De weg terug
in Oostende
Antwerpen zingt de lof meerstemmig
Antieken, klassieken, modernen
ntinoös en Hadriaan. Achilles,
Odysseus. Sebastiaan en
Leonardo di Caprio. Laokoöon
Zonen. Narcissus en Homeros. De
Discuswerper in een Mao-jas. Een herhaalde
val van Phoebos Apollon. De goden hebben
hun getal en zo is dat met hun priesters,
heiligen en martelaren, minnaars en zangers,
de helden van een oudere en de nieuwe tijd.
Tussen Aarde en Hemel zoeken honderd
kunstenaars in het museum van Oostende de
weg naar het Verleden. Vertrekpunt: Nu.
donderdag 16 augustus 2001
de nieuwe Zien Beleven he
ten. Er is al die jaren in de margo
van de officiële kunstroutes
evenwel druk getekend, ge
schilderd, gekapt. Iets van de
lieve lust die dat had, wordt
zichtbaar en voelbaar in het
museum van Oostende.
Gauwtevreden geesten hebben
er weinig moeite mee deze ten
toonstelling te zien als een
gericht antwoord op 'de aanbid
ding van het Niets'. In Vlaande-
renland is daarbij rap gedacht
aan de somtijds stormachtige
benadering van de eigentijdse
kunsten volgens het model-Jan
Hoet. Dat doet noch Hoet, noch
de kunst, noch de bedoeling van
deze expositie recht. Er wordt
een boek geopend en er ligt een
hoofdstuk voor dat - temidden
van andere - ingezien en gelezen
kan worden. Meer niet, ook niet
minder.
Oleg Maslov en Victor Kuznetsov, Viva Columna, olieverf/linnen, 2000.
OlgaTobreluts, Odysseus, fotografie, 2000.
Historie
Between Earth and Heaven
maakt een dubbelslag: dit veel
kleurige retour naar de natuur,
de vorm, de figuur krijgt een ex
tra dimensie door de plaatsing
in een kader dat sterk door de
historie wordt bepaald. De be
schouwer geraakt door de kop
peling antiek-klassiek-geschie-
denis moeiteloos in de sfeer van
Herleving. Er zit ook iets van
Herhaling in. De maatlat is ge
ijkt, bekend: elke millimeter
van het oorspronkelijke beeld is
gemeenschappelijk bezit. Bij
een aantal van de nu getoonde
kunstwerken gaan de gedach
ten terug naar een ander mo
ment van opleving in de belang
stelling voor de Antieken. De
ontdekking van de Stervende
Laokoöon in de puinen van Ne
ro's Gouden Huis (Rome, 1506)
had, onmiddellijk na de plaat
sing van de bewonderde beel
dengroep ten Vaticane, een
hausse tot gevolg in met name
de schilderkunst die heden ten
dage Klassiek wordt genoemd.
Er was, letterlijk, sprake van
een Renaissance, een herge
boorte van het schoonheidside
aal. De versteende tragedie van
Troje's priester die met zijn zo
nen de slangendood tegemoet
vecht, kreeg een ware laborato
riumfunctie voor de kunsten
van latere eeuwen.
Veel van de nu in Oostende ge-
exposeerde werken lijken ont
rukt aan de grote werkplaats
van het Verleden, Hellas en
Rome, de oevers van de Nijl,
Phoenicie. Er is een duidelijke
accolade met de negentiende-
eeuwse intellectuele verbinding
van waarden uit de Klassieken
met die van de Hoogrenaissan-
ce, de latere neo-classicisten en
- als scharnieren in de poort
naar heden - de kunstenaars van
het Symbolisme, de Prae-Ra-
faelieten en de vormkunste
naars buiten strakke verban
den.
In deze bonte mengeling snijden
de wegen naar vroeger en die
naar later elkaar Wie uitslui
tend zijdezachtheid verwacht,
koel marmer en de zoetklinken
de ode aan een lichtend verle
den, hoede zich voor een con
frontatie met het Onverwachte.
Andreas Oosthoek
Ricardo Cinalli, Inversion, olieverf/gips, 1992.
Georgy Gurjanov, De dichter Stanislav Makarov, acryl/linnen, 1998.
Werken uit alle windstreken, van. Astrid Allard, Luiz Allegretti, L.C. Arm
strong, Zhao Bandi, Mersad Berber, Martin Blank, Claudio Bravo, Michel
Buylen, Lita Cabellut, Antonella Cappuccio, Jacques Charlier, Genia Chef,
Sando Chia, Judy Chicago, Elvio Chiricozzi, Ricardo Cinalli, Bruno Civiti-
co, Ronnie Cutrone, Bruno d'Arcevia, Chen Danqum, Alexandre de Cade-
net, Paul De Vylder, Jan Deconinck, Wim Delvoye, Wouter De Ruytter, Ro
bert Devriendt, Stefano di Stasiu. Benjamin Dominquez, Wei Dong. Kathe-
ryne Doyle, Georges Dureau, Jan Fabre, Alan Feltus, Katsura Funakoshi,
Paola Gandolfi, Georgy Gurjanov, Stefan Hablutzel, Doug Hall, Zeng Hao,
Gottfried Helnwein, Nir Hod, Harry Holland, An Hong, Delmas Howe, Mi-
cha Klein, Azade Koker, Komar Melamid, Jeff Koons, Aleksandr Koshka-
rov, ManeJo Lafontiane, Thomas Lange, Barbara en Michael Leisgen, Ger-
hart Lentink, Michael Leonard. Massimo Livadiotti, Luo Brothers, Andreas
Lyberatos. David Mach, DidierMahieu. Rauf Mamedov, Carlo Maria Maria-
ni, Oleg Maslov en Victor Kuznetsov, Bella Matveeva, Leonard McComb,
McDermott McCough, Stephen McKenna, Koen Muller, Zoran Nas-
kovski, Paloma Navares, Odd Nerdrum, TimurNovikov, Orlan, Mimmo Pa-
ladino, Pierre et Gilles, Kim Poor, Robert Rincon, Alfred Russel, Thomas
Schutte, Celia Scott, Frederik Steenbergen, Joulia Strauss, Jianguo Sui. Na-
dme Tasseel, Evert Thielen, Olga Tobreluts, Wainer Vaccari, Dmo Valls, Phi
lip Van Isacker, Ludwig Vandevelde, Julio Vaquero, Jacques Verduyn, Lilia-
ne Vertessen, Robert Weber, Liu Wei, Harmut Wilkening, Joel-Peter Witkin,
George Woodman, Jan Worst, Wang Xingwei.
Tentoonstelling: Between Earth and Heaven, Museum voor Moderne Kunst,
Romestraat, Oostende, tot 2 september.
Materialen en technieken: Collages, schilderijen, acryl, olieverf, reproduc
ties, video, papierwerk, houtsculptuur, marmer, installaties, computer
prints, wandtapijt, cibachrome, aquarel, fotografie, lithografie, plexiglas,
aluminium, gips, beton, brons, houtskool, textiel, staal, tekeningen, was,
glasvezel, terracotta, email.
jaren oud-in de Nijl. Zijn mach
tige vriend liet een stad voor
hem bouwen, dichters beroer
den hun lier en op honderden
plaatsen verscheen zijn beelte
nis. Tobreluts voorzag de Antin-
oös van Napels van staalblauwe
ogen, een dito nauwsluitend tri
cot en gouden lokken. En zo ko
men, ieder naar zijn trant,
Achilles en Odysseus aan haar
manipulatiemachine voorbij.
De Antieken leven en - verder in
de tijd - de Klassieken onder de
schilders. De pijlendood van
Sint Sebastiaan staat, behalve
voor lijden, vergeestelijking en
opoffering, in sterke mate voor
zinnelijkheid. Sodoma gaf aan
dat aspect zijn keurmerk en had
er plezier in dat er wat lacherig
naar zijn nieuwverworven
naam werd verwezen. Antonel-
lo da Messina vond een indruk
wekkend kader voor zijn weer
gave van de martelgang en -
ruim vijf eeuwen later - ontdekt
Olga Tobreluts in het lustobject
onzer
dagen Leonardo di Caprio een
frisgelauwerde Sebastiaan (met
merkslip) tegen de achtergrond
van Karl Lagerfeld's Femme-
reclame. De geur van de twin
tigste eeuw neemt bezit van
Messina's wereldpodium. Opge
merkt zij, dat de tijdmachine
een puntiger perspectief heeft
weggevreten en ook Messina's
verwijzing naar de Antieken -
de gevallen zuil - is wat ondoor
dacht uit beeld geraakt. Nieuw
staat immers niet overal en al
tijd voor winst.
Ideaalbeeld
Tobreluts liet Sebastiaan thuis
op haar tocht naar Oostende en
dat is zowel zonde als jammer.
Zij is één van de ruim honderd
kunstenaars die vertegenwoor
digd zijn op de grote zomerten-
toonstelling Between Earth and
Heaven in het Museum voor Mo
derne Kunst in Oostende. Tus
sen aarde en hemel spelen zich
de 'nieuwe klassieke bewegin
gen in de actuele kunst' af: een
veelvormig en veelkleurig ge
tuigenis van het spel tussen ac
tie en reactie in de kunsten.
Oostende deint, een korte zomer
lang, mee in die golfbeweging.
Tientallen jaren lang is het ide
aalbeeld van de sluitende figu
ratie, een kenmerk van veel
antieke en klassieke kunstuitin
gen, verdrongen door hoogstac-
Terug naar de klassieken? De
Petersburgse kunstenares
Olga Tobreluts plaatst haar
computers tussen toen en nu,
het klassieke beeld en een nieu
were werkelijkheid. De compu
ter als tijdmachine. Tijdens
haar ontdekkingstochten door
het Openbaar Kunstbezit selec
teert ze de beelden en voorziet
de waarden van eeuwen van
verrassend actuele notities. An-
tinoös, de geliefde van keizer
Hadriaan, verdronk - twintig
Bella Matveeva, Leda en de Zwaan, olieverf/linnen, 1995.
tuele bewegingen die idee en evenwicht. Kunst veronderstel- vankelijk als provocaties: de ge-
concept verbonden met een de een andersoortige kunde. De wenning van eeuwen werd op
nieuwe schikking en een ander nieuwe uitingen golden aan- haast revolutionaire wijze op de
proef gesteld. Velen keerden
zich af en lieten de begeestering
aan een kleine elite van smaak
makers en volgers. Nu de schare
trompetters voorbij is getrok
ken en slechts de enkeling zijn
waarachtigheid in waardigheid
onderstreept, hernemen de
meer klassieke vormen, uitin
gen en werkwijzen hun plaats.
In enkele decennia was het tij zo
markant gekeerd, dat elk terug
grijpen op en iedere verwijzing
naar de traditie niet zelden als
'bij voorbaat achterhaald' werd
beschouwd. 'Herzenloze regres
sie' luidde het verdict en - o tem
pora o mores - het mocht zelfs
'een provocatie' van het gekoos-
In september 1503 werd in de hofkapel te
Wenen een bijzondere herdenkingsdienst
gehouden. Philips de Schone was er bij, sa
men met zijn zoon Maximiliaan. Hun eigen
hofkapel met zangers, blazers en organisten
diende om indruk te maken. Met schitteren
de muziek. Op zaterdagavond 2 september
zal deze muziek weer klinken te Antwerpen.
Van alle muziekfestivals die in de zomer
maanden Europa verlichten, is dat van Ant
werpen waarschijnlijk het meest bijzonder.
Nergens ter wereld is er een muziekfestival
waar de polyfone muziek van de late mid
deleeuwen een week lang uitgevoerd en be
sproken wordt
Lunchconcerten, matinees, avondconcer
ten, nocturnes die om 23.00 uur beginnen en
nog veel meer: ateliers, lezingen, werk
plaatsen, met stemmen en tegenstemmen -
dat is Antwerpen de laatste week van au
gustus.
Van 25 augustus tot 2 september vindt de
nieuwe editie van Laus Polyphoniae - Lof
van de meerstemmigheid plaats. Als thuis
basis heeft dit muziekfeest de Sint-Augus-
Josquin Desprez-hier afgebeeld als tenorzanger
in dienst van Galeazzo Maria Sforza - staat als
componist centraal op het festival in Antwerpen.
tinuskerk die zich met enkele belendende
gebouwen tot een heus Centrum voor Oude
Muziek ontwikkelt. Elk jaar vormt op dit
Loffelijke Festival een componist het kader
voor muziek, lezingen, workshops. Ook
draagt een 'ensemble in residence' bij tot sa
menhang en verdieping. Die twee poten van
dit wonderlijke feest van de polyfonie mu
ziek zorgt ervoor dat de bezoeker gecon
fronteerd wordt met verschillende benade
ringen in ritme en klank, met manieren van
uitvoering.
Dit jaar staat Josquin Desprez als compo
nist centraal. Josquin leefde van ongeveer
1450tot 1521 en was afkomstig uit het noor
den van Frankrijk. Zoals alle goede musici
uit de Zuidelijke Nederlanden ging hij naar
het zuiden, naar Italië. Na zijn opleiding
aan een Vlaamse koorschool werkte hij als
zanger aan de dom van Milaan, totdat hij in
dienst trad van de schatrijke bankiers Sfor
za. Een van hen werd kardinaal en met hem
ging Josquin naar Rome, waar hij aan het
pauselijke hof werkte. Misschien was hij la
ter nog in dienst van de Franse koningin ie
der geval was hij ook kapelmeester in Ferra-
ra. De pestepidemie deed hem de wijk
nemen en zo kwam hij weer terug in zijn ge
boortestreek, de omgeving van Valencien
nes. Zestien polyfone missen, meer dan hon
derd motetten en ruim tachtig subtiele
chansons dat is de rechtvaardiging van zijn
bestaan. Alles ter meerdere glorie van zijn
heer en de almachtige zelf. Een oeuvre van
duizelingwekkende grootsheid. Een kathe
draal van klanken. Een lijnenspel als een la
byrinth. Desprez behoort met Heinrich Isa
ac, Jacob Obrecht onder meer tot de derde
generatie van Vlaamse polyfonisten. Die
natuurlijk in de eerste plaats kerkmuziek
schreven, maar van een ontzagwekkende
rijkdom en virtuositeit. Het is muziek van
de Bourgondische tijd: van vorsten en kar
dinalen.
Als regel is een polyfone compositie ge
bouwd op een vaste melodie, een cantus
firmus, die veelal ontleend is aan een be
staande melodie, een bekend liedje. De te
norpartij draagt het bouwwerk. Om die me
lodie bewegen zich de andere stemmen, in
een eigen lijn en patroon. Soms raken die
stemmen elkaar, versterken elkaar, zorgen
voor scherpe contrasten, dramatische dis
sonanten wisselen af met hemelse harmo
nieën. De muziek van Josquin is 'sprekende
muziek'. De boodschap die in de tekst beslo
ten ligt wordt intenser door de manier
waarop de muzikale expressie wordt geor
dend. Deze muziek wil affecten oproepen,
de mens raken: de renaissance met zijn indi
vidualisme is op komst. Om de tekst ver
staanbaar te maken, gaat de componist van
tijd tot tijd over tot een homofone declama
tie.
Het Antwerpse festival heeft dit jaar het
Hilliard Ensemble als 'ensemble in residen
ce' Het geeft drie concerten en gaat met het
publiek in gesprek, verzorgt meesterklas
sen, en de bezoekers kunnen repetities bij
wonen. Het Hilliard Ensemble bestaat al
decennia, heeft tientallen CD's gemaakt,
ook van moderne klassieke muziek. Het en
semble is gespecialiseerd in 15e-eeuwse
missen.
In Antwerpen opent de groep het festival
met een gigantische zesstemmige mis met
rijke instrumentale begeleiding van een
tijdgenoot van Desprez, Heinrich Isaac. Hij
schreef deze mis voor Maximiliaan I in 1503
de heilige maagd wordt hulp gevraagd voor
de vorst, opdat hij vrede zou brengen onder
de volkeren en zijn vijanden zou overwin
nen. Er is nog veel meer: Vlaamse polyfonie
in instrumentale versie in Venetië (1501) op
zondagavond 26/8.
Het fameuze Huelgas van Paul van Nevel
geeft op zaterdag 1 september niet minder
dan vier concerten, een krachttoer waarbij
het koor met 17 instrumentalisten de 157
variaties op een dans (die ook vaak als ba
sismelodie bij miscomposities werd ge
bruikt) uitvoeren.
Bijzonder aandacht verdienen ook de zeer
toegankelijke chansons van Josquin Des
prez. Op verschillende dagen (o.a. 28 aug,
12.00 uur; vrijdag 31 aug. 20.00 uur)
Zonder twijfel zullen ook de zogenaamde
Franse liedjes gezongen worden die tot het
lievelingsrepertoire behoorden van de
Margaretha van Oostenrijk. In een van de
mooiste koorboeken liet zij ze inbinden.
Liefdesklachten, gezongen door verwante
stemmen.
Lo van Driel
