Idyllisch beeld Veere
Strijd en storm tekenen
Zeeuwse Deltawateren
Pront symbool van burgerlijke macht
ii de voirige eeuw
Nieuwe Raadkaart
4/
woensdag 24 oktober 2001
ke. Verschillende inzenders ma
ken er gewag van dat ze de an
sichtkaart in groter formaat en
in kleur in bezit hebben.
DVaarzon Morel uit Goes haalt
herinneringen op aan de nestor
van de Veerse schilders, haar
grootvader Willen Vaarzon Mo
rel, overleden in 1954. De groot
ouders woonden in het huis De
Werf, links op de foto en voor
zien van drie schoorstenen, met
hun drie kinderen Willem, Mar-
celisenPetronella. „Twee schil
ders leverde dit op, alleen Mar-
celis werd piloot. Later,
omstreeks 1915, woonden ze
rechts op de Kaai, in het middel
ste huis met het puntje. Alle ver
halen van vroeger weet ik van
mijn vader (geboren in 1910Hij
schreef ook het boekje Bie ons
op 't durp, om juist die oude ge
schiedenissen vast te leggen.
Deze inzendster wijst erop dat
de aanwezigheid van twee meis
jes in Arnemuidse klederdracht
op de foto geen toeval is: de
vloot uit Arnemuiden had im
mers Veere als thuishaven, tot
de Deltawerken daar een einde
aan maakten. Er wordt een lan
ge muts gedragen, een staart-
muts noemt Vaarzon Morel die.
„Vrouw Luyk van de bakker in
de Kapellestraat vertelde mij
eens hoe verschrikkelijk voor
haar moeder de touwtje spring-
tijd was. Met het vaak natte,
modderige touw over de muts
met de lange 'staart', dat bete
kende iedere dag een schone
muts, blinkend wit, stijf gestre
ken en met strik."
Hoogaarzen
Het huis met het rieten dak is
volgens Vaarzon Morel een oude
boerderijdie afgebroken werd
en waar de schilder Erkelens er
gens in de jaren twintig een hou
ten huisje liet bouwen, dat er nu
nog staat. „De Verenaren noem
den dat het kot van Oom. Naast
het huis De Werf van mijn groot
ouders was nog een kleine werf
voor hoogaarzen, de werf van
Taal. En een klein kotje waar
meen ik eens de vis ingezouten
werd, genaamd de Twistappel."
Er was één foute oplossing:
Middelburg met de Lange Jan
op de achtergrond. De winnaars
van de waardebonnen zijn: R.
Klaasse, Aardenburg, A. Maas,
Haarlem en C. de Nood, Veei'e.
Rinus Antonisse
De Westerschelde met op de achtergrond Breskens.
Tegenstand voor een ver
dere verdieping van de
Westerschelde kan wel eens
uit een onverwachte hoek
komen. Het Europees Hof
van Justitie bepaalde in no
vember 2000 dat landen de
economische belangen niet
zwaarder mogen laten we
gen dan de ecologische
waarden, als ze natuurgebie
den moeten aanwijzen voor
Natura 2000. Dat is het Eu
ropese netwerk van be
schermde gebieden.
Die uitspraak kan gevolgen
hebben voor de lidstaten
die te weinig gebieden hebben
voorgedragen voor Natura 2000
bij de Europese Commissie. Ne
derland heeft wel een flink aan
tal gebieden genomineerd,
waaronder de Westerschelde.
Daarbij is echter de vaargeul
van de zeearm om economische
redenen uit de voordracht ge
houden. Dat is in strijd met de
uitspraak van het Europees Hof
en er kan nog een aardig robber
tje om gevochten worden.
Dit schrijft Robbert Jan Swiers
in zijn nieuwe boek Het grote
blauw, dat gaat over de natuur
in de Zeeuwse Deltawateren.
Het is deel twee in de nieuwe na
tuurhistorische reeks van de
provincie Zeeland. Dat er in de
Westerschelde naast economi
sche belangen ook ecologische
waarden in het geding zijn, is
onbetwist. Volgens Swiers kent
de zeearm de meeste natuur
waarden in vergelijking met de
andere Deltawateren (Greve-
lingen, Veerse Meer, Krammer-
/Volkerak. Zoommeer, Markie-
zaatsmeer en Oosterschei de).
Dat komt vooral omdat de Wes
terschelde een open verbinding
heeft behouden met de Noord
zee, stelt Swiers. Weliswaar is
de waterkwaliteit nog altijd
niet in orde (door vervuiling van
de Schelde in België en Frank
rijk), maar de natuur lijkt zich
daar niet al te veel van aan te
trekken. Zeehonden komen
weer voor, het Verdronken Land
van Saeftinge kent weinig ver
ontreiniging met zware metalen
(die overigens wel veel voorko
men in de bodem van de rivier).
Soorten als de lepelaar komen
voor in Saeftinge en nemen toe,
er zijn vis- en zeearenden gesig
naleerd. Op de Hooge Platen is
volop leven te bewonderen.
Aan de andere kant blijkt uit
proeven met mosselen, dat deze
beestjes het al na een dag voor
gezien houden in het water van
de Westerschelde. Ook vissen
vertonen allerlei zichtbare aan
doeningen. Van de rapporten
over de hoeveelheid en de aard
van de verontreinigingen die
vanuit de Antwerpse bocht het
Zeeuwse eilandenrijk binnen
stromen, word je niet vrolijk,
vindt Swiers. ,,Wie houdt nu ei
genlijk wie voor de gek? Dat er
economische motieven ten
grondlag liggen aan het camou
fleren van sommige gegevens,
lijkt een logische verklaring."
Allemaal hogere politiek en
daar gaat het in feite niet om in
Het grote blauw. Centraal staat
de natuur en daarover weet
Swiers op toegankelijke wijze
heel veel te melden. De foto's en
vele fraaie illustraties van teke
naar Adri Karman maken de
ruime hoeveelheid informatie
compleet.
Van ieder Deltawater wordt
kort de geschiedenis geschetst
en daaruit blijkt nog eens dat de
veranderingen in de wateren
eeuwenlang nooit stil hebben
gestaan. Invloed van de natuur
en later ook de mens is daar de
bet aan. Tekenen van strijd -
stormvloeden, oorlogen - zijn
overal in de Delta te vinden. Ba
sis voor de huidige situatie in de
wateren is het Deltaplan, dat na
de stormramp van 1953 is uitge
voerd.
Bedijkingen
Er zijn in het verleden méér D el-
taplannen in de Zeeuwse archi
pel geweest. Zo hebben de wa
tersnoden van 1014 de aanzet
gegeven tot een defensieve reac
tie vanuit de toenmalige bevol
king. De overstromingen van
1134, waarbij de Honte (de hui
dige Westerschelde) zodanig
werd verbreed dat er sprake was
van een zee, vormden een nieu
we aanleiding om bedijkingen
uit te voeren, nog altijd defen
sief. Vele dorpen en eilanden (als
Waterdunen, Schoneveld, Koe
zand, Wulpen en Orisant) zijn
verdronken.
In de loop van de eeuwen gingen
de mensen meer in het offensief
en werd veel nieuw land gewon
nen. Maar per saldo is er meer
land verloren gegaan dan ver
overd op het water. In 2003
vindt de vijftigjarige herden
king van de watersnoodramp
1953 plaats. Swiers besteedt te
recht aandacht aan de nog altijd
niet afgeronde discussie over de
oorzaak. Lange tijd is daarover
gezwegen. Ontdaan van emoties
geven de feiten toch aan dat
menselijk falen bij het beheer
van de dijken mede de februa-
riramp heeft veroorzaakt. Ook
dat is niet nieuw, constateert
Swiers. De Braakman was niet
ontstaan als de abt van het
klooster dat belast was met het
dijkonderhoud, de gelden daar
voor niet ten eigen bate had
aangewend. Het Land van Rei-
merswaal was niet zo verdron
ken geweest als de heer van
Lodijke verstandiger had opge
treden.
Menselijke tekortkomingen
mogen niet onder het tapijt wor
den geveegd, vindt Swiers, ook
niet als het om de ramp van 1953
gaat. „Wat is er mis mee om toe
te geven dat het in de jaren na de
oorlog, volop in de wederop
bouw met nog weinig financiële
middelen, moeilijk was om alle
dijken in waterrijke provincies
tot een veilige hoogte op te trek
ken?" De ramp leidde in elk ge
val tot uitvoering van het D elta-
plan en tot sanering van het
waterschapsbestel (van 2500
naar 57 waterschappen in Ne
derland). De discussie over de
oorzaak van de februariramp is
inmiddels achterhaald door die
over ontpoldering: het gecon
troleerd toelaten van water in
polders. Het is zowel in Zeeland
als Vlaanderen een beladen on
derwerp, dat volgens Swiers
met respect voor de bewoners
nuchter benaderd moet worden.
Er wordt aan gedacht om van
het Deltagebied weer een echt
estuarium te maken. Want al
blijkt uit Het grote blauw dat de
natuur zich goed weet te hand
haven, het kan nog altijd beter.
Rinus Antonisse
Het grote blauw. Natuur in de
Zeeuwse Deltawateren: Rob
bert Jan Swiers, met tekeningen
van Adri Karman. Deel twee in
de natuurhistorische reeks van
de provincie Zeeland. Prijs
12,50. Verkrijgbaar vanaf 26
oktober.
De Westerschelde kent de meeste natuurwaarden in vergelijkingmet de andere Deltawateren, zo schrijft Robbert Jan Swiers in zijn nieuwe
boek Het grote blauw. foto's Dirk-Jan Gjeltema
De haven van Veere met zicht
op de Campveerse toren en
die van het stadhuis: dat was te
zien op de raadkaart die vorige
week in Buitengebied stond.
Het beeld werd door veel lezers
herkend. De twee rechter meis
jes op de voorgrond zijn Johan
na en Dien Verton, schrijft T.
Wondergem-Breel uit Oost-
Souburg. Het zijn haar moeder
en tante. De naam van het linker
meisje weet ze niet, aan de
dracht te zien is het iemand uit
Arnemuiden. J. Verton uit Veere
brengt klaarheid. Het is Geertje
Schroevers, meldt deze inzen
der.
Verton voegt eraan toe dat het
water links de toenmalige spui-
kom is. Het huis rechts met het
rieten dak is waarschijnlijk de
weegbrug. F. Bustraan-Mat-
thijsse uit Middelburg atten
deert erop dat er vroeger, tot de
afdamming van het Veerse Gat,
vissersschuiten achter de spui-
kom lagen (de masten zijn vaag
te zien). Er lag ook de vismijn,
waar nu het clubhuis van de wa
tersportvereniging gevestigd is.
„Een prachtig idyllisch beeld
van het vooroorlogse Veere",
vindt C. J. Flipse uit Koudeker-
Uit de collectie van Hans
Lindenbergh een nieuwe
opgave, met als vraag: in welk
dorp is de foto op de kaart geno
men?
Bijzonderheden over de afbeel
ding zijn welkom bij de redactie
vandePZC.
Oplossingen kunnen tot en met
uiterlijk maandag 29 oktober
worden gezonden aan de redac
tie PZC Buitengebied, postbus
18, 4380 AA Vlissingen, fax
0118-470102, e-maüredac-
tie@pzc.nl.
Onder de inzenders van goede
oplossingen worden drie waar
debonnen verloot.
Ze gaan er prat op in Sluis. Op
dat machtige bouwwerk in
het midden van de kleine stad.
Het stadhuis met zijn monu
mentale rechthoekige toren die
ver boven de bebouwing uit
steekt. Het Belfort, de enige
klokkentoren in Nederland,
symbool van de burgerlijke
macht.
De S'luisse toren staat in de
schaduw van de bijna honderd
meter hoge toren in de Vlaamse
buurstad Brugge, maar dat is op
zich niet vreemd. Brugge was
tussen 1250 en 1450 een ware
metropool, een echte - zoals ze
in België zeggen - grootstad.
Kooplieden uit Italië, het tegen
woordige Polen, Engeland en
Zweden deden in Brugge gou
den zaken. De Hanze-handel
Naam: Belfort Sluis
bracht goederen uit het noor
den, uit de Oriënt belandden er
door toedoen van Venetianen en
Genuanen totaal andere pro
ducten in Brugge. In die stad
werden de goederen verhan
deld.
Sluis liftte op Brugges welvaart
mee toen de zeearm Het Zwin,
de toegang tot de handelsstad,
langzaam aan begon dicht te
slibben. De grote volbeladen
koggen en kraken konden Brug
ge niet meer bereiken en moes
ten noodgedwongen hun ladin
gen in Sluis en Muude (het latere
Sint-Anna-ter-Muiden) over
slaan op kleinere schuiten. Voor
niets ging de zon op, maar de
Sluissenaren wisten prima
munt te slaan uit die overslag-
praktijken. Brugge had daar
niet altijd vrede mee, maar de
grootstedelingen konden niet
voorkomen dat de ingezetenen
van het kleine Sluis hun beur
zen flink spekten.
Sluis kreeg in 1290 stadsrech
ten, groeide en bloeide. Meer
dan een eeuw achtereen. Op het
eind van de veertiende eeuw
meende het stadsbestuur dat de
stad zijn welvaart ook moest
etaleren in steen. In 1390 werd
dan ook begonnen met de bouw
van het stadhuis met zijn fiere
toren. Drie jaar later was het ge
bouw klaar. In de plompe toren
hingen zware klokken die de be
volking moesten waarschuwen
voor oorlogszuchtige vreemden
en brand. In 13 97 galmde het ge
luid van de torenklokken door
de stad, maar vijanden bleken
nergens te bekennen. Sterker,
het stadhuis stond in lichter
laaie.
Na de brand werd het gebouw
opnieuw opgetrokken, inclusief
een poorthuis, waarin de sche
penzaal werd ondergebracht.
Eeuwenlang zou de toren met
zijn vier kleine arkeltorens bo
ven de stad uitprijken. Tot okto
ber 1944, toen ging wijwei het
hele pand bij bombardementen
verloren. Tussen 1950 en 1960
werd het complete gebouw in
oude luister hersteld. Na de res
tauratie werd het uit 1424 date
rende beeldje van het klokken-
mannetj e Jantj e van Sluis
weer hoog boven in de toren
geplaatst.
Conny van Gremberghe
Ligging: In het centrum van Sluis
Ontstaan: Stadhuis met ingebouwde toren, het belfort, werd opgetrokken in de periode 1390-1393. Na een brand werd het ge
bouw in 1423 herbouwd. Na de Tweede Wereldoorlog werd het complex volledig gerestaureerd
Functie: Klokkentoren
illustratie Adri Karman
