Elke film voelt
als een debuut
In de bios wordt het boek
soms nog geweldiger
PZC
Pénelope Cruz danst in
Captain Corelli's Mandolin
Fons Rademakers
dinsdag 4 September 2001
Nicolas Cage en Pénelope Cruz in Captain Corelli's Mandolin.
et festival Film
v By The Sea in
Vlissingen wordt
10 september geopend met
Captain Corelli's Mandolin,
van John Madden. De grote
attractie van die film is de
27-jarige Spaanse kctrice
Pénelope Cruz. Ze speelt een
Griekse schoonheid die
tijdens de oorlogsjaren heen
en weer wordt geslingerd in
haar liefde voor een
verzetsman en voor een
kapitein van het Italiaanse
bezettingsleger.
Bambi-ogen, prachtige
mond, een frêle gestalte met
sensuele curves. De god van
Spanje heeft een delicaat mees
terstukje afgeleverd toen hij Pé
nelope Cruz creëerde. Dat moet
ook Pedro Almodovar hebben
gedacht toen hij in een satani
sche bui juist deze actrice in To-
do Sobre Mi Madre de rol liet
spelen van een zwangere non die
door een travestiet met aids
werd opgescheept. Maar die
film werd wereldwijd met prij
zen bedolven, met een Oscar
zelfs en over Pénelope werd niet
heengekeken.
De kleine actrice heeft een groot
hart. Het honorarium voor haar
eerste Amerikaanse film The
Hi-Lo Countryte zien in het
Stephen Frears-retrospectief in
Vlissingen) schonk zij weg aan
Moeder Theresa en de daklozen
van Calcutta. Dat was ook niet
slecht voor haar publiciteit.
Maar de meeste aandacht die de
actrice in de internationale me
dia inmiddels heeft gekregen,
ging toch een andere kant uit. Ze
zou de nieuwe vlam zijn van
Tom Cruise, haar tegenspeler in
Vanilla Sky, eenpsychothriller
die trouwens een 'remake' is van
de Spaans film Abre Los Ojos,
waarin Cruz ook al de vrouwe
lijke hoofdrol had. Cruz en
Cruise zouden samen vakantie
hebben gevierd op een tropisch
eilandje.
Toen de Spaanse schone trou
wens Matt Damon als tegenspe
ler had in All the Pretty Horses,
werd eveneens beweerd dat het
koppel écht iets met elkaar had
gekregen. En het was niet an
ders toen Nicholas Cage haar
het hof moest maken in Captain
Corelli's Mandolin.
Geruchten
Pénelope Cruz bestempelt alle
geruchten als aperte onzin:
„Maar ik kan moeilijk mijn da
gen telefonerend doorbrengen
om alle leugens te ontkennen die
over mij worden gepubliceerd.
Terwijl ze dat zegt, zit er toch zo
veel schalksheid in haar blik,
dat je niet mag uitsluiten dat ze
inderdaad filmsterren spaart en
dat je ook niet kunt uitsluiten
dat elke tegenspeler voor de bijl
gaat, als zij dat zou willen.
Haar meningen over al die fa
meuze sterren wil ze best op een
rijtje zetten. Antonio Banderas
is een kameraad sinds de films
die ze beiden maakten met Al
modovar. Matt Damon wordt
geprezen vanwege zijn beschei
denheid. Johnny Depp, haar te
genspeler in Blow, noemt ze de
grappigste collega van alle
maal. En Tom Cruise? „Hij is de
grootste ster van de wereld
maar ook uitzonderlijk gene
reus. Voor Vanilla Sky was hij
niet alleen hoofdrolspeler maar
ook producent. Hij zit in elk
'shot' van de film en maakt dan
toch tijd om voor elke medewer
ker persoonlijke belangstelling
op te brengen."
En uitsluitend complimenten
ook heeft Pénelope beschikbaar
voor Nicolas Cage, haar min
naar in Captain Corelli's Man
dolin. De hoofdrol in dit roman
tisch oorlogsdrama had ze niet
cadeau gekregen.
„Tevorenhad ik drie ontmoetin
gen met regisseur John Madden.
De 'eerste keer vertelde hij over
de film en gaf me het script mee.
De tweede keer moest ik vertel-
hij zijn opmerking met: „...En
dit personage kan allicht nie
mand anders toebehoren dan
jou.' Ik was dolgelukkig."
Captain Corelli's Mandolin is
gebaseerd op de gelijknamige
roman van Louis de Bernières
die gebeurtenissen beschrijft
die tijdens de Tweede Wereld
oorlog werkelijkhebben plaats
gevonden op het Griekse ei
landje Cephallonia. Daar werd
een Italiaans legeronderdeel ge
stationeerd dat zich redelijk ge
moedelijk schijnt te hebben ge
dragen en tegen het einde van de
oorlog zelfs in verzet kwam te
gen het Duitse garnizoen. Wei
nig Italianen hebben die op
stand overleefd.
Pénelope Cruz speelt de rol van
Pelagia, een jonge Griekse
vrouw die verloofd is met Chris
tian Bale als partizaan, hetgeen
niet kan verhinderen dat ze nog
,meer verliefd wordt op Nicolas
Cage als de Italiaanse legerka-
pitein die zo prachtig mandoli
ne kan spelen. De actrice zegt
niet diep in haar eigen innerlijk
te hebben hoeven graven om dit
te kunnen spelen.
„Het script was duidelijk ge-
teen weet dat je er 'nee' tegen
moet zeggen, maar instinctma-
tig voel je iets wat je er toch
naartoe drijft."
De actrice vertelt uitgebreide
inspanningen te hebben gele
verd om zich voor te bereiden op
haar rol.
„Ik heb historische studies gele
zen over Griekenland tijdens de
oorlog en natuurlijk ook de ro
man van De Bernières. Ik heb
uitgebreid het eiland doorkruist
om cle atmosfeer in me op te ne
men. Het was natuurlijk een ze
gen dat we konden filmen op het
len wat ik van het script vond en
ik zei dat ik er verliefd op was
geworden. Vervolgens heb ik
auditie moeten doen, iets waar
ik geen problemen mee heb, ook
al krijg ik mijn rollen tegen
woordig meestal zonder audi
ties. Maar ik heb graag dat een
regisseur honderd procent zeker
weet dat hij mij wil hebben."
„John Madden maakte bij elk
afscheid dezelfde merkwaardi
ge opmerking. Dan zei hij'Ik
heb sterk het gevoel dat bepaal
de rollen gewoon toebehoren
aan bepaalde acteurs...' En dan
maakte hij die zin nooit af. En
dacht ik: Bedoelt hij dat dit per
sonage dan al toebehoort aan
mij of juist aan iemand anders?
En pas de laatste keer voltooide
noeg en ik snap wat Pelagia
doormaakt, ook al weet ik niet
en wil ik ook niet weten - wat ik
zelf zou doen in haar geval. Het
bevalt me dat deze vrouw daar
aanvankelijk evenmin raad mee
weet en zichzelf verrast met de
beslissingen die ze neemt. Ze
krijgt in verbluffend kort tijds
bestek meer emoties te verwer
ken dan een normaal mens in 25
jaar tijd. Ik denk dat, los van de
specifieke situatie, iedereen het
dilemma kan herkennen wan
neer je moet kiezen tussen hart
en verstand. Al als kind ben ik
dergelijke conflicten vaak te
gengekomen en ik maak het nog
steeds mee. Bijvoorbeeld wan
neer je een filmrol krijgt aange
boden waarvan je eigenlijk me
echte Cephallonia, op plaatsen
waar zich deze dramatische ge
beurtenissen werkelijk hebben
afgespeeld. Bijvoorbeeld het
strand waar de Italianen en
Duitsers met elkaar hebben ge
vochten. Ik heb met oudere
mensen gesprokén die ervarin
gen hebben gehad verwant aan
die in de film. Zulke ontmoetin
gen helpen je geweldig bij het
definiëren van je personage."
Naast Pénelope Cruz als sterk
ste onderdeel van Captain Co
relli's Mandolin, geeft de film
ook een erg mooie rol te zien van
John Hurt. Hij speelt de dorps-
arts die tevens de vader is van de
tragische heldin. De twee raak
ten dol op elkaar.
„John is niet alleen een gewel
dig acteur maar ook een wijze
man. Ik trok veelmet hem op, we
gebruikten elke ochtend samen
het ontbijt. Ik genoot van zijn
verhalen. We kregen een ver
standhouding die heel subtiel
werd. Hij had mijn echte vader
kunnen zijn. Maar ik ben dik te
vreden met de vader die ik al
had. Die is pas 48 jaar oud. Ik
heb het geluk dat mijn ouders
erg jong waren toen ze trouw-
den, amper twintig, allebei. Ik
beschouw hen als mijn allerbes
te vrienden, zonder enig gevoel
van een generatieverschil. Vroe
ger hebben ze een hoop met me
te stellen gehad, want ik was een
onmogelijk kind, vreselijk druk.
Als we op vakantie gingen, werd
er een oppas meegenomen
speciaal voor mijMaar die was
dan na drie dagen volledig uit
geput en dan moest er een nieu
we komen. Daarom ben ik naar
balletles gestuurd, om al die
overtollige energie kwijt te ra
ken."
Dansen doet ze nog steeds
graag, Pénelope Cruz, ook in
films. Haar tango in Captain
Corelli's Mandolin vormt zelfs
een welhaast magisch hoogte
punt van gratie.
„Dat was ook tijdens cle opna
men, een echt feestelijke avond.
Ik heb negen jaar dansles gehad
en heb ooit gedacht dat ik daar
in carrière wilde maken. Dus ik
ben altijd blij als ik in een film
de gelegenheid krijg te laten
zien wat ik kan. Maar het moet
natuurlijk wel ergens op slaan.
John wist van mijn dansliefde
en zei dat hij er zijn vooi'deel
mee wilde doen. Tenslotte wordt
er nog altijd veel gedanst in
Griekenland. Het werd heerlijk
uitbundig, waarbij hele servie
zen aan stukken wex-den gesme
ten. En dan ineens een romanti-
sche tango. Mijn favoriete scène
in deze film."
De liefdesscène's met Nicholas
Cage gaven haar een ongemak
kelijker gevoel. Maar dat dient
wel even goed begrepen te wor
den:
„Ook toen ik Mat, Johnny en
Tom voor het eerst in levende lij
ve tegenkwam, voelde ik me he
vig nex*veus. ïk krijg tegenwoox--
dig acteurs tegenover me die ik
al bewondex'de toen ik nog tie-
ner was en zij al wereldstex-ren.
Als ik nu bedscènes met ze speel,
zie ik dat als werk, niet verschil
lend van elke andex'e scène die ik
doe. Maar wel met het gevoel
alsof het de eex'ste keer is. Dus
ben ik nervexxs. Ik vind dat niet
slecht. Ik ervaar ook elke film
die ik doe als mijn eerste film. Ik
ben chxs altijd nexveus. En dat
gevoel wil ik ook niet kwijtra
ken."
Pieter van Lierop
Het is een bekende verzuchting bij
het verlaten van de bioscoop of
het uitschakelen van het televisietoe
stel: 'Het boek was beter'. Ooit wel
eens iemand na de laatste bladzijde
horen zeggen: 'De film was beter'?
Dat hier wel eens sprake zou kunnen
zijn van een fiks vooi'oordeel, blijkt
uit een gesprek met regisseur Fons
Raclemakers. Hij maakte succesvolle
films op basis van boeken als De don
kere kamer van DamoclesMax Ha-
velaar en De aanslag. Harry Mulisch
meende zijn romanpex'sonages in le
vende lijve te zien x'ondlopexx, uitge
ver Geert van Oorschot schreef dat
hij na het zien van de film zijn favo
riete boek Max Havelaar nog meer
was gaan waarderen en Willem Fre-
derik Hermans overwoog zijn beste
roman aan te passen na het verschij
nen van Rademakers' Als twee drup
pels water. „Ik vind dit veel beter."
Fons Rademakers kreeg in 1987 een Os
car voor De Aanslag. Rechts Anthony
Quinn.
De in Italië woonachtige grand old
man van de Nederlandse film is dit
jaar voorzitter van de jury die de
films beoordeelt uit het programma
Film Literatuur. Als verfilmer van
enkele van de bekendste boeken uit
de Nederlandse literatuur is hij bij
xiitstek degene die zijn licht kan laten
schijnen over de relatie tussen twee
ogenschijnlijk zo verschillende disci
plines. Want zijn literatuur en film
niet bijna tegengesteld aan elkaar?
Doen schrijvers immers geen beroep
op de verbeelding van hun lezers, ter
wijl filmers de bioscoopbezoekers
een kant en klax-e wereld voorschote
len?
Rademakex's: „Een. boek poogt met
woorden een verhaal op te roepen,
een film doet dat met beelden. Na
tuurlijk is dat wat meer ingevuld,
maar is dat een probleem? Shakespe
are schreef toneelstukken en de
bedoeling was dat ze wex'den opge-
voex-d. Toch denk ik dat tachtig pro
cent van de Shakespeare-kenners die
stukken zelden heeft gezien, maar ze
wel heeft gelezen. Dat lijkt een be
wijs voor uw stelling, maar ik ben
ervan overtuigd dat een knappe re
gisseur en uitmuntende acteurs de
voorstelling veel beter kunnen over
brengen dan welke lezing dan ook."
„Ander voorbeeld. Een van mijn fa
voriete filmregisseurs is Stanley Ku
brick. Hij maakte vaak films op basis
vaxx boeken. Ik clerxk dat Barry Lyn
don mijn favoriete literatuurverfil
ming is. Ik durf te stellen dat geen en
kele lezer van dat uitstekende boek
van Thackeray kan beweren dat de
film niet beter is. Het verhaal gaat
over een jongen van niks die rijk wil
worden. Hij stelt zich die rijkdom
voor. Dat is zo geniaal gedaan door
Kubrick. Negenennegentig' komma
negen procent van de lezers heeft niet
eexis genoeg fantasie om zich de on
gelooflijke luxe voor te stellen van de
sets en huizen die Kubrick in die film
laat zien.
„Helaas bestaat het omgekeerde ook.
Le Grand Meaulnes is altijd een van
mijn favoriete boeken geweest. Toen
ik de verfilming daarvan had gezien
dacht ik: 'O God, was daar maar van
af gebleven.' Als dat je overkomt,
ontstaat misschien de neiging niet
meer naar films te gaan van boeken
die je goed vindt. Maar dat kan een
grote vergissing zijn. Statistieken
hebben uitgewezen dat veel lezers
van een boek de film die daarop is ge-
baseerd niet gaan zien, terwijl veel
kijkers van een film die op een boek is
gebaseerd daarna het boek gaan le
zen. Waarschijnlijk zijn mensen bang
het beeld te verliezen dat ze zich heb
ben gevormd na lezing'van een boek.
lisch vond het ongelooflijk hoe ik
aan de acteurs was gekomen voor
De Aanslag. Naar zijn idee wax'en
het precies degenen die hij had be
schreven."
„Bij Als twee druppels water lag het
moeilijker. Ik had De donkere kamer
van Damocles gelezen en dacht: 'Ver
domme, ik wou dat ik dit boek had
geschreven.' Een fantastische ro
man. Maar ik had dat talent niet en
hij was al geschreven. 'Dan kan ik er
altijd nog een film van maken', dacht
ik. Moeilijkheid is dat het verhaal
draait om het alter ego van de hoofd
persoon. Na een tijdje vraagt de lezer
zich af: 'Bestaat die man wel echt?'
Mij lijkt het verstandig toch maar
even te gaan kijken."
„Dit is even een ijclel praatje, maar
liet is zo'n goed voorbeeld. Nadat ik
Max Havelaar had verfilmd, schreef
Geert van Oorschot mij een open
brief. Hij was een enorme fan van
Multatuli, had ook zijn Verzameld
Werk uitgegeven. In die brief schreef
hij dat hij verrukt was van mijn film.
'Ik heb gisteravond Max Havelaar
herlezenschreef hij'en het zien van
de film heef t het boek voor mij zo ver
rijkt, dat ik het nu nog geweldiger
vind dan ik al dacht dat het was.'
Kijk, daarom gaat het. Kun je de er
varing die een goed boek geeft nog
verrijken? Vind je een boek goed, dan
geldt altijd nog wat Thomas Mann
ooit zei, namelijk dat een boek altijd
blijft bestaan. Een slechte film kan
een goed boek niet vei'pesten."
Met zijn eigen literatuurverfilmin
gen heeft Rademakers zelden erva
ren dat lezers zich teleurgesteld
toonden. Schrijvers evenmin. „Mu-
Als je een film maakt zie je die twee
mensen op het doek, dus worrit die
man realiteit. Niemand denkt dan
nog dat het een idee fixe is. Dat geeft
een andere dimensie aan het verhaal
van Hermans. Maar een verandering
kan een verbetering zijn. Met Her
mans discussieerde ik over de manier
waarop die man opduikt. We beslo
ten hem met een parachute naar be
neden te laten komen in de tuin van
de hoofdpersoon. 'Verdomme', zei
Hermans. 'Ik ga mijn roman veran
deren. Ik vind dit veel beter-. Hij komt
letterlijk uit de lucht vallen.' Hieruit
blijkt dat een literatuuxverfilming
maar zelden het boek letterlijk volgt.
Een roman is nooit een kant en klaar
scenax-io. De film is een variatie op
het thema."
Rademakers is het daarom niet eens
met de stelling dat het verfilmen van
een boek het gevolg is van creatieve
axmoede bij scenarioschrijvers.
„Shakespeare en Molière hebben
nooit iets verzonnen. Ze hebben alles
Rademakers - één van de grootste Nederlandse filmers van de twintigste eeuw - is volgende week voorzitter van de jury die voor
Film by the Sea het programma Film en Literatuur inhoud moet geven.
gejat, maar het waren superieure ta
lenten die bestaande verhalen een
andere dimensie gaven."
Dat filmproducenten geneigd zijn
bestsellers te verfilmen vindt Rade
makers niet meer dan logisch. „Als je
geld moet zien te Inrijgen voor een
film, is het makkelijker een financier
te overtuigen met een verhaal dat
blijkbaar aanslaat dan met iets wat
je zelf hebt verzonnen. Maar ook
uitgevers zijn blij met boekverfil-
mingen. Voor Als twee druppels
water verscheen, was De donkere ka
mer van Damocles weliswaar een li
terair succes, maar de oplage was
bescheiden. Er waren vier- tot zes
duizend exemplaren verkocht. Toen
mijn film draaide, stond het boek te
gen vier wanden van uitgeverij Van
Oorschot opgestapeld. Er zijn er na
dien tachtigduizend van verkocht.
En van Max Havelaar zijn na het uit
brengen van mijn film meer exem
plaren vei'kocht dan in de hele eeuw
daarvoor.
Ernstjan Rozendaal