Camera volgt wervels bij ongeluk 2 PZC Wageningse universiteit richt zich vooral op voedselketen Roofdieren hebben sleutelpositie in gezond ecosysteem :NLn 19 Nieuwe methode spoort onzichtbare schade aan de rug op Vooruitgang bij klonen varkens Anti-kankereiwit verkort leven Ijzer zorgt voor scherpe geest Tbc-sporen bij mummies Peru Slapende vogels horen scherper postzegels vrijdag 4 januari 2002 zsb door Ben Apeldoorn LEEDS - In Engeland wordt een unieke methode toegepast om schade aan de wervelkolom, veroorzaakt door ongelukken, veel nauwkeuriger dan ooit vast te kunnen stellen. Een speciaal voor dit doel ontwikkelde vi deocamera legt met hoge snel heid de bewegingen en krachten vast die de wervelkolom, ofwel ruggengraat, ondergaat tijdens gesimuleerde ongevallen. Doel is vooral schade op te spo ren die niet direct na een onge val zichtbaar is. Na voldoende proefnemingen moet het onder zoek een alomvattend compu termodel van wervelkolom kwetsuren door allerlei ongevallen opleveren. Maar dat kan nog wel een aantal jaren du ren. Biomechanisch ingenieur Ruth Wilcox, verbonden aan de School of Mechanical Enginee ring van de universiteit van Leeds in Noord-Engeland, heeft al heel wat wervelkolommen in nagebootste ongelukken naar de knoppen geholpen. Niet die van mensen, maar van dode jon ge runderen waarvan de wervel kolommen qua opbouw en elas ticiteit lijken op die van mensen. De laatste maanden zijn ook kunststof wervelkolommen be schikbaar gekomen met fysi sche eigenschappen, identiek aan die van mensen. Schade Wilcox simuleert met testop stellingen ongevallen met zware vallende of rollende voorwer pen. botsingen, beknellingen en valpartijen. Tijdens die 'onge lukken' legt zij met behulp van een videocamera, waarin een vi deoband met zeer hoge snelheid wo^dt voortbewogen, precies vast wat er met de wervelkolom gebeurt en welke schade wordt toegebracht aan de wervels en in het interieur van de wervel kolom, waar zich het ruggen merg bevindt. „Wat de wervelkolom juist tij dens een ongeval ondergaat, is nog nooit precies vastgesteld", zegt Wilcox. Zij heeft weinig tijd want er staat een ski-week met familie in Oostenrijk voor de deur en een botsingsexperi ment is niet naar wens verlopen. Dat moet dus worden overge daan en het is al vrijdagmiddag. „Het is niet te hopen, maar als ik straks op de ski's tegen een boom of zo bots, en met rugpijn of nog erger in het ziekenhuis beland, kunnen ze daar nóg zul ke mooie foto's van m'n wervel kolom maken, maar daarop is alleen de situatie van dat mo ment te zien. Dus niet wat er nu precies met en in mijn ruggen graat gebeurde op het moment van die botsing." Dat laatste is waar het onder zoek van Wilcox, die daarin wordt bijgestaan door een me disch team van het nabij gelegen St. James' University Hospital, zich op richt. In de kunststof wervelkolommen die de laatste maanden naast die van de dode runderen worden gebruikt, is een geleiachtige stof gespoten om het ruggenmerg te simule ren. Videoframes Een geavanceerde videocamera staat bijna in het verlengde van een wervelkolom opgesteld en legt alle bewegingen op het mo ment van een 'ongeluk' met een snelheid van 4.500 beeldjes ('frames') per seconde vast. Dat is 180 maal zo snel als normaal. Elk beeldje vertegenwoordigt dus bijna éénvijf duizendste van een seconde. Op elk videoframe wordt overigens niet alleen de buitenkant van de wervelkolom opgenomen maar via glasfibe- roptiek (piepkleine lensjes die beelden via buigzame draadjes kunstglas (glasfiber) naar de ca mera sturen), ook wat er in de ruggenmergholte gebeurt. Daarin bevinden zich snelle druksensoren, die de spannin gen ten tijde van een 'ongeluk' registreren. Ook die meetgege vens worden op de videoframes weergegeven. Elk beeld bestaat dus uit momentopnamen en de bijbehorende meetgegevens naast of onder elkaar. „Een wervelkolombreuk, zicht baar op een röntgenfoto na een ongeval, leidt vrijwel altijd tot een operatieve ingreep om de spanning in dat deel van het ruggenmerg weg te nemen", zegt Wilcox. „Maar dat rönt- genbeeld kan maar een deel van het probleem tonen. Een opera tie lost dan vaak maar een deel van het ongemak op, of zelfs dat niet eens. Het beeld is pas com pleet als precies bekend is op welke wijze de breuk ontstond. Dat wordt onderschreven door het feit dat er gevallen van ern stige verlammingsverschijnse len ten gevolge van een ongeval bekend zijn, zonder dat er op de röntgenfoto's iets bijzonders waste zien." Onjuist „Uit onze proeven is herhaalde lijk naar voren gekomen dat de wervelkolom elastisch genoeg is om na een zware klap soms weer in de oorspronkelijke stand te rug te schieten. De schade aan het ruggenmerg is dan al aange richt, maar op de röntgenfoto's, waarop immers alleen de con touren van botten zichtbaar zijn, is geen afwijking te zien. De op basis van die foto's tot stand gekomen diagnose is dan onjuist." Het onderzoek van Wilcox en haar team, dat steeds meer in ternationale belangstelling ge niet, moet leiden tot een alge heel computermodel waarin alle mogelijke kwetsuren door toedoen van alle mogelijke on gelukken, waarbij de wervelko lom (in)direct betrokken is, zul len zijn opgenomen. Hoe lang het onderzoek nog duurt, weet Wilcox echter niet. Kosten „Het zal nog wel enkele jaren duren en de nodige tonnen kos ten", denkt ze. „Maar in Europa en de Verenigde Staten treden jaarlijks bij elkaar ongeveer 30.000 ernstige rugkwetsuren op, waarvoor per geval, alleen al in het eerste jaar na het ongeval, gemiddeld vier ton aan behan- delingskosten moet worden uit getrokken. Zelfs als die kosten met maar één procent verlaagd kunnen worden, heeft ons on derzoek zich al dik terugver diend. Maar de meerwaarde ervan zal straks veel groter blij ken te zijn. Zo lopen er honderd duizenden mensen rond met rugklachten, al dan niet na een ogenschijnlijk onbeduidend on gelukje, zonder dat de oorzaak duidelijk is. Een deel van hen zou straks best eens geholpen kunnen worden." GPD Biomechanisch ingenieur Ruth Wilcox bij een van haar onderzoeksobjecten. BLACKSBURG - Een Amerikaans bedrijf heeft varkens ge kloond die een gen missen waardoor hun organen minder snel zouden worden afgestoten als ze bij de mens zouden worden geïmplanteerd. David Ayares, directeur wetenschappelijk onderzoek van het in Blacksburg, Virginia gevestigde PPL Therapeutics, sprak van een belangrijke stap voorwaarts in de xenotransplantatie, ofwel het inbrengen bij de mens van dierlijke organen. Bij de gekloonde varkens ontbreekt een van de genen die er voor zorgen dat het menselijke immuunsysteem een felle te genreactie op gang brengt waardoor het dierlijk orgaan wordt afgestotenMaar het is nog niet zover dat varkens nu al als do nor gebruikt kunnen worden. Varkens zouden als donor kun nen dienen omdat hun organen ongeveer dezelfde afmetingen hebben als die van de mens. Het menselijke immuunsysteem reageert echter vijandig op een suiker waarmee varkensorga nen bedekt zijn. AP NEW YORK - Te veel van een in het lichaam voorkomend ei wit dat de ontwikkeling van kanker tegengaat, verkort het le ven. Dat blijkt uit een onderzoek bij muizen. Een groot aantal kankers ontstaat, ook bij mensen, doordat een anti-kanker gen zodanig is veranderd, dat het zijn functie niet meer kan uitoefenen. Het door het gen gecodeerde eiwit (p53-eiwit) kan daardoor niet meer worden aangemaakt. De stofwisseling van cellen raakt uit balans, met als gevolg dat cellen zich on geremd kunnen vermeerderen en een kankergezwel gaan vor men. Veel van dit eiwit zou alleen maar gunstig kunnen zijn. In een artikel in Nature laten Amerikaanse onderzoekers ech ter zien, dat muizen met een te veel van het anti-kankereiwit sneller oud worden dan muizen met een normale hoeveelheid. Hun levensduur neemt met zo'n 20 procent af. Volgens de on derzoekers remt het p53-eiwit de vermeerdering van stamcel len, die voor nieuw weefsel in onder meer de huid en de botten moeten zorgen. GPD DAVIS - IJzer en zink in de voeding houden de geest scherp, zo blijkt uit een studie van de universiteit van Californië in Da- vis. „In dit informatietijdperk is het op peil houden van onze mentale vermogens belangrijk. Voeding kan daarbij helpen", zegt voedingsdeskundige Mary Kretsch. Zij keek bij een groep mannen en wouwen tussen de 27 en 47 jaar naar de rela tie tussen ijzer en de mate van geestelijke concentratie. Zij vond steevast dat een lagere score op de intelligentietest di rect gekoppeld was aan een lager ijzergehalte in het lichaam. De groep mannen uit de ijzerstudie werd ook onderworpen aan een test met het mineraal zink. De vaardigheid om be paalde woorden te herinneren werd gekoppeld aan het zink- niveau. Na slechts drie weken van een zinkarm dieet liep die vaardigheid al terug. De wijwilligers die het minst presteer den hadden ook de grootste terugval in zink in hun bloed. GPD CHICAGO - Onderzoekers hebben bij een aantal Peruaanse mummies uit de tijd van voor de Spaanse veroveraars sporen aangetroffen van tuberculose (tbc). De ontdekking toont aan dat de ziekte al bestond voordat de Europeanen in de Nieuwe Wereld arriveerden. Hiermee wordt de opvatting ontkracht dat de Europeanen door het meebrengen van tbc en andere ziektes naar de Nieuwe Wereld medeverantwoordelijk waren voor een decimering van de inheemse bevolking op het Ame rikaanse continent. De wetenschappers onderzochten met röntgenstralen 205 mummies uit Chachapoyan, in de Peru aanse Andes. EFE door Peter de Jaeger NEW YORK - Roofdieren of predatoren zijn onmisbaar voor het voortbestaan van de biodi versiteit. Zo blijkt uit een studie op enkele eilanden in een groot meer in Venezuela. Deze vondst staat haaks op de gangbare the orie dat de beschikbaarheid van eetbare planten het aantal plan- teneters bepaalt en daarmee het aantal predatoren. Het onderzoek, beschreven in Science, is uitgevoerd door elf wetenschappers uit zeven lan den. Teamleider John Terborgh, van de Duke universiteit in Noord-Carolina (VS), waar schuwt voor verarming van bosecosystemen waar geen wol ven, lynxen of bergleeuwen meer voorkomen. De vegetatie van deze gebieden NEW YORK - Slapende vogels reageren veel intensiever op akoestische prikkels dan vogels die wakker zijn. Dat hebben Amerikaanse biologen van het California Institute of Tech nology tijdens een uitgebreid testprogramma waargenomen. In het vaktijdschrift Procee dings of the National Academy of Sciences beschrijven de we tenschappers hoe zij elektroden in de hersenen van zebra vinken bevestigden, om de activiteit van de zenuwcentra die op ge luidssignalen reageren te kun nen meten. Tegelijkertijd controleerden zij met een ence falogram de slaap- en waaktoe- stand van de vogels. Bi] het afspelen van gezang en geroep van andere zebra vinken, registreerden de elektroden bij de slapende vogels een sterke activiteit in het zenuwcentrum in de hersenen. Zo gauw de vogels wakker wa ren verminderde de hersenacti- viteit. Waarom de vogels in slaaptoestand een verhoogde hersenactiviteit vertonen, kon den de biologen evenwel niet verklaren. Zij vermoeden dat de aangeboren opmerkzaamheid voor geluidssignalen van de ei- gen soortgenoten zozeer in hun geheugen is ingeprent, dat zij daar zelfs tijdens hun slaap op reageren. GPD wordt armer en eenzijdiger. De onderzoekers bestudeerden tien kleine eilanden in het Lago Guri, een groot meer in Venezu ela. De eilanden, variërend van een halve tot acht hectare, wa ren sinds 1986 volledig geïso leerd door een hydro-elektri- sche omheining. „Een gebied van slechts enkele hectaren is te klein voor een roofdier dat leeft van gewervelde dieren", zegt Terborgh. Door afwezigheid van predato ren groeide het aantal planten etende dieren uitbundig tot het tien- of zelfs honderdvoudige. „Dat is al een sterk bewijs voor onze top-down theorie; wan neer de predatoren verdwijnen neemt het aantal planteneters explosief toe." Volgens het artikel in Science telden de eilanden tot 35 keer zoveel knaagdieren als op het vasteland en tien keer zoveel iguana's. De populatie bladsnij- dermieren was honderd keer die van het vasteland. Brulapen be reikten een dichtheid van dui zend per vierkante kilometer, terwijl die dichtheid op het con tinent hooguit veertig is. Door deze enorme toename in dicht heden zijn de planteneters ge dwongen hun dieet uit te brei den. Dit resulteert in een overexploi tatie van bepaalde bomen die onvermijdelijk het loodje leg gen. „De vegetatie staat op in storten. Soortenrijke bossen veranderen in een arme verza meling van planten die tegen een stootje kunnen. Hierdoor blijven alleen de taaie en ontzet tend giftige exemplaren over eind." Waarschuwing De onderzoekers zien in hun be vindingen een waarschuwing. Er zijn al voorbeelden te vinden waar het de verkeerde kant op gaat door afwezigheid van roof dieren. „De meeste predatoren in Noord-Amerika en Europa zijn al verdwenen uit de bosge bieden. Daarom leven er hier en daar boventallig veel reeën. Ei kenbomen krijgen hierdoor weinig kans zich te verspreiden, omdat de eikels worden opge vreten door deze dieren, evenals de zaailingen die in het voorjaar opkomen. Dat is in het voordeel van het aantal esdoorns en po pulieren, die eerst in de minder heid waren. Hierdoor ontstaat een eenzijdige bossamenstel- ling." GPD door John van Oppen WAGENINGEN - Als straks ergens in de wereld iets mis loopt in de voedselketen, mo gen ze van 'Wageningen' een antwoord verwachten. Prof. dr. Aalt Dijkhuizen, de nieuwe topman van Wageningen Uni versiteit en Researchcentrum, wacht een enorme uitdaging. In Brussel geniet hij reputatie als 'een deskundige met visie, die de Europese Unie als een van de eersten heeft gewaar schuwd voor de risico's die kle ven aan de intensieve wijze waarop hier vee wordt gehou den'. In Wageningen is hij 'die hoogleraar die met speels ge mak geldstromen weet te ge nereren'. In Boxmeer, waar hij nu nog de hoogste baas is van het beursgenoteerd bedrijf Nutreco, zeggen ze dat hij 'als geen ander in staat is mede werkers te stimuleren'. Prof. dr. ir. Aalt A. Dijkhuizen (48) lijkt een evenwichtskuns tenaar op het snijvlak van be drijfsleven, wetenschap en po litiek. Dat is maar goed ook, want uitzonderlijke kwalitei ten in drie verschillende disci plines heeft hij hard nodig, wil hij slagen in zijn missie als nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen Universiteit en Researchcen trum. Met 7000 werknemers en 4500 studenten is dit een van de gro tere instellingen in Gelder land. Maar daarmee is het geen provinciaal instituut. Integen deel, geen universiteit in Ne derland is net zo internatio naal gericht als Wageningen. Maar om dat in de toekomst zo te houden, moest 'de LU' de voorbije vijf jaar wel door een turbulente periode van reor ganisatie en heroriëntatie heen. Omvorming Wat eerst nog een puur bol werk voor de landbouw was, is in die periode omgevormd en gekoppeld aan andere onder zoeksinstituten. Dat gebeurde allemaal onder de leiding van prof. dr. Cees Veerman, die zijn taak nu ook foi'meel juridisch voltooid weet en de volgende ronde in de strijd om interna tionale erkenning, graag aan Dijkhuizen laat. In de periode-Veerman is 'Wa geningen' getransformeerd van typische 'landbouwuni versiteit' tot 'breed kenniscen trum' op het terrein van de voedselketen tussen plant, dier en mens. Alle opleidingen en onderzoek zijn voortaan ge richt op 'de voedselkolom', in de breedste zin van het woord - dus op voedselveiligheid, ge zondheid én de groene ruimte waarin de productie moet plaatsvinden in samenhang met natuur, recreatie, wonen en toerisme. Met het oog daarop is Wage ningen doelbewust omge vormd tot een juridisch sa menwerkingsverband tussen een universiteit, enkele be leidsgerichte onderzoeksinsti tuten en enkele meer marktge richte praktijkonderzoeksin stituten. Wereldwijd is dat een tamelijk zeldzame constructie en aan Dijkhuizen is nu de taak om dat allemaal soepel te laten draaien, als hij met in gang van 1 maart 2002 aan de Aalt Dijkhuizen, de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen Universiteit en Researchcentrum. foto GPD slag gaat. Op dit moment is hij nog topman van het Nutreco- concern, dat wereldwijd de eerste viool speelt op markten van viskweek en van hoog waardige voeding voor vee en vis. Dijkhuizen, zoon van een melkveehouder, geniet inter nationaal echter vooral repu tatie als expert op het gebied van dierziekten en de preven tie daartegen. Hij waarschuw de in het verleden stelselmatig voor de grote risico's die kle ven aan de intensieve manier waarop het vee in Europa wordt gehouden, zelfs nog vóór de recente uitbraken van bse, varkenspest en mond-en klauwzeer. Vorig jaar was hij ook lid van de commissie Wijf fels die, na de mkz-crisis, een rapport uitbracht om minister Brinkman te adviseren over nieuwe richtingen en oplos singen voor "de landbouw in brede zin. Zeker bij kwesties op dit niveau, wil Wageningen in de toekomst een hoofdrol spelen. Veeziektes Dijkhuizen promoveerde in 1983 op een proefschrift over de economische aspecten van veeziektes. In 1992 werd hij in Wageningen benoemd tot hoogleraar in dat vakgebied. Vanwege die deskundigheid werd hij gevraagd als lid en ge kozen tot vice-voorzitter van het wetenschappelijk comité voor diergezondheid en wel zijn van de Europese Unie. In die functie adviseerde hij de ministers van landbouw van de Europese Unie over het te voeren beleid. Tijdens zijn hoogleraarschap in Wageningen wist Dijkhui zen op basis van externe finan ciering een onderzoeksgroep op te bouwen van bijna dertig mensen. De meeste middelen kwamen van nationale en in ternationale (semi)-over- heidsinstellingen die zich, met Dijkhuizen, terdege bewust waren van de risico's van de in tensieve veehouderij. Daar naast wist hij zowel farmaceu tische als productie-georiën teerde bedrijven te interesse ren voor het onderzoek. In sep tember 1998 werd Dijkhuizen opgenomen in de top van Nu treco, over twee maanden gaat hij terug naar Wageningen UR om deze instelling verder vorm te geven. GPD Uur euro heeft geslagen. Daarmee is in de twaalf eu rolanden definitief een einde gekomen aan de oude waarden en daardoor zijn ook veel verza melaars voor een keuze komen te staan. Wat nu te doen? Door gaan op de oude vertrouwde weg, of iets anders kiezen. Voor velen is die oude weg de traditionele landenverzame- ling, in het bijzonder natuurlijk die van Nederland. Maar op ver enigingsavonden was de laatste jaren nogal eens te horen dat men met de komst van de em-o een punt achter die collectie wilde zetten. Het is echter twijfelachtig of dat nu ook wer kelijk gaat gebeuren. Vermoe delijk niet, want de doorgewin terde filatelist stopt niet één twee-drie. Of er worden nieuwe wegen gezocht. Voor wie toch wil stoppen met zijn landenverzameling hier en kele suggesties om iets nieuws op te zetten: een collectie van zegels met dubbele waarden, die de EMU-landen in de over gangstijd hebben uitgegeven, eventueel aangevuld met zegels die de komst van de euro hebben aangekondigd; een verzameling van alleen permanente zegels in euro's van de twaalf eurolan den, of kiezen voor een beperkte motief- of thematische verza meling van zegels (bijvoorbeeld alleen vervoer/verkeer en ste den/dorpen, of flora/fauna en sport) die door de eurolanden worden uitgegeven, of als u dat te beperkt vindt desnoods uit gebreid met de overige West- Europese landen. Bijna elke zegel die wordt uitge geven is namelijk in een catego rie onder te brengen. Neem bij voorbeeld de eerste Duitse ze gels in euro waarden die 10 janu ari uitkomen. Een aanvullende zegel van 56 26 (er staat geen c aangegeven op de zegels) op de reeks Für den Umweltschutz, deze keer gewijd aan het Inter nationale jaar van de bergen 2002 (thema's: milieu en land schappen): het duizendjarig be staan van Stadt Bautzen (56), gebouwen (steden/dorpen); de honderdste geboortedag van de verzetsman en verdacht geeste lijk leider van de aanslag op Hit- Ier (20 juli 1944), Hans von Dohnanyi (1902-geëxecuteerd op 9 april 1945), 56, portret (the ma: WO II); invoering van de eu ro (56), euroteken (euro); tole rantie (56, maatschappij) een schutting met twee pijlen die naar een hart wijzen waarin het woord Toleranz. In de afgelopen jaren hebben al veel verzamelaars gekozen voor het motief- en/of thematisch verzamelen. Een gebied dat schier eindeloze mogelijkheden biedt. Zo bracht Thema, het blad van de Nederlandse Ver eniging voor Thematische Fila telisten, in haar jongste num mer een overzicht van maar liefst 102 categorieën. En wie eenmaal een onderwerp heeft gekozen kan blijven speuren, niet alleen in het heden, maar ook in het verleden. Daarnaast hebben zich de laatste jaren twee bijzonder interessante ge bieden aangediend: de gemeen schappelijke uitgiften en het werelderfgoed. Zoals in de vorige rubriek ge meld zijn er de afgelopen week acht nieuwe Beatrixzegels ver schenen, twee zakelijke zegels en één bijplakzegel van 12 euro cent. Van de Beatrix- en zakelij ke zegels zijn de oplagen onbe paald, van de bijplakzegel zijn 3 miljoen stuks aangemaakt. Of J Q. Op 28 januari verschijnt een tweede bijplakzegel. Met deze zegel in de waarde van 2 euro cent kunnen overgebleven ze gels van 80 cent worden ge bruikt voor frankering naar 0,39, het tarief voor een binnen landse brief tot 20 gram. Op de rode zegel, net als op de 12c-ze- gel een patroon van letters NL. Van deze zelfklevende zegel be draagt de oplage 1,5 miljoen. Hero Wit

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2002 | | pagina 27