oog
Onder toeziend
van de Toorops
Voor de vrouw en in haar de mensheid
Een hele
eeuw lang
Toorop/
Fernhout
Rik Fernhout
debuteert
-• ,J
donderdag 25 oktober 2001
Charley Toorop: Boeren, 1930 (olieverf op doek).
A fgelopen zaterdag opende
xxin het Centraal Museum in
Utrecht de tentoonstelling 'Vier
Generaties, een eeuw lang de
kunstenaarsfamilie Toorop/
Fernhout'.
De expositie schetst honderd-
vijftig jaar scheppen in de
kunsten van achtereenvolgens
de schilder Jan Toorop (1858-
1928), zijn schilderende dochter
Charley (1891-1955), haar fil
mende zoon John (1913-1986),
haar schilderende zoon Edgar
(1912-1974) en de jongste, mo
menteel op de ladder der kun
sten klimmende schilder Rik
Fernhout (1959).
Op de tentoonstelling in de Stal
len van het museum heeft ieder
lid van de familie een eigen
ruimte. De kopstukken Jan,
Charley en Edgar zijn vertegen
woordigd met een selectie van
de dertig beste werken uit hun
oeuvre. Rik Fernhout debuteert
met minder werken. John Fern
hout, pionier van de Nederland
se filmkunst, is vertegenwoor
digd met zijn fotografie en een
doorlopend programma van
zijn films, waaronder de beken
de documentaire 'Drie genera
ties', die opvallend neutraal van
deze opmerkelijke, niet altijd
even soepele kunstenaarsfami
lie vertelt. De geschiedenis van
de Toorop/ Fernhouts laat zich
lezen als een verhaal van baan
brekers, doorzetters, maar
vooral ook eenlingen. De kunst
ging voor alles.
De tentoonstelling wil geen
competitie zijn tussen de schil
ders onderling, maar toont juist
de kracht van elke persoonlijk
heid en de standvastigheid van
een schilderende familie, die in
de geschiedenis van de kunsten
geen andere voorbeelden kent
in haar onwrikbare geloof in de
kunst.
Eerder werden tentoonstellin
gen met het thema 'de drie gene
raties'in 1937,1954,1956-1957
en in 1971-1972 gehouden. Met
de Vier Generaties, waarvoor
het Centraal Museum de be
langrijkste werken uit diverse
Nederlandse collecties in bruik
leen kreeg, wordt de traditie
voortgezet.
Expositie: Vier generaties - t/m 3 fe
bruari in het Centraal Museum, Ni-
colaaskerkhof 10, Utrecht. Open di
t/m zo 11-17 uur. Dicht op maanda
gen, 25 december en 1 januari. Cata
logus f60,60 (€27,50). In het
kindermuseum Kids Centraal is te
gelijkertijd de tentoonstelling 'Fa
miliegeheimen' te zien met onthul
lende verhalen voor kinderen van 6
tot 12 jaar.
Edgar Fernhout: Zelfportret met eerste echtgenote Rachel Pellekaan, 1932.
ik Fernhout (Amsterdam, 1959) debuteert
momenteel in het Centraal Museum in Utrecht met
de tentoonstelling 'Vier Generaties, een eeuw lang
de kunstenaarsfamilie Toorop/Fernhout'. Zou Riks
achternaam geen Fernhout zijn dan was het er wellicht nog
niet van gekomen. Hoe is het om met overgrootvader Jan
Toorop, oma Charley Toorop, oom John Fernhout en vader
Edgar te exposeren?
Hij zou graag hebben gewe
ten hoe zijn vader dat span
nende moment in 1937 heeft
ervaren toen die in de tentoon
stelling 'de drie generaties' op
hetzelfde punt stond als hijzelf
nu. Rik Fernhout laat een paar
schilderijen zien die niet in de
tentoonstelling te zien zullen
zijn. Eén ervan lijkt op een krui
siging. Boven de gekruisigde
hangt een donderwolk. De kun
stenaar wil niet dat we dit vrij
naar vier generaties Toorop/
Fernhout vertalen. Wel geeft hij
toe lang getwijfeld te hebben of
hij mee zou doen. „Je wordt na
tuurlijk aan het kruis genageld.
Maar aan de andere kant. Aan
het kruis hang je toch al als je
met zo'n familie in je kielzog zo
nodig wilt gaan schilderen. Je
ontkomt er niet aan."
Rik Fernhout schildert sinds
tien jaar. In het Centraal Muse
um is hij vertegenwoordigd met
een selectie schilderijen van de
afgelopen drie jaar. Van Jan,
Charley en Edgar zijn zo'n der
tig beste werken uit hun oeuvre
Rik Fernhout: Stupid Dogs, 1999 (acryl op doek).
jq v'
r,
Jan Toorop: De Schelde bij Veere, 1907 (olieverf).
te zien en van John voor het
eerst z'n films.
Ben jeniet bang dat zo'n presen
tatie je schilderkunst eeuwig
veroordeelt tot vergelijkingen
met je schilderende familie?
„Nee, het voelt ook als een raar
soort vanzelfsprekendheid dat
we daar nu allemaal samen zijn.
Het gaat in die tentoonstelling
niet om competitie, maar om
een schilderende familie en daar
hoor ik bij. We kozen allemaal
voor de kunst. Dat is bij mij niet
anders. Ik hoop alleen dat mijn
schilderijen het overleven, want
er is natuurlijk wel heel wat ge
weld in die schilderende fami
lie. Ik ben als kunstenaar nog
maar een broekie."
Je koos niet direct voor het
schilderen, maar ging er aan
vankelijk met wat omtrekkende
bewegingen omheen. Was dat
verzet
„Nee. Dat het iets met kunst zou
worden lag voor de hand, want
ik ben heel vanzelfsprekend met
kunst opgegroeid. Maar het
werd eerst een baan bij Sothe
by's, waar ik heel veel kunst heb
gezien en geleerd. Ik geef ook les
aan de masteropleiding van de
kunstacademie in Enschede. En
ik schrijf over kunst. Op een ge
geven moment heb ik echter
besloten mijn carrière bij
Sotheby's voor het schilderen op
te geven. Het bloed kruipt waar
het niet gaan kan. Ik wilde ook
schilderen. Het voelde niet eens
als een keuze. Het is op m'n der
tigste gewoon begonnen."
Je oma Charley heb je niet meer
gekend. Je vader (Edgar) over
leed toen je amper vijftien jaar
was. Was hij het die je stimuleer
de
„Dat Edgar - toen hij eenmaal
schilderde - moest vechten om
zijn eigen ontwikkeling door te
maken heeft hem waarschijn
lijk geleerd z'n eigen kind vrij te
laten in zijn keuzes. We hebben
het nooit over de handeling van
het schilderen gehad. Hij heeft
geen kunstenaar van me willen
maken, maar eerder eens ge
zegd: doe maar niet. Ik heb hem
ook nooit zien schilderen, nie
mand heeft dat eigenlijk gezien,
maar ik ben wel altijd als van
zelfsprekend stil geweest om
hem niet uit zijn concentratie te
brengen. En ik heb natuurlijk
veel opgevangen van al die ge
sprekken over kunst bij ons over
de vloer."
Hoe heeft die achtergrondje ge
vormd?
„Ik ben iemand die meer kijkt
dan praat. Ik observeer graag,
kan dagen lang kijken naar
mensen, wat er in ontmoetingen
gebeurt, waarom ze plotseling
van richting veranderen, ruzie
maken, zwei-ven. Het vinden
van verbanden is het thema van
mijn kunst."
De patronen van het leven in de
stad zijn de voedingsbodem
voor je kunst. Is dat ook de reden
datje niet, zoals je vader en oma,
in Bergen bent blijven wonen
maar naar Amsterdam bent ver
huisd?
„Dat ik voor Amsterdam heb
gekozen is ook omdat ik een
dorp als Bergen als een te be
perkte wereld ervaar. Ik wilde er
geen icoon van de familie wor
den."
Hoe schilder jij?
„Ik begin met een tekening er
gens in het schilderij. Vanaf dat
punt is alles in het hele schilde
rij een gevolg van die ene lijn.
Alsof je een steen in het water
gooit breidt het zich over het he
le doek uit. Het gaat er vervol
gens om gebeurtenissen, ont
moetingen tussen lijnen en
vlakken te versterken, muren te
plaatsen, de chaos eruit te ha
len."
Je gebruikt rollers om de verf
aan te brengen en geen kwasten.
Waarom?
„Ik wil geen handschrift in pen
seelstreken, maar een tekenach
tig handschrift. Wat ik doe is
meer tekenen dan schilderen. Ik
schilder monochrome verflagen
over elkaar en krab dan met een
mesje de compositie in."
Waar voel je raakvlakken met je
schilderende familie?
„In de manier waarop ik met
ruimte en diepte in mijn schil
derijen omga, lijk ik op Charley,
die haar portretten ook als cou
lissen opbouwt. Kijk ik naar de
manier waarop Jan spanning in
een lijn legt, dan zijn dat ook za
ken die voor mijn tekenende
manier van schilderen bepalend
zijn. En ook zijn humor. Die zit
er bij mij ook altijd in."
En je vader?
„Dat is persoonlijker. Ik heb
ontzettend veel bewondering
voor hem en voor het. feit dat hij,
terwijl hij al vijftig was die om
mezwaai van figuratief naar ab
stract maakte. Ik lijk erg op m'n
vader in de manier van met
kunst omgaan en het beschou
wen, het 'zijn' van de kunste
naar boven het werk te stellen.
De werken zij n de notities van je
eigen aanwezigheid. Dat is es
sentieel voor kunst en ik denk
dat mijn vader ook op die ma
nier met zijn kunst bezig was. Ik
zou tijdens de voorbereiding
van deze tentoonstelling graag
met hem hebben willen overleg
gen."
Thea Figee
Dat Aat Veldhoen in 1964 werd veroor
deeld voor het verspreiden van porno
grafisch materiaal lijkt nu onvoorstelbaar
voor wie zijn mooie en verre van zinnen
prikkelende vrijende paren op een expositie
in Museum Het Rembrandthuis ziet. En ook
zijn etsen van barende vrouwen, verkeers
slachtoffers, patiënten onder narcose, land
schappen en naakten tonen zijn grote
vakmanschap als naturalistisch graficus.
Veldhoen mag Het Rembrandthuis dank
baar zijn: al stelt zijn recente productie te
leur, de onmiskenbare kwaliteit van zijn
oudere werk staat hier buiten kijf, zodat de
kunstenaar het dit keer wint van de onver
beterlijke provocateur die hij ook is.
Toen de kunstenaar werd uitgenodigd in
mei 2000 in aanwezigheid van publiek te
schilderen in Rembrandts gereconstrueerde
atelier, besloot hij voor het eerst sinds 1967
weer te gaan etsen. Inspiratiebron vormde
Mevrouw Vlek, naakt (1964).
een tentoonstelling over het grafische werk
van Rembrandt, Goya en Picasso. Het mu
seum kon er nu natuurlijk niet omheen
naast het uitgebreide overzicht uit zijn oeu
vre over de periode 1956 - 1967 ook een
aantal recente prenten van Veldhoen te pre
senteren. Hij was de eerste van een reeks
kunstenaars die in Rembrandts atelier kwa
men werken en dan geeft het geen pas de re
sultaten van zo'n project om meer bezoekers
te trekken te negeren. Maar jammer is dat
wel: Veldhoens nieuwe oogst blijkt zwakker
dan de oude.
Rembrandthuis-directeur Ed de Heer en
conservator Bob van den Boogert vermel
den in hun inleiding in de catalogus dat
Rembrandts vroege, geëtste zelfportretten
Veldhoens directe inspiratiebron waren
voor vijf recente zelfportretjes. De auteurs
noemen het 'buitengewoon interessant' dat
het hem in tegenstelling tot zijn grote voor
beeld, niet zozeer ging 'om de licht-donker-
effecten en het vastleggen van gelaatsuit
drukkingen, als wel om de weergave van het
hoofd vanuit diverse, soms minder gebrui
kelijke gezichtspunten'. Wie deze vooral
karikaturaal ogende portretjes aan de wan
den ziet, zal verbaasd opkijken van deze lof.
Met de ets 'Natasja, halfnaakt' is volgens De
Heer/Van den Boogert de cirkel van Veld
hoens grafische werk voorlopig gesloten:
'Het portret van een halfnaakte, zittende
jonge vrouw met haar handen in de schoot,
is van een klassieke allure en evenaart het
beste wat Veldhoens op grafisch gebied in
de jaren vijftig en zestig heeft gemaakt. Het
is een liefdesverklaring aan zijn grootste
muze, toen en nu: de vrouw en in haar de
mensheid.'
Erkenning
Ook deze lof is overdreven: zijn naakten uit
de periode 1956-1967 zijn zonder uitzonde
ring rijker in lijnvoering en uitstraling dan
zijn Natasja van vorig jaar. Nadat Veldhoen
(1934) na vier jaar op achttienjarige leeftijd
voortijdig de opleiding tot tekenleraar aan
de Amsterdamse Rijksnormaalschool ver
liet, kreeg hij als vrij gevestigd kunstenaar
onmiddellijk erkenning. In 1956, 1957 en
1958 aanvaardde hij een Koninklijke Sub
sidie voor Vrije Schilderkunst om er zijn
eerste etspers van te kopen. Over het werk
op een van zijn eerste tentoonstellingen in
Utrecht schreef Trouw in 1958: 'Door zijn
kracht en zuiverheid, door de originele stijl
en onderwerp-keuze zal het zeker een groot
publiek veroveren.'
De selectie van ruim 120 van de belangrijk
ste prenten die Het Rembrandthuis laat
zien, voert langs expressieve Noord-Hol
landse kunstlandschappen, grillige cactus
sen op Ibiza, rotsformaties in de Negev-
woestijn en prachtige portretten van onder
meer een Pakistaanse jood, een Spaanse vis
sersvrouw en Afrikaanse mannen en vrou
wen. Veldhoens naakte, veelal zwangere
vrouwen zijn technisch zeer vaardig ge
maakt, liefdevolle portretten van een inder
daad klassieke allure. Wie vermoedt dat de
kunstenaar zich met zijn heftige libido (hij
trouwde drie keer en kreeg acht kinderen)
daarbij beperkte tot jong schoon, heeft het
mis: zijn ets van het uitgezakte lichaam van
de oude mevrouw Vlek, de vrouw van zijn
groenteboer, is van een ontroerende kracht.
Een tikje curieus, maar voor zijn werken
met vrijende paren vond hij een onderwij
zersechtpaar bereid onder zijn ogen de daad
bij het woord te voegen. Resultaat zijn ech
ter etsen die zich zonder een zweem van on
gemak laten bewonderen.
Frangoise Ledeboer
Expositie: Veldhoen, het grafische werk - Muse
um Het Rembrandthuis Amsterdam, t/m 6 jan.
Geopend maandag t/m zaterdag 10-17 uur, zon
en feestdagen 13-17 uur. Catalogus f 49,90.
