Alice in Circusland
De doodsengel wil
best even wachten
Overgehaalde ectoplasma's op muziek
Elena
Vink
zingt
en fluit
Mythe van
Dumrul
en Azrael
Henk Poort
is Haddock
k zou deze opera niet
meteen een
meesterwerk willen
noemen, maar ik had de
ervaring niet graag willen
missen, zegt de Nederlandse
zangeres Elena Vink over de
opera Alice in Wonderland.
„Met muziek heeft het
allemaal weinig te maken,
maar toch geloof ik dat het
publiek deze voorstelling
moet gaan zien. Ook als je
vooral van Verdi houdt. Er
valt zo veel beleven, je komt
oren en ogen tekort. Dit is nu
echt muziektheater."
De stoelen zijn verdwenen uit
de piste van het Amster
damse Koninklijk Theater Car
ré. Er wordt weer gespeeld op de
plek die ooit was bedoeld voor
clowns, acrobaten en dieren.
Maar ditmaal wordt er opera
gespeeld; hoewel? De voorstel
ling Alice in Wonderland, die
daar deze week bij De Neder
landse Opera zijn wereldpre
mière beleeft, heeft veel weg van
een circusvoorstelling. En clat is
de bedoeling van de Russische
componist Alexander Knaifel.
Regisseur Pierre Audi heeft hem
daarin op de voet gevolgd.
Knaifel liet zich inspireren door
het kinderboek Alice in Won
derland van Lewis Carroll, dat
wonderlijke, al generaties lang
tot de verbeelding sprekende
meesterwerk uit het Victoriaan
se Engeland. Knaifel koestert
het werk over het meisje Alice,
omringd door tal van droomfi
guren, al decennia als het op één
na belangrijkste boek na de bij
bel. De sopraan Elena Vink is
het natuurlijk ook gaan lezen.
„Voor mijn rol, ik ben de Witte
Prinses. Maar bijna zo belang
rijk als de bijbel? Nee."
„Als kind zei het boek me niets.
Mijn man is filosoof. Hij wees
me erop dat het vol prachtige lo
gica zit. Dat wel. Nu ik het in
verband met deze productie heb
herlezen, merk ik dat het boek
vooral ook voor volwassenen de
moeite waard is. Maar een ver
haal ontbreekt, net als in het
theater. Alice in Wonderland is
een reeks van veertien flarden,
scènes met vreemde figuren die
je hier terugziet in een fantasie
rijk neergezet schaakspel dat
eindigt met de kroning van Ali
ce. Die figuren zijn trouwens
niet altijd aardig, naar Alice toe
zijn ze soms zelfs agressief."
Opera gespeeld in de wereld van
het circus. „De voorstelling
heeft dat circusachtige nodig",
vindt de zangeres. „Maar dat
stelt wel eisen aan ons. Een fi
guur als Humpty Dumpty bij
voorbeeld, staat te zingen en te
springen. Dat is moeilijk, maar
iedereen probeert te doen wat
mogelijk is. Dit is de ingewik
keldste productie die ik heb
meegemaakt. Gisteravond nog
belden ze op of ik vanuit de cou
lissen met mijn lippen een stuk
zou kunnen fluiten. Degene die
dat zou moeten doen, kan dat er
donderdag 6 september 2001
Elena Vink: „Dit is ae ingewikkeldste productie die ik ooit heb meegemaakt." foto Diederik van der Laan/GPD
op dat moment niet bij hebben.
Tja, daar heb je dan al die jaren
voor op het conservatorium ge
zeten. Maar ik vind dat wel
leuk."
Bij De Nederlandse Opera zong
Elena Vink onder meer de rol
van Elvira in Rossini's L'Itali-
ana inAlgeri en ze was Fortuna
in L'Incoronazione di Poppea
van Monteverdi, een productie
van de DNO, eveneens in de re
gie van Pierre Audi, waarmee ze
komend voorjaar in New York
optreedt. Bij de grote Europese
operahuizen imponeerde ze ja
renlang met haar coloraturen
als de koningin van de nacht in
Mozarts Zauberflöte. Knaifel
maakte van die vocale moge
lijkheden gretig gebruik.
„Er zitten citaten uit die rol in
en ik moet erbij klappen en
stampen. Ze hebben ook onze
stem opgenomen en die hoor je
dan weer op een kunstmatige
manier verhoogd terug. Hoger
dan je ooit zou kunnen zingen.
Of met een heel hoog bizar vi
brato. Ikheb daar geen bezwaar
tegen, je hoort uiteindelijk toch
onze stemmen. Ik heb wel vaker
moderne muziek gezongen, al is
dit toch wel heel anders. Dit is
zeker geen 'mooizingerij'."
„Knaifel vraagt ons vaak of we
wel plezier hebben in wat we
doen, want hij wil dat we hier
een soort vakantiegevoel heb
ben. Hij vraagt voor zijn opera
om 'gekte'. Maar daarvoor is het
allemaal dan toch weer net te
gecompliceerd. Ook voor het or
kest zou dit leuk moeten zijn,
maar je ziet de musici vaak met
verwilderde gezichten rondlo
pen. Die spelen partijen waarbij
ze soms pagina's lang niets te
doen hebben, maar wel heel pre
cies moeten meetellen om dan
uiteindelijk heel even een paar
noten te spelen. Ze zijn heus wel
wat gewend, maar voor mij zou
den ze wel wat meer persoonlij
ke inspiratie van de componist
kunnen gebruiken."
„Van de muziek moet je het hier
niet hebben. Want als de muziek
goed is heb je bij opera al genoeg
aan een paar stoelen en kam-
peertafeltje. Toch is Alice in
Wonderland echt een ervaring,
ook voor het publiek dat niet
van moderne opera houdt. Laat
je maar onderdompelen in wat
je hoort en ziet. Het is een en al
kleur, beweging en vreemde ge
luiden. Wees niet sceptisch,
want dat is dit een feestje, dat
voorbij is voor je weet."
Hans Visser
Alice in Wonderland door De Neder
landse Opera, koor van DNO, solis
ten, Nederlands Kamerorkest,
ASKO Ensemble en Schönberg En
semble. Muziek, scenario en libretto
van Alexander Knaifel. Regie: Pier
re Audi. Muzikale leiding: Martyn
Brabbins. Te zien: Amsterdam, Kon.
Theater Carré 6, 7, 9 (matinee), 11,
12,14,15 september.
die zijn werk typeert. Dans en
muziek zijn volwaardige com
ponenten in zijn theaterstuk
ken, in essentie misschien eer
der choreografieën. Kijk naar
het trage, bezwerende ritme
waarmee de vijf met elk een
vuurrood tapijt in hun armen
het podium bestijgen en elk kie
zen voor een eenzame, statische
positie. Fysieke confrontatie
blijft tot een minimum beperkt.
Ook dramaturgisch spot Av-
kiran met de wetten van het mo
derne theater. Behalve dat ze
hun rol spelen, treden de vijf ac
teurs beurtelings ook op als ver
teller van het stuk, waarmee de
illusie van het theater op Brech-
tiaanse wijze wordt doorbro
ken. Inleven in de personages is
er niet bij. hoewel dat af en toe,
bijvoorbeeld bij de door cle ziel
snijdende klaagzangen van de
moeder, bijna niet te vermijden
valt. Het is zo'n moment in het
stuk dat alles op z'n plaats valt.
Avkiran, bijna veertig, geldt in
Turkije al jarenlang als het
grootste theatertalent. De voor
malige acteur - „Ik had zoveel
beelden in mijn hoofd, als to
neelspeler kon ik die onvol
doende uitwerken" - volgde een
regisseur-opleiding' in Wenen en
begon, na een geruchtmakende
opvoering van de Oresteia, een
eigen theater in een voormalige
parkeergarage in Antalya. Me
teen kreeg hij van de staat hon
derd man personeel tot zijn be
schikking.
De badplaats werd halverwege
de jaren negentig broedplaats;
van nieuwe ontwikkelingen in
het Turkse theater. Binnen een.
paar jaar werd hij teruggehaald
naar Istanbul en kreeg hij, als
meest vooraanstaande regis
seur van zijn land, een hoge po
sitie binnen het Turkse staats
theater. Hij was er niet rouwig
om. „Istanbul is een heerlijke
stad om te werken. Nieuw en
oud, oost en west komen er sa
men. Op een en dezelfde avond
kun je naar de première van een
Amerikaanse film, naar een hip
jazzconcert, maar ook naar een
eeuwenoud soefi-ritueel. Alles
is er mogelijk."
Hij bestrijdt dat de Turkse auto
riteiten hem in zijn werk dwars
zitten. Van censuur is volgens
Avkiran geen sprake: „Als je
maar goede ideeën hebt, en geld
en een speelplek. Bij het maken
van Dumrul en Azrael is me
geen strobreed in de wegge-
legd."
De vraag is ook in hoeverre Av
kiran zich er nog veel aan gele
gen moet laten liggen. Hij werk
te al in Wenen en B erlijn en heeft
voor de komende seizoenen
aanbiedingen vanuit de hele
wereld op zak. „Ik moet oppas
sen wat er met mijn leven ge
beurt, echt gaan rekenen", zegt
hij. „Op dit moment werk ik in
het Staatstheater aan een grote
operette, Dumrul gaat op inter
nationale tournee en ik ben do
cent aan een conservatorium in
Istanbul. Tegelijkertijd wil ik
me dolgraag' in andere culturen
verdiepen, ervaringen uitwisse
len. Dat is toch de waarde van
theater."
Heeft hij het gevoel dat hij door
zijn veelvuldige verblijf in
West-Europa inmiddels ook
mentaal naar het Westen is .op
geschoven? „Dat is een moeilij
ke vraag", zegt hij na ruime be
denktijd. „Ik kom uit cle streek
Anatolië. De Odyssee en de Ilias
zijn hier ontstaan, het Byzan
tijnse Rijk, het Osmaanse rijk,
het is eigenlijk oost noch west,
maar precies het centrum van de
wereld. Tenminste, dat is mijn
idee. En ik voel me daar hart
stikke rijk bij."
Martin Hendriksma
Dumrul en Azrael: ma 10 en di 11
september, Schouwburg Rotter
dam.
Het is een bijna te betoverend
decor voor een theater
voorstelling, deze warme zo
meravond in Zürich. Over het
meer glijden verlichte rond
vaartboten als statige zwanen
af en aan. In de bergen wordt
vuurwerk in tientallen kleuren
de lucht ingeschoten. En op het
Parade-achtige terrein om ons
heen, sfeervol verlicht met slin
gers van gloeilampen, klinkt
boven het geluid van passeren
de brommers en treinen om de
haverklap het applaus voor de
optredende straatartiesten.
Er zijn, kortom, betere plekken
te verzinnen om je te concentre
ren op de theatervoorstelling
Dumrul en Azrael van het Turk
se 5th Street Theatre. Zeker als
die ook nog eens geheel in het
Turks wordt gespeeld en de
Duitse vertaling tot enkele sa
menvattende zinnen per scène
beperkt blijft. Van de vierhon
derd bezoekers geloven enkele
tientallen het na een dik kwar
tier wel. Maar het loont om te
blijven zitten: de trage dans en
het voortdurende getrommel
zuigen de toeschouwer gaande
weg een bedwelmende wereld
binnen. Het statige toneelspel
versterkt het séance-achtige ge
voel, waarbij de ban pas na het
afsluitende citergetokkel wordt
verbroken. Het Zwitserse pu
bliek klapt en stampt de gewijde
sfeer aan flarden.
„Ik maakte me behoorlijk zor
gen over de ontvangst van de
voorstelling in het buitenland",
zegt regisseur Mustafa Avkiran
als ik hem eerder die dag op het
festivalterrein van het Zuercher
Theater Spektakel spreek. „.Per
slot van rekening bestaat de
voorstelling uit veel tekst en die
kan, omdat we nu eenmalig' in
de open lucht spelen, niet inte
graal boven het podium worden
vertaald (wat tijdens de Neder
landse tournee wel gebeurt).
Maar de recensies hier zijn uit
gesproken positief. Kennelijk
weet het ritme en de stemming
van de voorstelling al genoeg te
overtuigen. Dat stemt me zeer
tevreden."
Dumrid en Azrael is een vrije
bewerking van een bijna dui
zend jaar oude Turkse legende.
De doodsengel Azrael komt op
aarde om het leven van Dumrul
op te eisen, maar die geeft zich
niet zo gemakkelijk gewonnen.
Hij heeft een aantal belangrijke
daden verricht en is nog in de
kracht van z'n leven. Kan Azra
el niet beter een ander nemen?
De doodsengel stemt erin toe,
mits Dumrul binnen vieren
twintig uur een plaatsvervanger
strikt. Ten einde raad klopt
Durmul achtereenvolgens aan
bij zijn vader, zijn moeder en
zijn geliefde, maar geen van al
len offert zich op. Waarop Azra
el zich na vierentwintig uur
noodgedwongen voor de tweede
en laatste keer tot Dumrul
wendt, met een verrassende
ontknoping.
„Mythes interesseren me", geeft
Avkiran als verklaring voor de
keuze van het stuk. „Ze vertel-
len iets over ons verleden, de
plek waar we vandaan komen.
Murathan Mungan, mijn vaste
tekstschrijver, heeft het verhaal
in een nieuwe vorm gegoten en
van een andere afloop voorzien.
Toen ik het las, wilde ik het me
teen kopen. Het stuk behandelt
alles wat voor mensen belang
rijk is: leven en dood, liefde, fa
milie. Dit verhaal wilde ik aan
het publiek vertellen."
Vijf rollen had regisseur Av
kiran te verdelen. Hij koos er
voor het stuk te laten spelen
door een danseres, een zangeres,
een muzikant en slechts twee
volbloed acteurs - een aanpak
De Turkse theatervoorstelling Dumrul en Azrael zuigt de toeschouwer een
bedwelmende wereld binnen. fotoGPD
Nog ruim een week en de 72 jaar jonge
stripheld Kuif je komt tot leven. De mu
sical Kuifje - De Zonnetempel gaat zaterdag
15 september in première in de Antwerpse
Stadsschouwburg. Met een belangrijke Ne
derlandse inbreng. Seth Gaaikema schreef
de tekst, Henk Poort kruipt in de.huid van
kapitein Haddock, Kuifjes beste vriend. Op
hond Bobbie na.
De Nederlandse opera- en musicalvedette
Henk Poort aarzelde geen moment toen hij
het aanbod kreeg om de rol van kapitein
Haddock te spelen in de Belgische musical
Kuifje - De Zonnetempel. „Ik dacht gelijk,
als het effe kan, ga ik het doen. Omdat ik nog
nooit eerder een nieuwe musical had ge
daan. Les Misérables, The Phantom, Ana-
tevlca, het waren tot nu toe altijd kopieën.
En alle opera's zijn sowieso al honderd j aal
oud. Dit is echt nieuw. Ik mag het platte
plaatje van Haddock uit het stripboek leven
inblazen, een lichaam geven, ik mag die rol
gaan creëren. Dat is een enorme uitdaging."
Het is bovendien niet zo maar een musical.
Met Kuifje nemen het productieteam Tabas
&Go'en stripeigenaar Moulinsart een be
hoorlijk risico. Liefst 16,5 miljoen gulden
kost het spektakel namelijk dat - logisch
Henk Poort: „Haddock is een beetje mezelf en
een beetje Maggi." foto Moulinsart/GPD
voor België - na de Nederlandstalige we
reldpremière in het voorjaar van 2002 in
Charleroi in het Frans verder gaat voor de
Walen. De leiding van Tabas&Co bestaat uit
Mare Besson en Wouter Boits. „Dat zijn
twee padvinders, twee enthousiaste jonge
knapen die hun nek uitsteken met zo'n be
groting. Ik neem een heel hoge hoed voor ze
af", zegt Poort.
Kuifje - De Zonnetempel is niet bedoeld als
kindermusical, maar 'voor kinderen van 7
tot 77 jaar'. Moet net als de boeken grappig
zijn, ontroerend én spannend. De decors
worden groots, adembenemend. Tijdens een
van de scènes die zich bij de Inca's in Peru
afspeelt, zal zelfs een echte waterval neer
kletteren in de Stadsschouwburg! 32.500 li
ter per voorstelling, waarvan overigens ie
dere druppel zal worden gerecycled.
Het zou goed kunnen dat de musical een in
ternationaal succes wordt. Wat wil je, van
de strip Kuifje zijn 200 miljoen albums ver
kocht in bijna zestig talen. Er zijn ook al
'concrete gesprekken' aan de gang met ne
gen anderelanden: Frankrijk, Zwitserland,
Groot-Brittannië, Canada, Singapore, Ja
pan, Denemarken, Australië en natuurlijk
Nederland. „Dat zou dan in het nieuwe
Luxor-theater in Rotterdam gebeuren,
maar ik denk dat hij ook wel naar Amster
dam komt", aldus Poort die wat 'het buiten
land' betreft duidelijke afspraken heeft met
de leiding.
„Ik ben waar ook ter wereld de eerste keus.
Alleen Franstalig doe ik niet, die strijd ga ik
niet aan met de Walen. Ik kan wel zingen in
het Frans, maar ik spreek de taal niet goed
genoeg. Duits, Engels, zelfs in het Italiaans.
Geen probleem. Maar laten we eerst zorgen
dat het hier allemaal goed gaat."
Poort zong al eerder opera's in Vlaanderen,
Kuifje is er wel zijn eerste musical. „Na
tuurlijk is het anders dan bij Joop van den
Ende, die heeft een voorsprong van tien
jaar, dat is een geoliede machine. In Neder
land is het in 1991 begonnen met Les Misé
rables, daar is inmiddels sprake van een
musicaltraditie. Maar die komt hier ook
dankzij Kuifje, daar ben ik van overtuigd."
Er wordt in ons land soms wat lacherig over
gedaan. Ah, wéér een onderwerp gevonden
waar zo nodig een musical over geschreven
moet worden. Henk Poort snapt dat wel.
„Want niet ieder personage is geschikt om
een musical over te maken. Tim Rice, de
schrijver van onder meer Evita, zei: 'Als het
boek goed is, dan kun je er een musical over
maken'. Dat is ook zo. Die boekjes van Kuif
je komen niet voor niets in 59 landen uit.
Dus kun je daar een musical van maken.
Seth Gaaikema en Frank van Laecke heb
ben een heel goed scenario bedacht. En de
muziek van Dirk Brossé is helemaal gewel
dig. Van wereldformaat, dat kan ik je echt
wel vertellen."
Inmiddels is Poort natuurlijk alle Kuifje-al
bums aan het lezen, met speciale aandacht
voor de twee waarop de musical gebaseerd
is, De 7 kristallen bollen en De zonnetempel.
„Heel vroeger heb ik ze ook al wel eens gele
zen. Maar buiten het feit dat je wat dingen
voor je rol eruit kunt pikken, is het leuk om
weer opgefrist te worden."
Het personage kapitein Haddock lijkt Henk
Poort op het lij f geschreven.Er zit in iedere
rol wel iets van jezelf. Haddock heeft een
grote bek en een klein hartje van goud. Ru
we bolster, blanke pit. Vriendschap is bij
hem ook vriendschap. Door dik en dun. Dat
heb ik ook. Ik heb niet zo heel veel vrienden.
Maar de vrienden die ik heb, zijn me heel
dierbaar. Ja, hoe zeggen ze dat ook al weer?
Haddock is een beetje mezelf en een beetje
Maggi."
Vanzelfsprekend zal ook deze Haddock van
vlees en bloed het publiek amuseren met
zijn unieke scheldkanonnades. „Van regis
seur Frank Van Laecke heb ik een boekj ge
kregen, Haddocks beknopte scheldwoor-
denboek. Daar staan 1200 scheldwoorden
in, die uit alle boeken verzameld zijn. Met
uitleg'. De man vloekt nooit zomaar, dat is zo
leuk, hij heeft zijn volstrekt eigen scheld
woorden. Overgehaalde bijvoorbeeld,
gebruikt hij vaak als voorvoegsel. Overge
haalde kanaken, overgehaalde ectoplas
ma's! Mijn favoriete scheldwoord? Anthro-
popithecanthropussen!
Jacques Hendriks
Musical Kuifje - De Zonnetempel:première op za
terdag 15 september in Stadsschouioburg Ant
werpen. Daar te zien tot 9 decemberwoensdag,
donderdag, vrijdag 20.00 uur, zaterdag 15.00 en
20.00 uur, zondag 11.00 en 15.00 uur. Reserverin
gen Nederland: 0900-9203. Informatie: iviow.mu-
sicalkuifje.com
