Soms is 't nog makkelijker as in 't 'Ollands
Stad overleefde
ramp na ramp
mm
Axel
luchtfoto Aero Lin Photo
Naam: Axel
Ligging: In Oost-Zeeuws-Vlaanderen
Ontstaan: Van de naam Axel wordt al voor 991 gewag gemaakt. De stad kreeg in 1183 stadsrechten, maar sommige historici houden het op 1213
Inwonertal: 8337
Monumenten: Op wat oude boerenwoningen en de gerestaureerde molen na geen
Bijzonderheden: Axels geschiedenis is goed gedocumenteerd. Veel is te zien in het streekmuseum in de Noordstraat
De bestuurders van Axel hadden het er de voorbije maanden toch
een beetje moeilijk mee en zij niet alleen. Ook de bevolking van
één van de oudste nederzettingen vond het toch wel spijtig dat de
naam Axel door de herindeling verloren zou gaan als aanduiding
voor een bestuurlijke eenheid. Goed, de naam van de stad blijft wel
iswaar bestaan, maar dat is toch een beetje mager. Want laten we
wel wezen; het grote Terneuzen zou zonder Axel nooit geboren zijn.
Amper een halve eeuw geleden was dat Texmeuzen (de neus van het
land van Axel) nog een gat, lag de grootste fabriek van Zeeuws-
Vlaanderen (de l'Azote, nu Hydro Agri) nog op Axels grondgebied
en telde Axel ook als havenplaats nog mee. Om maar niet te spreken
van de handel. De Axelse weekmarkt was tot begin jaren '80 van de
vorige eeuw dé markt bezuiden de Westerschelde. Belgen deden en
masse hun inkopen in Axel. Ook de plaatselijke midden-en klein -
sector had een omvang die toen beduidend groter was dan nu.
De devaluatie van de Belgische frank deed Axel als verzorgend cen
trum erg veel kwaad. De klad kwam erin. De Belgen bleven weg, de
markt en het plaatselijk winkelaanbod verschraalden. 1982 was
een rampjaar, maar het oude stadje heeft er wel meer gekend en -
wat belangrijker is - altijd overleefd. In 1248 werd het verwoest, in
1295 ging het in vlammen op, in 1330 werd het plaatsje geplunderd
door de Gentenaren, die later die eeuw nog eens langskwamen. In de
Tachtigjarige Oorlog was de stad een speelbal in handen van de
Geuzen en de Spanjaarden. Prins Maurits veroverde de stede Axel
in 1586 (veel vroeger dan de overige Zeeuws-Vlaamse steden) en het
is dan ook niet verwonderlijk dat de stad in het grensland een bol
werk werd van de Reformanten. Dat zou het altijd blijven. In de
19de eeuw werd in de stad kerkgeschiedenis geschreven. Afschei
dingen werden in Axel bedacht en geïnstitueerd.
Axel is en bleef altijd een Oranjestad, Dat blijkt niet alleen op de ko
ninginnedagen. Toen begin vorige eeuw de Belgen dachten Zeeuws-
Vlaanderen zomaar te annexeren werd - natuurlijk in Axel - een an
ti-annexatiebeweging opgericht die in korte tijd heel Zeeuws-
Vlaanderen wist te mobiliseren. Zeeuws-Vlaanderen bleef Neder
lands grondgebied. Maar Axel bleef Axel niet. Na de Tweede We
reldoorlog, die de stad overigens niet onberoerd liet, veranderde het
aanzicht van het oude plaatsje aanmerkelijk. De vestingwerken
werden, voor zover dat eerder al niet gebeurd was, geslecht, de
spoorlijn verdween uit de stad en het grote centrale plein werd lang
zaamaan volgebouwd. Naar het westen, noorden en oosten groeide
Axel uit. Naoorlogse nieuwbouwwijken. Sommige rap gebouwd en
inmiddels al geherstructureerd, andere ruimer, met veel groen en
bungalows. Ook de traditionele Axelse boerenklederdracht ver
dween, sneller dan aan de overzijde van de Westerschelde.
Conny van Gremberghe
woensdag 7 november 2001
Kiek, zegt ze, dcio kriüge k'ik
noe 'n bitje de schiite van
ee. Danproat'n z'Ollans teeg'n
udder kinders en gewoon dia
lect tegen mekaore. Aan het
woord is de moeder van Tessie
Haverbeke uit IJzendijke. En ze
vertelt in een paar zinnen hoe
sommige ouders het dialect niet
doorgeven aan hun kinderen en
zelf een soort tussentaaltje gaan
spreken. Een soort 'Ollands en
dan vraogen de kinders: Wat be
doel je noe eigenlijk, moeder?
In de landelijke Biervlietse
Ameliapolder, niet ver van de
plaats waar Willem Schorer
ruim twee eeuwen geleden zijn
oog liet vallen op zijn laatste
rustplaats, woont Tessie Haver
beke. 'Aoverbeke zegg'n de
mèns'n 'iere en daomee uut. Ve
der gêên komedie. Zegg'n zó a 't
is, recht voo je raope. M'è wud-
der ommerst gêên vreemde
woord'n nódig. Belnêênt joen
gen, d'as allemaole van de leste
jaor'n, zegt een man die lekker
in 't naojaorzonnet je zit te lezen
op 't bankje bie Schoorsgraf. Al
licht kent die Tessie. Jao, die rie
mee 'npèèrd. Jao, zo'n Belgs
trekpêêrd, mee zóó'n 'alflange
stèèrt.Ajao, da's ook zó iets ee.
De pêêr'n goengen weg en dao
kwaom'n trekkers. Gêênpèèrd
mee te zien ee, in de polders. En
noe komm'n die wee trug. Mao
wie gaot die beslaon ee? Kanne
hie 't? En de man kijkt me eens
aan. Ik schud nee. Da dochte kik
wejoeng'n. An'k zó 's naoj'n
'andjes kieken. Zeeker 'npenne-
lekker?
Tessie zit in Oostburg op
't Zwincollege in vier havo. Nog
twee jaartjes en dan 't landje uit.
naar de Hogere Agrarische
School, de Has. In Den Bosch of
Gent. Tessie houdt van de pol
der en het boerenleven. Vandaar
dat paard. En in die richting
gaat ze verder. Vanavond treedt
ze in Oostburg op in de biblio
theek. Tijdens een vertelavond
voor West-Zeeuws-Vlaanderen.
Samen met haar Schoondijkse
vriendin Hanna Risseeuw. Voor
Tessie is het haar première. Sa
men met Hanna heeft ze haar
optreden uitvoerig besproken
en gerepeteerd. Allicht za 't we
lukk'n. Dialect en tonêêl. Da
binn'n twee dieng'n die ze gèèrn
doet en zeg noe zelf: Waje gèèrn
doet da doe je vee. Mao jao, tuus
luk da allicht vee beter dan in 'n
grööte zaole ee. Mee al da volk
d'rbie. Of is 't noe net andersom.
Dat deu da volkjuust nog beter
gaot, nog schóónder wóör.
Hanna heeft wat meer toneeler
varing. 'n Paar jaar geleden al
opgetreden in Groede, in de Lu
therse kerk. Die was toen eigen-
lijknog niet officieel geopend na
de restauratie. En natuurlijk ge
speeld bij de Plattelanders, vo
rig j aar nog in Jacobs weg 6 9het
stuk dat avonden en avonden
voor een volle zaal in het Oost-
burgse Ledeltheater zorgde.
Ook Hanna heeft weinig moeite
met dialect spreken en toneel
spelen. Anders zit je natuui'lijk
niet bij de Plattelandex'S. Op dit
moment staat daar Annatafka
op de rol. In vuufHaovo, zegt ze,
als we vragen in welke klas ze
zit. Nêê, wa 'k nao de grööte va-
kansie gaon doen, da weet 'k nog
nii. 'k Gaon êêst maor 's m'n Ha-
ovo 'aol'n en dan zien me wè
wee. Jao, messchiens gaon 'k
toch wè deulèèr'n en dan moe je
de provincie uut. Me zien wè.
Hanna is wat dat betx-eft niet
ovexhaast. Net als veel middel
bare scholieren weet ze dat de
kans gx-oot is, dat ze voor een
vervolgopleiding naar de Rand
stad moet. Kijk maar zondag
avond. De boot zit vol met scho
lieren en studenten die er een
week op uit trekken. En vrijdag
middag komen de eersten al
weer terug. Geen gezeur, het is
nu eenmaal zo.
En tweetaligheid geen pro
bleem. Jao, bie mii. Kunn'n jud
der me strekjes van de bóót kom
m'n op'aol'n? Nêê, 'k zitt'n d'r
nog mao net op. Me ligg'n 7iog in
Vlissieng'n. Alli, toe zó dan ee?
En het mobieltje wordt opge
borgen en de nieuwtjes van de
afgelopen week en het komend
weekend worden uitgewisseld.
Zo gaat dat met de jeugd, die in
'Olland zitt'n om dao te stu
deert.
Nee, vanavond zullen die er niet
bij zijn in Oostburg. De afgelo
pen weken werden de vertel
avonden in Zeeuws-Vlaanderen
goed bezocht. George Spon-
selee, de man die achter de ver
telavonden zit in het Land van
Hulst, is heel tevreden op de op
komst de laatste weken. Maar
ook over de inhoud van de ver
halen. Sinds de cui'sus Verhalèn
Vertellen in Dialect, van afgelo
pen winter, is het aantal vertel
lers sterk toegenomen. ,,Er zijn
meer dan dertig cursisten ge
weest en ondertussen is er heel
wat aanhang bijgekomen. Van
mensen die wegens tijdsgebrek
de cursus toen niet konden vol
gen. Of daarna enthousiast ge
worden zijn. We krijgen nu ei
genlijk het probleem, dat er
zoveel vertellers zijn, die op
zoek moeten naar een goed
streekverhaal. Daarom denken
we op dit moment plannen uit,
een cursus kox-te verhalen
schx-ijven, op te zetten. Binnen
kort gaan we daar een reclame
campagne voor maken", aldus
een enthousiaste Sponselee, die
zo nu en dan ook graag eens ach
ter de microfoon staat om zijn
vérhaal te vertellen.
Hanna en Tessie komen niet met
een eigen verhaalDat is zowat
het enige wat ze d'r van willen
loslaten, 't Êêt Beukennootjes.
En, m'n 'èn d'rsaom'n flienk an
getrokk'n. Nao schooltiid
binn'n me d'r an bezig gewist en
ook in 't weekend. En jao, 't gaot
eigenlijk van z'n eigen ee. Soms
Agenda
*In de bibliotheek van Oostburg
is vanavond, 7 november, een
vertelavond. Daaraan werken
mee Hanna Risseeuw en Tessie
Haverbeke, Peter Quaak en Na
than van der Hooft, A. de Smet-
Coinelis, Gerrit de Meijer, Ria
Verpalen en Jenny Roosendaal.
Aanvang 20.00 uur. Entree 5,-,
inclusief een consumptie in de
pauze.
*Morgenavond, 8 november, is
er een vertelavond in de biblio
theek van Sas van Gent. Aan het
woord komen Sankie Koster,
Kees de Kubber, Thea de Brui
ne, Cyriel Peeters, Sylvia Ver-
beeke en Pascal Gadellaa. Aan
vang 19.30 uur. Entree 5,-,
inclusief een consumptie in de
pauze.
Zaterdag 17 november is t'r
een aèven mie verhalen en to
neel in 't Kerkje vanEllesdiek.
D'r bin verhalen van Cees de
Meester, Frans Pieters en Engel
Reinhoudt en toneêl van Jopie
Minnaard 'espeeld deur toneêl-
groep Ad Hoe. Aanvang 20 uur.
Entree 15,-
Zondag 18 november is er van
af 14.30 uur een Oecumenische
bieeênkomst in 't kerkje van El-
lesdiek. Thema: tied.
is 't nog makkelijker as in 't 'Ol
lands.
Naast het dialect hebben de
meisjes ook de paai'densport als
gemeenschappelijk hobby.
Hanna op d'r haflinger; Tessie
op d'r Belgse knol. Kiry, zó êêt
die. Nêê da 's gêên naome van de
ze kanten. In hun vrije tijd kan
je ze zien rijden in de buurt van
IJzendijke en Schoondijke, Op
wegen en dijken. Ah, die meiden
die komm'n d'r wèjoeng'n, zegt
de man op het bankje bij Scho-
rersgraf als ze groetend voorbij
galopperen, die binn'n nog
joengk ee en 'k zien da toch lie
ver dan die meiden op zóó'n
snelle scooter. Die binn'n zóó
verbie ee?
Rinus Willemsen
Tessie Haverbeke (links) en Hanna Risseeuw doen vandaag mee aan een vertelavond in dialect in Oostburg.
foto Charles Strijd
