Oorsprong leven komt uit ruimte Materialen trotseren verblijf in de ruimte Nog even wachten met m-bankieren Ratten-gen verhoogt vitamine in sla Droog bonenloof helpt tegen aaltjes Kattenkruid bestrijdt muggen Grafologie keert terug De zoektocht van astrofysicus J. Mayo Greenberg postzegels BLACKSBURG - Door bepaalde ratten-genen over te zetten in sla maakt de plant tot zeven keer zoveel vitamine C. Dit bi zar experiment is gedaan door Craig Nessier van de universi teit van Virginia in Blacksburg (VS). Door een gewas een ho ger vitamine C gehalte te geven, blijft het langer houdbaar in de winkel. Tot nu toe werd gedacht dat dierlijke genen niet kunnen aan slaan in planten, omdat ze verschillende biochemische routes hebben. Omdat planten niet kunnen bewegen, beschikken ze over een betere biochemie, onder meer om goed beschermd te zijn tegen de buitenwereld. Volgens Nessier beschikken plan ten over zowel plantaardige als dierlijke routes waarlangs biochemische processen, zoals afweer, plaatsvinden. Nessier denkt niet dat sla met ratten-genen ooit commercieel op de markt zal komen. Hij hoopt wel dat zijn onderzoek meer licht werpt op de manier waarop planten vitaminen aanma ken. Ooit zal deze kennis zijn vruchten afwerpen voor de men sen in ontwikkelingslanden. ,,Het is belangrijk dat mensen die niet veel eten, toch een dieet hebben dat rijk is aan vitami nen om gezond te blijven en te kunnen overleven." GPD GRIFFIN - Een mengsel van gedroogd loof van verschillende soorten bonen in de grond beperkt het aantal wortelknob- belaaltjes. Dit kleine wormpje brengt veel schade toe bij on der meer de aardappel, tomaat en maïs. Het aaltje wordt tot nu toe bestreden met chemische stoffen. Deze gifstoffen kun nen grotendeels worden vervangen door vóór het planten de grond te bewerken met gedroogde bonenplanten. Bij veldproeven in Griffin, Georgia, was het aantal bode maaltjes in een tomatenperceel ingedamd met 67 tot 89 pro cent. De onderzoekers van de universiteit van Georgia wijten die terugval aan natuurlijke stoffen in bladeren, stengels en zaden van de bonen. GPD AMES - Muggen nemen het hazenpad voor kattenkruid. Het plantenextract is niet alleen veilig, maar ook effectiever dan de commercieel gebruikte middelen. Zo blijkt uit studie aan de Iowa State University in Ames (VS). De meeste mensen gebruiken DEET als insectenspray. DEET staat voor de chemische verbinding diethyl-m-toluamide. Een waterige oplossing van geperste stengels en bladeren van kattenkruid werkt beter dan een tien keer zo geconcentreerde oplossing DEET. De onderzoekers hebben het effect getest bij groepen van twintig muggen die in een reageerbuis zaten, afgesloten met een filterpapier. Na tien minuten was bij toepassing van DEET de helft van de muggen dood, terwijl er bij het katten kruid nog maar een kwart leefde. Mogelijk nadeel is dat het extract van kattenkruid korter werkt dan DEET. GPD DEN HAAG - Waren we blij dat bij sollicitaties de handge schreven brief als weerslag van de persoonlijkheid heeft afge daan, keert de grafologie in een moderne vorm terug. Althans volgens printerfabrikant Lexmark. Die heeft psycholoog Aric Sigman opdracht gegeven voor een studie. Daaruit blijkt - uiteraard - dat lettertypen veel zeggen over degene die ze heeft uitgekozen. Sigman constateert dat gebruikers van het type Courier saai en ouderwets zijn. Snelle, vrouwelijke yuppen gebruiken de Georgia of de Shelly. Een 'openlijke aandachttrekker' doet het met de Comic Sans en de Times is de goede keuze voor wie toch een traditionele sollicitatiebrief wil schrijven. Gebruikers van de Arial 'hechten waarde aan veiligheid en anonimiteit', aldus het onderzoek. GPD dinsdag 4 september 2001 door Gertjan van Geen De zoektocht naar de oor sprong van het leven op aarde heeft plaats in het Leids laboratorium. Hoogleraar J. Mayo Greenberg leeft tussen borrelende buisjes en ultravio let licht, dat de straling van de sterren in het universum simu leert. Op 79-jarige leeftijd is hij een van de leidende astrofysici in de wereld. Het levensverhaal in het kort van een beminnelijke Amerikaan, die sinds 25 jaar in Nederland woont. „Mijn inte resse in astronomie begon al op mijn achtste. Pas jaren latei- kwam ik erachter dat ik er mijn brood mee kon verdienen." Iets meer dan een half jaar gele den werd bij Mayo Greenberg kanker van de pancreas gecon stateerd. Eén keer in de twee weken reist hij af naar Leuven om een intensieve chemothera pie te ondergaan. Hoewel de be handeling zich nog in een expe rimentele fase bevindt, is het Greenbergs enige kans op her stel. Doorgaans kost het hem drie dagen om ervan bij te ko men. Hij gunt zichzelf nauwe lijks meer tijd, het lab roept hem. Hoewel hij al veertien jaar pensioengerechtigd is, brengt hij rond de vijf dagen per twee weken in het Huygens Labora torium door. „Ik moet wel, want ik kan niets anders", verontschuldigt Greenberg zich in zijn huis aan de Morsweg. Uitvoerig doet hij zijn carrière uit de doeken. Tussendoor komt een Chinese student langs om wat onderzoeksresultaten mee te delen. Greenberg instrueert hem kort en bondig. De twee hebben naar het schijnt aan een half woord genoeg. Nog tijdens zijn studie natuur kunde werd Greenberg in de Tweede Wereldoorlog gerecru- teerd om onderzoek te doen naar luchtstromingen over vleugeloppervlakten. Hij schreef er twee artikelen over in 1947. Het zouden niet zijn enige artikelen worden, waaraan nog steeds gerefereerd wordt. Greenberg: „Dit jaar nog las ik een artikel, waarin mijn werk van destijds genoemd wordt." Het zou te kort door de bocht Astrofysicus Mayo Greenberg zou zo graag nog elf jaar leven om dan, in 2012, de landing op een komeet te kunnen meemaken. foto Mark Lamers zijn om te stellen dat het een tot het ander leidde. Toch hing zijn intrede in de wereld van astro nomie nauw samen met wat hij tijdens de oorlogsjaren onder zocht. Luchtstromen leiden tot het botsen van deeltjes en dat leidt weer tot verlies van ener gie. Later las Greenberg over in terstellair stof, deeltjes die zich tussen de sterren bewegen en zorgen voor het blokkeren van licht. Licht „Het licht van sterren dat wij waarnemen, is niet het echte licht dat ze uitstralen. Wij zien het gepolariseerd. De zon bij voorbeeld lijkt veel roder dan hij in werkelijkheid is. Ik heb toen een theorie ontwikkeld over hoe dat licht nu zo uiteen geslagen wordt. De enige ma nier was dat opeengehoopt interstellair stof een deel absor beerde. Via een simpel apparaat dat ik met een paar studenten ontwikkelde, konden we die theorie bewijzen en leerden we hoe kleine deeltjes licht konden polariseren." Door zijn resultaten kwam hij in aanraking met de meest ver maarde astronomen ter wereld. Greenberg reisde de wereld af en via een reis naar Zweden kwam hij terecht in Leiden, waar de beroemde Henk van de Hulst hem met open armen ont ving. „Ik was een natuurkundi ge, die nooit ook maar een colle ge in astronomie had gevolgd. Maar mijn theorieën sloten aan op de zijne. Twee jaar later schreef ik al mijn eerste artikel als astronoom over dat inter stellaire stof." We schrijven begin jaren zestig. De oorsprong van het leven had Greenbergs interesse reeds ge wekt. De destijds heersende standaardtheorie bestond erin dat de bouwstenen van het le ven, aminozuren die in elke le vende cel voorkomen, in de at mosfeer rondwaren. Greenberg weerlegde de theorie en brak een lans voor interstellair stof, dat via komeetinslagen naar de aarde gebracht werd om daar door te groeien tot veel com plexere moleculen. Een kans om tot een bewijs daarvoor te ko men, faalde jammerlijk toeneen camera bij een experiment in de ruimte om een komeet van dichtbij te fotograferen door omstandigheden kapotging. Slechts een foto was bruikbaar. Hoewel uit het veld geslagen, deed Greenberg nieuwe voor spellingen, die uitkwamen toen de komeet van Halley in 1986 op korte afstand van de aarde pas seerde. Bewijzen Hij zou zijn ideeën nooit hebben kunnen onderzoeken als de Leidse universiteit hem ruim 25 jaar geleden niet de middelen had verschaft en het vertrouwen had geschonken. In het Huygens Laboratorium kan hij rustig werken aan het vinden van be wijzen voor zijn gelijk. Inhetlab simuleert hij bij een tempera tuur van 10 Keivin (263 graden onder nul) een proces van hon derdduizenden jaren. De resultaten zijn bemoedi gend. Simpele moleculen als water, koolmonoxyde en me thylalcohol worden blootge steld aan ultraviolet licht. Als die ijzen worden ingedampt (opgewarmd) ontstaat een resi du, dat Greenberg bij gebrek aan beter 'yellow stuff' noemt. In dat 'gele spul' vond hij reeds drie aminozuren, de bouwste nen van het leven. Wat voor hem aantoont, dat de oorsprong van het leven op aarde vanuit de ruimte is neergedaald. „Het be wijst voor mij dat leven niet uniek is. Water is niet uniek, ko meten zijn niet uniek en inter stellair stof bestaat. Of ergens anders intelligent leven voor komt, is een ander verhaal. Zijn werkterrein botst op alle fronten met elke vorm van reli gie. Hij moet er dan ook niets van weten. „Wetenschap is on verenigbaar met religie. Ach, de paus heeft de big-bang-theory geaccepteerd. Hij zegt alleen dat God de oerknal heeft ver oorzaakt." Ook van politiek houdt hij zich verre, sinds hij eens hardhandig in aanraking kwam met de FBI. Ten tijde van de McCarthy-jacht op commu nisten in de Verenigde Staten werd hij ontslagen. „Ik werd door de FBI gevolgd, wat ik niet wist. Ze hadden niets gevonden over mij en toch was ik mijn baan kwijt. Ik was kwaad, de FBI deed illegale dingen. Het heeft mijn werk destijds door kruist, maar ik heb het over leefd. Het leukste van alles was, dat mijn volgende baan nota be ne bij de luchtmacht was. Dege ne die me aannam wist waarom ik ontslagen was, maar hij had me nodig." Levenswerk Hij is een Amerikaan, maar voelt zich thuis in Leiden. Hij hoeft er nooit meer weg. Zijn studenten zoeken en ontwikke len verder. Hij heeft altijd met de beste kunnen werken. „Men sen zeggen altijd dat ik daarmee geluk heb, maar misschien wor den ze onder mijn leiding wel de beste. Ik hoor dat ze hun tijd on der mij als meest stimulerend hebben ervaren." De contacten zullen blijven, zo als hij ook tot zijn dood zal blij ven sleutelen aan zijn levens werk. „Klaar ben ik nooit. Mijn ziekte maakt dat de dingen langzamer gaan dan ik zou wil len. Maar het blijft mijn leven." De plannen gaan verder. In 2012 hoopt hij erbij te kunnen zijn, als voor het eerst een landing gemaakt kan worden op een ko meet. Dan moeten zijn theorie- en en voorspellingen definitief bewaarheid worden. Daar en dan komt zijn door interstellair stof gedomineerde denken tot een climax. „De details zullen altijd verschillen van wat je hebt voorspeld. Op sommige za ken is niet te anticiperen. Daar zijn ze te complex voor. Maar ik heb veel dingen bereikt, tot nu toe heb ik het goed gedaan." GPD Gulden vaarwel kom euro. Met deze kreet wordt door de 61e editie van de Speciale NVPH-catalogus (2002; prijs: 34,75) voor postzegels van Ne derland overzeese rijksdelen, die 12 september verschijnt, af scheid genomen van de gulden en wordt de euro geïntrodu ceerd. Hiermee is de euro in de filatelie dus al een feit. Toch zal het met de notering in euro's eerst even flink wennen zijn. Zo op het eerste gezicht is het net als ongeveer vijf tien jaar geleden toen van het ene op het andere catalogusjaar de prijzen bijna werden gedecimeerd. Die waren toen vooral als gevolg van speculaties en allerlei rages (onder meer doorlopers) ver schrikkelijk opgejaagd. De ca talogus, destijds door realisten het postzegelsprookjesboek ge noemd, werd dan ook niet meer serieus genomen. Nu lijken op nieuw de prijzen meer dan ge halveerd. Gelukkig heeft dat een andere reden. Wat hier en daar werd verwacht, dat de prijzen door de omreke ning iets ïxoger zouden uitval len, is niet gebeurd. De catalo guscommissie is met beide benen op de grond blijven staan. Het blijft, we krijgen nu tenslot te weer centen, centenwerk. Een paar voorbeelden: de milieu strip (1974) staat nu genoteerd voor 4,20 (is omgerekend 9,26, was 9,00); de beroemde koe (ook 1974) nu 11,35 (omgerekend ƒ25,0.1, was 25,00); de Erasmus- en Con certgebouwzegels uit 1988 nu 1,60 (omgerekend 3,53, was 3,50), de nul-zegel uit 1998 (introductie beursnotering) nu 7,00 (omgerekend 15,53, was 15,00). Van de velletjes zijn alleen de al iets prijzige flink prijziger ge worden. Bij voorbeeld: Twintig voor de verhuizing nu 55,00 (omgerekend 121,20, was 90,00); Tien voor de vakantie idem; Tien voor Europa 16,00 (omgerekend 35,26, was 32,50) en de twee van Sesam straat 30,00 (omgerekend ƒ66,11, was ƒ60,00). Voor de rest weinig beweging en dat geldt ook voor de mapjes. Toch zijn er wel enkele uitschie ters te melden. De eerste fdc's zijn fors gestegen. El (zomer 1950) staat nu genoteerd voor 4500 €(omgerekend ƒ9916,70, was 7500), E2 (kei-ken 1950) nu 1800 (omgerekend 3966,68, was ƒ3500) en E3 (Leidse univex-siteit) nu 1150 (omgerekend ƒ2534,27, was ƒ2250). Ook de sexie Juliana 1949-1951 is nogal gestegen. Nu 1583 (omgerekend 3488 was 32'60). De Beatrix (inversie) van 7,50 staat nu voor 7,00 (omgerekend 15,43, was 13,25) en die van 10,00 nu voor 9,00 (omgerekend ƒ19,83, was 17,50). Dezegels van voor de ooxiog stegen tien tot twintig procent. NB. Nieuw is dat ook de pakketpostzegels (tulpen en decemberuitgifte) zijn opgenoi- men. Duitsland zal morgen op nieuw zijn permanente serie 'Sehenswürdigkeiten' met twee zegels uitbreiden. Een 50 pf./0,26-zegel verbeeldt een or nament uit de Zedernsaal van het Fuggenslot in Kirchheim- /Schwaben; op een 400 pf./2,05 €-zegel de Wartburg bij Eisen ach, die sedex-t 1999 op de werel derfgoedlij st van de UNESCO staat. Bij deze twee zegels zal het niet blijven. Verder verschijnt het negende velletje 'Für das Kind' (110 pf./0,56 met daarop al lerlei dieren; een zegel in de se rie 'Landesparlemente in Deutschland' (110 pf./0,56 deze keer gewijd aan de Thürin- ger Landtag; een 110 pf./0,56 -zegel waar-mee vijftig jaar Bundesverfassungsgericht wordt hei-dacht (motief: een plastiek getiteld 'Die Gerech- tigkeit'; een 110 pf./0,56 €-zeg- el die attendeert op het eerste congres van de UNI (Union Net work International met 950 or ganisaties in 150 landen), die van 5 tot 9 september in Bex-lijn wordt gehouden (motief: vlag gen van diverse landen); tot slot een' 110 pf./0,56 €-zegel ter ere van een permanente tentoon stelling in het Joods Museum in Berlijn die een ovex-zicht geeft van 2000 jaar Duits-Joodse ge schiedenis (op de zegel een plat tegrond van het museum uitge voerd in licht). Hero Wit trick Forrester tij dens een ruim tewandeling aan de buitenkant van het ISS werden bevestigd. Ze zullen daar ruim een jaar- blijven. Schade „De PEC's bevatten tal van ma teriaalsoorten, de meeste syn thetisch en keramisch, waarvan na een jaar bekeken zal worden hoe ze het ver-blijf in de ruimte doorstonden," zegt Thibeault. „Daar zijn genoeg deeltjes die schade toebrengen aan alles wat men naar boven brengt. Daar door moeten bijvoorbeeld de zonnepanelen van de Hubble ruimtetelescoop om de paar j aar worden vervangen en dat geldt straks dus ook voor de nog veel grotere van het in aanbouw zijnde ISS. Missy moet ons leren of we zonnecellen kunnen coa ten met gehard materiaal waar door de gebruiksduur toe neemt." „Grootste boosdoener is ato mair zuurstof dat door straling- uit de ruimte uit de dampkring omhoog gekegeld wordt. In de dampkring binden zuurstof ato men zich tot zuurstof- of ozon gas maar daarbuiten niet. Zo'n enkel zuurstofatoom is che misch zeer reactief. Het bindt zich makkelijk aan het materi aal waar satellieten uit bestaan. Dat materiaal erodeert als het ware weg." Thibeault verwijst naar het Long Duration Expo sure Facility, LDEF, dat in 1984 werd gelanceerd en bijna zes jaar in de ruimte verbleef alvo rens te worden geborgen. Het LDEF diende hetzelfde doel als Missy: kijken hoe materialen het in de ruimte uithouden. Bescherming „Willen we een keer naar Mars of een basis vestigen op de maan dan moeten mensen vooral te gen kosmische straling worden beschermd," legt Thibeault uit. „Dat kan door heel dikke wan den te maken maar dat is onuit voerbaar in de ruimtevaart, waar alles zo licht mogelijk moet zijn. Als blijkt dat Missy materialen oplevert die én licht zijn én voldoende bescherming bieden dan zal alles duurzamer kunnen worden uitgevoerd en dus langer bruikbaar zijn," zegt Thibeault hoopvol. „Dan kun nen we ook naar Mars, mits dat ene andere grote probleem, dat van de invloed van langdurige gewichtloosheid op het mense lijke lichaam, is overwonnen. Maar daar voorziet Missy niet in." GPD De Siemens M35 van de Postbank. foto Maurice Newvan door Ben Apeldoorn Het sinds anderhalf jaar in een baan om de aarde vorm krijgende Internationale Ruim testation (ISS) heeft er nu twee pakketten bij elk ter grootte van een modale koffer. Hiermee worden 1500 nieuw ontwikkel de materialen en legeringen daarvan blootgesteld aan de ruimte buiten onze dampkring. Materialen die toekomstige, al dan niet bemande ruimtevaar tuigen moeten beschermen tegen diezelfde ruimte, die wel iswaar luchtledig maar allesbe halve leeg is. Op den duur gaat alles er stuk. Stel, het is ergens rond het jaar 2075. De mens heeft de schade lijke, ongastvrije invloed van de ruimte overwonnen en zich vol doende weten te beschermen te gen de schadelijke straling die daar heerst. Op de maan, Mars en de Jupitermaan Callisto zijn bases gevestigd en om de aarde draaien al tientallen jaren de zelfde enorme ruimtetelescopen die'al honderden andere zonne stelsels ontdekten en in kaart brachten. Kilometers grote zonnecollec toren in de ruimte voorzien in de ongebreidelde behoefte aan energie beneden te voorzien en kolossale radioantennes, ook al tientallen jaren in de ruimte, luisteren naar mogelijke radio signalen van andere beschavin gen. En robotsondes, voortge dreven door even reusachtige als dunne zonnezeilen, zijn al jaren met steeds toenemende snelheden onderweg naar een aantal van de dichtstbijzijnde zonnestelsels die werden ont dekt. Duurzaamheid lijkt troef geworden: er gaat niets meer stuk in de ruimte. Een onwerke lijk toekomstbeeld over drie kwart eeuw? „Als we dan nog steeds met de huidige technieken en materia len ruimtevaart bedrijven is dat inderdaad onwerkelijk," zegt dr. Sheila Thibeault, verbonden aan NASA's Langley Research Center in Huntsville. Zij leidt het onderzoeksproject Mate rials International Space Sta tion Experiment: MISSE maar alom 'Missy' genoemd. Missy bestaat uit twee containers (PEC's: Passive Experiment- Containers) elk ter grootte van een gewone koffer, die door de astronauten Dan Barry en Pa- De zonnepanelen van de om de aarde draaiende Hubble ruimtetele scoop, hier te zien tijdens de laatste servicebeurt, moeten steeds na een jaar of vier, vijf worden vervangen. foto NASA/ST§cl door Rob Vermeulen Driehonderdduizend spaar zame Nederlanders hebben 'm al, de Siemens M35-telefoon die de Postbank deze zomer als lokkertje gebruikte. Een onbe kend aantal andere spaarzame Nederlanders kreeg geen tele foontje, maar alleen een brief waarin stond dat ze helaas bui ten de prijzen vielen. Op was im mers op. Jammer dan, die dui zend gulden kunnen weer terug naar de gewone rekening of naar de concurrent. De winnaars bleken ook niet al lemaal even blij. Problemen met het activeren van het toestel werden na tussenkomst van de Consumentenbond opgelost: gebruikers krijgen langer de tijd om hun nieuwe bezit aan de gang te krijgen. Dat probleem maskeerde een beetje waar het werkelijk g'aat knijpen en dat is het m(obiel)-barrkieren. Een gratis gsm-tje als reclame voor de Postbank is maar een deel van waar deze actie om begon nen is. Het andere deel behelst het op flinke schaal verbreiden van wap, ofwel mobiel internet ten. De afkorting wap (wireless application protocol) mag dan een van de meer geslaagde let terwoorden uit de digitale we reld zijn, als product is het na meer dan een j aar nog steeds een kwakkelend geval. Technisch is er niets mis mee en daarom hou den veel deskundigen ook vol dat ze in wap blijven geloven. Met wap kun je prachtige din gen doen, bijvoorbeeld het be heren van een bankrekening zo als de Postbank nu mogelijk maakt. Er zijn echter twee pro blemen die, onafhankelijk van elkaar, maken dat wap gewoon veel te vroeg op de markt is; bandbreedte (snelheid) en ge bruiksgemak. Voor het eerste probleem liggen de oplossingen al klaar in de vorm van nieuwe communica tiestandaarden. Het mobiel sur fen zal een stuk sneller gaan en dus bruikbaarder worden als er straks gprs en later misschien umts zijn. Misschien dat er te gen die tijd ook apparaatjes ko men waarop je handiger letters en cijfers kunt intikken dan met een mobiele telefoon. Dat is ei genlijk nog een grotere uitda ging dan de snelheid. Zelfs met de huidige gsm-bandbreedte zou al een heleboel méér leuks te doen zijn dan nu op de wap-sites wordt geboden. In het voetspoor van de Post bank-actie melden de 'andere' banken dat ze de oplossingen voor genoemde problemen lie ver maar even afwachten alvo rens aan mobiele diensten te beginnen. GPD Antennes, zoals dit proefmodel, zullen in de toekomst van opblaasbaar en/of uitklapbaar vederlicht materiaal worden gemaakt. Bescherming tegen ruimtedeeltjes is dan extra noodzakelijk. foto ESA

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2001 | | pagina 27