Kermis van de Goden
Beeldige
Autowerke
Hij gumt zichzelf uit als het resultaat tegenvalt
Altaren
in het
museum
Animatie in
de Gratie
oor het eerst in de
geschiedenis van
de moderne kunst
wordt er in een museum
gebeden. Kunst om voor neer
te knielen: 68 altaren uit 34
landen in het nieuwe
museum Kunst Palast in
Düsseldorf.
Omdat het zo bizar is blijf je
kijken. Een zwarte Kore
aanse auto met de motorklep
open. Met open mond staart de
auto je aan. Voor de bumper ligt
op een kleed een varkenskop. In
alle openingen is Koreaans geld
gestoken. Om het varken heen
ligt voedsel: bonen, rijstkoeken
en andere lekkernijen. Met aan
dacht knielen twee Koreanen
voor het altaar en roepen de go
den aan om de auto toch vooral
voor ongelukken te behoeden.
Een autoaltaar.
Iets verderop is dezelfde var
kenskop te zien, maar nu op het
scherm van een nieuwe pc. Het
varken is uit de Interaetstal af
komstig. En ook hier weer voed
sel. Deze keer echter niet eet
baar, maar virtueel: een cyber
altaar. Als in Korea iemand een
winkel opent, of een nieuwe au
to of pc koopt, is het gebruike
lijk de goden een maaltijd aan te
bieden in ruil voor hulp, be
scherming of geluk. Het zijn de
meest bizarre altaren op de ker
mis van de goden die in het nieu
we museum Kunst Palast in
Düsseldorf te zien zijn.
Kunst om voor te knielen is de
titel van een tentoonstelling van
68 hedendaagse altaren uit 34
landen uit de hele wereld. Voor
het eerst in de geschiedenis zijn
zo veel altaren in een museum
alsbij elkaar gebracht.
Altaren niet als volkenkundige
of folkloristische bezienswaar
digheid, maar als installatie of
performance.
Kunstenaars en priesters uit de
34 landen zijn naar Düsseldorf
gekomen om de altaren op te
bouwen en ceremonieel in te
wijden. Sommigen van hen had
den zelfs nog nooit een stenen
gebouw gezien. Regelmatig
worden de altaren gebruikt voor
diensten en bijeenkomsten. Een
bijzondere tentoonstelling vol
kleur en pracht. Altaren als het
peiTon tussen het heden en het
hiernamaals, tussen het zicht
bare en het onzichtbare, de web
sites van de goden. Verzamelin
gen van de meest uiteenlopende
voorwerpen, offergaven en ge
bruiksvoorwerpen gegroepeerd
om een god of een heilige.
Op kleine videoschermen is te
zien hoe er in de verre landen om
de diverse altaren wordt ge
danst, gezongen en offers
worden gebracht. Van kleine
huisaltaren tot monumentale
bouwwerken, van de godin Kali
tot het idolenaltaar van Elvis
Presley. Spiegels van verering
die vroeger weg gestopt werden
in volkenkundige musea. Maar
niet door de nieuwe directeur
van Kunst Palast, Jean-Hubert
Martin.
In Parijs richtte hij in 1989 al de
spraakmakende tentoonstel
ling Magiciens de la ter re in,
waarbij hij kunstenaars uit
Afrika, Azië en Oceanë met die
uit het westen bij elkaar bracht.
Volgens Martin hebben de kun
stenaars van de avant-garde in
hun poging zich van het verle
den en de tirannie van het natu
ralisme te bevrijden zich als
kannibalen de kunst van de pri-
donderdag 13 september 2001
Directeur Karei Schampers
van het Frans Halsmuseum
in Haarlem zet een vette punt
achter het verleden en een reu
zenstap naar de toekomst met
zijn oogstrelende tentoonstel
ling van hedendaagse Europese
en Amerikaanse fotografie Au
towerke.
De door BMW gefinancierde ex
positie met werk van 28 kunste
naars is van internationale allu
re en beslaat zowel de Vlees- als
Verweyhal.
Met de tentoonstelling toont
Schampers aan dat het menens
is met zijn plannen het Frans
Halsmuseum om te vormen tot
toonaangevend museum voör
hedendaagse kunst.
Je zou als tegenprestatie mini
maal een permanente show van
BMW-modellen uit de nieuwste
series verwachten op de Grote
Markt. Maar niets, ook niet aan
de gevel of bij de entree van de
Hallen, dat er op wijst dat het
hier om een tentoonstelling gaat
die volledig is betaald door de
autofabrikant.
De expositie vertoont inhoude
lijk eenzelfde terughoudend
heid: geen reclameposter,
wervende tekst of vaantje te be
kennen. De Vlees- en Verweyhal
is van onder tot boven benut om
de groot formaat fotowerken
onder te brengen. De lichtere en
modernere Verweyhal is hier
duidelijk beter op berekend dan
de Vleeshal.
Dat de oorspronkelijk Duitse
tentoonstelling Autowerke in
het Frans Halsmuseum is te zien
berust op louter toeval. Scham
pers stuitte op de gelijknamige,
eerdere versie van de expositie
toen hij in Hamburg was ter
voorbereiding van de grote
Ruysdael-tentoonstelling die
zijn museum volgend jaar
brengt.
Die fototentoonstelling bleek
het gevolg te zijn van het recente
collectiebeleid van een onder
deel van het Duitse concern. In
plaats van bestaande kunst aan
te schaffen beweegt BMW Fi
nancial Services zich actief op
de kunstmarkt. Tweeëntwintig
kunstenaars kregen een op
dracht foto's te maken met het
thema 'auto' in de ruimste zin
van het woord.
Schampers wist via een lid van
de Raad van bestuur van BMW
AG de tentoonstelling naar
Haarlem te krijgen. De Haar
lemse versie is uitgebreid met
werk van zes jonge Engelse fo
tografen als Tom Hunter, Sarah
Jones en David Shrigley. Daar
door is nog beter inzichtelijk
wat er momenteel internatio
naal te koop is binnen deze po
pulaire, relatief jonge discipli
ne.
Hoewel de kunstenaars afge
zien van het thema volkomen
vrij waren in hun onderwerp
keuze hebben toch enkelen van
hen een BMW-product verwerkt
in hun foto's. Noritoshi Hiraka-
wa bijvoorbeeld doet dit in be
dekte zin. In zijn soms smeuïge
beeldverhaal in drieluikvorm
toont hij telkens een vrijend of
verliefd paartje gezeten in een
auto of op een motor van het
Duitse merk, op een afstandje
besmuikt gadegeslagen door
een derde persoon. De persona
ges komen in kleur terug in de
zijluiken, in grofkorrelige blow
ups.
Mexicaans altaar.
Het duo Nina Fischer en Maro-
an el Dani heeft het BMW-logo
in hun video All Roads lead, to
Rome verwerkt door in de Itali
aanse hoofdstad een route te rij
den die op de stadsplattegrond
precies de contouren van het
beeldmerk vormt: leuk bedacht
maar eerder kunstig dan kunst.
Toch is in geen enkel geval de in
tegriteit van de deelnemende
kunstenaars aangetast door de
opdracht van BMW. De op
dracht vormde eerder een aan
leiding om deze op een uiterst I
persoonlijke wijze in te vullen, i
Niemand heeft zich in artistieke
zin uitgeleverd. Daar is de foto
installatie van Glenn Ligon een
mooi voorbeeld van. De zwarte
Amerikaan afkomstig uit de
Bronx in New York bleef zijn ei
gen kunstopvatting trouw. Hij
zette zich over zijn gemengde
gevoelens over de auto-cultuur
heen en fotografeerde zwarte
arbeiders in een BMW-fabriek
als eerbetoon aan zijn vader die
dertig j aar lang bij General Mo
tors werkte.
Ook Rineke Dijkstra fotogra
feerde fabrieksarbeiders. Met
de ingetogenheid waar zij pa
tent op heeft laat ze zien hoe drie
trotse, piepjonge BMW-mede-
werkers zich met kleine details
weten te ontworstelen aan de
uniformiteit van de bedrijfskle
ding.
Dijkstra's bijdrage krijgt een
vervolg in de solotentoonstel
ling die het Frans Hals organi
seert in december.
Gillian Wearing ging op een ver
gelijkbare docum'entaire wijze
als Glenn Ligon/ te werk door
drie uiteenlopende BMW-lief-
hebbers te fotograferen. Iedere
foto gaat vergezeld van een
handgeschreven statement van
de geportretteerde. Een jonge
vrouw schrijft bijvoorbeeld dat
zij een BMW kocht uit nijd dat
alle vrouwen in haar directe om
geving een kind kregen en zij
niet.
Aart van der Kuijl
Autowerke, hedendaagse Europese
en Amerikaanse fotografie. Te zien
t/m 28 okt., Venveyhal/Vleeshal
Frans Halsmuseum, Grote Markt
16, Haarlem. Open: ma t/m za: 11-17
u; zo 12-17 u. Publicaties: drie cata
logi (hardcover) af 47,50 per stuk.
mitieve volkeren eigen gemaakt
en losgekoppeld van de religieu
ze context.
Martin ziet de tentoonstelling in
Düsseldorf als een soort Wie-
dergutmachung, als een rehabi
litatie. Altaren zijn volgens
Jean-Hubert Martin niet alleen
toonbeelden van de zoektocht
naar een andere dimensie van
het zijn, maar ook van de crea
tieve veelzijdigheid van cultu
ren. „Als we werkelijk serieus
aan globalisering willen wer
ken, dan zullen we het referen
tiekader van niet-westerse kun
stenaars moeten respecteren en
erkennenen dat is in veel geval
len dus de religie."
Hans Jacobs
Altaren. Kunst om voor te knielen:
tot en met 6 januari 2002 in Kunst
Palast Düsseldorf, Ehrenhof 4-5
(langs de Rijn aan de Joseph Beuys
Ufer, waar ruime parkeergelegen
heid is)Open van dinsdag tot en met
zondag van 12 tot 20 uur. www.mu-
seum-kunst-palast. de
Buldan uit Korea.
Hindoestaanse tempelwagen uit Sri Lanka.
Rineke Dijkstra fotografeerde jonge
fabrieksarbeiders.
Beeld uit Fatherand Daughter van Michael Dudokde Wit.
Het is de wereld van praatgrage dieren,
van rampzalige ongelukken zonder dat
het de betrokkenen enig letsel oplevert, van
grappen en nog eens grappen; het is de we
reld van de tekenfilm. Vooral bekend van
producties als Donald Duck, Tom en Jerry,
Bugs Bunny, Betty Boop, The Flintstones en
vele anderen uit grote studio's als Disney en
Warner Brothers. Maar achter deze bijna
sprookjeswereld van bewegende tekenin
gen bestaat nog een andere wereld van de
animatiefilm.
Het is de wereld van onafhankelijke anima
tiefilmers, die op geheel eigen, artistieke
wijze invulling geven aan de kunst van het
bewegende beeld,
De tekenfilm heeft hele volksstammen
buikkrampen bezorgd van het lachen, maar
de "vrije animatiefilmer heeft heel wat meer
moeite het publiek van zijn bedoelingen te
overtuigen. Vooral het verdwijnen van de
voorfilm uit de bioscoop heeft de animatie
film, met veel meer verschillende technie
ken dan alleen het tekenen, geen goed ge
daan. Het aantal vertoningsmogelijkheden
nam drastisch af en binnen de kortste keren
was de animatiefilmer aangewezen op het
kleine, alternatieve filmcircuit. De echte
liefhebbers kunnen daar volop genieten
maar het grote publiek blijft verstoken van
al het moois dat de vrije animatiefilm te bie
den heeft.
Toch is er een kentering te signaleren. En
dat is onder meer te danken aan de anima-
tiefilmers die deze maand in De Vishal in
Haarlem te zien zijn. Zij zijn het die de Ne
derlandse animatiefilm hebben opgestoten
in de vaart der volkeren. Met grote regel
maat slepen ze prijzen weg op buitenlandse
filmfestivals en mensen als Gerrit van Dijk,
Paul Driessen, Michael Dudok de Wit en
BörgeRingzijn bekende namenin de wereld
van de internationale animatiefilm. Hun
activiteiten en bekendheid zijn de laatste
jaren een grote stimulans gebleken voor de
verdere ontwikkeling van de animatiefilm
als kunstvorm.
Met name Gerrit van Dijk knokt een groot
deel van zijn leven voor meer aandacht voor
de animatiefilm. Niet alléén als filmer,
maar ook en vooral op allerlei niveaus daar
omheen. Van Dijk weekte op rijksniveau
subsidies los, stond aan de wieg van het Hol
land Animation Film Festival, het twee
jaarlijkse festival voor de animatiefilm in
Utrecht, en was de initiatiefnemer tot de op
richting in 1993 van het Nederlands Insti
tuut voor Animatiefilm (NIAf) in Tilburg.
Het NIAf is inmiddels een grote club, waar
talentvolle animatiefilmers de kans krijgen
een mooie film te maken. Maar waar ook
aan onderzoek wordt gedaan, films worden
bewaard, gedistribueerd en tal van andere
activiteiten worden georganiseerd. Dit
NIAf heef t zich ook tot doel gesteld meer be
kendheid te geven aan de vrije animatie
film. De nu ingerichte expositie in De Vishal
is vooral bedoeld om het grote publiek een
beeld te geven van wat er op het terrein van
de kunstzinnige animatiefilm allemaal te
zien is.
En dat is nogal veel. In feite toont de exposi
tie werk van drie generaties Nederlandse
animatiefilmers. Van alle filmmakers wor
den voortdurend films vertoond op tien mo
nitoren. Daaromheen hangt artwork dat ge
bruikt is voor de totstandkoming van een
film. Tekstborden geven informatie over de
filmmakers, hun werk en de door hen ge
bruikte technieken.
Die technieken lopen nogal uiteen en juist
dat maakt de animatiefilm zo fascinerend.
Beeldje voor beeldje vult de filmer zijn ver
haal in en vervolgens legt hij dat eveneens
beeld voorbeeld vast op film. Door die beel
den op een gecontroleerde snelheid te pro
jecteren, lijkt het alsof de beelden in bewe
ging komen. Die suggestie van beweging
geeft de maker eindeloos veel mogelijkhe
den om te spelen met de werkelijkheid. Een
van de meer indringende films is in dit op
zicht Imove, solamv an Gerrit van Dijk. De
filmer tekent hierin zichzelf en zijn omge
ving en gumt zichzelf uit als het resultaat
hem niet bevalt. Maar dankzij het tekenen
en het vastleggen van die tekeningen op film
beweegt Van Dijk en bestaat hij
De hedendaagse technologie geeft de ani
matiefilm nieuwe mogelijkheden. De com
puter heeft meer mogelijkheden en werkt in
sommige opzichten sneller. Bovendien zijn
de resultaten makkelij ker te vertonen op in
ternet en televisie. Speelfilmregisseurs ma
ken vaker gebruik van animatiefilm (bij
voorbeeld in Gladiator, waar het colosseum
via computeranimatie in de film is gemon
teerd, maar ook in tal van science-fiction
films), reclamebureaus doen erg veel met
animatietechnieken en ook bij vormgevers
van websites en softwareproducenten is
animatie populair.
Die opleving van de belangstelling is voor
alle partijen goed, zegt directeur Ton Crone
van het NIAf. Er komt meer animatie be
schikbaar en voor de filmers meer werk. In
het algemeen is het leven van een animatie-
filmer geen vetpot. Zelfs een Oscarwinnaar j
als Michael Dudok de Wit Father and
daughter) maakt regelmatig commercieel
werk om brood op de plank te krijgen. En in
feite geldt dat voor vrijwel alle Nederlandse j
animatiefilmers, die alleen dankzij het sub- i
sidiesysteem van de rijksoverheid hun films
kunnen maken. Maar daardoor onderschei-
den zij zich op zodanige wijze dat de grote
Amerikaanse studio's hier graag de teke- i
naars zoeken voor het maken van hun films.
Zo ook is de talentrijke Piet Kroon in de Ver-
enigde Staten aan de slag gegaan, waar hij
als regisseur (voor de animatie-invulling)
werkt aan de avondvullende film Osmosis
Jones.
Crone is wat blij met de expositie 'Animatie
in de Gratie'. „Het is 16 jaar geleden dat Ni
co Crama in Arnhem een mooie expositie
had over animatiefilm. Daarom zijn wij blij
dat er nu eindelijk weer een presentatie is in
Nederland. Wij hebben inmiddels erg veel
materiaal en de filmmakers zijn graag be
reid mee te werken. En met nieuwe appara
tuur en nieuwe technieken wordt het steeds
makkelijker animatiefilm via internet,
DVD of video aan de man te brengen."
Jan Kuys j
Animatie in de Gratie: expositie over de anima
tiefilm in Nederland. Te zien in De Vishal, Grole
Markt, Haarlem, t/m 1 oktober.
