PZC
Als het groene gras oranje
is
Leren horen als een ongeboren baby
Haarverlies door medicijngebruik
12
Veel Nederlanders zien lang niet alle kleuren
Koffie helpt tegen hoofdpijn
Eerste hoogleraar reumachirurgie
Schimmel in tarwe niet schadelijk
Nachtwerk vergroot kans kanker
Verbod salmonella-ei
vooral bedoeld
voor zorginstellingen
maandag 5 november 2001
door Corine vari Zuthem
HENGELO - Bijna tien procent van de
Nederlanders is kleurenblind. Ze ne
men bepaalde kleuren niet waar, on
derscheiden het verschil niet tussen
rood en groen of zien in het ergste geval
helemaal geen kleuren. „Ik neem altijd
iemand mee als ik kleren ga kopen, om
dat ik anders met de gekste combina
ties thuiskom."
Het gras is voor hem oranje. De blaad
jes aan de bomen ook. En de kleuren
van een verkeerslicht zij n voor hem van
boven naar beneden: geel, geel en wit.
Jan Knupker (81) is kleurenblind. Hij
heeft vooral moeite met de kleuren
rood en groen, en alles wat daarvan af
geleid is. Rood ziet hij meestal als fel
rood, maar de rode appels in een groene
boom vallen hem niet op. „Dat rood
wordt dan als het ware weggefilterd,
doordat de bladeren van de bomen voor
mij oranje zijn."
Rode blos
Donkergroen ziet hij weer wel, al om
schrijft hij dat als „olijfgroen". Boven
dien is het voor hem lastig om bijvoor
beeld het onderscheid te maken tussen
roze, violet en paars. Dat noemt hij al
lemaal „een beetje blauwachtig",
evenals de rode blos op iemands wan
gen.
De aandoening kwam aan het licht
toen hij als kind tij dens het spelletj e „Ik
zieik ziewat jij niet ziet en het heeft de
kleur van..." door de mand viel. „Want
ik zag veel meer voorwerpen voor
blauw aan dan een ander."
Inmiddels weet hij dat als het bovenste
verkeerslicht gaat branden, hij moet
stoppen. Maar toen hij onlangs in de
Amerikaanse staat Florida in een
huurauto reed, zorgde zijn kleuren
blindheid opnieuw voor verwarring
toen bleek dat de verkeerslichten daar
niet boven elkaar, maar naast elkaar
staan.
Bijna tien procent van de Nederlanders
is kleurenblind. De aandoening komt
veel meer voor bij mannen (ongeveer 8
procent) dan bij vrouwen (0,4 procent).
Dat komt doordat de eigenschap die
bepaalt of je kleurenblind wordt op
hetzelfde chromosoom zit als de eigen
schap of je man of vrouw wordt. Daar
naast zijn er een heleboel mensen die in
lichte mate kleurenblind zijn, maar dat
zelf niet weten. Vaak komen ze daar pas
achter als ze een kleurentest doen.
Omdat iedereen de kleur van het gras
groen noemt, doet iemand die kleuren
blind is dat ook. Pas in heel specifieke
situaties ontdekken deze mensen dat ze
een ander soort groen zien. „Als kind
zag ik ook de kleur van het gras voor
groen aan", zegt Jan Knupker. „Want
gras is groen, zo had ik dat geleerd.
Maar toen ik aan iemand vertelde dat
dat voor mij dezelfde kleur was als de
wimpel van de vlag, kwam ik erachter
dat anderen die Meur oranje noemen."
„Kleurenblindheid komt veel meer
voor dan we denken", zegt Tom Bakx,
oogarts in het Streekziekenhuis Mid
den Twente in Hengelo. „Een afwijking
in het kunnen onderscheiden van Meu
ren begint eigenlijk al met de discussie
of iets donkerblauw is of paars. En hoe
vaak komt het niet voor dat de één iets
blauw vindt, terwijl de ander het groen
noemt? Dat betekent dus dat één van de
twee al in zeer lichte mate een afwij
king heeft."
Mensen die Meurenblind zijn nemen
bepaalde kleuren niet waar, onder
scheiden het verschil niet tussen rood
en groen of zien in het ergste geval hele
maal geen Meuren. Eigenlijk is Meu-
renblindheid niet de goede benaming,
want er zijn maar heel weinig mensen
die helemaal geen Meuren zien. De
term Meurenzinstoornis beschrijft be
ter wat er aan de hand is, namelijk een
verminderd vermogen tot het zien en
onderscheiden van één of meerdere
Meuren. Daarnaast is er een Meine
groep mensen die alle kleuren waar
neemt als één willekeurige Meur (mo-
nochromasie).
In veruit de meeste gevallen is kleuren
blindheid aangeboren en komt het aan
beide ogen voor. Maar de afwijking kan
ook op latere leef tij d ontstaandoor be
schadiging van de oogzenuw, bijvoor
beeld als gevolg van multiple sclerose,
diabetes of medicijnvergiftiging. In
zulke gevallen, waarbij de aandoening
ook aan één oog kan voorkomen, is de
Meurenblindheid meestal van tijdelij
ke aard, zegt Bakx.
Er bestaat geen geneesmiddel tegen
Meurenblindheid. In de meeste geval
len vormt de aandoening echter geen
ernstige belemmering voor een nor
maal leven. „Ik word er natuurlijk re
gelmatig mee geconfronteerd, maar in
de loop der j aren heb ik er wel mee leren
omgaan", zegt Jan Knupker. „Ik weet
nu eenmaal niet beter. Wel moet ik er
altij d voor zorgen dat er iemand met me
meegaat als ik nieuwe Meren ga kopen,
anders kom ik met de gekste combina
ties thuis." GPD
Bijna tien procent van de Nederlanders is kleurenblind. Zij zien het verschil niet tussen rood en groen.
foto Werner Rauwerdink/GPD
CHICAGO - Cafeïne kan hoofdpijn sneller verlichten dan een i
van de meest gebruikte medicijnen hiertegen, ibuprofen
Combinatie van beide middelen werkt het beste. Zo blijkt uit
een studie van de Diamond Clinic in Chicago.
Het onderzoeksteam keek naar 345 mensen die minstens drie
keer per maand ernstige hoofdpijnaanvallen hadden. De pa
tiënten waren opgedeeld in vier groepen en mochten twee we
ken voor aanvang van de studie geen koffie drinken.
De deelnemers kregen als therapie twee maanden lang alleen
400 milligram ibuprofen, een combinatie van 400 mg ibupro
fen en 200 mg cafeïne, alleen 200 mg cafeïne of een placebo.
Uit de studie blijkt dat 58 procent van de proefpersonen die
uitsluitend het gebruikelijke geneesmiddel of alleen de ca-
feïnedosis - die overeenkomt met een flinke kop koffie - kre
gen, minder last hadden van hoofdpijn. De cafeïnegebruikers
voelden de verlichting een half uur eerder. Het team bestu
deert nu of cafeïne ook helpt bij migraine. GPD
AMSTERDAM - Aan het Medisch Centrum van de Vrije Uni-
versiteit in Amsterdam is vorige week dr. R. Pöll benoemd tot
hoogleraar orthopaedie, in het bijzonder reumachirurgie. Hij
is hiermee de eerste hoogleraar reumachirurgie in Nedexiand.
De reumachirurgie heeft de afgelopen jaren een grote ontwik
keling doorgemaakt. In steeds meer gevallen is het nu moge
lijk om met een operationele ingreep de lichamelijke situatie
van een reumapatiënt te verbeteren.
Naar schatting een op de tien Nederlanders heeft een vorm
van reuma; in totaal 1,6 miljoen mensen. Jaarlijks worden ge
middeld 140.000 nieuwe gevallen van reuma vastgesteld.
ANP
DEN HAAG - De schimmel deoxynivalenol (DON) die van
nature soms in tarwe voorkomt, levert een zeer gering risico
voor de gezondheid op. Dat stelt de Gezondheidsraad in een
advies aan de ministers Borst van Volksgezondheid en Brink
horst van Landbouw.
Ondanks het kleine risico vindt de raad DON toch een onge
wenste stof in voedsel. Een oogst tarwe die een te hoog DON-
gehalte bevat, kan beter niet worden geconsumeerd door
mensen.
De departementen hadden de Gezondheidsraad gevraagd uit
te zoeken wat het risico was, omdat in 1999 in drie graanmon-
sters teveel giftige schimmels waren ontdekt. Het ging in dat
jaar om de graanoogsten uit 1997 en 1998, waarbij de schim
mel door natte weersomstandigheden in West-Europa flink
was opgebloeid. ANP
SEATTLE - Vrouwen die veelvuldig nachtdiensten draaien,
hebben mogelijk zestig procent meer kans op borstkanker.
Volgens onderzoek van het Fred Hutchinson onderzoekscen
trum voor kanker in het Amerikaanse Seattle heeft dat ver
hoogde risico te maken met licht. „Blootstelling aan licht
tijdens de nacht kan het risico op borstkanker vergroten,
doordat het de natuurlijke nachtelijke productie van het hor
moon melatonine kan onderdrukken", aldus een van de on
derzoekers. Minder melatonine kan er volgens hen voor zor
gen dat de eierstokken meer oestrogeen gaan produceren. Het
ontstaan van borstkanker staat weer in verband met de pro
ductie van dit vrouwelijke geslachtshormoon.
Het zal overigens nog even duren voordat artsen vrouwen
gaan ontraden om 's nachts te werken. De relatie tussen nach
telijk licht en borstkanker is nog niet onomstotelijk vast ko
men te staan. Zo zou ook stress een rol kunnen spelen bij het
ontstaan van de ziekte.RTR
door Sander Grootendorst
ZUTPHEN - Een ongeboren baby luis
tert al naar de stem van moeder. Maar
die stem binnen in die buik klinkt an
ders, veel hoger dan voor de buitenwe
reld. Het kindje is erop gespitst; het ne
geert al de andere geluiden die het in
zijn binnenwereld hoort. En als het
eenmaal ter wereld is gekomen, her
kent het de stem. Al is het even wennen,
want moeder klinkt opeens een stuk
dieper. Maar die hoge tonen zijn er ook
nog: veilig en vertrouwd.
Op dit idee heeft de Franse KNO-arts
prof. A. Tomatis een therapeutisch sys
teem gebaseerd en bij het Thaleia Insti
tuut in Zutphen werkt Manja van
Wijnkoop ermee. Ze maakt gebruik
van een apparaat dat er uitziet als een
aangepaste cassetterecorder. Ook de
koptelefoon is anders. Hij heeft zoals
gewoonlijk twee uiteinden die over je
oren moeten, maar wie het ding opzet,
voelt ook boven op zijn hoofd een knop
je drukken.
„Dat is voor de botgeleiding", legt Van
Wijnkoop uit. „Als ergens geluid
Minkt, hoor je het eerst met je botten.
Die geven een signaal: hé, daar komt
iets aan. Daarna volgt de luchtgelei-
ding." Met het apparaat, ook wel het
'elektronisch oor' genoemd, kan de tijd
tussen de eerste bot-opvang en de eer
ste ooi-opvang - normaliter is die ex
treem kort - worden verle- igd.
Het is een van de 'trucjes die de thera
peut dankzij het apparaat kan inzetten
om de luistervaardigheid te verbete
ren. Helemaal van voren af aan leren
luisteren, daar gaat het om. Zoals een
baby in de buik van een moeder. Van
Wijnkoop heeft de stem van de moeders
opgenomen die voorlezen uit 'De Meine
Prins'. De machine kan de lage tonen
eruit wegfilteren. Voor de luisteraar
blijven de hoge tonen over
Verder terug naar af kan een therapeut
niet gaan. Daarkomtbij dat verbeterde
waarneming van hoge tonen je meer
energie geeft, zegt Van Wijnkoop.
Langzamerhand worden de lage tonen
toegevoegd. De luisteraar beleeft nog
maals wat erbij zijugeboorte en de eer
ste dagen daarna door .hem heenging.
Voor de meeste mensen is dat proces
ooit verlopen zoals het moet:
probleemloos.
Maar voor een baby waarvan de
moeder tijdens de zwangerschap met
fysieke of psychische moeilijkheden
kampte, is het contact met moeders
binnenstem niet zo vanzelfsprekend
geweest. Het Thaleia Instituut biedt
een tweede kans. Daarnaast is er een
categorie kinderen voor wie het even
wicht in hun leven door andere oorza
ken is verstoord. „Kinderen die een
deuk hebben opgelopen", zegt Van
Wijnkoop. Kinderen met incest-erva-
ringen blijken baat te hebben bij de To-
matis-methode. „En autistische kinde
ren worden er vaak een stuk rustiger
door."
Stimuleren
Het oor. Tomatis heeft er boeken over
volgeschreven en ook Manja van Wijn
koop, die van huis uit pedagoge is, kan
boeiend vertellen over de manier waar
op geluiden tot ons komen en wat wij
daar vervolgens mee doen. Over het
wezenlijke verschil tussen horen en
luisteren. „Het verkeer buiten hoor ik
tijdens dit gesprek niet of nauwelijks",
zegt ze, met een blik op een drukke
straat. „We zijn in staat ons te concen
treren op de geluiden die we willen ho
ren. Daar gaan we dan vervolgens naar
luisteren."
Ze vertelt over het middenoor, waarin
de gehoorbeentjes liggen: „Met het ap
paraat kunnen we de spiertjes van het
middenoor stimuleren om zich in te
spannen. Dat is eigenlijk fysiotherapie
van het oor." En ze vertelt over de evo
lutie: dat het gehoor, het waarnemen
van geluiden, al in een heel vroeg stadi
um van de ontwikkeling van het die
renrijk gecombineerd werd met het
evenwichtsorgaan, dat beweging en
Een elektronisch oor: Afke (9) speelt met Nel Straathof, assistente bij het Thaleia Instituut in Zutphen, het spelletje 'vier op
een rij'. Ze luistert via de koptelefoon naar muziek van Mozart waaruit de lage tonen zijn weggefilterd.
foto Ab Hakeboom/GPD
houding coördineert. Bij de mens is het
verband tussen beide organen heel
hecht. Goed kunnen horen en luisteren
draagt bij aan een evenwichtig leven.
Je zou het de basisgedachte van Toma
tis kunnen noemen.
De luistersessies zijn niet in een mid
dagje gepiept. Je bent er vijfentwintig
dagen mee kwijt. „Dat lijM veel, maar
kinderen komen hier toch voor hun ple
zier." Levend bewijs is Afke (9). Ze
vond dat luisteren zo aangenaam, dat
ze na de therapie nog eens terug wilde
komen. Ze zit samen met Thaleia-me-
dewerkster Nel Straathof een spelletje
te doen, terwijl ze met een koptelefoon
op het hoofd luistert naar muziek van
Mozart. Op eigen verzoek. Ze wordt er
rustig van. Haar moeder ook. Die is in
een andere kamer aan het breien.
Naast de moederstem is een belangrij
ke rol weggelegd voor Mozart. Van
Wijnkoop: „Van Mozarts muziek blijft
veel overeind als je de lage tonen eruit -
haalt. Veel meer dan bij andere compo
nisten. Mozart moet een hele mooie
luistercurve hebben gehad, zegt Toma
tis. En het is geen muziek met een grote
emotionele lading, zoals de romantici.
Het is natuurlijk niet de bedoeling dat
je hier komt luisteren en daar melan
choliek van wordt." GPD
Van vandaag maandagtot en met 10
november wordt de landelijke Week
van het Oor gehouden.
door Henri Brandenburg
Hoe weten we of haaruitval
het gevolg is van het ge
bruik van een bepaald genees
middel'? Dat is niet eenvoudig
vast te stellen, en dat geldt voor
alle bijwerkingen van medicij
nen die niet al te frequent optre
den. Alleen de bijwerkingen die
vaak voorkomen worden gesig
naleerd voordat het middel op
de markt komt. Als een bijwer
king slechts bij één op elke dui
zend gebruikers optreedt, moe
ten er heel wat patiënten hel
geneesmiddel gebruiken voor
dat je zeker weet dat die bijwer
king het gevolg is van het ge
bruik van dat middel.
Als een patiënt op een gegeven
moment last M'ijgt van haaruit
val, kan dat ook puur toeval
zijn. Bij de meeste middelen
komt haaruitval gelukkig niet
frequent voor. Pas als een ge
neesmiddel in de handel is, wor
den er veel patiënten tegelijk
aan het middel blootgesteld en
dan wordt pas duidelijk welke
minder frequente bijwerkingen
optreden.
Alleen als arts, patiënt en apo
theker op hun hoede zijn en alle
vermoede bijwerkingen mel
den, valt op een gegeven mo
ment op dat een geneesmiddel
een bepaalde bijwerking heeft.
Bij kanker wordt gebruikge
maakt van middelen die de cel
deling remmen (cytostatica).
Die middelen zijn helaas nog
steeds niet zo specifiek dat ze al-
leen de kankercellen aanpak
ken: ook gewone delende cellen
van het lichaam worden door
deze middelen beïnvloed.
In de praktijk zie je dan ook dat
bij gebruik van chemotherapie
veel bijwerkingen optreden, en
dan vooral in organen waarin
zich bij een gezonde persoon
ook snel-delende cellen bevin
den. Dergelijke organen zijn
bijvoorbeeld het bloed (waarin
steeds nieuwe bloedcellen wor
den aangemaakt), het spijsver
teringskanaal (de cellen van het
maag- en darmslijmvlies ver
nieuwen zich met grote snel
heid) en de haren (waarvan ie
dereen weet dat die snel groei
en). Haarverlies (alopecia) is
dan ook een bijwerking die je bij
verschillende cytostatica kunt
verwachten. Dat kan variëren
van geringe haaruitval tot com
plete kaalheid. Een kaalheid die
het uiterlijk van de patiënt in
grijpend verandert en daardoor
een zware psychische belasting
kan vormen. Het dragen van een
pruik kan soms een oplossing
zijn.
Overigens zijn cytostatica niet
de enige groep geneesmiddelen
waarbij kaalheid optreedt, er
zijn ook andere groepen genees
middelen waarbij haaruitval als
bijwerking voorkomt.
Jicht wordt veroorzaakt door
een teveel aan urinezuur in het
bloed, waardoor aanvalsgewijs
de vorming van urinezuurkris-
tallen plaatsvindt. Jichtmidde-
len zorgen voor verlaging van de
hoeveelheid urinezuur in het
bloed, en, hoewel ze dat op ver
schillende manieren doen, ze
hebben daarnaast wij wel alle
maal ook haaruitval tot gevolg.
Een uitputtende opsomming
van de preparaten waarbij
haaruitval is beschreven valt
moeilijk te geven. Zoals hierbo
ven al is beschreven bij de cyto
statica en androgenen is haar
uitval soms een gemakkelijk te
verMaren bijwerking. Dat geldt
bijvoorbeeld ook voor prepara
ten die bij ernstige huidaandoe
ningen worden toegepast (reti-
noiden). In andere gevallen ligt
het verband minder voor de
hand en is haaruitval dan ook
moeilijker voorspelbaar: bij
sommige (dus niet alle!) malari-
amiddelen, bloedverdunners,
epilepsiemiddelen, antidepres
siva en antireumatica zien we
ook haaruitval, en dan nog niet
eens bij alle gebruikers.
Voor alle bijwerkingen waarvan
u vermoedt dat die samenhan
gen met een geneesmiddel geldt:
meld ze bij uw arts of apotheker.
Henri Brandenburg is zieken
huisapotheker
door Jantina Russchen
DEN HAAG - Eet geen rau
we eieren. Het advies is even
simpel als doeltreffend om
een salmonellabesmetting te
voorkomen. En voor wie het
toch niet kan laten een am
bachtelijk bereide pudding
te serveren: Leg nooit de
vieze vaatdoek in de buurt
van rauwe eierdooiers of ei
wit!
Je ziet het niet, je proeft het
niet en je ruikt het niet. Je
merkt pas dat je een met sal
monella besmet ei hebt gege
ten als je in de sprint naar het
toilet moet. De bacterie ver
oorzaakt een stevige diarree-
aanval. Maar voor ouderen,
zieken en baby's kan een sal
monellabesmetting zelfs do
delijk zijn.
Om dit risico te verMeinen
komt er een verbod op het ge
bruik van rauwe eieren in
professionele keukens en
mogen eieren die salmonella
bevatten niet meer worden
verkocht voor consumptie.
Deze strengere regels, waar
toe het kabinet eind vorige
maand besloot, biedt de con
sument volgens een woord
voerder van het ministerie
van volksgezondheid alleen
maar voordelen. „Heel sim
pel: het eten van een ei wordt
veiliger."
Toetjes
Maar hoe zit dat dan met
toetjes waarin rauwe eieren
zijn verwerkt, zoals baya-
rois, andere pudding-achtige
desserts en diverse soorten
ijs? Verdwijnen die straks
van de menukaarten in res
taurants en verzorgingshui
zen? Dat zal zo'n vaart niet
lopen, meent president Rob
Munter van het Koksgilde,
de beroepsvereniging voor
koks. Hij wijst er op dat in
veel professionele keukens al
wordt gewerkt met halffa
brikaten - producten in poe-
dervorm die het ei vervangen
- en gepasteuriseerd (verhit)
eiwit en eigeel.
„Alleen in topbedrijven ste
ken koks nog energie in het
ambachtelijk bereiden van
gerechten. Maar in die res
taurants is de controle op de
producten nog strenger." De
kans op een salmonellabe
smetting na een gezellig
etentje is dan ook volgens
Munter miniem. De nieuwe
regel zal zich in eerste in
stantie richten op instellin
gen als ziekenhuizen en ver-
zorgings- en verpleeghuizen,
voorspelt hij.
De woordvoerder van het mi
nisterie van volksgezond
heid beaamt dat.
„Hoe de regel exact uitpakt
voor de horeca, weet ik nu
nog niet. Voor zorginstellin
gen golden al richtlijnen,
maar deze worden nu bin
dend." Munter vindt dat een
goede zaak. „Ouderen en zie
ken hebben veel minder
weerstand."
Maar gezonde keukenprin
sen en -prinsessen kunnen
zich thuis ook beter niet wa
gen aan het kokkerellen met
on verhitte eieren, vindt
Munter. „Om elk risico te
vermijden."
Voedingsbodem
Want overal in de keuken
loert het gevaar. Een besmet
ting wordt volgens voorzitter
Rob Tazelaar van het Pro
ductschap Pluimvee en Eie
ren (PPE) in de meeste geval
len veroorzaakt door een
gebrek aan hygiëne. „Een ei
is een fantastische voedings
bodem voor bacteriën. En
salmonella is overal. Als je je
vieze vaatdoekje in de buurt
van een ei laat liggen, wippen
de bacteriën zo op het ei over.
Je moet dus voorzichtig met
rauwe eieren omgaan. Als je
dat niet doet, speel je met
vuur."
Tazelaar vindt het uitste
kend dat het werken met rau
we eieren aan banden wordt
gelegd, maar de uitbanning
van salmonella-eieren (die
gelegd worden door kippen
die de bacterie bij zich dra
gen) noemt hij absurd. „Dat
betekent dat er 500 miljoen
eieren moeten worden ver
nietigd." Hij voorspelt dat de
nieuwe regel catastrofaal is
voor de pluimveesector. „Er
zullen ongetwijfeld bedrij
ven moeten sluiten."
Op dit moment is naar schat
ting tien procent van de hen
nen in ons land besmet met
salmonella. Ongeveer drie
tiende van hun eieren bevat
de bacterie. Het PPE is niet
van plan zich bij het verbod
op salmonella-eieren neer te
'leggen. GPD