T elegram. isoverleden- stop
Beter af zonder eigen website
Te weinig klanten
te hoge kosten
EEN TELEGRAM VOOR EEN KWARTJE 1
vrijdag 17 augustus 2001
DENK AAN GEHAL ..VEEROE TELEGRAMTARIEF
10 WOORDEN BINNENLAND 25 CENT
In de jaren veertig reed de telegrammenbezorger op een Harley. foto GPD Deze maand worden de laatste ouderwetse telegrammen verstuurd.
Te weinig klanten, te hoge
kosten. Na een geschie
denis van iets meer dan 150
jaar is het afgelopen met het
telegram. Het document dat
na enkele uren bij de ge
adresseerde arriveert wordt
nog amper gebruikt. Op 31
augustus bereiken de laatste
Nederlandse telegrammen
hun bestemming.
Wie ooit een telegram ont
ving, weet het nog als de
dag van gisteren. Felicitaties bij
trouwerijen, condoleances bij
overlijden of een koninklijk
telegram bij het 65-jarig huwe
lijk; momenten van grote vreug
de of verdriet. Maar nadat
menig buitenland er al mee was
opgehouden, sluit ook Neder
land definitief de luiken van het
telegramloket. Het koeriersbe
drijf TNT bracht de laatste ja
ren nog zo'n 200 telegrammen
per dag rond. Toen het bedrijf
nog PTT-post heette, zag het er
begin jaren negentig al geen toe
komst meer in en gaf het tele-
gramwerk uit handen.
Eerder dit jaar maakten bereke
ningen duidelijk dat het tele
gram geen bestaansrecht meer
heeft; Te weinig klanten, te hoge
kosten. Dat was wel eens an
ders. Rond 1920 beleefde het te
legram in Nederland zijn top
toen er zo'n 10 miljoen per jaar
werden afgeleverd.
In 1910 beschikte Nederland
over 20.000 kilometer boven
gronds telegraafdraad, waren
er 623 Rijkstelegraafkantoren
en ratelden meer dan 1100 tele
graaftoestellen. Zelfs nadat in
1877 de telefoon naar Neder
land was gekomen, bleef de tele
graaf nog lange tijd de belang
rijkste vorm van communicatie.
In 1845 werd de eerste tele
graaflijn aangelegd langs het
spoor tussen Amsterdam en
Haarlem. De Hollandse IJzeren
Spoorwegmaatschappij kon
over een afstand van 19 kilome
ter de vertrektijden doorgeven.
Een fabrikant van wis- en na
tuurkundige apparaten, Edu-
ard Wenckebach,bracht het
systeem tot stand. De Neder
landse regering keek aan de zij
lijn mee, beducht voor concur
rentie voor haar posterijen. De
telegraaf werd aan regels ge
bonden; particuliere berichten
waren verboden.
Principe
In het Haagse Museum voor
Communicatie is de geschiede
nis van de telegraaf aan de hand
van een prachtige collectie te
volgen. Voor wie de telegraaf al
leen van indianenfilms als de
'zingende draad' kent, is een be
zoek een openbaring.
Het principe van de telegraaf
mag eenvoudig lijken, toen het
werd uitgevonden was het dat
allerminst. Dat de electrische
polariteit (plus en min) in een
ijzeren draad kon wijzigen, was
al bekend. Tot dan toe kon een
beperkt aantal tekens worden
doorgegeven via de stand van
twee dunne wijzers die met de
polariteit mee veranderde. De
uitvinding van Morse, die door
lang of kort onderbreken van
stroom door een draad alle let
ters van het alfabet kon 'seinen',
betekende echter een grotere
stap voorwaarts.
Na de zichtseinpalen, een keten
van torens waarop alfabetsig
nalen werden doorgegeven,
konden met Morse alle letters
ook bij mist of duisternis over
welhaast oneindige afstanden
worden verstuurd. De gevolgen
voor de handel, het bestuur en
justitie waren enorm. Toenma
lig minister van binnenlandse
zaken Thorbecke ging om, al
was het maar omdat Nederland
achter lag bij de ontwikkelin
gen in het buitenland en Duits
land alleen aansluiting op een
staatsnet wilde. Hij richtte
inl852 de Rijks Telegraafdienst
op.
Elitair
Een vinding van Marconi zorg
de er voor dat de morsetekens
ook via de ether konden worden
verstuurd, wat vooral in de
scheepvaart van belang was.
Maar het telegram bleef voor
alsnog een elitaire aangelegen
heid die amper rendeerde.
Diverse pogingen van de poste
rijen, zoals tariefsverlagingen,
om ook de gewone man aan het
telegram te krijgen mochten
niet batenHet gebruik bleef be
perkt tot de handel, justitie, het
bestuur en de media, die zo
'dagvers' nieuws uit veraf gele
gen delen van Nederland kon
den verzorgen. Ook voor Neder
lands-In die was de telegraaf
van groot belang. De lijn naar
Menado (op Celebes) waar in de
Kloof van Malabar een impo
sant antennestelsel was ge
plaatst, werd intensief ge
bruikt. Binnen zes uur kon een
bericht vanuit Nederland 'aan
de andere kant' zijn.
Conservator Jacques Caspers
van het Haagse Museum voor
Communicatie lijkt nog meer te
glimmen dan de telegraafma-
chine voor hem. Het apparaat is
een soort 'minipiano', met een
gering aantal toetsen waarop
letters staan, die vanaf 1860 een
geweldige vlucht van de tele
grafie veroorzaakte. De uitvin
ding van de Amerikaan Hughes
zette de aanslagen op de toetsen
om in morsetekens. Niet langer
zat de telegrafist nerveus letter
voor letter te tikken op zijn
'seinsleutel', maar werden hele
zinnen in één keer overgezet.
Tot de jaren vijftig deed het ap
paraat in Nederland dienst.
Alleen al naar Berlijn werden in
1915 overéén draad 300 tot 400
telegrammen tegelijk ver
stuurd. Meerdere typisten
maakten ponsstroken met be
richten die door de machine
werden 'uitgelezen' en ver
stuurd. Aan het einde van de lijn
wachtte altijd een besteller om
het bericht persoonlijk af te le
veren. In Den Haag staat nog
een geheel gerestaureerde Har
ley Davidson, die in de jaren
veertig door een telegrambe
steller werd gebruikt. Een lust
voor het oog van de motorlief
hebber die, als-ie beter kijkt, tot
zijn schrik zal zien dat de ma
chine troosteloos aan de vloer is
vastgeschroefd. ,,Als het moet,
rijdt hij nog", zegt conservator
Caspers van het voormalige
Postmuseum vergoelijkend.
Hij is niet verdrietig over het na
derend einde van het telegram.
„Het heeft ons wel verrast, we
moesten het in de krant lezen.
Opmerkelijk is wel dat uitgere
kend dit jaar de telefoon 125
jaar bestaat." In Caspers' muse
um is alles te vinden over de te
legrafie. Van de eerste seinsleu-
tels tot de laatste modellen van
Hughes' telegraafmachine tot
de laatste machine die nog op
het principe van Morse draaide;
de telex, die in de jaren tachtig
met 40.000 abonnees zijn hoog
tepunt in Nederland bereikte.
De komst van de fax in 1980 en
de computerdata maakten ook
de telex al snel onnodig.
Het gelukstelegram - vroeger
'geluktelegram' - geniet van
daag de dag de grootste bekend
heid. Caspers zelf kreeg er drie
gedurende zijn leven: twee op
z'n huwelijksdag en één bij het
betrekken van een nieuw huis.
,,De meeste mensen weten het
precies wanneer ze er eentje
kregen. Het heeft iets bijzon
ders." Zoals echtparen die 65
jaar getrouwd waren; zij kregen
altijd een telegram van het Ko
ninklijk Huis. Dat kan nu niet
meer, de Oranjes moeten iets
anders verzinnen. „Maar dat zal
zeker lukken", zegt de Rijks
voorlichtingsdienst.
Caspers en zijn collega's houden
op 31 augustus een inderhaast
georganiseerde dag over het te
legram, dat in de eerste jaren
van z'n bestaan nog 'telegra
fisch bericht' heette. Zelf kent
hij één voorbeeld van een tele
gram dat de wereldgeschiedenis
beïnvloedde: De deelname van
Amerika aan de Eerste Wereld
oorlog. „Een Duits telegram
vanuit Berlijn aan hun ambas
sade in Mexico werd op een van
de tussenstations onderschept.
De Duitse regering vroeg daarin
haar ambassade onrust te orga
niseren aan de Mexicaans-
Amerikaanse grens, zodat de
Amerikanen niet op Europa
zouden letten. President Wilson
ontstak in woede en zo raakte
Amerika betrokken bij de Eer
ste Wereldoorlog."
Emotioneel
Voor Koos Klaver van TNT is
het einde van het telegram ook
een emotionele gebeurtenis.
Zijn hele werkende leven is-ie er
al mee bezig, 32 jaar lang. Kla
ver begon als 17-jarige telegra
fist bij de PTT in Rotterdam
toen er nog handbediende te
lexen waren. Hij moet nu, sa
men met enkele andere oudge
dienden die tien jaar geleden
mee verhuisden naar TNT, de
telegrafie ontmantelen. „We
krijgen allemaal andere func
ties, dat is het probleem niet.
Maar je beschouwt de telegrafie
toch een beetje als je kindje. We
zagen het twintig jaar geleden al
komen. Eigenlijk heeft het nog
lang geduurd."
Klaver en zijn collega's hebben
de laatste weken nog herinne
ringen opgerakeld. Zoals die
keer dat iemand 'Moeder over
leden, brief volgt' had moeten
intikken. Het werd 'Moeder
overleden, wie volgt'. En er was
de jaarlijks terugkerende on
rust in de herfst. „Als de blaad
jes vielen gingen mensen gek
doen. Ook heel verdrietige be
richten kreeg je. Mensen die hun
familie vertelden dat ze er een
emd aan gingen maken. Die
probeerden we dan wat op te
beuren. We belden ook stiekem
de politie als we een adres had
den. Daar heb ik nog wel eens
voor op mijn lazer gehad; was
iemand kwaad dat ik 'm de poli
tie op zijn dak had gestuurd."
Stalus
Tachtig tot negentig procent
van de hedendaagse telegram
men bestaat uit gelukwensen,
weet Klaver. „Sportmensen
krijgen er heel veel, en mensen
die trouwen. De andere tien pro
cent is zakelijk. Er zit toch een
soort juridische hardheid aan
een telegram. En een telegram is
een statusproduct natuurlijk. Je
hoort toch altijd dat minister
president Kok een collega in het
buitenland een telegram stuurt?
Ik bedoel maar."
Het bezorgen van de telegram
men werd te duur, legt Klaver
uit. „Dat uitrijden is altijd heel
kostbaar geweest. Je moet spe
ciale koeriers inzetten. Tot
enkele jaren geleden was de ga
rantie nog dat een telegram bin
nen vier uur de bestemming
bereikte, nu is dat al zes uur. En
dezelfde dag bezorgd kan alleen
als je voor vier uur 's middags
opgeeft. Vroeger was dat zes urn
's avonds. Al die veranderingen
kostten iedere keer weer een
groep klanten."
Duitsland, Oostenrijk, Nieuw
Zeeland, Finland, IJsland en
veel Afrikaanse staten stopten
al met de telegrafie. De vooruit
gang in de vorm van e-mail via
het internet, de aangetekende
brief, de fax, telefoon of een
koeriersdienst zal het telegram
de komende jaren wereldwijd
verdringen. Een Nederlands be
drijf dat zich meldde voor over
name van de telegramdienst zal
volgens Klaver geen binnen
landse telegrammen verzorgen.
„Ze zijn geïnteresseerd in be
zorging van buitenlandse tele
grammen. TNT wenst ze succes,
maar wil er niets mee te maken
hebben."
Het basistarief was op het laatst
23,80, waarbij 51 cent per
woord geteld moest worden. In
vroeger dagen trachtten Klaver
en de zijnen de verdiensten voor
de PTT wat op te schroeven door
gebruik te maken van een wijd
verbreid misverstand. In Ne
derland is nooit gewerkt met het
woord 'stop' als einde van een
zin. In de collecties van het Mu
seum voor Communicatie is ook
niet één telegram te vinden dat
zo is opgesteld. 'Zend onmid
dellijk genever' of 'Neen, we
gens predikantenvergadering',
alles valt er te lezen. Maar niet
één keer: 'stop'. Terwijl voor me
nigeen juist dat woordje, vooral
door films en literatuur, de
betovering van het telegram
verbeeldt. Klaver: „Mensen
hoefden helemaal geen 'stop' te
zeggen, maar als ze het toch de
den, rekenden we dat gewoon
als een woord".
Hans Leber
Of de internet-hype nu aan
het aflopen is of niet, er zijn
nog altijd bedrijven die zich er
bewust niets van aantrekken.
Juist in de elektronica- en com
puterbranche is een opmerkelij -
ke terughoudendheid waar te
nemen Het verrassendste voor
beeld is Correct. Actief in de he
le Randstad, met vierhonderd
werknemers in verschillende
vestigingen in het noorden van
Rotterdam, is het een zaak waar
je als consument bij het vergelij
ken van prijzen niet omheen
kunt. Maar op het world wide
web is Correct opvallend afwe
zig, en dat blijft voorlopig ook
zo.
„We hebben de bewuste keuze
gemaakt om het niet te doen",
aldus algemeen directeur Kitty
de Jong. „We maken er veel
werk van om onze klanten tele
fonisch te woord te staan en we
merken dat de meeste mensen
ons het liefst op die manier be
naderen. Zeker met de huidige
mobiliteit van de telefoon is dat
volgens ons ook een veel makke
lijker middel dan het internet-
De telefoon pakken kan je over
al doen, het kost veel minder tijd
dan achter je pc gaan zitten en
verbinding maken. En dan moet
je nog gaan zoeken naar wat je
nodig hebt."
Behalve de gehechtheid aan de
telefoon heeft Correct nog meer
argumenten: „Veel van onze
producten veranderen vaak van
naam of nummer, dat kan ver-
warrend werken als een klant
zelf moet gaan zoeken. Een ver
koper met toegang tot ons intra
net is altijd beter op de hoogte
dan zo'n systeem alleen. En bo
vendien is een website met prij
zen niet alleen handig voor je
klanten, de collega's worden er
ook wijzer van."
Een van die collega's - tevens de
grootste concurrent van Correct
- is Media Markt Corner B V.,
een jong en groeiend bedrijf dat
nu 430 medewerkers telt in ves
tigingen te Rotterdam, Amster
dam en Leeuwarden Hier wél
een website (www.mediamarkt-
.nl) met algemene informatie en
een handvol aanbiedingen,
maar een volledig artikelenbe
stand met prijzen ontbreekt.
Verkoopleider H.J. Datema
meldt dat er wel hard gewerkt
wordt aan uitbreiding en verbe
tering van de site. „Maar prijzen
komen er ook straks niet op, al
thans niet buiten de landelijke
aanbiedingen die er nu ook al
zijn", zegt hij. Dat heeft inder
daad ook wel een beetje met 'de
collega's' te maken, maar vooral
met het zich uitbreidende win
kelbestand van Media Markt.
„Het zijn allemaal zelfstandige
vestigingen, die een eigen prijs
beleid hanteren om plaatselijk
te kunnen concurreren", aldus
Datema. Ook Media Markt ziet
zijn klanten het liefst opbellen
als ze een prijs willen weten.
Ook www.bcc.nl is nog volop in
ontwikkeling. Op dit moment
zijn er nog geen artikelen en
prijzen te vinden op de site van
deze bijna-landelijke elektroni-
caketen met 800 mensen in on
der meer vestigingen in Den
Haag, Zoetermeer, Leidschen-
dam, Delft, Zoeterwoude en
Rijswijk. Marketingmanager
Pieter Otten van BCC: „We zijn
goed aan het nadenken over de
volgende fase in de ontwikke
ling van onze website." Vragen
over artikelen en prijzen wor
den bij BCC beantwoord via een
centraal telefoonnummer en
een e-mailadres, die op de site te
vinden zijn.
Rob Vermeulen
Correct in Rotterdam: wel e-mail en telefoon, géén website.
foto Maurice Nelwan
jPOST
TEEM
