In Moskou is de
middenklasse terug
Wij krijgen altijd van alles de schuld
Russische
economie
groeit fors
Dwerg
27
Zvi Mazel,
Israëlische
ambassadeur
in Egypte
zaterdag 8 september 2001
De Russische hoofdstad Mos
kou is 'high' van de oliedol
lars. Terwijl de mondiale economie
op een recessie lijkt af te stevenen,
overheerst in de Russische
metropool 'la dolce vita'. Het zijn
dit keer niet alleen de superrijken
die profiteren van de economische
groei, maar ook de middenklasse
die na de crisis van 1998 voorgoed
weggevaagd leek. Het is dansen op
een vulkaan, menen sceptici, maar
voorlopig kan Moskou niet stuk.
„Er is weergeld."
De 'sushikoning' van Moskou zakt
nog" wat verder weg in de leren fau
teuil achter zijn bureau.,Ik word gek
van de concurrentie", verzucht Sergej
Koroljov. „Ze proberen mijn Japanse
personeel weg te kopen, kopiëren ons
interieur' en stelen de recepten."
Koroljov is het slachtoffer van zijn ei
gen succes. Anderhalf jaar geleden be
gon de voormalige diplomaat van de
Russische ambassade in Tokio het Ja
panse restaurant Jakitoria. Het was
een stap in het duister. In 1993 opende
hij weliswaar al het dure Fudzjimaar
met Jakitoria richtte hij zich op een
volstrekt andere doelgroep: de mid
denklasse. „In mijn eerste restaurant
kwamen alleen de oligarchie, bandie
ten en politici, maar Jakitoria moest
voor iedereen zijn, Japans fastfood van
hoge kwaliteit."
Drie weken na de opening stonden de
mensen al in rijen buiten te wachten.
Koroljov realiseerde zich dat hij een gat
in de markt had gevonden. Het eerste
restaurant aan een chaotisch verkeers
plein werd de kiem voor een keten van
Japanse sushibars. In amper anderhalf
jaar tijd opende Koroljov nog vijf Jaki-
toria's in Moskou. St.Petersburg heeft
inmiddels ook een vestiging en plan
nen voor Samai'a, Novosibirsk,
Krasnodar en Nizjni Novgorod zijn in
de maak. „Het is een goudmijn", con
stateert Koroljov.
De voormalige diplomaat is een tevre
den man, tenminste als de concurrentie
niet zijn stemming vergalt. Sergej
Koroljov heeft een ware sushioorlog in
Moskou ontketend. Na het succes van
Jakitoria is Moskou overspoeld met
goedkope Japanse restaurants. Korol
jov spreekt met verachting de namen
van de rivalen uit. „Japono-Mama,
Planet Sushi, Susjite Vesla, Ris i Riba;
alleen de laatste maanden zijn er al
meer dan twintig Japanse restaurants
opengegaan."
Mobiel
Het wilde leven is terug-in Moskou en
Koroljov weet waarom. „Er is weer
geld en niet alleen voor de elites, maar
ook voor jonge, energieke, normale
mensen." Moskou is het epicentrum
van de niet geringe economische groei
in Rusland. Vorig jaar groeide de eco
nomie al met acht procent en in de eer
ste helft van dit j aar was er een verbete
ring van 5,4 procent. Deze cijfers
vertellen slechts een deel van het ver
haal. Economen vermoeden dat de
Russische economie voor zeker 40 pro
cent grijs is, bedrijvigheid die niet in de
statistieken te vangen is.
In Moskou is de plotselinge rijkdom
niet te overzien. Een nieuwe dealer in
Porsches was na de opening deze zomer
binnen een maand door al zijn exem
plaren heen. Anders dan vroeger over
heerst echter niet alleen de exhibitio-
Boedapest
Dankzij de opbloeiende economie zijn in Moskou vele sushi-restaurants geopend.
nistische rijkdom van de kleine elite iri
de Russische metropoolJuist de ver
koopcijfers van de goedkopere buiten
landse auto's stijgen het hardst. De
populairste merken in Rusland zijn
Daewoo en Skoda, die voor minder dan
10.000 dollar te koop zijn. Ooklkea
heeft bewezen dat er een Russische
middenklasse bestaat.
De wederopstanding van de Russische
middenklasse is wellicht nog het beste
te zien in de talloze verkoopkantoren
van dg mobiele telefoonprovider MTS.
Van 's ochtend vroeg tot 's avonds laat
staan mensen in de rij voor mobieltjes.
„Alleen in Moskou verkopen wij per
maand 180.000 nieuwe abonnemen
ten", jubelt Eva Prokofieva, manager
van MTS. Samen met de verkopen van
andere providers zouden er per maand
een kwart miljoen telefoons over de
toonbank gaan. „Vorig jaar kwam onze
verkopen al weer op het niveau van
voor de crisis van 1998. Dit jaar zitten
we er ruim boven."
Hypermarkt
De officiële werkeloosheid is in Rus
land nu op het laagste niveau sinds zes
jaar. De salarissen stegen de afgelopen
twaalf maanden met 16 procent en de
consumentenuitgaven gingen twaalf
procent omhoog. Massatoerisme naar
buitenlandse bestemmingen (vooral
Turkije) beleefde dit jaar een hoogte
punt. De belangrijkste internationale
luchthaven in Moskou moest charter
vluchten afwijzen, omdat de maximale
capaciteit van het vliegveld was be-
ï'eikt.
Rusland kent de genade van de hoge
olieprijs, maar ook als die buiten be
schouwing blijft 'staat het land er beter
voor dan een aantal jaar geleden', zei
president James Wolfensohn van de
Wereldbank tijdens een recent bezoek
aan Moskou.
Mustafa Saglamhad tijdens de econo
mische crisis evenmin kunnen vermoe
den dat de Russische markt zo snel zou
herstellen. De algemeen directeur van
de Turkse supermarktketen Ramstore
dacht dat zijn carrière in Moskou in
1998 in de knop gebroken was. In 1997
opende hij de eerste 'hypermarket' in
Moskou om vervolgens toe te zien hoe
de financiële crisis de roebel omlaag
sleurde en de kwetsbare middenklasse
van het spaargeld beroofde. „Ik was
natuurlijk wel wat gewend in Turkije,
maar dit ging wel erg hard", zegt Sag
lam.
De Russische economie bleek echter te
profiteren van de lage roebel waardoor
binnenlandse producten plotseling
veel attractiever werden dan import-
goecleren. „Het herstel kwam veel snel
ler dan verwacht", vertelt Saglam. In
middels zijn er negen Ramstores in
Moskou, waarvan de grootste een op
pervlakte heeft van 32.500 vierkante
meter. „Nu komen ook gewone Russen
naar de supermarkt", zegt Saglam over
het succes van zijn keten. „Na werktij
den staat onze parkeerplaats vol met
Mercedessen en BMW's, maar 's och
tends lopen hier baboesjka's (omaatjes)
rond die voorzichtig een zak aardappe
len of een witte kool kopen. Een paar
jaar geleden kregen we ze niet binnen,
omdat ze dachten dat het veel te duur
zou zijn." Ook andere supermarktke
tens hebben inmiddels hun oog laten
vallen op de Moskouse markt. Bedrij
ven als Metro en Spar zijn nieuwe spe
lers en andere gegadigden hebben hun
komst al aangekondigd. „Ik ben voor
lopig niet bang voor die concurrentie.
In Moskou wonen 10 miljoen mensen,
dat is een enorm potentieel."
Nachtmerrie
Er staan echter genoeg vraagtekens
achter de economische opleving in
Rusland. De bloei is met name voorbe
houden voor Moskou en dan nog
slechts voor zo'n 15 procent van de be
volking. Voor een groot gedeelte van de
Russen is het bestaan nog steeds een so
ciale nachtmerrie. De inflatie stijgt bo
vendien veel sneller dan de regering
verwachtte en daarnaast moet Rusland
de komende jaren vele miljarden aan
buitenlandse schulden aflossen. De
eerste problemen kunnen opduiken als
de olieprijs onverhoopt gaat zakken.
Michail Deljagin, een voormalig eco
nomisch adviseur van oud-president
foto Paul Miller/GPD
Jeltsin, vindt dan ook dat veel moge
lijkheden verloren zijn gegaan. De re
gering onder leiding van Poetin heeft te
weinig drastische heivormingen door
gevoerd. „Door de laatste devaluatie is
het Russische bedrijfsleven aan het
werk gegaan", meent Deljagin. „De
volgende devaluatie - en die zal zeker
komen - zal de Russische overheid ein
delijk aan het werk moeten zetten.
Sceptici als Deljagin menen dat 'boom
ing Moskou' veel weg heeft van dansen
op een vulkaan. De gemiddelde Rus
jaagt zijn geld er zo snel doorheen, om
dat er geen enkel vertrouwen in de Rus
sische banken is, waardoor sparen
weinig zin heeft. Daarnaast houdt ie
dereen er rekening mee dat de voor
spoed ook weer snel voorbij kan gaan.
Illustratief is het nieuwe 'entertain-
mentcomplex' Bunker 2 aan de Mos
kouse tuinring. Twee restaurants,
bars, een koffieshop, pooltafels en een
concertzaal met de modernste geluids
techniek moeten van het pand het
hoogtepunt van de Moskouse uitgaans-
wereld maken, maar het lijkt erop dat
een iets te grote broek is aangetrokken.
Vooralsnog is alleen de concertzaal op
de vierde verdieping het aanzien
waard. „Dat is natuurlijk niet ideaal",
zegt manager Jekaterina Sjoeskova.
Zij begon met haar collega's anderhalf
jaar geleden de club Bunker, een kleine
kelder waar bandjes optreden en waar
dag en nacht goedkoop eten en drinken
geserveerd wordt. „Het bleek zo suc
cesvol dat we op zoek gingen naar een
grotere ruimte." Het management en
enkele investeerders besloten uitein
delijk - geheel in de stijl van het Russi
sche maximalisme - 'de grootse club
van Europa' te openen, maar dat is
voorlopig nog iets te veel gevraagd. Dat
er een markt is, weet Sjoeskova echter
zeker. „Vroeger hadden we in Moskou
rijken en armen. Nu zit er iets tussenin.
Wij geloven in die middenklasse.
Frans Hendrickx
Na 22 jaar van vrede is in Egyp
te het anti-Israëlische senti
ment sterker dan ooit. De ramp met
vlucht 990 van Egypt Air voor de
Amerikaanse kust is, zo geloven
veel Egypten aren stellig, door Isra
el veroorzaakt. De jongste aantij
ging tegen de noorderbuur is dat
die riemen aan Egypte verkoopt
met gespen die radioactief zijn.
Daarmee zouden de Israëli's Egyp
tische mannen impotent willen
maken.
Met het einde van zijn termijn in
zicht schetst de vertrekkend Israë
lisch ambassadeur Zvi Mazel een
somber beeld van de verstandhou
ding tussen Jeruzalem en Cairo.
Boos plukt de ambassadeur een
Egyptische krant uit de stapel die
voor hem ligt. „Hoe komt het dat de
kranten ons de schuld geven van
alles wat er in het Midden-Oosten
en in Egypte gebeurt?"
De atmosfeer is verziekt. Jordanië
en Egypte, de twee Arabische lan
den met een vredesakkoord met Is
raël, trokken hun ambassadeurs
maanden geleden terug uit Tel
Aviy, Een stap uit protest tegen het
buitensporig machtsvertoon
waarmee Israël de Palestijnse op
stand onderdrukt. Mazel bleef op
zijn post. De 62-jarige carrièredi
plomaat is nadrukkelijk aanwezig,
als altijd. Ook al zijn er meer dan
600 Intifada-doden te betreuren,
de hoogste vertegenwoordiger van
de joodse staat peinst er niet over
zijn woorden op een goudschaaltje
te wegen. Gebeten pareert hij het
wantrouwen over de intenties van
Israël. Zelfs vredespartner Egypte
heeft diplomatiek stilzwijgen in
gewisseld voor openlijke kritiek.
De Egyptische president Hosni
Mubarak, verdediger van de Pales
tijnse opstand tegen de Israëlische
bezetting, gelooft niet dat premier
Ariel Sharon van Israël in vrede
met de Palestijnen is geïnteres
seerd.
„De wijze waarop Egypte zich op
het Palestijnse probleem stort,
geeft aan dat er hier iets volkomen
mis is"zegt Mazel. Volgens de zoon
van Poolse immigranten klopt de
Egyptische regering met behulp
van de kranten het Palestijnse pro
bleem op. „Egypte telt 65 miljoen
inwoners. Meer dan de helft is an
alfabeet. Het grootste probleem is
hoe dit land zich moet ontwikke
len. Ik las dat de overheid de ko
mende jaren jaarlijks een miljoen
mensen aan het werk moet zien te
krijgen. Dus ik geloof er niets van
dat de belangrijkste kwestie die
van de Palestijnen is. Hun zaak
wordt opgeklopt om de aandacht
af te leiden."
Maar als Israëlische topdiplomaat
in deze regio weet u toch als geen-
ander dat de relaties van de Arabi
sche wereld met uw land in sterke
mate worden bepaald door een ein
de aan de bezetting en de toekomst
van Jeruzalem?
„Volgens mij is dat verband kunst
matig, compleet kunstmatig. Als je
hier regeringsfunctionarissen, in
tellectuelen en journalisten vraagt
waarom de Arabische landen er de
afgelopen vijftig jaar niet in zijn
geslaagd zich economisch te ont
wikkelen, is hun antwoord; vanwe
ge Israël."
Mazel slaat met zijn vuist op tafel.
„Hoe komt het toch dat ons ldeine
landje de Arabische wereld trot
seert en zich dan toch nog bij de 27
meest ontwikkelde landen heeft
weten te voegen? Waarom wij wel
en zij niet? Omdat wij al hun ener-
foto Norbert Schiller/GPD
gie zouden hebben opgeslorpt?
Daar geloof ik niets van, Israël is
een kunstmatig probleemNatuur
lijk, er is een moeilijkheid met de
Palestijnen. Die moet worden op
gelost, dat geef ik toe, maar zij
hebben het in de Arabische hoofd
steden tot enorme proporties opge
blazen."
De Israëlische ambassadeur grijpt
opnieuw een krant. „We krijgen
overal de schuld van. Onze pre
mier, Sharon, wordt consequent
'de slager' genoemd. De regerings
leider van een bevriende natieDat
is onaanvaardbaar."
Maar u weet toch dat Sharon niet
voor niets met bloed in verband
wordt gebracht. Op dit moment
ivordt hij in België vervolgd voor
genocide in verband met zijn ver
antwoordelijkheid voor de bloed
baden in de Palestijnse kampen
Sabra en Chatila. Èen Israëlische
onderzoekscommissie heeft hem
destijds indirect verantwoordelijk
gesteld.
„Sharon is een premier van een
land dat zich sinds zijn creatie aan
het verdedigen is, Sinds de dag van
onze geboorte, in 1948, is Israël het
doelwit van terroristische aanval
len. We hebben zeer moeilijke jaren
achter de rug. Wat Sabra en Chati
la betreft, we waren ons daar aan
het verdedigen. Sharon was niet
meer dan onze minister van defen
sie die de oorlog tegen de Palestij
nen aanvoerde. Die wilden ons
land binnenvallen."
De vertrekkend ambassadeur was
in de jaren zeventig, in Israël, ver
antwoordelijk voor het beleid ten
aanzien van de Palestijnen. „Die
wilden Israël toen vernietigen. En
nu, als ze nee blijven zeggen tegen
de verregaande concessies die Isra
el hen heeft gedaan, komen hun ac
ties op hetzelfde neer. Wij hadden
bijna een akkoord bereikt. Toen
eisten de Palestijnen de terugkeer
van vluchtelingen, en werden alle
vredesinspanningen teniet ge
daan. Als zij bij hun eis om remi
gratie blijven, zijn ze opnieuw uit
op vernietiging van de joodse
staat."
Israël is niet verantwoordelijk voor
deze Palestijnen, zegt Mazel. „De
vluchtelingen zijn niet ons pro
bleem. De Arabische landen gin
gen in 1947 niet akkoord met een
verdelingsplan van de Verenigde
Naties. In plaats daarvan begon
nen ze een oorlog tegen ons. Die
hebben ze verloren. Daar moeten
de Palestijnen voor boeten."
De beroepsdiplomaat schuwt het
debat in het diplomatieke hart van
de Arabische wereld allerminst.
Vier jaar geleden meldde hij zich
aan voor de post Cairo. Het was een
weerzien. In 1980, enkele maanden
na opening van de Israëlische am
bassade, werkte Mazel er als advi
seur. In totaal bracht hij acht jaar
in de Egyptische hoofdstad door.
De samenwerking tussen de buur
landen heeft volgens Mazel nooit
gestalte kunnen krijgen. Hij had er
destijds nog vertrouwen in clat het
contact tussen de eens vijandige
buurlanden op gang zou komen,
„Ook al was de vrede vanaf het be
gin de vernieling in geholpen, er
leefde toch hoop. We dachten dat
na een paar moeizame jaren alles
op zijn plaats zou vallen. De vrede
was tenslotte nog jong en wij waren
vol vertrouwen. Als ik in die tijd
vertelde dat ik Israëliër was, werd
ik met enthousiasme begroet. Lang
leve de vrede, riepen de Egyptena-
ren. Dat was geweldig."
Hoe de toekomst er nu voorstaat?
Hij pakt een velletje papier. „Kijk
dit is de vrede, en hier bereik je de
rode lijn van oorlog. Op dat punt
wil je niet belanden want je weet
niet hoe sterk de oorlogsdrang is.
Daarom moeten we een buffer aan
leggen. Een buffer van relaties, uit
wisseling van jongeren, en han
delscontacten. Die buffer wordt
echter smaller en smaller. Dat is
een probleem."
Dora Rovers
Jk hoop dat het morgen regent,
dan krijgt die fascistische
dioerg zijn parade niet", sprak
een kennis die het helemaal
heeft gehad met de Hongaarse
regering. Die 'dwerg' is de Hon
gaarse premier en de parade
vond plaats op 20 augustus, te
genwoordig de belangrijkste
nationale feestdag ter ere van de
Heilige Istvan, de eerste christe
lijke koning van Hongarije. Ist
van is ook de enige heilige die
zowel door de katholieke als de
orthodoxe kerk ivordt erkend.
Het klopt dat de premier wat be
scheiden van stuk is, maar fas
cistisch gaat mij te ver. Aan de
andere kant, dat lisico loopt een
politicus in zekere zin als hij na
tionalistisch erfgoed omarmt en
net even te vaak de indruk geeft
dat zigeuners en joden er eigen
lijk niet helemaal bijhoren. Als
je dan ook nog een coalitie aan
gaat met een partij, de Partij
van Kleine Boeren, die reactio
naire moordenaars uit de jaren
dertig herdenkt of als je zelf een
onderscheiding in ere herstelt
die was voorbehouden aan niet-
joodse staatsburgers, dan wek je
op zijn minst een verdenking op
je.
In de ruim zeven jaar dat ik in
Hongarije woon, heb ik alle drie
democratisch gekozen regerin
gen meegemaakt. Ze hadden al
lemaal wel wat. Maar ik kan me
niet aan de indruk onttrekken
dat de huidige regering meer
verdeelt dan samenvoegt.
Peilingen
Neem bijvoorbeeld opiniepei
lingen. Normaliter kun je uit
gaan van voorkeuren. Maar in
Hongarije moetje ook de anti-
pathie-cijfers bekijken. Daaruit
blijkt meer dan voorheen dat 'de
Hongaar' of volledig tégen de re
gering is, of volledig voor. Een
middenweg is er niet.
De vorige premierriep verge
lijkbare emoties op. Èen voor
malig communist, een voorma
lig lid van het Politburo en een
man die ook in eigen gelederen-
niet bekend stond om zijn her-
vormingsdrang. Gyula Horn
ging pas om toen iedereen al om
■was. Maar hij leek in elk geval in
staat om een parlementaire con
sensus in stand te houden.
Onder premier Orbanis dat niet
het geval. Geen consensus, geen
respect, confrontatie door pro
vocatie lijkt het parool. Een op
positie die een parlementair on
derzoek wil, kan er met enige
zekerheid van uitgaan dat het
voorstel wordt afgeschoten. Een
IJzeren Gordijn hangt er niet in
het grootste parlementsgebouw
van Europa. Maar ijzig is het
vaak wel.
Praatje
De sfeer in het parlement weer
spiegelt zich in de maatschap
pij. De middemveg is zoek.
Neem bijvoorbeeld twee vrien
delijke mensen die wonen in het
gebouw waar ondergetekende
kantoor houdt. Allebei aardig
en iedere morgen als ik om acht
uur binnenloop, is het goederi-
dag voor en goedenavond na.
Praatje over het iveer, over de
vuilophaal of over de voordeur
van het gebouw die niet goed
dicht zat.
Maar begin in vredesnaam niet
over politiek waar de ander bij
staat, want de pleuris breekt uit.
„De joden regeren dit land", zei
de een laatst. „Houd je bek, de
kerk doet alsof ze hei voor het
zeggen heeft", meende de ander.
Vervolgens ontspon zich een uit
schreeuwen van argumenten
zonder dat de andere luisterde,
en ik stond er tussen. De enige
kreten die ik in de Hongaarse
waterval zeer nadrukkelijk kon
onderscheiden, waren 'commu
nist' en 'reactionair'. Ze hebben
elkaar twee dagen niet aangeke
ken.
Die verdeeldheid kreeg nieuwe
voeding met de viering van het
Millennium en het Millecenti-
narium, de herdenking van het
feit dat Hongarije duizend jaar
christelijk is en dat de Hongaren
zich al elfhonderd jaar in het
Karpatenbekken ophouden.
Meneer Orban heeft er een geld
verslindend, een jaar durend
feest van gemaakt met veel
vuurwerk, tentoonstellingen en
pr aalbij eenkomsten die de
grootsheid van Hongarije tot
uitdrukking moesten brengen.
„Dat had beter besteed kunnen
worden aan gezondheidszorg,
sociale voorzieningen en ar
menzorg", vond een van de be
woners van mijn appartemen
tengebouw. „Het was goed voor
het imago van het land en ons
zelfrespect", vond de ander. De
een bleef bewust weg van de fes
tiviteiten en de ander heeft er
met volle teugen van genoten.
De parade vond plaats in een
zonovergoten Boedapest, de
premier was in zijn element en
iedereen die ging kijken, was
verrukt. De rest heeft mokkend
of volstrekt ongeïnteresseerd
thuisgezeten.
Erwin Tuil
