijzonder interessante ge
bieden aangediend: de gemeen
schappelijke uitgiften en het
werelderfgoed.
Zoals in de vorige rubriek ge
meld zijn er de afgelopen week
acht nieuwe Beatrixzegels ver
schenen, twee zakelijke zegels
en één bijplakzegel van 12 euro
cent. Van de Beatrix- en zakelij
ke zegels zijn de oplagen onbe
paald, van de bijplakzegel zijn 3
miljoen stuks aangemaakt.
Of J
Q.
Op 28 januari verschijnt een
tweede bijplakzegel. Met deze
zegel in de waarde van 2 euro
cent kunnen overgebleven ze
gels van 80 cent worden ge
bruikt voor frankering naar
0,39, het tarief voor een binnen
landse brief tot 20 gram. Op de
rode zegel, net als op de 12c-ze-
gel een patroon van letters NL.
Van deze zelfklevende zegel be
draagt de oplage 1,5 miljoen.
Hero Wit