Volksverhaal is toe aan een nieuw leven
Met de komst van
de sluis ontstond
een schippersdorp
Agenda
ONDERWEG
Wie door Wemeldinge rijdt,
zou zweren met een ty
pisch Voorstraatdorp van doen
te hebben. Zo'n dorp dat in de
zestiende eeuw in een nieuwge-
wonnen polder, planmatig werd
neergelegd met een mooie, bre
de, laanachtige straat tussen de
kerk en de haven, waaromheen
de rest van de bebouwing in ra
tionele achterstraten werd ge
groepeerd.
Maar hoe recht en voornaam de
Wemeldingse Dorpsstraat ook
mag zijn; Wemeldinge is wel wat
ouder dan zestiende-eeuws. De
naam, met het achtervoegsel '-
inge' geeft al aan dat we met een
van de oudste Zeeuwse dorpen
te maken hebben. Het betekent
zoiets als toebehorend aan. We
meldinge, zo hebben deskundi
gen uitgezocht, moet het spulle
tje zijn geweest van ene Wini-
wald, wiens naam verbasterd
werd tot Wemel en zelfs tot
Weumel, want in de volksmond
heet het Weumelienge.
In de elfde eeuw was er al sprake
van de parochie Wemeldinge,
gewijd aan Sint Maarten en een
afsplitsing van de Middelburgse
Westmonsterkerk. Het plekje
lag waar nu de Nederlands her
vormde kerk nog staat, naast de
vliedberg, die aan de andere
kant van de kerk nog een twee
lingbroertje heeft gehad.
Dat oude Wemeldinge lag aan
het water maar door inpolde
ringen ontstond in oostwaartse
richting het Voorstraatdorp
waardoor het oude kerntje ex
centrisch kwam te liggen.
De Wemeldingers leefden lang
van landbouw en veeteelt en
boerden ook buitendijks op oes
terpercelen en in de mossels.
Voorspoed brachten de werkers
die met schoppen en batsen in
1866 het Kanaal door Zuid-Be
veland voltooiden. De sluis
tussen het Kanaal en de Ooster-
schelde maakte van Wemeldin
ge een schippersdorp. Parlevin
kers verdienden er de kost, er
was een schippersinternaat,
veel horeca en verschillende
binnenschippers hadden er hun
thuishaven.
Dat veranderde begin jaren
tachtig, toen het Kanaal ver
breed werd en de sluis kwam te
vervallen. Nu de schippers niet
meer hoeven schutten, varen ze
Wemeldinge in één keer voorbij
Maar de kanaalverbreding
heeft weer andere voorspoed
gebracht. De haven is nu jacht
haven en op het sluisplateau is
een mooi voorbeeld van stede
lijke bebouwing verrezen. De
bewoning is gemengd: perma
nente- en vakantiewoningen.
Ook aan het einde van de vorige
eeuw raakte de Stormezande-
polder ten noorden van het dorp
volgebouwd met vakantiewo
ninkjes. Het is nu een vakantie
park, Oesterbaai. Een oud stuk
je Wemeldinge, de bebouwing
aan de Nieuwendijk, moest er
voor wijken maar de gemeente
Kapelle, waartoe Wemeldinge
sinds 1970 behoort, zette korte
lings wat vaart achter de ont
wikkeling. Uitbreidingen zijn
verder te verwachten op de
plaats waar twee bedrijven ver
huisden en aan de Papeweg. Het
duurt allemaal wel lang, maar
dat zijn ze in Wemeldinge ge
wend. De verbouw van het
dorpshuis en de nieuwbouw van
een woonzorgcentrum wilde
ook jaren niet vlotten, maar het
is nu af. Wemeldinge krijgt
gaandeweg zijn glans terug.
Mieke van der Jagt
woensdag 10 oktober 2001
Naam: Wemeldinge
Ligging: Ten westen van de plek waar het Kanaal door Zuid-Beveland de
Oosterschelde instroomt
Aantal inwoners: 2833
Bijzonderheden: Oudste parochie van Zuid-Beveland
Monumenten: Nederlands hervormde kerk, de hoge vliedberg ernaast en een peil-
huisje, overblijfsel van de vroegere sluisbediening
luchtfoto Aero Lin Photo
Onlangs verscheen in een
nieuw jasje het in 1933 uit
gegeven Zeeuwsch Sagenboek.
In de jaren '70 werd het ook al
eens herdrukt. Het boek bevat
ruim driehonderd bladzijden
met sagen, legenden sprookjes
en volksvertellingen. Tal van
mensen werkten er aan mee
door hun verhalen te vertellen
of hun verzamelingen beschik
baar te stellen. Het zijn overwe
gend korte verhalen en soms
niet meer dan notities over een
naam van een plaats of een erva
ring van een enkeling. Het boek
heeft wellicht vele boekenkas
ten bereikt, maar daarmee nog
niet dat het volksverhaal aan
een tweede leven begon. Heb
ben is nog niet gelezen en gele
zen nog niet doorverteld.
Misschien markeert de nieuwe
uitgave een nieuw tijdperk en
lukt het nu wel het volksverhaal
nieuw leven in te blazen. Na het
verschijnen van het sagenboek
komt er nu ook een cursus voor
vertellers. Er wordt niet verteld
omdat er een boek is, maar er is
een boek, omdat er weer verteld
wordt. Afgelopen jaren zijn er
heel wat verhalenavonden ge
weest, waarin het streekverhaal
de boventoon voerde. 'Van bij
ons' is al jarenlang een drukbe
zocht festijn in Hulst, waar
(volks-)verhalen, meestal in
dialect, tot leven worden ge
bracht. Dat is dan ook het voor
beeld geweest om dergelijke
avonden elders te organiseren.
Zaterdag 20 oktober, Verteldag,
(onderdeel van) cursus voor
mensen die willen leren vertel
len, Schaapskooi Nisse, 10.00-
16.00 uur. Na de dag volgen nog
vijf oefenavonden. Informatie:
ROC Zeeland, 0113-558024.
Zaterdag 20 oktober, Dialect
dag, bijeenkomst voor leden en
belangstellenden van de
Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek, De Vroone,
Kapelle, 10.00-16.00 uur.
Zondag 21 oktober, Oecumeni
sche bieeênkomst in dialect, 't
Kerkje van Ellesdiek, Elle-
woutsdijk,14.30 uur.
Zaterdag 27 oktober, 20.00 uur,
optreden AMBRAS en Engel
Reinhoudt in het Tonnenmaga-
zijn te Brouwershaven. Kaarten
reserveren bij fam. Van Kloos
ter: 0111-401576.
Zo ontstond vijf jaar geleden op
initiatief van schrijver en ver
teller Izak Kwekkeboom een
verhalenavond in Heinkens-
zand. Een volle zaal luisterde
geboeid naar verhalen met een
hoog spookgehalte vermengd
met historische en landschap
pelijke herkenning. Genoeg be
langstelling om van de verha
lenavond een jaarlijkse traditie
te maken.
Toneelstuk
Op 17 november zal het weer zo
ver zijn. Naast verhalenvertel
lers verzorgt de toneelgroep Ad
Hoe dan een origineel toneel
stuk in dialect op deze avond.
De activiteit is inmiddels ver
huisd naar 't Kerkje van Elles
diek.
Het informatiecentrum van De
Zeeuwse Schaapskudde begon
enkele jaren geleden met verha
lenavonden gevolgd door een
avondwandeling in de omge
ving. Het bleek een uitstekende
combinatie.
Huiveren binnen kon nader
hand in de natuur nog eens dun
netjes worden overgedaan. Het
was Bertus Limonard die met
zijn spannende verhalen voor
sensatie zorgde. Hij bracht de
oude volksverhalen opnieuw tot
leven door de korte beschrijvin
gen uit onder andere het sagen
boek te voorzien van een meer
historisch fundament en een ge
romantiseerde omgeving. Met
het schrijven van een verhaal in
dialect over het afgebroken pro
testantse kerkje in 's-Heeren-
hoek, kreeg hij de smaak te pak
ken en ontwikkelde een heel ei
gen stijl. Hij las zijn verhalen
zelf voor en de wijze waarop hij
dat deed dwong welk publiek
dan ook tot luisteren. Doorzijn
overlijden kwam abrupt een
einde aan deze ontwikkeling.
Velen hopen dat zijn verhalen in
boekvorm uitgegeven zullen
worden.
Echter, alleen met verhalen kan
geen verhaalcultuur worden ge
red, noch opgebouwd. Er zijn
ook vertellers nodig. Mensen die
de dode letter tot leven brengen
rond plattebuiskachels, in zaal
tjes, kerken, theaters. In deBe-
velanden zijn het er slechts een
paar die als verteller bekend
heid genieten. Het gaat om Jo-
pie Minnaard die haar eigen
verhalen vertelt en Adrie
Quaak.
Deze geboren verteller uit Krui-
ningen was een regelmatige gast
in het dialectprogramma van
Jan Zwemer op Omroep Zee
land en is daarnaast te horen op
tal van bijeenkomsten in de pro
vincie. Daarnaast zijn er zeker
nog mensen te vinden die goed
kunnen vertellen, maar zich be
perken tot een enkel optreden in
eigen omgeving. In Schouwen-
Duiveland is het Lenie Blom die
bekendheid geniet om haar ver
telkunst en verhalen en ook
Wim de Vrieze doet af en toe van
zich horen. Natuurlijk mag Jan
Zwemer niet vergeten worden,
die de hele provincie afreist om
mensen te laten genieten van
zijn vaak komische verhalen.
Alleen in Zeeuws-Vlaanderen is
Bij de schaapskooi in Nisse komen verhalen tot leven
sprake van een springlevende
verhalencultuur. Werd die lange
tijd gedragen door oude rotten
in het vak als Ed Steijns en Bet-
sie Schippers-Lebleu, nu is ook
een jongere garde actief. Dertig
mensen deden mee aan een ver-
telcursus en zodoende is er een
groep van vertellers en een
groeiende publieke belangstel
ling.
Wie niet zelf voor verhalen
zorgt, kan putten uit de boeken
van Sponselé, Ed Steijns en an
deren als het om streekverhalen
gaat. Ook de grens met Belgisch
Vlaanderen blijkt in dezen niet
te bestaan.
Project
De succesvolle vertelcursus in
Zeeuws-Vlaanderen was het
sein om ook in de Bevelanden
iets dergelijks op poten te zet
ten. Toon Martens, beheerder
van het informatiecentrum van
De Zeeuwse Schaapskudde in
Nisse wist snel voldoende be
langstellenden bij elkaar te
brengen om een verhalenproject
te ontwikkelen. De Zeeuwse
Vereniging voor Dialectonder
zoek, de Zeeuwse Schaapskud
de, Stichting 't Kerkje van El
lesdiek en Stichting Goed
Zeeuws Goed Rond stelden zich
onmiddellijk achter het initia
tief.
Het project 'Streekverhalen' is
ingediend voor subsidiëring in
het kader van 'Vitaal Platte
land' en omvat een cursus, een
verhalenwedstrijd, vertelavon
den en de uitgave van een boek.
De cursus begint met een vertel
dag, op zaterdag 20 oktober
aanstaande in het informatie
centrum van de Zeeuwse
Schaapskudde in Nisse.
Toon Martens: „Het gaè in eêste
instantie om de vertelkunst, het
goed kunne brienge va n een ver
haal. Ons ope natuurlijk dat 'r
mensen op afkomme die a be
lang hechte an het streekver
haal en het liefste ok nog in dia
lect. Mè de uutvoering van de
cursus is uutbesteed an het ROC
en dideur staè de cursus ok open
voe mensen uut andere vereêni-
gingen. Mensen uut bevoor-
beeld het kerkelijk leven of
jeugdwerk kunne d'r van mee
profitere. Mensen die a verhalen
wille vertelle, hetzij ouwe
volksverhalen, hetzij uut de li
teratuur of de vaderlandse of de
biebelse geschiedenis, bin wel
kom. En mochte d'r mensen we-
ze die a zoue wille leêre vertelle,
mè dienke a ze gin verhalen
kunne gerust komme, wan ver
halen bin d'r genoeg."
Martens verwacht dat, als er
eenmaal een groep cursisten is,
het gehele project doorgang kan
vinden. „Wie a' éénmaal de
smaeke van het vertellen te pak
ken eit, za dat wille prakkesere.
Oans zulle dan motte zurge dat
'r bekend'eid komt, dat 'r op die
mensen een beroep 'edae wordt
op bieeênkomsten en dat nieu
we verhalen, die a 'emikt wori'e,
bewaerd bluve in een boek. Ik
vlasse noe wee a op kommende
jaere a me ier in de Schaeps-
kooie wee vertelaevenden zulle
kunnen ouwe. En ok zie 'k nog
aollerlei andere meugelijkhe-
den a d'r mè vertellei's komme."
Wie dat wil vertelt in dialect,
maar is dat wel een vei'standige
keuze als je ook toeristen en
niet-dialectsprekenden wilt be
reiken? Martens is daarover re
soluut. „Mensen vinde dat noe
juust zo leuk. Behaleve het ver-
haal maeke ze kennis mie de taal
van de streek. Gin beter luuster-
aers as belangstellende buten-
diekers. A ze een woord nie let
terlijk begxdepe, dan voeleze wè
de bedoelige. De spanning liedt
'r nie onder en nae aflööp kom
me ze de x-est wè vraege. Een
streekverhaal in stx-eektaal is
twxmal wat ervaere en 'eleêrd."
Voor die verteldag op 20 oktober
is een beroep gedaan op Jan
Swagex-man. Swagerman geeft
verteltrainingen door heel het
land en staat bekend om zijn in
spirerende werkwijze. Hij weet
cursisten te motiveren eigen
verhalen te ontwikkelen en hen
ook in te wijden in het geheim
van de vertelkunst.
Op de vraag of vertellen van
verhalen eigenlijk nog wel van
deze tijd is, zegt hij in zijn boek
over de kunst van het vertellen:
„Vertellen mag dan een oud am
foto Willem Mieras
bacht zijn, het is ook een van de
nieuwste uitdrukkingsvormen
van de westerse mens. Over de
gehele wereld wordt het vertel
len als zodanig opnieuw ont
dekt. De optimist ziet daarin
een ovex-gang van het super-in-
dividualisme naar een nieuwe
vorm van gemeenschapszin.
Vertellen is de kunst om in een
tijd van pin-codes en cx-edit-
cards op je woox'd geloofd te
wox'den, juist waar het over on
waarschijnlijke zaken gaat."
Zwarte kunst
En met die onwaarschijnlijke
verhalen staat het Zeeuwse Sa
genboek vol. Bijvoorbeeld het
verhaal van een heks die een
aanval deed op de koets van de
pastoor-. Maar hij verstond de
zwarte kunst, zoals veel geeste
lijken en gebood de heks de
koets vast te houden. Ze greep
het wiel en hijgend en zwetend
moest ze mee draven tot aan de
pastox-ie. „Op Stroodorp, onder
Kamperland, kwam een man
met zwavelstokken. Een zekere
vrouw moest geen zwavelstok
ken hebben, waarop de koop
man zei, dat ze dan wel wat an
ders zou krijgen, en jawel, na
negen maanden kreeg ze een
kind. Zo kunnen die kerels spo
ken."
Korte notities, wachtend op de
hand van de verteller.
Engel Reinhoudt
In het nog gesloten Zeeuws
Museum in Middelburg wor
den vanmiddag tusen 13.30 en
15.00 uur rondleidingen gehou
den door de 'schoonmaak-
straat'. Bezoekers krijgen dan te
zien hoe medewerkers en vrij
willigers van het museum wer
ken aan het schoonmaken van
de collectie. Maximaal tien
mensen kunnen per keer deelne
men aan een rondleiding, die 45
minuten duurt. Kaarten zijn
verkrijgbaar in De Drukkerij.
Een gids van Staatsbosbeheer
leidt belangstellenden vanmid
dag rond door natuurgebied De
Schotsman op Nooi'd-Beve-
land. Vertrek om 14.00 uur van
af de noox-delijke parkeerplaats
aan de Schotsmanweg.
De Koninklijke Nederlandse
N atuxxrhistorische Vei'eniging
(KNNV) in Zeeland houdt za
terdag een bomenexcursie in het
bos in Oostkapelle. Vertrek om
14.00 uur bij de hoofdingang
aan de Koningin Emmaweg te
genover het landgoed Overduin.
Op het vier eeuwen oude fort
Rammekens bij Ritthem wordt
zondag een rondleiding gege
ven. Ook het natuurgebied rond
het foxt kan tijdens de excursie
bekeken worden. Aanvang
14.00 uur bij de ingang van het
fort, op de dijk.
De boswachter van Staatsbos
beheer in de Walcherse Mante
ling leidt zondag belangstellen
den rond over'zijn'terrein.
Vex-trekom 14.00 uur bij het
Zeeuws Biologisch Museum in
Oostkapelle. Deelnemers kun
nen zich daar ook aanmelden.
In natuurgebied Canisvliet bij
Westdorpe wordt zondag een
excursie gehouden. Daarna is er
een brunch. Vertrek om 9.00 uxxr
bij bezoekei'scentrum De Baec-
kermat in Westdorpe. Deelne
mers kunnen zich daar ook aan
melden.
Een gids van IVN leidt belang
stellenden dinsdag rond in het
Veerse Bos bij Veere. Vertx-ek om
19.30 uur bij kamphuis Het
Veerse Gat, Landschuurweg 5.
In de boswachterij Wester-
schouwen wordt dinsdag een
wandelexcursie gehouden. Ver
trek om 13.30 uur bij de excur-
sieschuur van Staatsbosbeheer,
Kraai jenstein weg 140 in Wes-
tenschouwen. Aanmelden kan
bij het VW Haamstede.
