V an af nu
durf ik elke
rol aan
Afke's Tiental hield Nynke overeind
Costa! wint platina
Kitano in Amerika
Isabelle
Huppert in
La Pianiste
Uit de schaduw
van Troelstra
Op de slotavond van het Ne
derlands Film Festival op
28 september in Utrecht zal de
film Costa! worden onderschei
den met een Platina Film. De
Gouden en Platina Film zijn
twee nieuwe filmprijzen die tot
doel hebben de Nederlandse
filmindustrie te stimuleren en
het publiek te motiveren naar
Nederlandse films te gaan.
Het totale bezoekersaantal in de
bioscopen is bepalend voor de
toekenning van de prijs. De
Gouden Film wordt uitgereikt
bij 75.000 bezoekers, de Platina
Film wanneer er 200.000 kaart
jes zijn verkocht. De prijzen zijn
een initiatief van de Nederland
se Federatie voor de Cinemato
grafie, het Nederlands Film
Festival en het Nederlands
Fonds voor de Film.
Leo Bankersen
donderdag 6 september 2001
oms heb je van die rollen waarvan je vreest dat ze je
totaal zullen vernietigen, alles van je zullen
wegnemen, maar die je uiteindelijk juist alles
schenken waarvan je als actrice had kunnen dromen." Dat
zei Isabelle Huppert op het Festival van Cannes over haar rol
in La Pianistedie haar in mei de prijs opleverde van de beste
actrice. De door Michael Haneke geregisseerde film won
bovendien de Speciale Jury Prijs en de Acteursprijs voor
Hupperts tegenspeler Benoit Magimel. La Pianiste komt 6
september in de Nederlandse bioscopen.
Voor de thans 48-jarige Fran
se actrice, met zo'n zestig
films op haar curriculum vitae,
was het de tweede keer dat Can
nes haar de hoogste eer gunde.
In 1977 had ze dezelfde prijs ge
kregen voor haar sublieme
hoofdrol in La Dentellière.
Maar zo ingetogen en aandoen
lijk als ze toen in die film van
Goretta was geweest, zo rauw
en provocerend is wat ze nu te
zien geeft onder regie van Hane
ke.
Deze Oostenrijker had vier jaar
geleden de filmwereld, die in
middels aan alles gewend leek te
zijn, toch de stuipen op het lijf
weten te jagen met Funny
Games, het ijskoude relaas van
twee ogenschijnlijk beschaafde
jongens die een etmaal lang een
familie gijzelen, terroriseren en
uiteindelijk uitmoorden. Hane
ke had toen aanvankelijk Isa
belle Huppert gevraagd voor de
moederrol,Jaekent de Fran?aise
nu, maar ze was er voor terug
geschrokken.
Opmerkelijk toch, want erg
schrikachtig was Huppert in het
verleden nooit gebleken. De
huiveringwekkende Medea die
ze een paar jaar geleden speelde
op het Theaterfestival van Avig
non is in Frankrijk legenda
risch. Onder Claude Chabrol
had ze trouwens ook al twee
keer zelf een moordenares ge
speeld, eerst in Violette Nozière
en vervolgens in La Cérémonie,
met een finale die qua wreed
heid nauwelijks voor Funny
Games onderdeed. Maar nadat
ze die film voltooid had gezien
en vervolgens ook Hanekes vo
rig jaar gepresenteerde Code In-
connu, wilde ze voor een volgen
de gelegenheid dus wél met hem
in zee, geïmponeerd als ze was
geraakt door 's mans unieke vi
sie op het medium cinema: „Hij
zoekt naar krachtige effecten en
raakt zijn toeschouwers daar
waar het pijn doet."
Jaloezie
Van haar rol in La Pianiste zegt
Isabelle Huppert dat die haar
eigenlijk betrekkelijk makke
lijk is afgegaan. „Vooral omdat
het een ander soort film is dan
Funny Games. Ik wil niet zeg
gen dat La Pianiste een sprookj e
is, maar in elk geval toch meer
een verhaal waar ik mijn fanta
sie op kon loslaten. Ik kon er me
teen voeling mee krijgen. Dit is
toegankelijker dan Funny
De internationale reputatie
van de Japanse filmmaker
(en schrijver, schilder en tv-ko-
miek) Takeshi Kitano is in krin
gen van critici en cinefielen in
middels voldoende gevestigd.
Daarvoor was het niet nodig dat
de maker van 'Sonatine', 'Hana-
Bi' en 'Kikujiro' in Amerika
ging filmen. Wel bestaat na
tuurlijk de kans dat met de Ja
pans-Amerikaans-Britse co
productie Brother weer een
nieuwe markt en een nieuw pu
bliek wordt aangeboord. Wie nu
voor het eerst met Kitano ken
nismaakt zal constateren dat hij
een eigen kleur aan het feno
meen gangsterfilm weet te ge
ven, maar heeft het beste werk
van deze veelzijdige Japanner
dan nog niet gezien.
Terwijl in Kitano's eerdere werk
het geweld juist plaats maakte
voor emotionele rijkdom en ver
dieping steunt Brother weer he
lemaal op de gangstermotieven
uit de begintijd. Kitano's over
stap naar Amerika kreeg een
bijna letterlijke vertaling in het
verhaal: op zijn bekende droog
komische wijze speelt hij zelf de
yakuza Yamomoto die wegens
onmin aan het thuisfront uit
wijkt naar Los Angeles om daar
zijn jongere halfbroer (Claude
Maki) op te zoeken. Hij treft er
niet, zoals verwacht, een oppas
sende student maar een sympa
thieke kleine drugsdealer die
wel wat hulp van grote broer
kan gebruiken.
De humor in Brother steunt
voor een groot deel op de ver
warring die de komst van de
zwijgzame Japanner sticht. Hij
lijkt een onhandige underdog
die geen Engels verstaat en veel
te grote fooien geeft, maar in
werkelijkheid is hij een koel
bloedige en niets ontziende te
genstander. Hij is de ontsteker
die het multiculturele kruitvat
van elkaar beconcurrerende
Mexicaanse, zwarte, Japanse en.
Italiaanse bendes tot ontplof
fing brengt. Zijn doodsverach
ting en onwrikbare loyaliteit -
typische yakuzawaarden - lei
den tot een spiraal van geweld
waarin vrijwel iedereen het
loodje legt.
De unieke Kitano-handteke-
ning blijkt vooral uit het feit dat
hij tussen de geweldsexplosies
door oog heeft voor allerlei alle
daagse details. Volgens het ya
kuza ritueel worden er in Bro
ther heel wat vingers afgehakt,
maar bij Kitano zien we dan ook
hoe een van de getroffenen later
aan een collega zijn mooie pink-
prothese toont. Tussen de be
drijven door zijn Kitano's crimi
nelen vaak een soort antihelden
die een beetje sloom rondhan
gen en in een onbewaakt ogen
blik even gauw een volleybal
letje gooien.
Het zijn vooral die onverwachte
details die maken dat je blijft
kijken. Met wat goede wil is
Brother ook nog wel op te vatten
als een absurdistische satire op
het noodlottige mechanisme
van rivaliteit en wraak, door
spekt met veel zwarte humor en
voorzien van een westernachti
ge ontknoping. Soms is ertussen
al het kabaal ook een groots mo
ment, zoals wanneer een oude
strijdmakker van Yamomoto
zichzelf zonder aarzelen voor de
goede zaak een kogel door het
hoofd jaagt. En het is aardig om
te zien hoe er een warme vriend
schap groeit tussen Yamomoto
en de kleine crimineel Danny
(Omar Epps), die op de eerste
dag nog ernstig door de Japan
ner werd gemolesteerd.
Leo Bankersen
Brother. Regie: Takeshi Kitano.
Met: Takeshi Kitano, Omar Epps,
Claude Maki. Vrijdag en zaterdag te
zien in Schuttershof Middelburg.
Brother is de eerste in Amerika opgenomen film van de Japanse regisseur
Takeshi Kitano.
Games, minder theoretisch. Bij
Funny Games had ik het gevoel
dat eigenlijk de actrice zou wor
den geslachtofferd, zoals ook
haar personage wordt geslacht
offerd. Daar had ik toen de
moed niet voor."
Volgens Isabelle Huppert gaat
La Pianiste over een vrouw in
wie twee personages huizen: een
volwassene en een klein meisje.
Waarbij het overigens niet zo is
dat het kind zou deugen en de
volwassene niet. Want een van
haar wreedste daden - glas
scherven stoppen in de jaszak
van een leerlinge - begaat pia
nolerares Erika uit kinderlijke
jaloezie.
„Het is een karakter vol tegen
stellingen, zoals het hele script
is opgebouwd uit tegenstellin
gen. Haat tegenover liefde,
wreedheid tégenover wanhoop.
Je dient je af te vragen hoe ze
ooit zo wreed en getourmen
teerd is geraakt. En waarom het
zo pijnlijk en moeilijk is voor
haar om tegen die jongen te zeg
gen 'Ik houd van jou'. Waarom
moet ze hem eerst zo treiteren en
pijnigen? Maar dat is het ver
haal. Het heeft te maken met
vrees de controle over haar le
ven te verliezen. Ze is bang dat
toegeven dat je van iemand
houdt, betekent dat je vervol
gens zal worden gedomineerd.
Ze is als de dood dat haar gevoel
de overhand zal krijgen over
haar verstand. Dat is het wezen
van haar tragiek."
Volgens Isabelle Huppert - en ze
heeft gelijk - is musiceren in
films zelden zo nauwgezet en in
voelend in beeld gericht als in
dit werkstuk van Haneke. De
actrice heeft vroeger zelf piano
les gehad, had haar techniek in
middels totaal verwaarloosd en
nam, zonder dat de regisseur het
gevraagd had, voor deze gele-
Isabelle Hupperten regisseur Michael Haneke.
genheid opnieuw les. Maar an
ders dan in de film was Schubert
nooit haar favoriet.
„Hij is de lievelingscomponist
van Haneke. Hij heeft een goed
ontwikkeld muzikaal gevoel,
wat hem ook als regisseur bij
zonder maakt, omdat hij een
feilloos oor heeft voor wat 'vals'
klinkt, ook in dialogen. En hij
streeft altijd naar perfectie. In
het boek van Elfriede Jelinek
ging het veel meer om Bach en
Schumann. Dat accent heeft
Haneke ook verlegd omdat
Schubert, net als Schumann
trouwens, behoort tot die van
melancholie overlopende ro
mantici die vaak balanceerden
op het randje van de waanzin.
En dat maakt parallellen moge
lijk met het personage van de
pianolerares Erika die zich met
Schubert identificeert, vanwe
ge die schitterende perfectie te
genover die duistere kanten van
het leven."
Liefdesrelatie
Wellicht dat een gemiddelde
toeschouwer wat meer achter
grondinformatie had kunnen
gebruiken om de mentale
kwetsbaarheid van Erika beter
te kunnen overzien. Maar vol
gens Huppert is de zaak duide-
lijk genoeg.
„Ze zit gevangen in een liefdes
relatie met haar moeder. Terwijl
die tegennatuurlijk is, kan ze
daar niet uit. Het is normaal dat
je door een moederband wordt
gekluisterd als j e een klein meis-
je bent. Daarna dien je los te ko
men van elkaar. Maar deze
vrouw is zelfs nooit toegekomen
aan een begin van dat proces. Ze
is de veertig gepasseerd en zit
nog steeds bij haar moeder in de
tang. Dat richt geestelijke scha
de aanDat is een vorm van
langzaam sterven. Meer hoef je
eigenlijk niet te weten."
Met het eindresultaat verklaart
Isabelle Huppert zich buitenge
woon, tevreden. Het klinkt niet
plichtmatig, als ze zegt: „Wan
neer je aan een film werkt, krijg
je altijd te maken met eigenlijk
drie films. De film die in het sce-
foto Eric Gaillard/Reuters
nario beschreven staat, de film
die de regisseur in zijn hoofd
heeft en de film die je als hoofd
rolspeler wilt zien. Ik denk dat
hier de obsessies van de regis
seur en de actrice perfect zijn
samengevallen. Dit is een film
geworden van Michael Haneke,
maar ik meen er zelf zo veel
emotie aan te hebben toege
voegd dat het verhaal echt kan
aanspreken. Na deze ervaring
bestaat er in de hele wereld geen
enkele rol meer waar ik bang
van hoef te zijn. Vanaf nu durf ik
alles."
Pieter van Lierop
La Pianiste gaat vandaag (donder
dag) in Nederlandse première.
Als het Nederlands Film Festival voor
2002 nog op zoek is naar een interessan
te cineast voor een retrospectief, dan zou
den ze toch eens aan Pieter Verhoeff moeten
denken. Sinds hij in 1966 de Filmacademie
verliet, heeft hij een eigenzinnig, sterk en
consistent oeuvre opgebouwd dat een voor
lopig hoogtepunt heeft gekregen in Nynke,
zijn film die deze week in première gaat.
Verhoeff geniet wellicht de meeste bekend
heid vanwege zijn tv-serie De Vuurtoren en
de speelfilms Van Geluk Gesproken en De
Zondagsjongen. Met Nynke evenwel sluit
hij aan bij zijn in de jaren tachtig gemaakte
sociale drama's: Het Teken van het Beest en
De Dream,. Dit keer vertelt hij over de eerste
echtgenote van Pieter Jelles Troelstra, op
richter van de Sociaal Democratische Ar
beiders Partij. Ze heette Sjoukje Bokma de
Boer maar was bekender onder de 'nom de
plume' Nynke van Plichtum als schrijfster
van kinderboeken waarvan Afke's Tiental
het meest fameus werd.
Eind negentiende eeuw leerde Sjoukje haar
Pieter kennen toen hij nog een studentikoze
dichter-advocaat was. Ze leken aan elkaar
gewaagd in een gepassioneerde relatie die
werd versterkt door gemeenschappelijke
liefde voor de Friese cultuur, de literatuur
en het leven in het algemeen. Er kwam een
kink in de kabel toen Troelstra werd gegre
pen door het socialisme en het huwelijksle
ven overschaduwd raakte door de eeuwige
afwezigheid van de politicus. Hij was voort
durend op pad om de heilsboodschap uit te
dragen, alsmede zijn mening dat het ko
ningshuis afgeschaft kon worden. Maar in
Leeuwarden gooiden heetgebakerde oran
jeklanten stenen door de ruiten bij Sjoukje
die nauwelijks meer wist hoe haar twee kin-
het contrast zo mooi met de benepen klein
burger die hij thuis blijkt: iemand die te
blind is om te zien dat hij zijn eigen vrouw
aanmerkelijk minder levensvervulling toe
staat dan de sappelende boerenfamilie was
vergund die zij - Sjoukje/Nynke - had be
schreven in Afke's Tiental. Die mensen wa
ren arm maar gelukkig.
Nynke is een fraai verzorgde filmproductie
van Hans de Weers en Hans de Wolf, als kos
tuumstuk ongewoon levendig en rijk aan
details. Bijrollen met Peter Tuinman (vader
van Pieter Jelles), Rients Gratama (vader
van Sjoukje), Carine Crutzen, Joke Tjalsma
en Porgy Franssen zijn stuk voor stuk ka
raktervol. Als drama komt Nynke zeer be
zonnen over, met een paar zijlijnen die de
hoofdintrige interessant spiegelen en als
steunberen extra soliditeit verschaffen. Een
tikje spijtig is dat het niet helemaal lukt dit
verhaal (als neerwaartse spiraal) in de fina
le weer dat kleine wipje omhoog te geven
dat wel beoogd lijkt.
De meest verrassende conclusie die echter
te trekken valt is dat Pieter Verhoeff een su
bliem vrouwenprofiel heeft gereconstru
eerd waarvan de feministische inslag - om
dat hij nooit chargeert - overtuigender
werkt dan alles waartoe zich Nouchka van
Brakel twintig jaar geleden en Marleen
Gorris tien jaar geleden hebben ingespan
nen. Professor Winkler zou daar het zijne
van hebben gedacht.
Pieter van Lierop
Nynke. Regie: Pieter Verhoeff. Met: Monic Hend-
rickx, Jeroen Willems, Rients Gratama, Carine
Crutzen, Joke Tjalsma, Peter Tuinman. Te zien in
Cine City Vlissingen.
Jeroen Willems als Pieter Jelles Troelstra.
deren te voeden. Het is haar op een zenuwin-
storting komen te staan.
Die eerste episoden van Nynke zitten niet
alleen vol reminiscenties aan de vroegere
films van Verhoeff maar eigenlijk nog meer
aan die welke de Zweed Bo Widerberg nog
wat langer geleden maakte met titels als El
vira Madigan en Adalen 31. Ook daar kreeg
je te maken met uitbarstingen van vitalisme
en ongebreidelde natuurlyriek die schril
kwamen te contrasteren met het rauwe rea
lisme van de pioniersdagen van de socialis
tische beweging.
Ooit, bijna 30 jaar geleden, stond Wider-
bergs begenadigde cameraman Jörgen
Persson in Friesland naar de lucht te kijken,
toen hij daar Angela moest draaien voor Ni
kolai van der Heyde. Hij was idolaat van het
licht op het Friese land maar vervloekte het
tegelijkertijd omdat het elke minuut veran
derde. Persson heeft er toch zijn voordeel
mee weten te doen, maar Paul van den Bos
voor Nynke niet minder. Weergaloos mooi is
het beeld van Troelstra met zijn vrouw en
nog een stel vrienden op de plas, allemaal in
hagelwit zomertenue op een plezierschuit.
En dan schuift daar een pikzwart zeilbootje
voorlangs met een doodarme palingvisser
en zijn twee vreugdeloos de camera in sta
rende koters. Alsof ineens een onweerswolk
voor de zon schuift. En dat is wat er vervol
gens ook zal gebeuren bij de grote liefde tus
sen Sjoukje en Pieter Jelles.
Het drama wordt fabuleus gedragen door
Monic Hendrickx als de Sjoukje die een
Nynke wilde worden, maar geslachtofferd
wordt voor de ambities van haar echtge
noot. Het is hartbrekend te zien hoe alle
montere energie, alle lef en zelfverzekerd
heid langzamerhand worden weggeknepen
uit de persoonlijkheid van een vrouw die
dienstbaar moest blijven. Een psychiater
oordeelt dat haar hysterie het logische ge
volg is van de tot mislukken gedoemde po
ging van vrouwen om op maatschappelijk
niveau te wedijveren met mannen. En wie is
Sj oukj e om te durven twij f elen aan de woor
den van professor Winkler?
Ze doet haar stinkende best om zich te
schikken. En ze probeert niet te zien dat
sommige vrouwelijke SDAP-kameraden
wel degelijk in staat zijn bij Pieter Jelles de
opwinding te veroorzaken waarvan hij in de
echtelijke sponde zegt dat die bij hem is uit
gedoofd. Als Troelstra zijn zetel heeft ver
overd in de Tweede Kamer, is er weinig meer
over van zijn belangstelling voor zijn gezin.
Er wordt verhuisd naar Utrecht, Haarlem
en later nog Den Haag. De welstand keert
terug maar de grote socialistische voorman
zal nooit zijn vrouw bij zijn politieke plan
nen betrekken. Bij partij vergaderingen in
huize Troelstra mag ze alleen de thee in
schenken.
Om zich te verweren tegen een aansluipende
nieuwe inzinking, werpt Sjoukje zich op het
schrijven van kinderliteratuur waarmee ze
warempel succes boekt, maar haar echtge
noot zal er enkel denigrerend over doen. Dit
huwelijk is niet meer te redden. Nadat de
politicus opbiecht dat hij een verhouding is
begonnen met de huishoudster, volgt een
echtscheiding die voor Sjoukje komt als een
verlossing. Voor haar literaire ambities
komt er eindelijk ruimte.
Pieter Verhoeff is slim genoeg om tegenover
zijn lijdzame heldin niet Troelstra af te
schilderen als een eenvoudige botte egoïst
maar eerder als een groot man met grote
zwaktes. Zo weet Jeroen Willems hem raak
te trefEen. Verhoeff schept er wel duivels ge
noegen in om Troelstra tijdens een bijeen
komst in een enorme schuur af te schilderen
als een redenaar met Lenin-achtig charis
ma, iemand die oprecht is bevlogen om de
kansarmen te verheffen. En dat maakt dan
