Gedrag is vaak erfelijk bepaald
PZC
Zuur op de
huid voorkomt
luieruitslag
De nagel als spiegel
van de gezondheid
Nieuwe therapie remt darmkanker beter af
Botulismegif tegen
overmatig zweten
Oude hartpatiënt heeft
ook baat bij operatie
Siliconen redden
zwakke slagaders
7
Campagne wil aanzetten tot veilig sporten
Hoogleraar biologische psychologie onderzoekt tweelingen
Tweede zwangerschap in
tienerjaren heeft risico's
homeopathie
dinsdag 4 september 2001
door onze redactie
gezondheid
ARNHEM - Met de slogan 'Je
hoofd heeft geen airbag' begin
nen Consument en Veiligheid
en NOCNSF maandag een
driejarige campagne voor het
voorkomen van sportblessu
res. Deze is speciaal gericht op
jongeren in de leeftijd tot twin
tig jaar.
Door slogans in radiospotjes,
op posters en gratis ansicht
kaarten wordt de jeugd gewe
zen op drie belangrijke preven
tiemaatregelen. 'Je spier is
geen elastiekje' doelt op een
goede warming-up. 'Je hoofd
heeft geen airbag' moet het be
lang van goede beschermings
materialen weergeven en
'Sportherstel is geen wedstrijd'
legt de nadruk op een goede re
validatie.
Het aantal spoedeisende bles
surebehandelingen is de laat
ste jaren met twintig procent
gedaald. Minder sportbeoefe
ning, verbetering van clubine-
disehe begeleiding en verande
ring van spelregels hebben
geleid tot de vermindering van
voornamelijk voetbalblessu
res.
Volgens een woordvoerster van
Consument en Veiligheid is het
percentage geblesseerde jeug
digen toch nog veel te hoog.
Sporters onder de twintig jaar
nemen 41 procent van alle be
handelingen (160.000 per jaar)
op de spoedeisende hulp voor
hun rekening. Van deze slacht
offers zijn er 28.000 in de leef
tijd van 14 tot 18 jaar. Dat zijn
er bijna tachtig per dag.
Ook de toenemende interesse
van jongeren in risicovolle
sporten als skaten, snowboar-
den en kitesurf en pleit voor een
goede voorlichting over sport
blessures.
Op de website www.sport.-
nl/sportblessurevrij kunnen
sportverenigingen en trainers
terecht voor informatie over
preventieve maatregelen die de
clubs in en om het veld kunnen
nemen. ANP
doorCarine Neefjes
AMSTERDAM - „Dat afwij
kend gedrag van kinderen voor
een deel erfelijk wordt bepaald,
is vooral voor ouders een grote
opluchting. Neem bijvoorbeeld
kinderen die autistisch zijn, ze
zijn in zichzelf gekeerd, maken
moeilijk contact. Jarenlang
werd dat geweten aan de opvoe
ding, dergelijk gedrag was aan
geleerd. Een autistisch kind had
zogenaamd een 'ijskast-moe-
der'. Door genetisch onderzoek
weten we nu dat deze ziekte
voor een belangrijk deel erfelijk
is. Ouders krijgen niet langer de
schuld. Dat is een enorme be
vrijding", vertelt hoogleraar
biologische psychologie Dorret
Boomsma (43).
Haar kamer op de Vrije Univer
siteit (VU) in Amsterdam staat
vol met bloemen. Boomsma
heeft vorige week de Spinoza-
prijs ontvangen, de hoogste
wetenschappelijke onderschei
ding in Nederland. Als gedrags-
genetica geniet zij een interna
tionale reputatie. Haar faam
dankt zijn vooral aan haar unie
ke verzameling tweelingen die
zij gebruikt voor genetisch on
derzoek. Met 30.000 tweeling-
door onze redactie gezondheid
GLASGOW - Vrouwen die al
voor hun twintigste voor de
tweede keer zwanger zijn, heb
ben bijna drie keer zoveel kans
op een te vroeg geboren of dood
geboren kindje dan oudere
vrouwen. Dat blijkt uit onder
zoek van de universiteit van
Glasgow.
De onderzoekers weten niet wat
het verhoogde risico tijdens een
tweede tienerzwangerschap
veroorzaakt. Ze gaan ervan uit
dat biologische factoren en leef
omstandigheden een rol spelen.
Oudere vrouwen zijn biologisch
verder ontwikkeld en verkeren
vaak in een betere financiële po
sitie.
De Britse arts G. Smith onder
zócht met een collega de beval
lingen van Schotse vrouwen
tussen de 15 en 29 jaar in de pe
riode van 1992 tot 1998. Naast
de complicaties en risico's die
een tweede bevalling met zich
mee kunnen brengen, hielden de
artsen bij het onderzoek ook re
kening met de impact van roken
en armoedige leefomstandighe
den op zwangerschappen.
Smith erkent dat er steeds min
der tienermoeders zijn, maar
benadrukt dat één op de tien
zwangerschappen onder pubers
al een tweede zwangerschap is.
Groot-Brittannië heeft samen
met de Verenigde Staten het
grootste aantal tienerzwanger
schappen van de wereld. Neder
land heeft het laagst aantal tie
nermoeders, zo bleek uit een
vorig jaar verschenen Europees
overzicht.-RTR
In de herkenning van ziekten
kan de beoordeling van han
den en nagels een grote rol spe
len. De hand is het spiegelbeeld
van het vermogen tot handelen.
Ook Hahnemann, de grondleg
ger van de klassieke homeopa
thie, heeft hiei'over geschreven.
In eerste instantie dat de goed
heid van God zich reflecteert in
de volmaaktheid van de hand.
Maar later ook dat inwendige
aandoeningen zijn te herkennen
aan de vorm, kleur en gesteld
heid van de nagels.
Kleurveranderingen, groeven
en ribbels en vervormingen
kunnen van belang zijn voor de
diagnose en uiteindelijk de ge
neesmiddelkeuze. Ook als er
geen afwijkingen in de nagels
optreden, kan de vorm van de
hand en de nagels duiden op be
paalde geneesmiddelen, mits de
klachten van de patiënt hiermee
overeenkomen.
Grofweg onderscheiden we hier
twee types of vormen nagels:
Korte, brede nagels, in het alge
meen gecombineerd met korte,
brede handen en een gedrongen
lichaamsbouw, en lange, smalle
nagels met meestal smalle, lan
ge handen en vingers. Calcium
carbonicum (kalk) en Graphites
(grafiet), als voorbeelden, beho
ren tot de eerste groep. Silicea
(kwarts, kiezelzuur) en Phos
phorus (fosfor) zijn voorbeelden
van het tweede type.
Veranderingen van de nagels
kunnen ontstaan door ernstige
infectieziekten, diabetes, arte-
riosclerose, aandoeningen van
het zenuwstelsel, vergiftiging,
maar ook door ernstige psychi
sche aandoeningen. Ook bij ver
stokte rokers kunnen de nagels
veranderen. In dit laatste geval
vinden we lengtegroeven, met
name in de nagels van duimen.
Het is van belang te weten dat
een verandering van de nagels
een kenmerk is dat niet op zich
zelf staat. Derhalve zijn andere
paren beschikt Boomsma over
het grootste, compleetste en het
meest representatieve register
ter wereld.
Tweelingen zijn bij uitstek ge
schikt voor onderzoek naar er
felijke aandoeningen, legt
Boomsma uit. „Eéneiige twee
lingen zijn genetisch helemaal
identiek. Nog voordat de be
vruchte eicel zich in de baar
moederwand nestelt, deelt het
eitje zich in tweeën. Daarente
gen hebben tweeëiige tweelin
gen niet meer met elkaar ge
meen dan broers en zussen,
gemiddeld hebben ze voor vijf
tig procent hetzelfde genetische
materiaal."
Roken
Door de ééneiige en tweeëiige
paren met elkaar te vergelijken
probeert Boomsma uit te zoeken
welke vormen van gedrag aan
geleerd zijn en welke erfelijk.
„Roken is bijvoorbeeld voor een
deel genetisch bepaald. Dan heb
ik het niet over een puber die
zijn eerste sigaret opsteekt, ro
ken is dan nog een experiment,
je bent jong en je wilt wat. Inte
ressant is de periode waarin het
experiment stopt en de jongere
geleidelijk aan een roker wordt,
dus dagelijks een vast aantal si
garetten opsteekt. Dat kan een
pakje zijn maar het kan ook be
perkt blijven tot een paar sjek
kies per dag. Uit onderzoek
blijkt dat genen een belangrijke
rol spelen in de hoeveelheid die
mensen roken. Als een eeneiige
tweeling rookt, steken ze ge
middeld allebei evenveel siga
retten per dag op omdat ze gene
tisch exact hetzelfde in elkaar
zitten. Het komt bijna nooit
voor dat de een genoeg heeft aan
een paar sjekkies en de ander
minimaal twee pakjes weg
werkt."
Betrouwbaar onderzoek naar
de invloed van genen op mense
lijk gedrag is alleen maar moge
lijk als er duizenden tweelingen
voorhanden zijn. De proefper
sonen van Boomsma krijgen al
tien jaar lang vanaf hun geboor
te vragenlijsten toegestuurd
waarin gedrags- en emotionele
problemen worden onderzocht.
Gevoelens als angst en depressi
viteit maar ook karaktertrek
ken als verlegen, brutaal of
nerveus komen aan de orde. Bij
specifieke onderzoeken naar
bijvoorbeeld Adhd - een aan
doening waardoor kinderen ex
treem druk zijn - worden bij een
kleine groep tweelingen dna-
monsters afgenomen.
Adhd
Boomsma: „Bij Adhd hebben
we ontdekt dat erfelijkheid een
zeer grote rol speelt. Voor ou
ders is dit inzicht van groot be
lang geweest. Heel lang werd
gedacht dat drukke kinderen
overgevoelig zouden reageren
op kleurstoffen. Dat is dus niet
zo, het genetisch materiaal is
zeer bepalend voor Adhd. Bij
een eeneiige tweeling komt het
dan ook bijna nooit voor dat de
een wel hyperactief is en de an
der niet."
Heel veel uitingen van gedrag
zijn overigens niet erfelijk, be-
(ziekte)kenmerken van wezen
lijk belang om tot een juist voor
schrift te komen. Hierbij kimt u
denken aan mentaal/emotione
le problemen en lichamelijke
Idachten. Als eerste voorbeeld
Silicea. Kiezelzuur is nodig
voor de opbouw van bindweef
sel en het is dan ook begrijpelijk
dat er een relatie bestaat met de
nagels. De nagels van deze pati
ent kunnen dik, verhoornd zijn,
gespleten en vervormd, brokke
lig en broos. Er kunnen lengte
ribbels ontstaan en witte vlek
jes in de nagels. Deze patiënt is
zacht en inschikkelijk, maar
door wisselende stemmingen
ook obstinaat en prikkelbaar.
Meestal is de patiënt zeer kou
welijk. Desondanks zweet hij
gemakkelijk en overmatig.
Graphites biedt de mogelijk
heid om veel problemen van
huid en nagels aan te pakken.
De nagels kunnen dik,
hoornachtig, brokkelig en mis
vormd zijn. Soms schilferen de
nagels af. De vingernagels kun
nen tot zwart verkleuren. De
huid is veelal dik en verhard, en
wondjes genezen langzaam. De
ze patiënt is in het algemeen
traag en flegmatisch en wordt
vaak geplaagd door constipatie.
Als derde en laatste voorbeeld
Arsenicum album (rattengif).
De belangrijkste kenmerken
van deze patiënt zijn angst en
onrust. De nagels kunnen heel
dun, transparant en teer zijn,
met name bij oudere mensen. De
nagels kunnen verkleuren van
wit tot blauwachtig. Heeft de
patiënt last van huidaandoe
ningen dan zien we juist een ver
dikking van de nagels. Ook
dwarsgroeven en lengteribbels
kunnen voorkomen, meestal in
combinatie met ernstige aan
doeningen zoals diabetes of ar-
teriosclerose.
Jacques van Dam is klassiek ho-
meopaat.
door Peter de Jaeger
SAN FRANCISCO - Een baby
heeft geen last meer van rode
billetjes door zijn natte luier als
zijn huid licht zuur wordt
gehouden. Dat ontdekten on
derzoekers van het Veterans
Medical Center in San Francis
co (VS).
De zuurgraad (pH) van de men
selij ke huid schommelt normaal
rond de vijf, dat is lichtzuur. De
ze lage pH wordt verklaard dooi
de aanmaak van vetzuren door
bacteriën en uitscheidingen van
klieren. Maar ook de huidcellen
zelf zijn biochemisch nog zeer
actief. Zo breken enzymen grote
vetmoleculen af in kleinere vet
zuren. Deze verbindingen vor
men een gelachtige stof die de
huidcellen bij elkaar bindt.
De onderzoekers keken hoe de
ze vetzuurproductie bijdraagt
aan de zuurgraad van de huid.
Hiertoe behandelden ze de huid
van muizen met een chemisch
stofje dat de vetzuurvorming
blokkeert. De zuurgraad ging
hierdoor met een halve eenheid
omhoog - de huid werd dus min
der zuur. De behandelde huid
verloor vier keer zoveel water en
de cellen lieten vij f keer zo mak
kelijk los. Onder de microscoop
bleek waarom: de helft van het
bindmiddel dat de huidcellen
bij elkaar houdt, was afgebro
ken.
Uitslag van luiers komt door de
stijging van de pH op de tere
huid, veroorzaakt door urine.
Door de pH met vetzuren op zijn
gangbare peil te brengen, kan de
kwetsbare babyhuid worden
beschermd. Ook kunnen vetzu
ren worden verwerkt in crèmes
die helpen tegen wratten. Een
andere toepassing is verbeterde
toediening van geneesmiddelen
via de huid. GPD
door Hélène van Beek
NIJMEGEN - Patiënten met en
deldarmkanker die behandeld
zijn volgens een nieuwe thera
pie hebben drie keer minder
kans op terugkeer van de ziekte
dan wanneer ze worden behan
deld volgens de gangbare me
thode. Door een betere opera
tietechniek en bestraling vóór
de operatie wordt verdere uit
breiding van de tumor voorko
men.
Dat heeft een onderzoek uitge-
wezen onder 1.500 patiënten
met endeldarmkanker in zeven
tig ziekenhuizen in Nederland.
Het onderzoek werd geleid door
de Leidse chirurg C. van de Vel
de. De resultaten verschijnen in
het toonaangevende weten
schappelijke tijdschrift New
England Journal of Medicine.
„Het succes is te danken aan
twee factoren", aldus H. van
Krieken, patholoog in het Uni
versitair Medisch Centrum Sint
Radboud in Nijmegen. „Als eer
ste is er een nieuwe techniek van
opereren in Nederland geïntro
duceerd waarbij veel meer vet-
weefsel rondom de darm wordt
weggehaald dan vroeger. Eigen
lijk is het heel simpel. Door meer
zorgvuldigheid van de chirur
gen, die nu een veel groter ge
bied van de endeldarm wegha
len, komt endeldarmkanker
minder terug. Het aantal geval
len waarin de kanker na de ope
ratie toch weer de kop op stak
daalde hierdoor van twintig
naar iets meer dan acht pro
cent."
Bestralen
Daarnaast werden de patiënten
die meewerkten aan het onder
zoek ook gedurende vijf dagen
voor de operatie bestraald.
Door deze radiotherapie daalde
het percentage van terugkeer
van endeldarmkanker nog eens
verder naar 2,4 procent. Na de
operatie is dan geen bestraling
meer nodig.
Van Krieken benadrukt overi
gens dat de positieve resultaten
alleen van toepassing zijn op
mensen bij wie het nog zin heeft
om te opereren. Bij ongeveer een
kwart van de patiënten wordt
endeldarmkanker in een te laat
stadium ontdekt. Opereren
heeft dan geen zin meer.
Bijkomend voordeel van de
nieuwe behandelwijze is dat
mensen met endeldarmkanker
minder vaak een stoma (een
kunstmatige uitgang van de
darm) nodig hebben. Een ander
voordeel is dat door het zorgvul
diger opereren de zenuwen rond
de blaas en de 'seksuele functies'
gespaard worden. Voorheen tra
den hier veelal beschadigingen
op .GPD
weert Boomsma. „Of iemand
bang, open, gesloten, verlegen
of brutaal is, heeft net zo veel te
maken met iemands persoonlij
ke omgeving als met zijn of haar
genetisch materiaal. Ook dat zie
je weer heel goed bij eeneiige
tweelingen. Er zijn er bij die am
per op elkaar lijken. Zo kan de
een zeer gesloten zijn, terwijl de
ander heel open is.
Met de 3,3 miljoen gulden die
Boomsma met haar Spinoza-
prijs heeft gewonnen, wil zij
vooral talentvolle studenten
stimuleren om in haar voetspo
ren te treden.
„Wij zijn de enige universiteit in
Nederland die gedragsgene-
tisch onderzoek doet. Om een
extra centje bij te verdienen,
zijn studenten nu aan het vak
ken vullen bij de Albert Heijn.
Dat is eigenlijk zonde. Ik zou
graag zien dat zij hier tegen be
taling wetenschappelijk onder
zoek doen. Er valt nog heel veel
te ontdekken in de gedragsge-
netica." GPD
Het Academisch Ziekenhuis Rotterdam gaat experimenteren met
een nieuw wondermiddel tegen zwelen. foto ANP
door Tom Tates
ROTTERDAM - Zweetvoeten,
klamme handen, donkere plek
ken onder de oksels en een over
matige lichaamsgeur. Veel men
sen hebben twaalf maanden per
jaar last van overactieve zweet -
klieren en beschouwen deze ex
treme transpiratie (hyperhidro-
sis) als een groot ongemak. Een
nieuw 'wondermiddel', ontwik
keld door wetenschappers van
de universiteit in het Duitse
München, moet uitkomst bie
den bij deze kwaal.
Binnenkort start het Acade
misch Ziekenhuis Rotterdam
(AZR) een voor Nederland
uniek experiment met het medi
cijn, dat de zweetproductie met
minimaal de helft kan vermin
deren.
De stof waarmee dat positieve
effect wordt bereikt is botuli-
num toxine. Dit is opmerkelijk
genoeg afgeleid van het gevaar
lijke spierverlammende gif dat
botulisme bij waterdieren ver
oorzaakt. „Met dit middel kun
je de signalen van de zenuwen
naar de zweetklieren beïnvloe
den, waardoor mensen minder
gaan zweten", meldt dermato
loog dr. Bing Thio. Volgens Thio
moet het gif rechtstreeks in de
zweetklieren van handen, voe
ten of oksels worden gespoten.
Het werkt ongeveer drie maan
den, dan is het tijd voor de vol
gende prik.
De ziekte hyperhidrosis, die
voorkomt bij mannen en vrou
wen van elk ras en vooralsnog
ongeneeslijk is, kan het leven
van patiënten behoorlijk beïn
vloeden. Ze hebben vooral last
van de grote hoeveelheid vocht
die ze permanent afscheiden.
Om hun lichaamsgeur hoeven ze
zich minder druk te maken. De
geurstoffen (zweetlucht) wordt
immers verdunt door het vele
vocht.
Thio heeft hoge verwachtingen
van het medicijn en zou het
graag aan zijn patiënten be
schikbaar stellen. Het middel is
echter in Nederland nog niet ge
registreerd. Patiënten die botu-
linum toxine hier willen heb
ben, moeten dat nu zelf betalen.
Thio is daar geen voorstander
van, als het wordt gebruikt ter
bestrij ding van extreem zweten.
„Het middel kun je ook cosme
tisch gebruiken, om bijvoor
beeld zogenoemde denkrimpels
weg te halen. In zo'n geval mag
iemand er wat mij betreft best
voor betalen, maar niet wan
neer daar een medische nood
zaak voor is."
Vermij dingsgedrag
En die is er bij veel hyperhidro-
sis-patiënten. Ze hebben, naast
psychische klachten door hun
natte ongemak, vooral last van
vermijdingsgedrag, stelt Thio.
Wel uitgaan, maar niet dansen.
En het risico vermijden een kop
koffie uit je handen te laten glij -
den. „Iemand met vermijdings
gedrag kan zelfs zo erg in de
stress raken dat hij of zij nog
harder gaat zweten." Volgens
hem kan het botulismegif ook
dat effect verkleinen. GPD
Dorret Boomsma: „Als een eeneiige tweeling rookt, steken ze gemiddeld allebei evenveel sigaretten per dag op omdat ze genetisch exact
hetzelfde in elkaar zitten." foto Roland de Bruin/GPD
door onze redactie gezondheid
STOCKHOLM - Ook hoogbe
jaarde mensen met een vernau
wing van de kransslagader
hebben baat bij een dotterbe
handeling of een open hartope
ratie. Dat blijkt uit een studie
van onderzoekers van de Uni
versiteit van Bazel, die gisteren
in Stockholm is gepresenteerd
op een internationaal congres
voor cardiologen.
Tot nu toe krijgen mensen boven
de 75 jaar met angina pectoris
(pijn in de borststreek door een
dichtgeslibde kransslagader)
vrijwel altijd uitsluitend medi
cijnen. Maar volgens de onder
zoekers heeft het wel degelijk
zin om ook zeer oude mensen te
operereren en is het bij drie
kwart van hen ook mogelijk.
Doel daai'bij is niet per se het le
ven te verlengen, maar de kwa
liteit ervan te verbeteren. Zo
worden de symptomen effectief
bestreden en hoeven de ouderen
ook minder medicijnen te ge
bruiken. En dat drukt weer de
kosten van dure medicijnen.
Wel is het risico op complicaties
door een operatieve ingreep bij
hoogbejaarden twee tot vier
keer hoger dan bij jongere men
sen. In totaal waren 301 patiën
ten in veertien medische centra
in Zwitserland betrokken bij
het onderzoek. Ze hadden een
leeftijd tussen de 75 en 90 jaar
en bijna de helft van hen was
vrouw.
Volgens onderzoekersleider
prof. M. Pfisterer zijn tot nu toe
vrijwel geen wetenschappelijke
onderzoeken gepleegd onder
zeer oudere mensen. „We heb
ben over deze doelgroep nog
veel te leren, zowel over het ef
fect van medicijnen als over
operaties."
In het onderzoek kreeg de ene
groep patiënten een operatie en
de andere groep alleen medicij
nen. Van de geopereerden on
derging 70 procent een dotter
behandeling en 30 procent een
bypass operatie. De andere
groep kreeg gemiddeld ruim
drie verschillende medicijnen.
Na zes maanden was er bij beide
groepen een duidelijke vermin
deringvan symptomen, maar de
verbetering was groter bij de ge
opereerden.
Ook bleek dat in de 'medicijn-
groep' het aantal hartinfarcten
en ziekenhuisopname 2,5 keer
hoger was dan in de groep ge
opereerden: 48 tegenover 19
procent. Eenderde van de groep
mensen die alleen medicijnen
gebruikte, had alsnog een ope
ratie nodig. Wel bleek het aantal
doden bij de geopereerden de
helft hoger. „Dat komt door het
interventierisico. Ik verwacht
dat over een langere periode de
sterfte bij de geopereerden juist
minder is. Maar dat moeten we
afwachten", aldus Pfisterer. Hij
meent dan ook dat artsen, on
danks het hogere risico, ook bij
hoogbejaarden eerder moeten
kiezen voor een operatie. ANP
door onze redactie gezondheid
DELFT - Verzwakte slagaders
hoeven niet meer te worden ver
vangen door een kunststof ader,
maar kunnen worden gerepa
reerd met siliconen. De aders
krijgen door het snelhardende
vulmiddel een nieuwe harde
binnenwand. De opmerkelijke
techniek is ontwikkeld door
prof. J. van Turnhout van de TU
in Delft en zijn medewerkers.
Verzwakte slagaders die uitein
delijk knappen, zijn nu doods
oorzaak nummer tien. Onder
anderen de wiskundige Einstein
overleed in 1955 aan de gevol
gen van een gebarsten slagader,
ofwel abdominaal aneurysma.
Bij de huidige behandeling
wordt het verzwakte stukje
slagader vervangen door een
PET-kunststofbloedvat. Maar-
chirurgen willen tegenwoordig
minder snijden. Daarom dacht
Van Turnhout aan een silico-
nenspuit met 'high-tech Ala-
bastine', zoals het TU-blad het
materiaal omschrijft.
Het vulmiddel heeft een zeer
speciale samenstelling, zodat
het niet leidt tot allergische re
acties of trombose. Het materi
aal verhardt binnen vijf minu
ten. De snelheid is belangrijk
omdat de bloedstroom wordt
gestopt door een ballonnetje: in
die tijd zijn de benen en nieren
verstoken van zuurstof.
De wetenschappers nemen
voorzichtig aan dat de ingreep
de levensverwachting met tien
jaar verlengt, zodat het'materi
aal ruim vierhonderd miljoen
hartslagen moet kunnen, ver
werken. ANP
foto Harmen de Jong/GPD
